Bakterio-en iturria ikusi

{{Wikipedia1000}}
{{HezkuntzaPrograma|Biologia eta geologia}}
{{taxotaula automatikoa
| name = Bakterioak
| familiaren kolorea = Bacteria
| image = E. coli Bacteria (7316101966).jpg
| image caption = ''[[Escherichia coli]]''
| taxon = Bacteria
| display children = 1
}}
'''Bakterio'''ak (izen zientifikoaz, '''''Bacteria''''') [[Zelula|zelula biologiko]] mota bat dira. [[Mikrobio|Mikroorganismo]] [[prokarioto]]en [[Domeinu (biologia)|domeinu]] handi bat osatzen dute. Tipikoki, [[Mikrometro (unitatea)|mikrometro]] batzuk luze dira, eta itxura oso ezberdinak dituzte, esferatik soka formara eta hortik, espiralera. Bakterioak izan ziren [[Lurra|Lurrean]] agertu ziren [[Biziaren jatorria|lehen izaki bizidunak]] eta, gaur egun, habitat gehienetan dira: lurzoruan, uretan, airean eta beste bizidunen barnean ere. Gainontzeko bizidunek onartzen ez dituzten habitat gogorrenetan eta latzenetan bizi daitezke: 0º C-tik beherako tenperaturetan eta 100º C-an ere; itsasoko sakoneran, 5.000 metrotik behera, ikaragarrizko presioak jasanez; habitat [[azido]]etan ([[pH]]=1) eta urik gabeko tokietan; baita [[hondakin erradioaktibo]]en tartean ere<ref>{{Erreferentzia|izena=James K.|abizena=Fredrickson|izenburua=Geomicrobiology of High-Level Nuclear Waste-Contaminated Vadose Sediments at the Hanford Site, Washington State|orrialdeak=4230–4241|abizena2=Zachara|abizena3=Balkwill|abizena4=Kennedy|abizena5=Li|abizena6=Kostandarithes|abizena7=Daly|abizena8=Romine|abizena9=Brockman|izena2=John M.|izena3=David L.|izena4=David|izena5=Shu-mei W.|izena6=Heather M.|izena7=Michael J.|izena8=Margaret F.|izena9=Fred J.|data=2004-7|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC444790/|aldizkaria=Applied and Environmental Microbiology|alea=7|zenbakia=70|issn=0099-2240|pmid=15240306|doi=10.1128/AEM.70.7.4230-4241.2004|sartze-data=2018-05-30}}</ref>. Bakterio gehienak ezezagunak zaizkigu, eta ezagutzen diren bakterio filumen erdian baino ez daude laborategian hazi diren espezieak<ref>{{Erreferentzia|izena=Michael S.|abizena=Rappé|izenburua=The Uncultured Microbial Majority|orrialdeak=369–394|hizkuntza=en|abizena2=Giovannoni|izena2=Stephen J.|data=2003-10|url=https://doi.org/10.1146/annurev.micro.57.030502.090759|aldizkaria=Annual Review of Microbiology|alea=1|zenbakia=57|issn=0066-4227|doi=10.1146/annurev.micro.57.030502.090759|sartze-data=2018-05-30}}</ref>. Haien ikerketari [[bakteriologia]] deritzo, eta [[mikrobiologia]]ren ataletako bat da.

40 milioi bakterio inguru daude [[lurzoru]] [[gramo]] batean, eta milioi bat bakterio zelula [[ur]] [[mililitro]] garbi batean. Gutxi gorabehera, <math>5 \times 10^{30}</math> bakterio daude Lurrean<ref>{{Erreferentzia|izena=William B.|abizena=Whitman|izenburua=Prokaryotes: The unseen majority|orrialdeak=6578–6583|hizkuntza=en|abizena2=Coleman|abizena3=Wiebe|izena2=David C.|izena3=William J.|data=1998-06-09|url=http://www.pnas.org/content/95/12/6578|aldizkaria=Proceedings of the National Academy of Sciences|alea=12|zenbakia=95|issn=0027-8424|pmid=9618454|doi=10.1073/pnas.95.12.6578|sartze-data=2018-05-30}}</ref>, [[landare]] eta [[animalia]] guztiak batuta osatzen duten biomasa baino gehiago<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Search - The Encyclopedia of Earth|hizkuntza=en|url=http://www.eoearth.org/article/Bacteria?topic=49480|aldizkaria=www.eoearth.org|sartze-data=2018-05-30}}</ref>.

Ugalketa [[erdibitze]] prozesuaz eta beste mekanismo konplexuagoez egiten dute. Oxigenoaren beharraren arabera, bi multzotan banatzen dira: [[aerobio]]ak (oxigenoa behar dutenak) eta [[anaerobio]]ak (oxigenorik behar ez dutenak). Itxuraren arabera: baziloak (luzangak), kokoak (biribilak), espiriloak (kiribilak) eta bibrioak (kakotx itxurakoak). [[Gram tindaketa|Gram izeneko tindaketa]] hartzen badute, Gram positiboak dira eta, hartu ezean, Gram negatiboak. Lehenengo bakterioa [[Anton van Leeuwenhoek]] zientzialari herbeheretarrak aurkitu zuen [[1683]]an. Espezie batzuk [[patogeno]]ak badira ere, gehienak ez dira kaltegarriak gizakiarentzat; are gehiago, oso onuragarriak dira [[sinbiosi]]a gertatzen denetan edota zenbait industri prozesutan. Bestalde, materiaren zikloetan ([[karbonoaren zikloa|karbonoa]] zein [[nitrogenoaren zikloa|nitrogenoarenean]]) parte hartzen dute, eginkizun garrantzitsua osatuz.

[[Lurra|Lurreko]] [[Ekosistema|ekosistemetan]] betetzen duten zeregina garrantzi handikoa izaten da. Horregatik, esan ohi da bakteriorik gabe ez legokeela ez gizaki, ezta [[animalia]] edo [[landare]]en bizitza Lur planetaren gainean.

== Taxonomia ==

Bizidun guztiak hiru domeinutan sailkatzen dira egun: ''[[Arkeobakterio]]ak'', ''Bakterioak'' (''Eubakterioak'' ere deituak) eta ''[[Eukarioto]]ak''. Lehenengo biek [[Prokarioto|''Prokariota'']] eremua osatzen dute <ref>Woese, C., Kandler, O., Wheelis, M. (1990) [https://web.archive.org/web/20080627233102/http://www.pnas.org/cgi/reprint/87/12/4576 Towards a natural system of organisms: Proposal for the domains
Archaea, Bacteria, and Eucarya] Proc. Nati. Acad. Sci. USA Vol.87, pp 4576-4579, 1990eko ekaina</ref>.

Arkeobakterioak eta Eubakterioak ''[[Monero]]en'' erreinuan sailkatu dira duela gutxi arte. Biak organismo prokariotoak direnez, ontzat jo da urte askotan sailkapen hori. Arkeobakterioak genetikoki hobeto ezagutzen direnetik banandu egin dira eubakterioetatik, talde propio bat osatuz.

