Berde-en iturria ikusi

:''Artikulu hau koloreari buruzkoa da, izen bereko alderdietarako, ikus [[Berdeak]]''
{{kolore infotaula
| izena = Berdea
| hex = 008000
| r = 0 |g = 128 | b = 0
| c = 100 | m = 0 | y = 100 | k = 50
| h = 120 | s = 100 | v = 50
}}
'''Berde'''a edo '''orlegi'''a<ref group=neol.>''Orlegi'' hitza [[Aranismo (neologismoa)|aranismoa]] da.</ref> [[urdin]]aren eta [[hori]]aren arteko [[kolore]]a da [[espektro ikusgarria]]n. 495-570 [[nanometro|nm]] inguruko [[uhin luzera]] duen argiaren izena izaten da. [[Pintura]]n eta kolore-[[inprimaketa]]n erabiltzen diren [[kolore kenkari]]en sistemetan, horia eta urdina edo horia eta [[zian]]a konbinatuz sortzen da; [[RGB]] kolorearen ereduan, [[telebista]] eta [[ordenagailu]]ko [[Pantaila (ordenagailua)|pantailetan]] erabiltzen dena, kolore gehigarri [[Kolore primario|primarioetako]] bat da, [[gorri]]a eta urdinarekin batera, konbinazio ezberdinetan nahasten direnak beste kolore guztiak sortzeko. [[Natura]]n, kolore berdearen eragilerik handiena [[klorofila]] da, [[landare]]ek [[Fotosintesi|fotosintetizatu]] eta [[eguzki-argia]] [[energia kimiko]] bihurtzeko erabiltzen duten substantzia kimikoa. Izaki asko beren ingurune berdeetara egokitu dira, [[kamuflaje]] gisa tonu berdea hartuz. Zenbait [[mineral]]ek kolore berdea dute, [[esmeralda]] barne, [[kromo]] edukiagatik berdez tindatzen dena.

[[Erdi Aro]]ko eta [[Aro Moderno]]ko [[Europa]]n, berdea [[aberastasun]]arekin, [[merkatari]]ekin eta [[banka]]riekin eta lotutako kolorea zen, gorria [[noblezia]]rentzat gordeta zegoen bitartean. Arrazoi horrengatik, [[Leonardo da Vinci]]ren ''[[Mona Lisa]]''ren jantzia eta britainiar [[Erresuma Batuko Komunen Ganbera|Komunen Ganberako]] bankuak berdeak dira, [[Lorden Ganbera]]koak gorriak diren bitartean<ref name="Heller">{{Erreferentzia|abizena=Heller, Eva, 1948- ...|izenburua=Psychologie de la couleur : effets et symboliques|argitaletxea=Pyramid|data=DL 2009|url=https://www.worldcat.org/oclc/470802996|isbn=978-2-35017-156-2|pmc=470802996|sartze-data=2020-05-28}}</ref>. Halaber, tradizio historiko luzea du, [[Irlanda]]ren eta kultura gaelikoaren kolorea bezala; [[Euskal Herria]]n ere [[abertzale]]ek erabilitako kolorea da. [[Islam]]aren kolore historikoa da, [[Paradisu]]ko landaredi oparoa irudikatzen duena. [[Mahoma]]ren estandartearen kolorea zen, eta ia herrialde islamiar guztietako banderetan dago<ref name="Heller" />.

[[Amerika]]ko, Europako eta Islama nagusi den herrialdeetan egindako inkestetan, berdea [[natura]]rekin, [[bizitza]]rekin, [[osasun]]arekin, [[gaztetasun]]arekin, [[udaberri]]arekin, [[itxaropen]]arekin eta [[inbidia]]rekin gehien lotzen den kolorea da. Europar Batasunean eta [[Ameriketako Estatu Batu]]etan ere, berdea batzuetan [[toxiko]]tasunarekin eta osasun txarrarekin lotzen da, baina [[Txina]]n eta [[Asia]]ko zatirik handienean, bere konnotazioak oso positiboak dira, [[emankortasun]]aren eta [[zoriontasun]]aren sinbolo bezala. [[Ekologismo|Ingurumenaren babesaren]] eta justizia sozialaren aldeko talde politikoek mugimendu [[Alderdi berdeen zerrenda|berdearen]] zati gisa deskribatzen dute beren burua, eta batzuek [[Berdeak|alderdi berde]] deitzen diote beren buruari. Horren ondorioz, publizitatean antzeko kanpainak egin dira, enpresek produktu berdeak edo ingurumena errespetatzen dutenak saldu baitituzte. Berdea segurtasunaren eta baimenaren kolore tradizionala ere bada; argi berde batek aurrera jarraitzea esan nahi du, txartel berde batek Estatu Batuetan behin betiko bizitzea ahalbidetzen du.

== Etimologia eta hizkuntza ==
=== ''Berde'' hitzaren jatorria ===
[[Euskara]]zko «berde» hitza [[Hizkuntza erromantzeak|erromantzezko]] ''verde'' hitzaren egokitzapena da, hots, [[Mailegu (hizkuntzalaritza)|mailegu]] linguistiko bat. Beraz, hitzaren jatorria eta [[etimologia]] azaltzeko, inguruko erromantzeetara joan behar da. Euskaraz historikoki ez da egon ondare zaharreko hitzik «berde» kontzeptua adierazteko<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Zergatik berde kategoria adierazteko euskal hitz jatorrik ez? - Jakin.eus|url=https://www.jakin.eus/aldizkaria/artikulua/zergatik-berde-kategoria-adierazteko-euskal-hitz-jatorrik-ez-/2280|aldizkaria=www.jakin.eus|sartze-data=2020-05-28}}</ref>. Erromantzezko hitza [[latin]]ezko ''virĭdis''-en ([[Indoeuropar hizkuntzak|indoeuropar]] ''*weys-'' erroa du, «handitu» esan nahi duena) ondorengoa da, latinez «bizia, gaztea, kementsua, indartsua…» adierazten zuena.  

Lehen idatzietatik ageri da hitzaren erabilera (lehen aldiz XIV. mendeko otoitz berezi batean ageri da: ''[[menda]] berde'' esapidean). [[Hego Euskal Herria|Hego Euskal Herriko]] eta [[Zuberoa]]ko idatzietan ''berde'' aldaera baizik ez da, eta [[Lapurdi]]<nowiki/>koetan ''ferde'' ere bai; [[Nafarroa Beherea]]<nowiki/>n (eta [[Joanes Leizarraga]]<nowiki/>ren testuan), aldiz, aurrekoekin batera, ''pherde'' ere erabili izan da.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=berde - OEH - Orotariko Euskal Hiztegia|url=https://www.euskaltzaindia.eus/index.php?option=com_oehberria&task=sarreraIkusi&Itemid=413&lang=eu&id=133922|aldizkaria=www.euskaltzaindia.eus|sartze-data=2020-05-26}}</ref>

=== Euskarazko beste hitzak ===
Berdeaz gain, kolore horri erreferentzia egiten dioten modu bat baino gehiago dago euskaraz, ''musker'' eta ''orlegi'' esaterako.

==== Musker ====
Kolore berdeak euskaraz izen berezirik ez zuen garaian eta [[Sabin Arana]]<nowiki/>k ''orlegi'' hitza asmatu baino lehen, ''musker'' hitza erabili zen.<ref name=":3">{{Erreferentzia|izenburua=Euskaldunon koloreak|hizkuntza=es|url=http://barretartia.eus/2016/06/10/5865/|sartze-data=2020-05-26}}{{Apurtutako esteka|date=otsaila 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>

Herri kantu honetan ageri da:

{{esaera2|
<poem>
Txuringoa, txuri
Gorringoa, gorri
Muskerra, musker
Eta gauerdia, beltz-beltz
</poem>}}

==== Orlegi ====
XX. mendearen hasieran Sabin Aranak ''orlegi'' asmatu zuen kolore berdea izendatzeko. Hori bezalako [[neologismo]] edo sabinismo eta hitz berrien bidez, [[Erdara|erdarek]] kutsatu gabeko [[Sabindarren euskara garbia|“euzkera garbija”]] sortu nahi zuten [[Euskal Pizkundea]]<nowiki/>ren garaiko sabindar garbizaleek.<ref name=":3" /> Etimologikoki: ''[[Orri (argipena)|orri]]'' «hosto» eta ''-legi'' «bezalakoa», ''[[beilegi]]'' («hori bizia») hitzaren imitazioz.<ref>{{erreferentzia|izena=Ines|abizena=Pagola|urtea=2005|izenburua=Neologismos en la obra de Sabino Arana Goiri|argitaletxea=Euskaltzaindia|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=978-84-95438-23-2|hizkuntza=es}}</ref>

=== Beste hizkuntza batzuetan ===
''Sinople'' hitza literatura [[frantses]]ean erabiltzen zen kolore [[gorri]]aren izendapen poetiko gisa. Hitza ''sinope''tik eratorria da: antzinatasun klasikoan, eskuarki, gorriari buruzkoa zen, [[Kapadozia]]n atera eta Sinopeko mendatetik ([[Anatolia]]) esportatzen zen [[okre]] gorri oso preziatuaren klaseari dagokionez. Heraldikak «berde»aren esanahia hartu ondoren ere, bi mende gehiagoz eutsi zion «gorri»aren literatur esanahiari.

''Prási'' hitza [[Greziera|grekozko]] Πράσνος-etik dator, eta [[landare]], [[zuhaitz]] eta [[hosto]]en berde argi distiratsuari egiten dio erreferentzia. [[Demokrito]]ren filosofoak bi eremu deskribatzen ditu kolore berdeaz hitz egiteko: ''klorona'' (χλωρω) berde argirako, eta ''prásinona'' (Πράσνω) berde ilunerako. [[Aristoteles]]en ustez, berdea [[beltz]]aren (lurra sinbolizatzen du) eta [[zuri]]a (ura sinbolizatzen du) artean dago. Hala ere, ez dago pintura grekoaren lau kolore klasikoetakoen artean; gorria, [[hori]]a, beltza eta zuria, eta nekez ageri da arte grekoan.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Thames & Hudson Publishers {{!}} Essential illustrated art books {{!}} Colour and Culture {{!}} Practice and Meaning from Antiquity to Abstraction|data=2017-02-03|url=https://web.archive.org/web/20170203165901/http://www.thamesandhudson.com/Colour_and_Culture/9780500278185|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2020-05-26}}</ref>

[[Amazonia]]ko [[boroboro]] herriak 17 berde tonalitate ezberdintzen ditu izenez<ref name="ZK">{{Erreferentzia|izena=Gonzalez|abizena=Oskar|izenburua=Tots els colors del verd: berdea nonahi|hizkuntza=eu|abizena2=7Urt2020|abizena3=Comentarios0|data=2020-01-07|url=https://zientziakaiera.eus/2020/01/07/tots-els-colors-del-verd-berdea-nonahi/|aldizkaria=Zientzia Kaiera|sartze-data=2020-05-28}}</ref>.

=== Berdea eta urdina bereizten ez dituzten hizkuntzak ===
Gizakiaren begiak milioika kolore hauteman ditzake, baina denok ez ditugu modu berean antzematen. Haren pertzepzioak zerikusia du gure burmuinak koloreak interpretatzeko duen moduarekin: gure buruen barruan gertatzen da eta, horregatik, esperientzia pertsonalaren araberako zerbait subjektiboa da. Jaio ginenetik ikasi dugu objektuak, koloreak, emozioak eta hizkuntzaren bidez zentzua duten ia gauza guztiak kategorizatzen.

Hizkuntza batzuetan –[[antzinako txinera]], [[thailandiera]], antzinako [[japoniera]] eta [[vietnamera]] barne– hitz berak berdea zein [[urdin]]a adierazten zuen, esate baterako, 青 sinogramak (''qīng'' ahoskatua [[mandarinera]]z, ''ao'' japonieraz eta ''thanh'' sino-vietnameraz). Japonieraz, 青 ''ao'' urdina da, baina 青森 Aomori eta 青山  Aoyama leku-izenetan (hurrenez hurren, "Basourdin" eta "Mendiurdin" esan nahi dute), nekez ulertzen da basoa zein mendia iurdinak izatea; egun berdea 緑 ''midori'' da, baina kasu horretan ez dago egiaztatuta yamato kulturako japoniarrek duela mende batzuk ezin zutela urdina eta berdea bereizi; hala ere, baliteke berdea urdinaren ñabarduratzat hartzea.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Por qué cuando el semáforo se pone en verde los japoneses lo ven azul|hizkuntza=es|data=2012-12-01|url=https://www.abc.es/sociedad/abci-colores-semaforos-japon-201212020000_noticia.html|aldizkaria=abc|sartze-data=2020-05-26}}</ref>

Hizkuntza gehienek oinarrizko bost kolore dituzte.<ref>{{Erreferentzia|abizena=ialeon|izenburua=El color del idioma|hizkuntza=es|url=https://cafebabel.com/es/article/el-color-del-idioma-5ae0083bf723b35a145e3381/|aldizkaria=Cafébabel|sartze-data=2020-05-28}}</ref> Hala ere, batzuek ez dute termino bat berderako eta beste bat urdinerako, baizik eta hitz bat erabiltzen dute bi koloreak deskribatzeko. Historikoki, [[Gales (hizkuntza)|galeserak]] «berdea» eta «urdina» izendatzeko, hitz bakarra zuen (''glas''), japonierak eta txinerak bezala.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=El verde es “azul”: los colores en japonés|hizkuntza=es|data=2017-06-25|url=https://www.nippon.com/es/nipponblog/m00121/|aldizkaria=nippon.com|sartze-data=2020-05-28}}</ref> [[Errusiera]]z, grekoz, [[turkiera]]z eta beste hizkuntza batzuetan, urdinerako bi termino ezberdin daude: bata, tonu ilunenetarako, eta bestea, tonu argieetarako: adibidez, errusierazko голубой ''goluboy'' ("urdin argia") eta синий ''siniy'' ("urdin iluna"). <ref>{{Erreferentzia|abizena=Rodrigo|izenburua=Colores en japonés: ¿Por qué el verde y azul usan el mismo caracter?|hizkuntza=es-MX|data=2018-09-11|url=https://conoce-japon.com/idioma-japones/colores-en-japones/|aldizkaria=Conoce Japón|sartze-data=2020-05-28}}</ref>

[[Persiera]]z ez dago beltz / urdin / berde bereizketarik: سبز (''sabz'') hitzak «berde», «beltz» edo «ilun» esanahia du. Horrela, persierazko literatura [[Erotismo|erotikoan]], azal iluna duten emakumeak ''sabz-eh'' bezala izendatzen dira, adibidez, سبز گندم گون ''sabz-eh-gandom-gun'' («gari ilunaren kolorekoa») edo سبز مليح ''sabz-eh-malih'' («edertasun ilun bat»)<ref>{{Erreferentzia|izena=F.|abizena=Steingass|izenburua=Persian-English Dictionary|data=2018-10-24|url=http://dx.doi.org/10.4324/9780203168967|doi=10.4324/9780203168967|sartze-data=2020-05-28}}</ref>. [[Sudan]]go [[arabiera]]z pertsona oso ilunak أخضر ''akhḍar'' hitzarekin izendatzen dira, arabieraz «berde» argiki esan nahi duen hitza<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Michigan Today, Fall 1997---African American anthropology students discuss the field's affect on them and vice versa|data=2009-06-02|url=https://web.archive.org/web/20090602132807/http://www.umich.edu/~newsinfo/MT/97/Fal97/mt14f97.html|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2020-05-28}}</ref>.