Bakterioen jatorria ikertzea oso lan korapilatsua izaten da. Mikrobiologo askoren ustez, orain dela 3.000 milioi urte gaur egungo arkeo eta eubakterioen arbaso komuna bizi izan zen, [[termofilo]] anaerobio bat, Lurreko garai hartako bizi baldintza gogorretan moldatua. Arbaso horrengandik gaur egungo Arkeobakterioak eta Eubakterioak sortu ziren, duela 2.500 milioi urte <ref> Gribaldo, S. y Brochier-Armanet, C. (2006) [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1578729/ The origen and evolution of Archaea: a state of the art] Philos Trans. E. Soc. Lond B Biol. Sci 361 (1470) </ref>. Azkenean, orain dela 1.500 milioi urte inguru gaur egungo Eukariotoak azaldu ziren, Eubakterioetatik eratorriak. Eukariotoen jatorria gaur egungo eukariotoen arbaso baten (pro-eukarioto) eta eubakterio baten arteko harreman sinbiotikoan datza, zientzialari ugariren ustez.

== Morfologia ==

[[Fitxategi: Bacterial morphology diagram.svg|eskuinera|thumb|350 px|Bakterioen itxura desberdinak ]]

Bakterioen tamaina [[mikra]] baten ingurukoa da. Bakterio txikienak ''[[Mycoplasma]]'' generokoak dira, 0,25 mikrako zabalera dutenak. [[Thiomargarita namibiensis]] da gaur egun ezagutzen den bakterio handiena, 0,5 mm-ko luzera izanik (mikroskopiorik gabe ikus daiteke, salbuespena dena [[prokarioto]]en artean) <ref> G. Jara, David: ''Bacterias, bichos y otros amigos'' Ed. Ariel (2016) 30-31 orr </ref>. Bakterio gehienak 0,5 eta 5 mikrako luzeren artean kokatzen dira.

Itxuraren aldetik bakterioak oso askotarikoak dira. Ezaugarri morfologikoek bakterioak sailkatzeko eta identifikatzeko egun munta txikia badute ere, mikrobiologiaren hasieran (XIX. mendean) bakterioak ezagutzeko tresna bakarra zen. Horregatik, bakteriar genero asko itxuraren arabera izendatu ziren: ''[[Bacillus]],'' ''[[Streptococcus]],'' ''[[Staphylococcus]]'' eta ''[[Vibrio]],'' besteak beste.

Bakterio gehienak esferikoak dira (kokoak) edo luzangak (baziloak). Tarteko formak ugariak dira ere (kokobaziloak). Kakotxa itxurakoak (bibrioak), itxura helikoidalekoak ([[espiroketa]]k) eta espiralak direnak (espiriloak) urriagoak dira <ref> Willey, J.M., Sherwood, L., Woolverton C.: Microbiología de Prescot, Harley y Klein, Mc Graw Hill argitaletxea (2008) 39-42 orr. {{ISBN|978-84-481-6827-8}} </ref> <ref> Albero, Josu: Mikrobioen mundu liluragarria, EHUak argitaratuta (2019) 49-50 orr. ISBN: 978-84-1319-082-2 </ref>.

Kokoen artean zenbait aldaera daude: diplokokoak (koko bikotea), [[streptococcus|estreptokokoak]] (ilaretan daudenak), [[staphylococcus|estafilokokoak]] (koko mordoetan) edo sarzinak (kubo formatan)<ref> Ingraham J.L., Ingraham C.A.: Introducción a la microbiología Tomo 1 I 86-87 orr. Ed. Reverté SA (1998) {{ISBN|84-291-1870-5}} </ref>.

== Egitura ==

Eukariotoen aldean, zelula prokariotoaren egitura sinpleagoa da. Bakterio guztietan material genetikoa aske dago zitoplasman, ez dago [[Zelula nukleo|nukleorik]] edo mintz nuklearrik. Horretan datza eukariotoekiko funtsezko desberdintasuna.

Jarraian aipatuko dira bakterio egitura ohikoenak, batzuk bakterio guztietan ez dauden arren:
[[Fitxategi: Structure bacterienne.svg|dereita|thumb|300px|Bakterio-egitura:<br /> A-[[Pilus|Pili]]; B-[[Erribosoma]]k; C-[[Kapsula]]; D-[[Zelula horma]]; E-[[Flagelo]]a; F-[[Zitoplasma]]; G-[[Bakuolo]]a; H-[[Plasmido]]a; I-[[Kromosoma|Kromosoma zirkularra]]; J-[[Zelula mintz]]a.]]

* [[Zelula horma]]: ''mureina'' molekulaz osatuta dago. [[Peptidoglikano|Mureina]] N-azetil-glukosaminaz eta N-azetil-muramikoz osatutako molekula da, lau [[aminoazido]]ekin lotuta <ref> van Heijenoort, J. [https://academic.oup.com/glycob/article/11/3/25R/677256 Formation of the glycan chains in the synthesis of bacterial peptidoglycan] Glycobiology, 11, 3, 2001, 25R–36R orr. </ref> Zelula hormak bakterioa babesten du [[presio osmotiko]]aren aurrean <ref> Stanier R., Ingraham J., Wheelis M., Painter P.: Microbiología Ed. Reverté SA (1988) 161-164 orr. {{ISBN|84-291-1868-3}} </ref>. Zenbait [[bakterio-kontrako|antibiotikok]] ([[penizilina]]k, kasu) zelula hormaren sintesia eragozten dute: bakterioak berehala hiltzen dira, "shock osmotikoaren" ondorioz, babesik gabe geratzen baitira zelula horma barik. Bakterio guztiek ez dute zelula horma berdina. Batzuetan (Gram positiboetan) horma hori lodiagoa da, besteetan (Gram negatiboetan) baino.

* [[Kapsula (mikrobiologia)|Kapsula]]: zenbait bakteriok duten kanpoko geruza da, horma zelularraren gainetik. [[Polisakarido]]z osatuta dago <ref> Willey, J.M., Sherwood, L., Woolverton C.: Microbiología de Prescot, Harley y Klein, Mc Graw Hill argitaletxea (2008) 65-66 orr. {{ISBN|978-84-481-6827-8}} </ref> . Kapsulak bakterio patogeno askotan agertzen dira. Bakterioaren [[birulentzia]] areagotzen dute, [[makrofago]]en [[fagozitosi]]a saihesten dutelako <ref> Stanier R., Ingraham J., Wheelis M., Painter P.: Microbiología Ed. Reverté SA (1988) 674 orr. {{ISBN|84-291-1868-3}} </ref> <ref> Stokes, R.; Norris-Jones, R.; Brooks, D.; Beveridge, T.; Doxsee, D.; Thorson, L [https://iai.asm.org/content/72/10/5676.full?view=long&pmid=15385466 The Glycan-Rich Outer Layer of the Cell Wall of Mycobacterium tuberculosis Acts as an Antiphagocytic Capsule Limiting the Association of the Bacterium with Macrophages] Infect Immun, 72, 10, 2004, 5676–86 orr. </ref>

* [[Zelula mintz]]a: eukariotoen mintzak bezalakoa da, salbuespen batekin: ez dute esterolik.

* [[Zitoplasma]]: zitoplasman aske agertzen dira [[erribosoma]]k. Baita bakterioaren kromosoma zirkularra ere, DNA molekula biribil erraldoia. Elikagai-erreserbazko inklusioak edo [[bakuolo]]ak oso ohikoak dira, eta poli-hidroxi-butiratoz osatuta daude.