== Ezaugarriak eta zientzia ==
[[Fitxategi:Cone-fundamentals-with-srgb-spectrum.svg|thumb|Kono zelulak (S, M eta L)]]
Berdearen pertzepzioa, [[optika]]n, 495-570 nm arteko [[uhin-luzera]] duen argiak sortzen du. [[Iluntasun]]era egokitutako begiaren sentikortasuna handiagoa da 507 nm-ko argiari, berde urdinxka bat; ostera, argira egokitutako begia 555 nm inguru sentikorragoa da, berde horixka bat. Hauek dira [[begi]]aren kono eta makiltxoen [[argitasun funtzio]]en kokapen maximoak (eskotopikoa eta fotopikoa, hurrenez hurren).<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Microscopy Resource Center {{!}} Olympus Life Science|url=https://www.olympus-lifescience.com/en/microscope-resource/|aldizkaria=www.olympus-lifescience.com|sartze-data=2020-05-26}}</ref>

[[Gizaki|Giza]] begiek hiru motatako kolore-hargailuak dituzte, [[Kono (zelula)|kono zelula]] deiturikoak. Kasu batzuetan, bat falta da edo akastasuna dago, eta horrek [[daltonismo]]a eragin dezake.

=== Konposizioa ===
[[Fitxategi:Cmyk-rgb.jpg|thumb|CMYK eta RGB sistemen arteko aldea. RGB koloreetan berdea oinarrizkoa da, argiaren osagaietako bat baita. CMYK kolore inprimatuetan C eta Y koloreen arteko nahasketa da.]]
[[Margo|Pintura]] eta koloretako [[inprimaki]]<nowiki/>etan erabiltzen den kolore sisteman ([[CMYK kolore-eredua|CMYK]]), berdea [[hori]]a eta [[zian]] konbinatuz sortzen da. [[RGB kolore-eredua|RGB]] kolore-ereduan, [[telebista]] pantailan eta [[ordenagailu]]etan erabiltzen dena, [[kolore]] gehigarri primarioetako bat da, gorria eta urdinarekin batera. Hauek, konbinazio ezberdinetan nahasten dira beste kolore guztiak sortzeko. HSV koloreko gurpilean (RGB), berdearen osagarria [[magenta]] da, hau da, gorri eta [[Zian|urdin argia]]<nowiki/>ren nahasketa berdin bat dagokion kolorea. Koloreen ohiko gurpil batean (CMYK), berdearen kolore osagarria gorria da.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Componentes del color: colorimetría|url=http://www.dimages.es/Tutorial%20A.I/color/comp_color.htm|aldizkaria=www.dimages.es|sartze-data=2020-05-26}}</ref>

Ordenagailuen eta telebisten argiztapen-iturria, normalean, berde horixka den 550 [[Nanometro|nm]]-ko uhin-luzeraren espektro labur bat da. RGB kolore sisteman lehen mailako berdea, lehen mailako gorri eta urdinarekin konbinatzen da bitarteko edozein kolore sortzeko. Lehen mailako berdea eta urdinaren argiak nahastean berde bakar bat sortzen da (ez berde horixka, ezta urdinxka).

[[Kolore-sintesiko sistema gehigarria]]n, non koloreak pigmentuen ordez kolore-argia nahastuz lortzen diren, berdea kolore primarioa da, [[gorria]] eta [[urdina]]rekin batera. Horrek esan nahi du kolore-argiarekin lan egiten denean, nahikoa dela hiru kolore horiek proportzio desberdinetan nahastea gainerako guztiak lortzeko, eta beraien baturak [[zuri]]a ematen du. Tonalitate argiak eta ilunak sortzeko, argitasuna murriztu edo handitu egiten da. Berdea, gainera, kolore hotztzat hartzen da, urdina eta bioletarekin batera. <ref>http://artekatu.com/plastika/kolorearen-teoria/</ref>

Argi koloreko sistema gehigarri hau monitoreek eta telebistek koloreak sortzeko erabiltzen dutena da. Sistema honetan, kolore bat bere osagai bakoitzerako zenbakizko balioekin deskribatzen da (gorria, berdea eta urdina), gorria "R"-rekin, berdea "g"-rekin eta urdina "B"-rekin adieraziz. 0tik 255era bitarteko balioen eskala batean, berde gehigarri hutsa R = 0 (gorria batere ez), g = 255 (berdea balio maximoari) eta B = 0 (urdina batere ez) gisa adierazten da.([[RGB]]).

Berde hori ordenagailu pertsonalek 1980ko hamarkadaren hasieran monokromia uztean erreproduzitu zuten lehen koloreetako bat izan zen.

[[Kolorearen sintesi sustraktibo]]an, non koloreak pigmentuak edo tinduak (pinturak, koloratzaileak, tintak) nahastuz sortzen diren, [[kolore primario]]ak [[zian]]a, [[magenta]] eta [[horia]] dira. Berdea, gorria eta urdinarekin batera, bigarren mailako kolorea da sistema honetan, hau da, edozein motatako pigmentuekin lan egiten denean, berdea lortzeko, lehen mailako bi kolore ebasle (zehazki, zian eta horia) nahastu behar dira.

[[Kuatrikromia]] bidezko inprimatze-prozedurak (adibidez, koloretako liburuak eta aldizkariak inprimatzeko erabiltzen dena) hiru kolore nagusi ebasle erabiltzen ditu, beltz-agregatuarekin. Horregatik, Laukomiarako kolore bat bere konposaketan sartzen den lau kolore horietako bakoitzaren tinta-portzentajearen bidez deskribatzen da. Berdea ziana eta horia gehituta eratzen denez, kolore berde ertainean inprimatutako eremu bat C = 100 (%100 cian), m = 0 (%0 magenta), y = 100 (%100 horia) eta k = 0 (%0 beltza) izango da ([[CMYK]]).

=== Ostadarra ===
{{sakontzeko|ostadar}}
[[Fitxategi:TakakkawFalls2.jpg|thumb|Ostadarra ur-jauzi baten ondoan.]]
[[Ostadar]]rak, jarraikako kolore zerrenda bat erakusten duen arren, ohi, osatzen duten koloreak sei direla onartzen da: gorria, laranja, hori, berdea, urdina eta morea, argiaren maiztasunen deskonposaketen ondorio, eta hiru oinarrizko koloreek, eta hauek, euren arteko nahasketetan emandako beste hirurek emandakoek osatua, tradizionalki, 7 kolore aipatzen diren arren, urdina eta morearen artean anila jarriz<ref>{{Erreferentzia|abizena=Newton, Isaac, 1642-1727.|izenburua=Optice, sive, De reflexionibus, refractionibus, inflexionibus & coloribus lucis : libri tres|url=http://worldcat.org/oclc/1013455663|pmc=1013455663|sartze-data=2020-05-28}}</ref>. Kolore zerrenda honi argiaren deskonposizioa deitzen zaio, baina berez lehen aipatutako fenomenoaren jarraipena da: oinarrizko koloreen eta kolore horien arteko nahasketaren ondorio bat da. Gizaki batek bereizi ditzakeen koloreak sekuentzia honetan 100 inguru izan daitezke<ref>{{Erreferentzia|izenburua=how many different colors are there?|url=http://www.pburch.net/dyeing/dyeblog/C128544578/E1447734446/|aldizkaria=www.pburch.net|sartze-data=2020-05-28}}</ref>, eta txuri-beltzezko argazki batean ez da kolore bandarik ikusten.

=== Pigmentuak ===
[[Fitxategi:Azurite-Malachite-59275.jpg|thumb|Azurita eta malakitaren elkarketa]]
Kolore berdea lortzea ez da erraza. Gizakiaren lehen margoetan beltza, gorria eta zuria agertzen dira, baina berdea ez da inondik ere lortu. Naturan kolore hau oso ohikoa den arren, [[pigmentu]]ak lortzea ez da hain erraza, lehen aipatu dugun klorofila fotosentikorra delako eta, beraz, degradatzen delako. Gizakiak lortu zuen lehenengo pigmentu berdeari landare izena ipini zion: [[malakita]]. Grekoek ipini zioten izena, eta ''malben hostoen kolorekoa'' esan nahi du. Bitxia da, ziur aski [[Malba arrunt|malba]] morearekin lotuko genukeelako hasiera batean, baina malba kolorekoak landarearen loreak dira, ez hostoak. Malakita [[mineral]] bat da, (<chem>Cu2CO3(OH)2</chem>); askotan, [[azurita]] (<chem>Cu3(CO3)2(OH)2</chem>) izeneko beste mineral batekin batera agertzen da, konbinazio oso baliotsuak sortuz. Mineral biek [[kobre]]a dute, betiere urdinaren eta berdearen kimikarekin erlazionatuta dagoen elementua. Azurita malakita bihur daiteke, eta horrelako transformazioek artelanen itxura alda dezakete<ref name="ZK" />.

XIX. mendean zehar heriotzaren pigmentua izan zen berdea, kolore berdea lortzeko erabili ohi zen elementu kimikoaren ondorioz: [[artseniko]]a. XVIII. mendearen amaieran [[Carl Wilhelm Scheele]]k lehenengo pigmentu artsenikoduna lortu zuen (<chem>CuAsHO3</chem>). [[Scheelen berdea]] deritzonak kobrea ere badu. Pigmentuak izugarrizko arrakasta izan zuen, batez ere, mende-aldaketarekin batera bertsio egonkorragoa agertu zenean. [[Verones berdea]], [[esmeralda berdea]] edo [[Paris berdea]] deitu zioten. [[Inpresionismo|Margolari inpresionistak]] eta prerrafaelistak ez ezik, [[Viktoriar Aroa|gizarte viktoriarra]] ere pigmentu honekin maitemindu zen. Etxeko pareta-papera berdez koloreztatu zuten, eta modan jarri zen emakumeen soinekoa berdez tindatzea. Ondorioz, askok pairatu zuten artsenikoaren efektua, kontaktu zuzenean egoteagatik zein hormetatik askatzen zen lurrinak arnasteagatik. [[Napoleon]]ek berak pairatu zuen [[Santa Helena]]ko etxea berdez pintatuta izateagatik<ref name="ZK" />, eta baliteke horren ondorioz hil izana<ref>{{Erreferentzia|izena=Maria|abizena=Cox|izenburua=Was Napoleon killed by wallpaper?|hizkuntza=en-US|data=2016-10-14|url=https://mmta.co.uk/2016/10/14/was-napoleon-killed-by-wallpaper/|aldizkaria=MMTA|sartze-data=2020-05-28}}</ref>.

[[Fitxategi:Verdigris.JPG|thumb|Kupritsa Pragako metroan]]
[[Askatasunaren Estatua|Askatasunaren estatua]], [[Pentsalaria|Rodinen Pentsalaria]] eta hiri askotan dauden brontzezko estatuen gainean kolore berdeko geruza bat existitzen da. Patina hori kobrearen etengabeko degradazioaren ondorioa da. Denborak aurrera egin ahala, kobrea [[oxidazio|oxidatu]] egiten da, eta gatzak sortzen ditu [[kloruro]]ekin eta [[sulfato]]ekin, besteak beste. Hala, behinola distira metalikoa zuten estatuei kolore deigarriko bigarren azala agertzen zaie. Orain dela mende asko, norbaiti bururatu zitzaion patina hori pintura egiteko erabilgarria izan zitekeela: jaioa zen [[kuprits]] pigmentua.

Hala ere, gizakiok ezin gara pigmentu bat noiz agertuko zain egon; hortaz, prozesua bizkortu beharra zegoen. Gutxienez, [[K.a. IV. mende]]tik kuprits sintetikoa lortzeko gai gara, nola eta prozesu kimiko baten bidez. Horretarako, kobre-xaflak [[ozpin]]aren lurrinekin kontaktuan ipini behar dira. Apurka-apurka [[azido azetiko]]ak zarakar urdin-berdexka (<chem>[Cu(CH3COO)2]2*Cu(OH)2*5H2O
</chem>) sortuko du xaflaren gainean. Grekoen eta erromatarren garaian, ozpinaz gain, [[mahats]]-patsak erabiltzen ziren, biak ala biak mahasgintzaren hondakinak. Hori dela eta, [[ardo]]a ekoizten zen lekuetan kupritsa ere ekoizten zen sarritan<ref name="ZK" /><ref>{{Erreferentzia|abizena=St. Clair, Kassia,|izenburua=The secret lives of colour|url=https://www.worldcat.org/oclc/936144129|isbn=978-1-4736-3081-9|pmc=936144129|sartze-data=2020-05-28}}</ref>.

Pigmentu hau oso erabilia zen arren, konposatu egonkorragoak lortzen saiatu ziren; izan ere, pigmentuak erreaktibotasun handia du. Hala, kobre erretxinatua (<chem>Cu(C19H29COO)2</chem>) lortu zuten kupritsa erreakzionaraziz zuhaitzen erretxina destilatuz lortzen zen [[trementina]] edo [[kolofonia]] bezalako konposatu organikoekin. Berriro ere, kobrea tartean<ref name="ZK" /><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Artists' Pigments, volume 2|url=https://www.nga.gov/research/publications/pdf-library/artists-pigments-vol2.html|aldizkaria=www.nga.gov|sartze-data=2020-05-28}}</ref>.

[[Lur berdea]] [[Antzinako Erroma]]n jada erabiltzen zen pigmentu bat zen. [[Burdin oxido]], [[magnesio]], [[aluminio silikato]]a edo [[potasio]]a duen buztin bat ian ohi da. [[Niza]]tik gertu, [[Verona]]n, [[Zipre]]n eta [[Bohemia]]n aurki zitezkeen buztin hauek. Hauts bilakatuta, margotzeko erabil zitekeen<ref>{{Erreferentzia|abizena=Varichon, Anne.|izenburua=Couleurs : pigments et teintures dans les mains des peuples|argitaletxea=Seuil|data=DL 2005|url=https://www.worldcat.org/oclc/470306022|edizioa=[Nouvelle éd.]|isbn=2-02-084697-7|pmc=470306022|sartze-data=2020-05-28}}</ref>. Oxidatutako [[kobalto]]a edo [[zink]]a ere erabili izan da [[XVIII. mende]]a arte margoak egiteko<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Pigments through the Ages - Overview - Cobalt green|url=http://www.webexhibits.org/pigments/indiv/overview/cogreen.html|aldizkaria=www.webexhibits.org|sartze-data=2020-05-28}}</ref>. Kobalto berdea [[Sven Rinman]]ek aurkitutako konposatu bat da, [[1780]]an. [[1835]]an kromo oxido berdea sortu zen modu sintetikoan Parisen<ref>{{Erreferentzia|abizena=Wiberg, Egon.|izenburua=Inorganic chemistry|url=http://worldcat.org/oclc/1049755325|isbn=0-12-352651-5|pmc=1049755325|sartze-data=2020-05-28}}</ref>.