* [[Kromosoma]] eta [[plasmido]]ak: [[Azido desoxirribonukleiko|DNA]] molekula zirkularra da, eta oso tolestuta dago (lineala balitz milimetro bat neurtuko luke; bakterio gehienen diametroa 1-2 mikrakoa izanik) <ref> Thanbichler M, Shapiro L (2006). «Chromosome organization and segregation in bacteria». J. Struct. Biol. 156 (2): 292-303 </ref>. DNA horrek ez ditu [[protamina]] edo [[histona]] bezalako proteinarik, eukariotoena bezala. Kromosomaz kanpoko DNA molekula txikiagoak daude askotan, [[plasmido]] izenekoak )<ref> Ingraham J.L., Ingraham C.A.: Introducción a la microbiología Tomo 1 I 88 orr. Ed. Reverté SA (1998) {{ISBN|84-291-1870-5}} </ref>. Erreplikazio independentea dute kromosoma nagusiarekiko.

* [[Flagelo]]ak: ez dira bakterio guztietan agertzen. Bakterioaren mugimendua eragiten dute. Flageloen kopurua eta kokapena oso baliagarriak dira bakterioak identifikatzeko <ref> Schlegel, H. :Microbiología General Ed. Omega (1975) 46-47 orr. {{ISBN|84-282-0393-8}} </ref>.

* [[Finbria]]k eta [[Pilus|Pili]]: bakterio Gram negatiboetan agertzen dira gehienbat, eta bakterioaren kanpoaldean kokatutako luzakinak dira. Finbriak motzak eta ugariak dira, eta pili luzeagoak eta urriagoak. Finbriei esker bakterioak substratuetan finkatzen dira. Piliek bakterioen arteko trukaketa genetikoa ahalbideratzen dute.

* [[Endospora]]k: bakterio Gram positibo batzuek (''[[Bacillus]]'' eta ''[[Clostridium]]'', adibidez) erresistentzia egitura batzuk sortzen dituzte aurkako ingurune batean bizirauteko: endosporak <ref> Nicholson W, Munakata N, Horneck G, Melosh H, Setlow P (2000). [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC99004/?tool=pubmed Resistance of Bacillus Endospores to Extreme Terrestrial and Extraterrestrial Environments] Microbiol Mol Biol Rev 64 (3): 548 - 72. </ref>. Egitura horiek ez dute metabolismorik, baina bakterioaren informazio genetikoa eta [[erribosoma]]k mantentzen dituzte. Endosporak bakterio barnean sortzen dira, eta haien kokapena oso baliotsua da bakterioak identifikatzeko. Endosporak bakterio latenteak direla esan liteke. Izugarrizko erresistentzia dute beroarekiko, erradiazioekiko eta lehortzearekiko. Inguruko baldintzak hobetzen direnean endosporak desagertzen eta bakterio begetatibo bihurtzen dira <ref> Nicholson W, Fajardo-Cavazos P, Rebeil R, Slieman T, Riesenman P, Law J, Xue Y (2002). «Bacterial endospores and their significance in stress resistance». Antonie Van Leeuwenhoek 81 (1 - 4): 27 - 32 </ref>.

== Gram tindaketa ==
{{sakontzeko|Gram tindaketa}}
[[Fitxategi: Escherichia coli Gram.jpg|250px|eskuinera|thumb|[[Escherichia coli|''Escherichia coli'']] mikroskopioan ikusita Gram tindaketaz; bakterio Gram negatiboa da]]

Laborategian erabiltzen den Gram tindaketak bakterioak bi multzotan banatzen ditu: Gram positiboak ([[kolore|koloratzaile]] nagusia atxikitzen dutenak) eta Gram negatiboak (kolorante nagusia galtzen dutenak). Tindaketa hori oso lotuta dago [[zelula horma]]ren egiturarekin: Gram positiboek zelula horma lodiago eta trinkoago dute, eta horren ondorioz erabilitako lehen koloratzailea (bioleta kristala) errazago finkatzen dute <ref> Madigan, M., Martinko J., Parker J.: Brock, Mikroorganismoen Biologia EHUak euskaratuta (2007) 75 orr. {{ISBN|978-84-9860-026-1}} </ref>.

Tindatze prozeduran bioleta kristala, lugol, alkohol eta safranina erabiltzen dira. Gram positiboak bioletaz tindaturik agertzen dira, eta Gram negatiboak, gorriz (bioleta kristala galtzen baitute safraninaren kolorea hartuz).

Gram tindaketa oso lagungarria da laborategian bakterioak identifikatzeko. Bakteriar identifikazioan saio biokimikoek eta antigenikoek munta handia badute ere, Gram tindaketak baiezta dezake aurreko probek emandako diagnostikoa <ref> Willey, J.M., Sherwood, L., Woolverton C.: Microbiología de Prescot, Harley y Klein, Mc Graw Hill argitaletxea (2008) 61 orr. {{ISBN|978-84-481-6827-8}} </ref>.

== Ugalketa ==

[[Fitxategi:Binary fission anim.gif|thumb|[[Erdibiditze]] prozesuaren bidez ugaltzen dira bakterioak.]]

Bakterioek ugalketa [[sexu ugalketa|asexuala]] dute, [[erdibiditze]]aren bitartez gauzatua (erdibiditzeari fisio binarioa ere deitzen zaio): bakterio-ama batengandik bi zelula kume sortzen dira. Bi zelula horiek berdinak dira eta amaren ondare genetiko bera dute <ref> Koch A (2002). «Control of the bacterial cell cycle by cytoplasmic growth». Crit Rev Microbiol 28 (1): 61 - 77 </ref>.

Erdibitu aurretik kromosomaren erreplikazioa gertatzen da. Horrela, zelula kume bakoitzak jatorrizko kromosomaren zati bat jasoko du <ref>{{erreferentzia|abizena1=Basaras|izena1=Miren|egile1-lotura=Miren Basaras|abizena2=Umaran|izena2=Adelaida|egile2-lotura=Adelaida Umaran|izenburua=Mikrobiologia medikoa|argitaletxea=EHU|urtea=2004|orrialdeak=104-106|isbn=84-8373-658-6 }}</ref>. Ondoren, zelula-ama erditik zatitzen da, zelula mintzaren inbaginazioa gertatzerakoan eta zelulen tarteko zeharkako zelula horma berria eratzerakoan.

Ugalketaren erritmoa desberdina da bakterioen artean, azkarrago izanik inguruneko baldintzak ([[tenperatura]], [[pH]], [[janari|elikagaiak]]...) onak direnean. Bakterio gehienak, hala ere, 20-40 [[minutu]]oro erdibitzen dira; horren ondorioz, 24 orduan bakterio bakar batek 5.000 milioi ondorengo sor ditzake, Lurrak duen biztanle kopurua bezainbeste.

Bestalde, bakterioek material genetikoa elkartrukatzeko zenbait mekanismo dute. Ez dira benetako mekanismo sexualak, baina para-sexualitate batez mintza liteke. Hiru dira mekanismo horiek: [[konjugazio]]a, [[transformazio (genetika)|transformazioa]] eta [[transdukzio]]a

== Metabolismoa ==

Bakterioengan [[metabolismo]] mota guztiak daude. Aniztasun metaboliko hori generoen artean ez ezik, genero baten barruan ere gertatzen da, espezie bakoitzak bere ezaugarri metabolikoak eduki baititzake <ref> Nealson K (1999) «Post-Viking microbiology: new approaches, new data, new insights». Orig Life Evol Biosph 29 (1): 73-93.</ref> <ref> Willey, J.M., Sherwood, L., Woolverton C.: Microbiología de Prescot, Harley y Klein, Mc Graw Hill argitaletxea (2008) 102-104 orr. {{ISBN|978-84-481-6827-8}} </ref>.