=== Biologian eta geologian ===
Lotura zuzena du kolore berdeak [[biologia]] eta [[geologia]]rekin. Bistakoa da, [[natura]]ren kolore nagusia dela berdea eta gainera, ez kasualitatez, ingurumenak baldintzatutako historiaren eboluzio luze baten emaitza da. Horrez gain, lur planetako landareak forma, tamaina eta kolore askotarikoak dira, nahiz eta nabaria den hazi landare espezie gehienak berdeak direla eta aipatzekoa da horren eraginez ikusmena lasaitzen omen zaigula gizakioi, baita emozioak arindu ere<ref>{{Erreferentzia|izena=Rafael Fernández|abizena=Nava|izenburua=¿POR QUÉ LA MAYORÍA DE LAS PLANTAS SON VERDES?|hizkuntza=es-es|url=https://www.sabermas.umich.mx/archivo/articulos/68-numero-9/136-ipor-que-la-mayoria-de-las-plantas-son-verdes.html|aldizkaria=Revista de divulgación Saber más UMSNH|sartze-data=2020-05-26}}</ref>. Beraz, esan genezake berdeak naturarekin lotura zuzena duela eta beraz, biologia eta geologian sarri erabiltzen den eta erabilera anitzak ematen zaizkion kolorea dela; animalietan, landareetan, fruitu eta barazkietan eta mineraletan batik bat.

==== Landareak ====
[[Fitxategi:Plagiomnium_affine_laminazellen.jpeg|thumb|Kloroplastoak, ''[[Plagiomnium affine]]'' landarearen zelulen barruan.]]
[[Fitxategi:Abundant Green Grass (505569483).jpg|thumb|[[Fotosintesi]]a egiteko landareek [[kloroplasto]]etan [[klorofila]] dute, [[pigmentu]] berdea.]]
[[Klorofila]] [[fotosintesi]]an funtsezko zeregina betetzen duen [[pigmentu]] berdea da, landareen  dagoena. Pigmentu honi esker landareek [[Eguzki]]tik jasotzen duten argi-energia energia kimiko bihurtzen dute. Landareek ez ezik, [[alga|algek]] eta [[zianobakterio]]ek ere klorofila dute (nahiz eta azken hauetan kloroplastorik ez egon).

Egitura eta propietate desberdinetako klorofilak daude; a, b, c eta d dira garrantzitsuenak, eta hainbat [[bakterio]]k ere bakterioklorofilak dituzte.
Klorofilarik arruntenak landareetan eta alga berdeetan dauden a eta b klorofilak dira. [[Phaeophyceae|Alga arreetan]] c klorofila dago, eta [[alga gorri]]etan d motakoa. Klorofila horietako bakoitzak uhin-luzera desberdineko argia xurgatzen du. A klorofilak, esaterako, argi gorria eta urdina xurgatzen ditu, eta berdea islatu (horregatik da kolore berdekoa). B klorofilak ere argi urdina xurgatzen du (460 nm-koa) gehienbat.

[[Fotosintesi]]a (antzinako grezieratik φῶς, ''fos'', argia + σύνθεσις, ''sinthesis'', eraketa) gaur egun Lurreko bizitzaren oinarri den erreakzio kimikoen prozesua da. Prozesu hau burutzeko gai diren organismoei [[fototrofo]] deitzen zaie. Fotosintesia prozesu anabolikoa da. Horrek esan nahi du prozesu horretan landareek molekula organiko konplexuak ([[glukosa]], batez ere) sortzen dituztela molekula inorganiko sinpleagoetatik ([[ur]]a, [[karbono dioxido]]a) abiatuta. Prozesu anaboliko guztiek energia behar dutenez, sintesi organikoa ahalbidetuko duen prozesuaren aurretik landareek energia kimikoa ([[ATP]]) fabrikatu behar dute: hori eguzki-energiaren laguntzarekin lortzen dute. Fotosintesiaren ekuazio orokorra hau da:

<chem>3 CO2(gasa) + 6 H2O(likidoa) + fotoiak -> C3H6O3(urtsua) + 3 O2(gasa) + 3 H2O(likidoa)</chem>

hau da, [[karbono dioxido]]a + ura + argi energia → triosa fosfatoa + oxigenoa + ura

Batzuetan, ekuazioa sinplifikatua agertzen da atariko kimikan:

<chem>3 CO2(gasa) + 3 H2O(likidoa) + fotoiak -> C3H6O3(urtsua) + 3 O2(gasa)</chem>

Ohikoa da kolore berdea janari osasuntsuekin erlazionatzea. Barazki berdeek, hala nola [[Ziazerba|ziazerbek]], [[brokoli]]ak, eta [[ilar]]rek edo [[Kiwi (fruitua)|kiwiek]] klorofilari zor diete kolore berdea; begien osasunarekin lotutako antioxidatzaile bati. [[Beta-karoteno|Betakarotenoa]] eta [[zeaxantina]] ere proportzionatzen dizkio giza gorputzari. Orokorrean, fruta eta barazki berdeek balio nutritibo handia dute, [[magnesio]]a bezalako osasunerako ezinbestekoak diren bitamin eta mineraletan. Gainera, garbitzaile bikainak dira, klorofila maila altuei esker.<ref>{{Erreferentzia|izena=Marta|abizena=Chavarrías|izenburua=¿Qué información aportan los colores de los alimentos vegetales?|hizkuntza=es|url=https://www.eldiario.es/consumoclaro/comer/informacion-aportan-colores-alimentos_0_789521428.html|aldizkaria=eldiario.es|sartze-data=2020-05-26}}</ref>

Espinakak bezalako barazki berdeek [[azido foliko]] kopuru handia dute, [[haurdunaldi]]rako gakoa dena, adibidez. Barazki berdeek, gainera, [[potasio]] eta [[K bitamina]] maila altuak dituzte, bihotza babesten dutenak eta odola koagulatzeko prozesuan laguntzen dutenak. Bestalde, begi, hezur eta hortz osasuntsuak mantentzen ere laguntzen dute. Eta azkenik, barazki-hosto berde ilunek (brokolia) [[antioxidatzaile]] eta zuntzen kontzentrazio oso handia dute.<ref>{{Erreferentzia|izena=Diario|abizena=AS|izenburua=Los colores de los alimentos: su significado y valor nutricional|hizkuntza=es|data=2018-04-01|url=https://as.com/deporteyvida/2018/04/01/portada/1522596782_070478.html|aldizkaria=AS.com|sartze-data=2020-05-26}}</ref>

<gallery mode="packed" heights="180">
Green Magic Vegetables Spinach (41648196070).jpg|Ziazerba
Broccoli_and_cross_section_edit.jpg|Brokolia
NCI_peas_in_pod.jpg|Ilarrak
Kiwi_(Actinidia_chinensis)_2_Luc_Viatour.jpg|Kiwia
</gallery>

==== Animaliak ====
Animalien arten gehien bat narrastiak izaten dira kolore berdekoak, salbuespenak salbuespen; [[suge]]a, [[iguana]], [[sugandila]], [[igela]], etab kolore berdea izan ohi dute. Baina horrez gain [[Itsas animaliak|itsas animalia]] eta [[hegazti]] batzuk ere kolore berdekoak dira, adibide esanguratsuenak [[itsas dortoka]] eta [[loro]]a. Aipatutako animalietako askok kolore berdeko azala dute, ezkutatu edo kamuflatu ahal izateko eta horrela seguru egoteko. Aipatzekoa da bestalde, [[ugaztun]] asko eta asko ez direla kolore berdekoak, eta hipotesi batzuen arabera, ugaztunek soilik bi fotorezeptore dituztelako erretinetan eta beraz, ez dutelako gorria eta berdea bereizten gertatzen da hori. Horregatik, beraientzat ez da beharrezkoa kolore berdeko azala edukitzea kamuflatzeko, hau da, azeri batentzat adibidez ehizatu nahi duen kolore marroieko untxia, ezkutuan egongo den landarearen berdearen oso antzerakoa izango da<ref>{{Erreferentzia|izena=Redacción|abizena=BBC|izenburua=¿Por qué no hay mamíferos verdes?|hizkuntza=es|url=https://www.bbc.com/mundo/noticias/2015/11/151106_colores_preguntas_finde_dv|aldizkaria=BBC News Mundo|sartze-data=2020-05-26}}</ref>.

Narrasti batzuek kolore berdeko odola dute, [[biliberdina]]ren eraginez. Konposatu toxiko hau [[hemoglobina]]ren (giza odolaren konposatua eta oxigenoa garraiatzeaz arduratzen den proteina) degradaziotik sortzen da. Esaterako, [[Ginea Berria]]n biliberdina maila oso altuetan jasateko gaitasuna zituzten muskerrak aurkitu zituzten<ref>{{Erreferentzia|url=https://hipertextual.com/2018/05/animales-sangre-verde-malaria|aldizkaria=hipertextual.com|sartze-data=2020-05-26}}</ref>.

<gallery mode="packed" heights="180px">
Fitxategi:Iguana iguana Portoviejo 04.jpg|''[[Iguana iguana]]''
Australia_green_tree_frog_(Litoria_caerulea)_crop.jpg|''[[Litoria caerulea]]''
Yellow-naped_Amazon.jpg|''[[Amazona auropalliata]]''
Micrommata_virescens_(Arcugnano).jpg|''[[Micromata virescens]]''
Mamba_Dendroaspis_angusticeps.jpg|''[[Dendroaspis angusticeps]]''
</gallery>

==== Mineralak ====
Kolore berdea oso ohikoa da [[harribitxi]]etan<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Las piedras preciosas verdes|hizkuntza=es-ES|data=2017-12-05|url=http://www.el-mundo-de-las-piedras-preciosas.juwelo.es/nombres-piedras-preciosas-verdes/|aldizkaria=El mundo de las piedras preciosas|sartze-data=2020-05-26}}</ref>. Ezagunena [[esmeralda]] da. Esmeraldarik famatuenak [[Kolonbia]]ko Muso meategiko esmeraldak dira: ez dute kolore horiaren isladarik eta [[mineral]] honen [[kristalizazio]] onaren eraginez, urrutitik ere esmeralda bat dela antzeman daiteke. Munduko beste hainbat tokitan ere esmeraldak ekoizten dira.

[[Peridotita]] esmeraldarekin nahastu izan da, baina peridotitak, urre eta hori koloreko isladak ditu. Harribitxien historian tradizio luzea duen mineral bat da. [[Kaxmir]]reko peridotita bereziki preziatua da eta baita [[Mantxuria]]koak ere. [[Arizona]]n ([[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuak]]) eta [[Zabargad]]-en ([[Egipto]]) ere kalitate oneko peridotitak ekoizten dira. Dipsidoa kolore berde iluneko harri kristalinoa da. Kolore bizia dauka, oliba-berdearen antzekoa. Ez du distira urdinik eta kolore berdea [[kromo]]ari esker dauka. Ezagunena [[Jakutia]]koa ([[Errusia]]) da. [[Turmalina]] kolore berdeko hainbat tonutan aurkitu daiteke. Kromozko turmalinak berde garbi eta sakona dute. [[Afrika]]n, [[Brasil]]en, [[Kongoko Errepublika Demokratikoa]]n, [[Tanzania]]n eta [[Namibia]]n ekoizten da, besteak beste.

[[Jade]]a esmeraldarekin batera, harribitxi preziatuenetako bat da. Kalitate handikoa da eta kolore berdea dauka. Betidanik, Txinako kulturan oso ezaguna izan da mineral hau; garai batean bertako damek soilik zuten mineral hau erabiltzeko baimena. [[Alexandrita]], bere aldetik, dagoen argiaren arabera, kolore batekoa edo bestekoa izan daiteke. [[Argi natural]]arekin kolore berde-urdina dauka, [[argi artifizial]]arekin, berriz, kolore gorri-morea.

[[Arroka ultramafiko]] askotan mineral berdeak egon ohi dira, baita [[eskisto-berde]]ak bezalako [[arroka metamorfiko]]etan. Azken honetan [[klorita]], [[aktinolita]] edo [[epidota]] bezalako mineralak aurki daitezke.

<gallery mode="packed" heights="180px">
Fitxategi:Nephrite jade (Pounamu Ultramafics, Pounamu Ultramafic Belt, South Island, New Zealand) 3 (24069093093).jpg|Kolore berdeko [[jade]]a.
Fitxategi:Brazilian emeralds.jpg|Brasilgo [[esmeralda]]k.
Epidote-257294.jpg|[[Epidota]]
GreenCalcite.JPG|[[Kaltzita]] berdea
Dioptase-MGL 53625-P5030189-black.jpg|[[Dioptasa]]
</gallery>

=== Begi berdeak ===
[[Fitxategi:Greeneyes.jpg|thumb|Begi berdea]]
[[Begien kolorea]] [[iris]]aren [[melanina]]ren kopurua eta hedapenaren araberako [[genetika]] ezaugarri bat da. Azken emaitza ondorioztatuko duen hainbat [[gene]]n<nowiki/>prozesu konplexu bat da. Era berean, begiari [[kolore]]a ematen dioten irisaren hiru elementuak hiru dira: irisaren epitelioko melanina, irisaren atzealdeko zatiko melanina eta irisaren estroma dentsitatea. Melaninaz gain, prozesuan parte hartzen duen beste elementu bat [[lipokromo]]a da<ref>{{Erreferentzia|izenburua=OCA2|url=http://allaboutgenes.weebly.com/oca2.html|aldizkaria=Human Gene Project|sartze-data=2020-05-28}}</ref>. Halaber, prozesuan parte hartzen duten melanina motak bi dira: [[Arre (kolorea)|marroi]] ilun itxurako [[eumelanina]], eta [[hori]]-[[gorri]]xka ilun itxurako [[feomelanina]] delakoa. Kasu guztietan, baldintza anormalak ez beste, iriseko epitelioaren pigmentua beti eumelanina izaten da, hau kopuru handitan topatu ohi delarik. Modu honetan, begiko koloreen bariazioa irisaren atzealdeko zatiko pigmentua eta estromak bere dentsitatearen arabera zenbat argi bereganatzen duenaren araberakoa da.