Karbono, energia eta elektroi emaileen arabera egiten da sailkapen metabolikoa, bai bakterioengan zein bizidun guztiengan. Karbono iturriaren arabera, bakterioak [[autotrofo]]ak (karbono iturria [[karbono dioxido]]a denean) ala [[heterotrofo]]ak (karbono iturria karbono molekula organikoak direnean) izan daitezke. Energia iturriaren arabera, bakterioak [[fototrofo]]ak (energia iturria argi-energia denean) ala [[kimiotrofo]]ak (energia iturria molekulen oxidazioa denean) sailka daitezke <ref> Schlegel, H.; Microbiologia General Ed. Omega (1975) 148-149 orr. {{ISBN|84-282-0393-8}} </ref>.

Bakterio autotrofo gehienak fototrofoak dira ere. [[Fotosintesi]]a egiten dute, atmosferako CO<sub>2</sub> eta eguzkiaren argi-energia erabiliz, landareen antzera (''[[Zianobakterio]]ak'', adibidez). Beste autotrofo fototrofoek fotosintesi berezia egiten dute, ura erabili beharrean (landareen modura) azido sulfhidriko erabiliz (''[[sufrearen bakterio berde]]ak'', kasu). Fotosintesi mota hori ([[fotosintesi anoxigeniko]]a) bakterioengan besterik ez da gertatzen.

Badira bakterio autotrofoak kimiotrofoak direnak: CO<sub>2</sub> da karbono iturria, eta energia molekula inorganikoen oxidazioarekin lortzen dute (''[[Nitrosomonas]]'', ''[[Nitrobacter]]''....). Bakterio [[kimiolitotrofo]] deritzonak dira.

Bakterio heterotrofoak [[kimiorganotrofo]]ak dira, hots, karbonoa eta energia molekula organikoetatik lortzen dute ([[glukosa]]tik, adibidez). Atal honetan daude bakterio gehienak, aerobioak zein anaerobioak. Gizakiaren [[patogeno]] guztiak talde honetan sartzen dira ere.

Oxigenoarekiko tolerantziaren arabera, hiru taldetan sailkatzen dira: [[aerobio]]ak (oxigenoa behar dutenak), [[anaerobio]]ak (oxigenorik gabe bizi daitezkeenak) eta [[Anaerobio fakultatibo|fakultatiboak]] (oxigenoarekin zein oxigenorik gabe bizi daitezkeenak). Azken talde horretako mikroorganismoek, oxigenorik gabe hazten direnean, [[hartzidura]] batzuk gauzatzen dituzte.

[[Fitxategi: Agar plate with colonies.jpg|thumb|300px|Bakteriar koloniak [[hazkuntza-ingurune]] elikagarri batean, [[Petri plaka]]n]]

Laborategiko [[hazkuntza-ingurune]]etan hazteko, bakterioek karbonoa ez ezik, nitrogenoa, sufrea eta fosforoa behar dute ere. Halaber, gutxi bada ere, zenbait elementu metalikok: burdina, magnesioa, potasioa, kaltzioa, kobaltoa... Bakterio batzuek [[hazkuntza-ingurune]] oso aberatsak behar dituzte, elikagai organiko eta hazkuntza faktore askorekin, haiek ezin baitituzte sintetizatu molekula organikoak; saprofito gehienak, ordea, molekula inorganikoekin eta molekula organiko sinple batzuekin bizi daitezke <ref> Stanier R., Ingraham J., Wheelis M., Painter P.: Microbiología Ed. Reverté SA (1988) 24-28 orr. {{ISBN|84-291-1868-3}} </ref> .

Karbono dioxidoa karbono organikoa bihurtzeaz gain (fotosintesiaren bitartez), bakterio batzuk gai dira atmosferako nitrogenoa nitrogeno organiko bihurtzeko. Bakterio horiek (''[[Zianobakterio]]ak'', ''[[Rhizobium]]'', ''[[Azotobacter]]'', ''[[Rhodospirillum]]''...) [[nitrogenoaren finkapena]] burutzen dute, eta ez dute behar nitrogeno organikorik ezta inorganikorik ere hazteko. Eginkizun oso garrantzitsua betetzen dute [[nitrogenoaren zikloa]]n.

== Ekologia ==

Bakterioak moldagarritasun ekologiko handiena duten bizidunak dira: horrek esan nahi du ia Lurreko [[habitat]] guztiak kolonizatu dituztela. Batzuk iturri termal sutsuetan bizitzeko gai diren (80&nbsp;°C-ko tenperaturetan); beste batzuk itsaso artikoetan daude, 0&nbsp;°C-tik gertuko tenperaturetan; batzuk [[pH]] neutro edo alkalinoko ingurugiroetan hazten dira; beste batzuek muturreko azidotasuna (pH=1 duten uretan egon daitezke) jasaten dute arazo barik. Bestalde, espezie asko ingurugiro anaerobioetan ere bizi daitezke, oxigenorik gabe, organismo [[eukarioto]]ek egin ezin dutena ([[legami]]en salbuespenarekin). Era berean, hainbat bakterio ingurugiro oso lehorretan ere bizitzeko gai dira, eta batzuk osmotoleranteak dira, hots, [[presio osmotiko]] handietan bizi daitezke.

Asko lurzoruan bizi dira. Bertan eginkizun oso garrantzitsua dute, lurzoruaren dinamika baldintzatzen dutelako <ref> Ingraham J.L., Ingraham C.A.: Introducción a la microbiología Tomo 2 I 707-708 orr. Ed. Reverté SA (1998) {{ISBN|84-291-1871-3}} </ref>. Esaterako, funtsezko lana dute [[humus]]aren eraketa prozesuan, lurzoruaren materio organikoaren degradazioan edo mineralizazioan eta hainbat elementuren ([[karbono]]a, [[nitrogeno]]a, [[sufre]]a, [[fosforo]]a...) [[ziklo biogeokimiko]]etan <ref> Stanier R., Ingraham J., Wheelis M., Painter P.: Microbiología Ed. Reverté SA (1988) 585-592 orr. {{ISBN|84-291-1868-3}} </ref>. Azken alderdi horri dagokionez, nabaria da bakterioek egiten duten [[nitrifikazio]] edo [[nitrogenoaren finkapena]] prozesuek, besteak beste, haien munta lurzoruaren emankortasunean (derragun, bidenabar, Lurreko [[ziklo biogeokimiko]] guztietan bakterioek parte hartzen dutela, eta funtsezko zeregina dutela horietan).

Ur mota guztietan ere daude: ur gazi zein gezatan, itsasoetan, ibaietan, lakuetan edo ur-putzuetan, baita ur kutsatuetan ere. Ur geza, bereziki, gizakiari gaixotasunak sortzen dizkioten bakterio patogenoen gordailua da: [[patogeno]] gehienak giza gorozkietatik datoz eta gizabanako berriak infektatzen dituzte ur kutsatua edaten dutenean, batik bat gaitz gastrointestinalak sortuz. Laburbilduz, bakterioek Lurreko [[ekosistema]] guztiak kolonizatu <ref> Choi CQ (17 March 2013) [https://www.livescience.com/27954-microbes-mariana-trench.html Microbes Thrive in Deepest Spot on Earth] Live Science </ref> eta ekosistema horietan aldaketa garrantzitsuak egiten dituzte, ekosistemaren iraupenerako beharrezkoak. Hortaz, bakteriorik gabe gainontzeko bizidunek ez lezakete luzaroan bizirik iraun, eta Lur planeta antzua bihurtuko litzateke <ref> [https://www.eldia.com.bo/index.php?cat=360&pla=3&id_articulo=136651 Imposible vivir sin bacterias] EL DIA egunkaria, 2014-01-19 </ref>.

== Beste bizidunekiko elkarrekintzak ==

Bakterioak ez dira isolatuak bizi, sarritan elkarrekintzak baitituzte beste bizidunekin, hots, [[onddo]], [[protozoo]], landare eta animaliekin. Elkarrekintza horietan beste bizidunak ([[ostalari]]a) onura ala kaltea jaso dezake: harreman horiei esker, landareek eta animaliek, usu, bizi ahal izateko behar dituzten substantziak lortzen dituzte. Adibidez, atmosferako nitrogenoa ezinbestekoa da landare zein animalientzat, baina horiek ez dezakete asimila. Zorionez, bakterio batzuek [[Nitrogenoaren finkapena|nitrogeno finkatzeko]] gaitasuna dute, nitrogenoa amonio bihurtuz. Landareekin harreman estua dute bakterio horiek, eta hala landareak nitrogeno organikoa eskura du <ref> Barea J, Pozo M, Azcón R, Azcón-Aguilar C (2005) [https://academic.oup.com/jxb/article/56/417/1761/484466 Microbial co-operation in the rhizosphere] J Exp Bot 56 (417): 1761-78 </ref>. Bakterioak, beraz, nitrogenoaren asimilazioaren kate biologikoan lehenengo mailan daude.

Era berean, animaliekin dituzten harreman sinbiotikoetan bakterioek funtsezko zeregina dute haien prozesu fisiologikoetan. Esaterako, [[errumen]]ean dauzkaten bakterioei esker, behiek eta animalia [[hausnarkari]]ek belarreko [[zelulosa]] digeri dezakete <ref> Madigan M.T., Martinko J.M., Parker J. ''Brock Mikroorganismoen biologia'' (2007) E.H.U-ak euskaratua: 681-685 orr. ISBN: 978-84-9860-026-1.</ref>. Halaber, gizakiok dugun [[heste-flora]] bakteriarrak [[bitamina]] batzuen ekoizpenean parte hartzen du <ref> Sherwood, Linda; Willey, Joanne; Woolverton, Christopher (2013) [https://books.google.es/books?id=sBCSRAAACAAJ&redir_esc=y Prescott's Microbiology] (9. ed.). New York: McGraw Hill. 713–21 orr.</ref>.

Bakterioek beste bizidunekin dituzten elkarrekintzak bi motatakoak dira: sinbiotikoak edo parasitarioak.

=== Bakterio sinbiotikoak ===

[[Sinbiosi]]a bi espezien arteko harreman estu eta iraunkorra da, elkartutako bi espeziei onura dakarkiena. Harreman sinbiotikoan espezien arteko elkarrekintza guztiz beharrezkoa da, bata bestea gabe ezin baita bizi.

[[Errizosfera]]n (landareen erroen inguruko eremuan) bizi diren bakterioek lotura estuak dituzte landareen sustraiekin. [[Bakteriorriza]] deritzonak dira elkartze horiek. Landareen eta bakterioen arteko eragin-trukerik aipagarriena landare lekadunen eta bakterio nitrogeno-finkatzaileen (''[[Rhizobium]]'', esaterako) artekoa da. Bakterioek atmosferako nitrogenoa amonio bihurtzen dute, landareak asimila dezakeen nitrogeno mota, alegia <ref> Barea JM, Pozo MJ, Azcón R, Azcón-Aguilar C (2005eko Uztaila). "Microbial co-operation in the rhizosphere". Journal of Experimental Botany. 56 (417): 1761–78 </ref>. Landareak harreman horretatik begi-bistako onura ateratzen du (nitrogeno organikoaren horniketa bermatuta dauka), eta bakterioak ere bai (landarearen sustrai-noduluetan babesa eta elikagaia lortzen du).

Beste sinbiosi mota baten adibidea animalien [[heste-flora]]rena da. Gure hesteetan, esate baterako, 500 espezie desberdinetako 10 bilioi bakterio inguru bizi dira: beste bakterio patogenoen aurrean babesa ematen digute, hainbat bitamina ([[K bitamina]], [[biotina]], [[kobalamina]]...) ekoitzi, elikagaien digestioan lagundu, gure [[immunitate-sistema]]ren funtzionamendua hobetu...<ref> Zoetendal EG, Vaughan EE, de Vos WM (2006ko Martxoa). "A microbial world within us". Molecular Microbiology. 59 (6): 1639–50 </ref> <ref> O'Hara AM, Shanahan F (2006ko Uztaila) [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1500832/ The gut flora as a forgotten organ] Reports. 7 (7): 688–93 </ref>. Onura horiek direla eta, heste-florako bakterio horiek saldu egiten dira janari [[probiotiko]] moduan <ref> Salminen SJ, Gueimonde M, Isolauri E (2005eko Maiatza). "Probiotics that modify disease risk". The Journal of Nutrition. 135 (5): 1294–98 </ref>. Sinbiosi horretatik, bestalde, bakterioek ere beren hazkunderako behar dituzten baldintza onenak eskuratzen dituzte, elikagai asko dituen habitat babeslea baitute.

=== Bakterio parasitoak ===

[[Fitxategi:Gram Stain Anthrax.jpg|thumb|250px|eskuinera|''[[Bacillus anthracis]]'' patogenoa (bazilo luzanga), [[karbunko]] gaitzaren eragilea, [[likido zefalorrakideo]]aren lagin batean.]]
[[Fitxategi:Multidrug-resistant Klebsiella pneumoniaeand neutrophil.jpg|332x332px|thumb|eskuinera|
[[Klebsiella pneumoniae|''Klebsiella pneumoniae'']]<nowiki/>aren bi bakterio patogeno [[leukozito]] baten barruan ]]

Beste bizidunekin [[Bizkarroitasun|bizkarroi-harremana]] duten mikrobioei [[patogeno]] deritze. Bakterio patogenoak gaixotasun askoren eta heriotza batzuen kausa dira. [[Tetanos]]a, [[sukar tifoide]]a, [[kolera]], [[sifili]]a, [[tuberkulosi]]a edo [[legenar]]ra bezalako gaitzak, besteak beste, eragiten dituzte. Nekazaritzan eta abelzaintzan ere kaltegarriak dira, landare eta animaliei sortzen dizkieten gaitzengatik.

Bakterio [[patogeno]]en artean, bi kategoria daude: patogeno hertsiak eta [[Mikrobio oportunista|oportunistak]]. Lehenengoek gaixotasuna sortzen dute beti (besteak beste, [[Clostridium botulinum|''Clostridium botulinum'']] –[[botulismo]]aen eragilea–, [[Clostridium tetani|''Clostridium'' ''tetani'']] –tetanosena–, [[Vibrio cholerae|''Vibrio'' ''cholerae'']] –kolerarena–...)<ref>{{erreferentzia|abizena1=Basaras|izena1=Miren|egile1-lotura=Miren Basaras|abizena2=Umaran|izena2=Adelaida|egile2-lotura=Adelaida Umaran|izenburua=Mikrobiologia medikoa|argitaletxea=EHU|urtea=2004|orrialdeak=133-135|isbn=84-8373-658-6 }}</ref>. Bigarrenek, aldiz, gaitza sortzen diete immunitate-sistema ahulduta duten pertsonei soilik (hots, infektatutako pertsona batzuek ez dute gaitzarik garatzen, baina beste batzuek –ahulenek– bai). [[Pseudomonas aeruginosa|''Pseudomonas'' ''aeruginosa'']], hainbat ''[[Staphylococcus]]''.... bigarren multzo horren adibideak dira <ref> Heise ER (1982ko Otsaila) [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1568899/ Diseases associated with immunosuppression.] Environmental Health Perspectives. 43: 9–19 </ref>.