Begi berdeak, ziurrenik, [[OCA2]] eta beste [[gene]] batzuen arteko interakzioaren ondorioa da. [[Siberia]]n jada bazeuden [[Brontze Aroa]]n<ref>{{Erreferentzia|izena=Christine|abizena=Keyser|izenburua=Ancient DNA provides new insights into the history of south Siberian Kurgan people|orrialdeak=395–410|hizkuntza=en|abizena2=Bouakaze|abizena3=Crubézy|abizena4=Nikolaev|abizena5=Montagnon|abizena6=Reis|abizena7=Ludes|izena2=Caroline|izena3=Eric|izena4=Valery G.|izena5=Daniel|izena6=Tatiana|izena7=Bertrand|data=2009-09-01|url=https://doi.org/10.1007/s00439-009-0683-0|aldizkaria=Human Genetics|alea=3|zenbakia=126|issn=1432-1203|doi=10.1007/s00439-009-0683-0|sartze-data=2020-05-28}}</ref>. Gaur egun ohikoagoak dira [[Europa]]ko iparralde, erdialde eta mendebaldean<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Eye Color - Blue Eyes Versus Brown Eyes: A Primer on Eye Color|url=http://www.eyedoctorguide.com/eye_general/eye_color.html|aldizkaria=www.eyedoctorguide.com|sartze-data=2020-05-28}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Frost: Why Do Europeans Have So Many Hair and Eye Colors?|url=http://cogweb.ucla.edu/ep/Frost_06.html|aldizkaria=cogweb.ucla.edu|sartze-data=2020-05-28}}</ref>. [[Irlanda]] eta [[Eskozia]]ko biztanleen %14ak begi marroiak ditu eta %86 inguruk urdin edo berdea<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Why Edinburgh residents are likely to be blue-eyed - Edinburgh Evening News|data=2015-09-23|url=https://web.archive.org/web/20150923234127/http://www.edinburghnews.scotsman.com/news/health/why-edinburgh-residents-are-likely-to-be-blue-eyed-1-3577755|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2020-05-28}}</ref>. [[Islandia]]n emakumeen %89k eta gizonezkoen %87k begi berde edo urdinak dituzte<ref>{{Erreferentzia|izena=Vilhjalmur|abizena=Rafnsson|izenburua=Risk factors for malignant melanoma in an Icelandic population sample|orrialdeak=247–252|hizkuntza=en|abizena2=Hrafnkelsson|abizena3=Tulinius|abizena4=Sigurgeirsson|abizena5=Olafsson|izena2=Jon|izena3=Hrafn|izena4=Bardur|izena5=Jon H|data=2004-08-01|url=http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0091743504001859|aldizkaria=Preventive Medicine|alea=2|zenbakia=39|issn=0091-7435|doi=10.1016/j.ypmed.2004.03.027|sartze-data=2020-05-28}}</ref>. Europar jatorriko estatubatuarren artean begi berdea ohikoagoa da jatorri [[zelta]] edo [[germaniar]]ra dutenen artean. [[Verona]]n eta [[Eslovenia]]n ere oso kolore ohikoa da<ref>{{Erreferentzia|izena=Vanja|abizena=Kastelic|izenburua=Prediction of eye color in the Slovenian population using the IrisPlex SNPs|orrialdeak=381–386|abizena2=Pośpiech|abizena3=Draus-Barini|abizena4=Branicki|abizena5=Drobnič|izena2=Ewelina|izena3=Jolanta|izena4=Wojciech|izena5=Katja|data=2013-8|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3760663/|aldizkaria=Croatian Medical Journal|alea=4|zenbakia=54|issn=0353-9504|pmid=23986280|pmc=3760663|doi=10.3325/cmj.2013.54.381|sartze-data=2020-05-28}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Susan|abizena=Walsh|izenburua=DNA-based eye colour prediction across Europe with the IrisPlex system|orrialdeak=330–340|abizena2=Wollstein|abizena3=Liu|abizena4=Chakravarthy|abizena5=Rahu|abizena6=Seland|abizena7=Soubrane|abizena8=Tomazzoli|abizena9=Topouzis|izena2=Andreas|izena3=Fan|izena4=Usha|izena5=Mati|izena6=Johan H.|izena7=Gisele|izena8=Laura|izena9=Fotis|data=2012-05|url=https://doi.org/10.1016/j.fsigen.2011.07.009|aldizkaria=Forensic Science International: Genetics|alea=3|zenbakia=6|issn=1872-4973|doi=10.1016/j.fsigen.2011.07.009|sartze-data=2020-05-28}}</ref>.

=== Laserrak ===
[[Fitxategi:LaserOrionAnim.gif|thumb|Laser berdea [[Orion (konstelazioa)|Orion konstelazioko]] izarrak erakusten]]
[[Laser]] izpi baten ageriko distira, laserraren potentzia optikoaren eta gainazalaren islapenaren mende ez ezik, [[Begi|giza begiaren]] erantzun kromatikoaren mende ere badago. Potentzia optiko beragatik, laser berdeak beste [[kolore]] batzuk baino distiratsuagoa dirudi, giza begia sentikorragoa delako [[Espektro (argipena)|espektroaren]] eremu berdeko argi maila baxuekin. Hori dela eta, [[astronomia]] moduko [[Zientzia|zientziek]] kolore berdeko laserrak erabiltzen dituzte.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Qué es el láser verde y para qué sirve en astonomía|hizkuntza=es|data=2018-06-12|url=http://opticaroma.com/instrumentos/blog/2018/06/12/laser-verde-astronomia/|aldizkaria=OPTICA ROMA INSTRUMENTOS|sartze-data=2020-05-26}}</ref> Laser berdeek  beste hainbat aplikazio dituzte: punteria, [[argiztapen]]a, [[kirurgia]], [[Ikuskizun|laser-argien ikuskizunak]], [[espektroskopia]], [[interferometria]], [[fluoreszentzia]], [[holografia]], arma ez-hilgarriak eta [[hegazti]]en kontrola.<ref>(Ingelesez) [https://web.archive.org/web/20200807160555/https://www.laserglow.com/page/golfcoursebirdcontrol "Laserglow – Green lasers for Bird Control / Abatement"]. Laserglow.com. Retrieved September 27, 2011.</ref> Kolore berdeko laserrek begiei beste kolore batzuetako laserrek baino kalte gutxiago eragiten die.

=== Informatikan ===
1960. hamarkadatik 1980. hamarkadara arte, koloretako pantailek ospea lortu aurretik, [[ordenagailu monokromo]]ek garrantzi handia izan zuten. [[Ordenagailu]] hauek kolore bakarra erakutsi zezaketen. Ohikoena kolore berdea izatea zen, [[zuri]] edo [[anbar]] kolorekoa ere izan zitekeen arren. [[Pantaila (ordenagailua)|Pantailaren]] kolore berdea lortzeko [[Fosforo|P1 fosforoa]] erabiltzen zen.<ref>[http://www.bunkerofdoom.com/tubes/crt/crt_phosphor_research.pdf "Cathode Ray Tube Phosphors"]</ref> Pantaila berde hauek nolabaiteko lekua dute [[herri-kultura]]n, [[Matrix]] bezalako hainbat [[Film (zinema)|filmetan]] ikus daitekeenez.

[[Ordenagailu]]en barruan ere kolore berdeak garrantzia handia dauka. [[Txartel nagusi]]a, [[txartel grafiko]]a, [[soinu-txartel]]a eta ordenagailuko beste hainbat osagai kolore berdeagatik nabarmentzen dira. Izatez, [[zirkuitu inprimatu]] horiek kolore marroi-horixka daukate sortzen direnean. 1950eko hamarkadan, zirkuitu inprimatu hauek fabrikatzeko soldadura-maskara bezala ezagutzen dena erabiltzen hasi zen, [[kobre]]zko eremuen [[korrosio]]a saihesteko eta zirkuituko beste leku batzuetan beharrezkoa den [[soldadura]] ez aplikatzeko lakatu geruza bat. Soldadura-maskara hau kolore askotan aurki daiteke, baina tradizionalki berdea izan da. Koloreak, zirkuitu hauek bi aurpegikoak baino ez zirenean (gaur egun, bere barnean geruza gehiago dituzte) eta bisualki berrikusten zirenean zegoen beharrizan bati erantzuten dio: berdea da kobrezko konexioak eta zirkuituaren gainerako osagai elektronikoak hobekien ikustea ahalbidetzen duen kolorea. <ref>{{Erreferentzia|izena=Álvaro|abizena=Hernández|izenburua=Anatomía de un circuito electrónico: ¿por qué las tripas de mi ordenador son verdes?|hizkuntza=es|url=https://www.eldiario.es/hojaderouter/tecnologia/hardware/circuitos_impresos-mascara_de_soldadura-PCB-verde_0_275772820.html|aldizkaria=eldiario.es|sartze-data=2020-05-26}}</ref>

<gallery mode="packed" heights="180px">
Fitxategi:IBM_PC_5150.jpg|IBM PC 5150ren pantaila beltza, letra berdeekin.
The.Matrix.glmatrix.1.png|''[[The Matrix]]'' filmaren pantaila, letra berdeekin.
Fitxategi:Hand Etched PCB.png|Kolore berdeko [[zirkuitu inprimatu]] bat.
</gallery>

== Berde motak ==
=== Berde arrunta ===
Kolore berdea, orokorrean, inprimaketen ereduan horiaren eta zianaren bitarteko bezala estandarizatzen da (CMYK 100, 0, 100, 0 kodea) eta web guneetako [[HTML]] #008000 kodearekin (berde puru gehigarria baino ilunagoa).