Bakterio patogenoen aurkako tratamendu klinikoa [[antibiotiko]]en erabileran datza.

== Gaixotasun bakteriano batzuk ==

Beheko taulan bakterioek eragindako gaixotasun garrantzitsuenak daude:

{| class="wikitable"
|-
! Gaitza !! Bakterio eragilea !! Sintoma nagusiak !! Tratamendua edo prebentzioa
|-
| [[Amigdalitis]] || [[Streptococcus pyogenes]] || Eztarriko mina eta sukarra || [[Penizilina]] edo [[eritromizina]]
|-
| [[Botulismo]] || [[Clostridium botulinum]] || Sintoma neurologikoak eta paralisi neuro-muskularra || [[Antitoxina]]
|-
| [[Bruzelosi]] || [[Brucella]] sp. || sukar aldakorra || [[Tetraziklina]]k
|-
| [[Difteria]] || [[Corynebacterium diphteriae]] || sukarra, eztarriko mina, larruazaleko lesioak || [[Txerto]]a jarri
|-
| [[Disenteria]] || [[Shigella dysenteriae]] || Beherako odoltsuak, sabeleko mina || Antibiotikoak
|-
| [[Eskarlatina]] || [[Streptococcus pyogenes]] || Eztarriko mina, sukarra, larruazaleko exantema || Penizilina
|-
| [[Gangrena gaseoso]] || [[Clostridium perfringens]] || Sukarra, ehunetako nekrosia || Antibiotikoak
|-
| [[Gonorrea]] || [[Neisseria gonorrhoeae]] || Jario zornetsua ugalketa-aparatuan || Penizilina edo [[zefalosporina]]k
|-
| [[Karbunko]] || [[Bacillus anthracis]] || Sukarra, larruazaleko ultzerak ala disnea, batzuetan [[septizemia]] || Penizilina
|-
| [[Kolera]] || [[Vibrio cholerae]] || Beherako ugari, sabeleko mina || [[Tetraziklina]]k
|-
| [[Kolitis pseudomenbranoso]] || [[Clostridium difficile]] || Beherakoak, sabeleko mina || [[Metronidazol]]
|-
| [[Kukutxeztula]] || [[Bordetella pertussis]] || Eztul bortitza || Eritromizina. [[Txerto]] prebentiboa
|-
| [[Legenar]]ra || [[Mycobacterium leprae]] || Larruazala eta nerbio-sistemaren asaldurak || Antibiotikoak eta sulfonak
|-
| [[Legionelosi]] || [[Legionella pneumophila]] || Pneumonia eta sukarra || [[Eritromizina]]
|-
| [[Listeriosi]] || [[Listeria monocytogenes]] || Gripearen antzeko sintomak. [[Septizemia]]ren arriskua || [[Anpizilina]]
|-
| [[Meningitis]] || [[Neisseria meningitidis]] || Sukarra, sintoma neurologikoak, garondo-zurruntasuna || Antibiotikoak
|-
| [[Q sukar]] || [[Coxiella burnetii]] || Sukarra, buruko mina, mialgiak, pneumonia || Antibiotikoak
|-
| [[Sifili]] || [[Treponema pallidum]] || Txankroa; kasu larrietan, nerbio-sistemaren asaldurak || Penizilina
|-
| [[Sukar tifoide]] || [[Salmonella enterica]] || Sukarra, tripako mina, beherakoak || Antibiotikoak
|-
| [[Tetanos]] || [[Clostridium tetani]] || Sintoma neurologikoak || Antitoxina. [[Txerto]] prebentiboa
|-
| [[Tifus]] || [[Rickettsia]] || Sukarra, larruazaleko exantema eta sintoma neurologikoak || Antibiotikoak
|-
| [[Tuberkulosi]] || [[Mycobacterium tuberculosis]] || Sukarra, nekea, eztula || Antibiotikoak
|-
| [[Ultzera peptiko]] || [[Helicobacter pylori]] || Urdaileko mina, bihotzerrea || Antibiotikoak
|}

== Erabilera industriala ==
{{sakontzeko|bioteknologia}}

Mikroorganismoak eta bakterioak ezagutu aurretik ere gizakiak aspalditik etekina ateratzen zien elikagai eta edarien ekoizpenean. Duela 8.000 urte sumertarrek eta babiloniarrek [[garagardo]]a ekoizten zutelako zantzuak baditugu, adibidez. Halaber, txinatarrek [[gazta]] eta [[jogurt]]a egiten zuten orain dela 6.000 urte. Prozesu horietan guztietan bakterioek eta legamiek zeregin oso garrantzitsua dute <ref> Johnson ME, Lucey JA (2006ko Apirila). "Major technological advances and trends in cheese". Journal of Dairy Science. 89 (4): 1174–8 </ref> <ref> Hagedorn S, Kaphammer B (1994). "Microbial biocatalysis in the generation of flavor and fragrance chemicals". Annual Review of Microbiology. 48: 773–800 </ref>.

Gaur egun organismoak (eta, batez ere, mikroorganismoak) gizakiarentzako produktu edo zerbitzu onuragarriak lortzeko erabiltzen dituen teknologia motari [[bioteknologia]] deritzo.

Bioteknologiak bakterioen erabileraren bidez aplikazio ugari garatu ditu, hainbat enpresa eta industria-jardueratan (elikagaigintzan, nekazaritzan, farmazia-industrian, industria kimikoan, etab.).

Bakterioek, besteak beste, honako prozesu hauetan parte hartzen dute <ref> Albero, Josu: Mikrobioen mundu liluragarria, EHUak argitaratuta (2019) 155-180 orr. ISBN: 978-84-1319-082-2 </ref>:

* elikagaien industrian: gazta, jogurta, ozpina, landare hartzituak... [[Lactobacillus]]''[[Lactobacillus]]'', [[Streptococcus]]''[[Streptococcus]]'' eta [[Propionibacterium]]''[[Propionibacterium]]'' generoko bakterioak erabiliz lortzen dira;

* industria kimikoan: [[etanol]]a, [[bitamina]]k, [[aminoazido]]ak, [[azido azetiko]]a, [[azido laktiko]]a eta [[azetona]] bezalako substantziak bakterioen bitartez ekoizten dira<ref> Pellón, J.R.: La Ingeniería Genética y sus aplicaciones Ed. Acribia (1986) 133-143 orr. {{ISBN|84-200-0584-3}} </ref>;

* farmazia-industrian: [[antibiotiko]] ugari bakterioetatik eskuratzen dira <ref> Stanier R., Ingraham J., Wheelis M., Painter P.: Microbiología Ed. Reverté SA (1988) 716-717 orr. {{ISBN|84-291-1868-3}} </ref>.. [[Txerto]]en ekoizpenean bakterioak erabiltzen dira;

* [[hondakin-uren tratamendu]]an: bakterioek ezinbesteko lana egiten dute [[araztegi]]etan ur zikinen garbitze prozesuan, urak duen materia organikoa mineralizatzen dutelako, [[Oxigeno eskari biologiko|OEBa]] gutxituz<ref> Willey, J.M., Sherwood, L., Woolverton C.: Microbiología de Prescot, Harley y Klein, Mc Graw Hill argitaletxea (2008) 1054-1058 orr. {{ISBN|978-84-481-6827-8}} </ref>;

* hondakin kimiko eta [[petrolio]]aren biodegradazioan: bakterio batzuek [[hidrokarburo]]ak darabiltzate karbono eta energia iturri modura; bakterio horiek oso baliotsuak dira petrolio-isurketak garbitu ahal izateko, eta arrakastaz erabili dira zeregin horretan ([[biorremediazio]]a)<ref> Cohen, Y [https://link.springer.com/article/10.1007%2Fs10123-002-0089-5 Bioremediation of oil by marine microbial mats]. Int Microbiol, 5, 4, 2002, 189–93 orr. </ref>;

* [[biointsektizida]]k egiteko, nekazaritzan aplikatzen direnak ([[Bacillus thuringiensis|''Bacillus'' ''thuringiensis'']] bakterioa erabiltzen da, intsektuen larbak akabatzen dituenak)<ref> Aronson, A.I.; Shai, Y [https://academic.oup.com/femsle/article/195/1/1/521054 Why Bacillus thuringiensis insecticidal toxins are so effective: unique features of their mode of action]. FEMS Microbiol. Lett., 195, 1, 2001, 1–8 orr. </ref>;

* [[ingeniaritza genetiko]]aren tekniken bidez bakterioak genetikoki manipulatzen dira laborategian produktu onuragarriak lortzeko, berez ekoizten ez dituztenak: [[intsulina]], [[antigorputz monoklonal]]ak, [[hazkunde hormona]]... esaterako, gaur egun industria farmazeutikoak ekoizten duen intsulina ia osoa bakterioetatik edo legamietatik eskuratzen da.

== Bakteriologiaren historia ==

Bakteriologiaren historia, halabeharrez, oso lotuta dago [[mikroskopio]]aren historiarekin <ref> Madigan M.T., Martinko J.M., Parker J. ''Brock Mikroorganismoen biologia'' (2007) E.H.U-ak euskaratua: 17 orr. ISBN: 978-84-9860-026-1.</ref> : bakterioak mikrobio ikusezinak direnez, lehenengo [[mikroskopio]] modernoak agertu aurretik (XVII. mendean) bakterioen mundua guztiz ezezaguna zen, nahiz eta zientzialari aitzindari batzuek [[Errenazimentu]]an iradoki [[gaixotasun infekzioso]]en jatorrian gure gorputzean sartzen ziren izaki kutsakorrak egon <ref> Beretta M (2003). «The revival of Lucretian atomism and contagious diseases during the renaissance». Medicina nei secoli 15 (2): 129-54 </ref>.

[[Anton van Leeuwenhoek]] herbeheretarra izan zen bakterioen unibertsoa lehenbizikoz ikusi zuena, XVII. mendean. Zientzia zale (amateurra baitzen) horrek irudia ia 300 aldiz handiagotzen zuten lehenengo lente modernoak asmatu zituen, eta ur-putzuetako urak eta bere gorputzeko laginak aztertuz [[protozoo]]ak eta bakterioak (''animakulu'' deitu zien) aurkitu eta deskribatu zituen <ref> Porter JR (1976) [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC413956/ Antony van Leeuwenhoek: tercentenary of his discovery of bacteria] Bacteriological reviews 40 (2): 260-9 </ref>.

Hurrengo 150 urtean, poliki bazen ere, mikroskopia garatu zen eta mikroskopioen ahalmenak askoz gehiago perfekzionatu ziren. 1820 inguruan mikroskopio optiko modernoak agertu ziren. Horrek [[Christian Gottfried Ehrenberg|Ehrenberg]] zientzialari alemaniarraren ikerketak ahalbidetu zituen, mikrobioei buruzkoak. Ikerlari horrek 1828an erabili zuen bakterio izena lehenbizikoz <ref> [https://www.etymonline.com/word/bacteria Etymology of the Word Bacteria] Online Etymology dictionary </ref>.

Baina bakterioen munduaren garrantziaz ohartu zen lehenengo zientzialaria [[Louis Pasteur]] izan zen, XIX. mendearen erdialdean. Mikrobiologia eta bakteriologiaren aitatzat jotzen da Pasteur, zalantza barik zientziak eman duen jenio handienetako bat. 1859an [[hartzidura]] alkoholikoaren atzean mikrobioak zeudela frogatu zuen, eta gero gaixotasun infekziosoen eragileak mikrobio batzuk zirela proposatu, lehenengo [[txerto]]ak sortu eta mikrobioak hiltzeko prozedurak ([[pasteurizazio]]a) asmatu zituen, besteak beste <ref> [https://biotech.law.lsu.edu/cphl/history/articles/pasteur.htm#paperII Pasteur's Papers on the Germ Theory] LSU Law Center's Medical and Public Health Law Site, Historic Public Health Articles </ref>. Pasteurren beste garaikide [[Robert Koch]]<nowiki/>ek [[Gaitzen teoria mikrobiarra|gaitzen teoria germinala]] proposatu zuen, [[gaixotasun infekzioso]]en jatorrian mikrobioek duten erabateko garrantzia azpimarratzen duena.

Mikroskopioen hobekuntzaz gain, beste faktore batek nabarmen lagundu zuen bakteriologiaren garapenean: [[hazkuntza-ingurune]]en agerpena, 1880 inguruan. [[Robert Koch]] izan zen aitzindarietako bat arlo horretan <ref>[https://web.archive.org/web/20190108130307/http://www.microinmuno.qb.fcen.uba.ar/SeminarioMedios.htm Los medios de cultivo en Microbiologia] Seminario Medios</ref>. Hazkuntza inguruneek ahalbidetu zuten bakterioak laborategian kultibatu ahal izatea, beren azterketa eta ikerketa erraztu zuena.

Horrekin batera, laborategiko teknikak ere garatu ziren, eta [[Gram tindaketa]]k eta [[Ziehl-Neelsen tindaketa|Ziehl-Neelsenenak]] bakterioen identifikazioan funtsezko laguntza eman zuten (1884an) <ref> [https://www.nobelprize.org/prizes/medicine/1908/ehrlich/biographical/ Biography of Paul Ehrlich] Nobelprize.org </ref>.

XX. mendearen hasierako bi mikrobiologo handiri ikerketa garrantzitsuak zor zaizkie bakteriologiaren arloan: [[Martinus Beijerinck]] eta [[Sergei Vinogradski]]<nowiki/>ri.

Kimioterapiaren arloan jauzi kualitatiboa ekarri zuen [[Paul Ehrlich]]-en aurkikuntza, [[arsfenamina]] botikarena, [[sifili]]aren bakterioa hiltzen zuena. Lehenengo botika antibakteriano eraginkorra izan zen <ref> Schwartz R (2004). «Paul Ehrlich's magic bullets». N Engl J Med 350 (11): 1079-80 </ref>. 1929an [[Alexander Fleming|Flemingek]] [[penizilina]] aurkitu zuen, lehenengo antibiotikoa, aro berri baten atea ireki zuena.

1950 eta 1960ko hamarkadetan egindako ikerketek bakterioen fisiologia, genetika eta biokimikaren xehetasunak ezagutzera eman zituzten. [[Ingeniaritza genetiko]]a eta [[bioteknologia]]ren agerpenak ere bakterioen taxonomian aurrerapen garrantzitsuak ahalbidetu dituzte. Hola, 1977an [[Carl Woese]]k [[arkeo]]ak domeinu berri batean sartzea proposatu zuen, bakterioetatik bereiziz <ref> Woese C, Fox G (1977). «Phylogenetic structure of the prokaryotic domain: the primary kingdoms». Proc Natl Acad Sci U S A 74 (11): 5088-90 </ref>

== Bitxikeriak ==

* Nahiz eta ospe txarra izan, bakterio gehienak ez dira kaltegarriak izaten. Ia 16.000 bakteriar espezie ezagutzen dira gaur egun, eta horietatik 538 soilik dira [[patogeno]]ak (% 3,5)<ref> Erin Gill & Fiona Brinkman 2011 [http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3504072/ The proportional lack of archaeal pathogens: Do viruses/phages hold the key?] Bioessays. 2011 April; 33(4): 248–254. </ref>.

* [[Hazkuntza-ingurune]] batean hazitako kolonia batean 10<sup>9</sup> bakteriar zelula daude, Lur planeta gainean bizi garen gizaki kopuru bera. [[Listu]] tanta batean 100 milioi bakterio daude. Zientzialarien ustez, mundu osoaren bakterio kopurua 5x10<sup>30</sup>koa da.

* Giza gorputzean hamar aldiz bakterio gehiago daude giza zelulak baino, batez ere [[digestio-aparatu]]an.<ref> Sears C (2005). «A dynamic partnership: Celebrating our gut flora». Anaerobe 11 (5): 247 – 51. </ref> Gorotzekin egunero [[bilioi]] bat bakterio baino gehiago kanporatzen dugu.

* Bakterioak (edo euren arbaso primitiboak) izan ziren Lurreko lehenengo bizidunak. Orain dela 3.300 milioi urte agertu ziren, eta [[anaerobio]]ak ziren, garai hartan Lurreko atmosferan ez baitzegoen oxigenorik,

* [[Teoria endosinbiotiko]]aren ustez, zelula eukariotoaren organulu batzuk ([[plasto]]ak eta [[mitokondrio]]ak) [[endozitosi]]aren bidez aspaldian erantsitako bakterioak izango lirateke.

* [[Endospora]]k hainbat bakteriok sortzen dituzten zelula bereziak dira, oso erresistenteak eta bakterioa sor egoeran luzaro mantendu dezaketenak. [[Minnesota]]ko zientzialari talde batek lortu zuen 7.000 urteetan sor egoeran egon ziren endosporak "berpiztea" <ref> Gest,H. eta J. Mandelstam : "''Longevity of microorganisms in natural environments''" Microbiol. Sci. 4 (1987) 69-71 </ref>.

== Sailkapena ==
=== Koko Gram positiboak ===

* [[Enterococcus]].
* [[Staphylococcus]].
* [[Streptococcus]].
* [[Micrococcus]].
* [[Leuconostoc]].

=== Bazilo Gram positiboak ===

* [[Bacillus]].
* [[Clostridium]]
* [[Corynebacterium]].
* [[Listeria]].
* [[Lactobacillus]].
* [[Bifidobacterium]].

=== Koko Gram negatiboak ===

* [[Moraxella]].
* [[Neisseria]].

=== Bazilo Gram negatibo aerobioak ===

* [[Bordetella]].
* [[Brucella]].
* [[Legionella]].
* [[Pseudomonas]].

=== Bazilo Gram negatibo anaerobio fakultatiboak ===

* [[Escherichia]]
* [[Citrobacter|''Citrobacter'']].
* [[Enterobacter]].
* [[Klebsiella]].
* [[Proteus]]
* [[Salmonella]].
* [[Shigella]].
* [[Serratia]].
* [[Yersinia]].
* [[Vibrio]].

=== Gram negatibo anaerobioak ===

* [[Bacteroides]].
* [[Fusobacterium]].

=== Espiroketak ===

* [[Borrelia]].
* [[Leptospira]].
* [[Treponema]].

=== Mikobakterioak ===

* [[Mycobacterium]].
=== Beste batzuk ===

* [[Campylobacter]].
* [[Helicobacter]].
* [[Bdellovibrio]].
* [[Mycoplasma]].
* [[Streptomyces]].
* [[Rickettsia]].
* [[Chlamydia]].

== Galeria ==
<center>
<gallery>
Image:Mycobacterium tuberculosis 8438 lores.jpg|''[[Mycobacterium tuberculosis]]''
Image:Streptococcus mutans Gram.jpg|''[[Streptococcus mutans]]''
Image:Clostridium perfringens.jpg|''[[Clostridium perfringens]]''
Image:Clostridium botulinum.jpg|''[[Clostridium botulinum]]''
Image:BacillusCereus.jpg|''[[Bacillus cereus]]''
Image:Staphylococcus aureus 01.jpg|''[[Staphylococcus aureus]]''
Image:ARS Campylobacter jejuni.jpg|''[[Campylobacter jejuni]]''
Image:Bordetella bronchiseptica.jpg|''Bordetella bronchiseptica''
Image:Cholera bacteria SEM.jpg|''[[Vibrio cholerae]]''
Image:Pseudomonas aeruginosa Gram.jpg|''[[Pseudomonas aeruginosa]]''
Image:Leptospira scanning micrograph.jpg|''[[Leptospira]]''
Image:SalmonellaNIAID.jpg|''[[Salmonella|Salmonella typhimurium]]''
</gallery>
</center>

== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|2}}

== Bibliografia ==
* Madigan M.T., Martinko J.M., Parker J. Brock ''Mikroorganismoen biologia'' (2007) E.H.U-ak euskaratua {{ISBN|978-84-9860-026-1}}
* Ingraham, J.L., Ingraham, C. ''Introducción a la Microbiologia'' Vol. 1 eta 2, Ed. Reverté, (1998) {{ISBN|84-291-1871-3}}
* Alcamo, I.E. Fundamentals of microbiology. Boston: Jones and Bartlett, 2001. {{ISBN|0-7637-1067-9}}.
* Funke BR, Tortora GJ, Case CL (2004). Microbiology: an introduction (8th ed.). San Francisco: Benjamin Cummings. {{ISBN|0-8053-7614-3}}.
* Willey J.M., Sherwood L., Woolverton C.: Microbiología de Prescot, Harley y Klein, Mc Graw Hill Ed. (2008). {{ISBN|978-84-481-6827-8}}
* Stanier R., Ingraham J., Whhelis M., Painter P.: Microbiología Ed. Reverté (1988) {{ISBN|84-291-1868-3}}

== Ikus, gainera ==

* [[Prokarioto]]

== Kanpo estekak ==
* {{eu}} [http://www.zientzia.net/artikulua.asp?Artik_kod=12177 Bakterio maiteak, hain gertu eta guk ia kasurik ez]{{Apurtutako esteka|date=otsaila 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* {{fr}} [http://canal-educatif.fr/video2.html Vidéo sur les bactéries présentes dans les eaux naturelles]
* {{en}} [https://web.archive.org/web/20151105182817/http://www.rowland.harvard.edu/labs/bacteria/index_movies.html Videos] of bacteria swimming and tumbling, use of optical tweezers and other videos.
* {{en}} [https://web.archive.org/web/20080913123627/http://www.textbookofbacteriology.net/ On-line text book on bacteriology]
* {{en}} [http://www.blackwellpublishing.com/trun/artwork/Animations/Overview/overview.html Animated guide to bacterial cell structure.]

{{nabarmendutako artikulua}}
{{autoritate kontrola}}

[[Kategoria:Bakterioak]]