{| class="wikitable"
|
!Berde [[CMYK kolore-eredua|CMYK]]
!Berde web
<small>''[[Green HTML|(Green HTML)]]''</small>
|-
|[[HTML Koloreak|HTML]]
|#009846
|#008000
|-
|[[RGB kolore-eredua|RGB]]
|(0, 152, 70)
|(0, 128, 0)
|-
|[[HSV Kolore eredua|HSV]]
|(148°, 100 %, 70 %)
|(120°, 100 %, 50 %)
|-
|Protokoloa
|<ref name="#1">{{Erreferentzia|abizena=Sanz, Juan Carlos.|izenburua=Diccionario del color|argitaletxea=Akal Ediciones|data=2001|url=https://www.worldcat.org/oclc/643557980|isbn=978-84-460-2607-5|pmc=643557980|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
|HTML / CSS
|}

=== Berde urdinak ===
Berdearen eta urdin berdearen arteko pigmentuak eta koloreak:

==== Urdin berde piktorikoak ====
{| class="wikitable"
!Izena
!Lagina
!Kode hexadezimala
! colspan="3" |[[RGB kolore-eredua|RGB]]
! colspan="3" |HSV
|-
!Veronako berdea<ref name=":1">{{Erreferentzia|abizena=Gallego, Rosa.|izenburua=Guía de coloraciones|argitaletxea=Tursen/H. Blume|data=2005|url=https://www.worldcat.org/oclc/64429877|isbn=84-89840-31-8|pmc=64429877|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
|style="background-color:#009B7D;"|
|#009B7D
|0
|155
|125
|168°
|100%
|61%
|-
![[Esmeralda kolorea|Esmeralda]]<ref name="#2">{{Erreferentzia|abizena=Gallego, Rosa.|izenburua=Guía de coloraciones|argitaletxea=Tursen/H. Blume|data=2005|url=https://www.worldcat.org/oclc/64429877|isbn=84-89840-31-8|pmc=64429877|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
|style="background-color:#009975;"|
|#009975
|0
|153
|117
|166°
|100%
|60%
|-
!Errauts berdea<ref name="#2"/>
|style="background-color:#009872;"|
|#009872
|0
|152
|114
|165°
|100%
|60%
|-
!Biridianoa<ref name="#2"/>
|style="background-color:#128385;"|
|#128385
|18
|131
|133
|181°
|86%
|52%
|-
!Berde ftaloa<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Phthalo Green Artist Acrylic Paints - 361 - Phthalo Green Paint, Phthalo Green Color, System3 Artist Paint, 0F4F41 - Art-Paints.com|url=http://www.art-paints.com/Paints/Acrylic/System3/Phthalo-Green/Phthalo-Green.html|aldizkaria=www.art-paints.com|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
|style="background-color:#0F4F41;"|
|#0F4F41
|15
|79
|65
|167°
|81%
|31%
|}

==== Beste berde urdinxkak ====
[[Fitxategi:Émeraude, calcite 3.jpeg|thumb|309x309px|Esmeralda harria]]
{| class="wikitable"
!Izena
!Lagina
!Kode hexadezimala
! colspan="3" |[[RGB kolore-eredua|RGB]]
! colspan="3" |HSV
|-
!Zian<ref>{{Erreferentzia|izenburua=#00ff99 / #0f9 Hex Color Code|hizkuntza=en|url=https://encycolorpedia.com/00ff99|aldizkaria=encycolorpedia.com|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
|style="background-color:#00FF99;"|
|#00FF99
|0
|255
|153
|156°
|100%
|100%
|-
!Esmeralda argia<ref>{{Erreferentzia|izenburua=#3fd8aa código de color hex|hizkuntza=es|url=https://encycolorpedia.es/3fd8aa|aldizkaria=encycolorpedia.es|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
|style="background-color:#3FD8AA;"|
|#3FD8AA
|63
|216
|170
|162°
|66%
|55%
|-
![[Menta kolorea|Menta]]<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Mint Gloss Ceramic Paints - 7516 - Mint Paint, Mint Color, Artist Gloss Porcelain, Pottery, Bisque, Greenware Ceramic Paint, 81C2AE - Art-Paints.com|url=http://www.art-paints.com/Paints/Ceramic/Artist/Gloss/Mint/Mint.html|aldizkaria=www.art-paints.com|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
|style="background-color:#81C2AE;"|
|#81C2AE
|129
|194
|174
|162°
|34%
|76%
|-
!Turkesa<ref name="#2"/>
|style="background-color:#5DC1B9;"|
|#5DC1B9
|93
|193
|185
|175°
|52%
|76%
|-
!Gardinga<ref name="#1"/>
|style="background-color:#43B3AE;"|
|#43B3AE
|67
|179
|174
|177°
|46%
|48%
|-
!Berde irlandarra<ref>{{Erreferentzia|izenburua=PANTONE 15-6340 TPX Irish Green - Find a Pantone Color {{!}} Quick Online Color Tool|url=https://www.pantone.com/color-finder/15-6340-TPX|aldizkaria=www.pantone.com|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
|style="background-color:#40C575;"|
|#40C575
|64
|197
|117
|144°
|68%
|77%
|-
!Berde turkesa (autoak)<ref>{{Erreferentzia|izenburua=#49b675 código de color hex|hizkuntza=es|url=https://encycolorpedia.es/49b675|aldizkaria=encycolorpedia.es|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
|style="background-color:#49B675;"|
|#49B675
|73
|182
|117
|144°
|60%
|71%
|-
![[Jade]]<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Jade / #00a86b hex color|hizkuntza=en-us|url=https://www.colorhexa.com/00a86b|aldizkaria=ColorHexa|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
|style="background-color:#00A86B;"|
|#00A86B
|0
|168
|107
|159°
|100%
|66%
|-
!Berde persiarra<ref>{{Erreferentzia|izenburua=NBS/ISCC P - Plochere Color System|data=2008-10-04|url=https://web.archive.org/web/20081004182626/http://colors.bravo9.com/nbs-iscc-p-plochere-color-system/list/all|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
|style="background-color:#00A693;"|
|#00A693
|0
|166
|147
|135°
|75%
|60%
|-
!Urdin berdea<ref name="#2"/>
|style="background-color:#009C8C;"|
|#009C8C
|0
|156
|140
|174°
|100%
|61%
|-
!Berde urdinxka<ref name="#2"/>
|style="background-color:#009A79;"|
|#009A79
|0
|154
|121
|167°
|100%
|60%
|-
!Hirusta berdea<ref name=":2">{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=1930|izenburua=A Dictionary of Color|argitaletxea=McGraw-Hill|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=}}</ref>
|style="background-color:#009E60;"|
|#009E60
|0
|158
|96
|156°
|100%
|62%
|-
!Itsaso berdea<ref name="#3">{{Erreferentzia|izenburua=Seagreen / Sea green / #2e8b57 Hex Color Code|hizkuntza=en|url=https://encycolorpedia.com/2e8b57|aldizkaria=encycolorpedia.com|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
|style="background-color:#2E8B57;"|
|#2E8B57
|46
|139
|87
|146°
|67%
|55%
|-
!Zertzeta<ref name="#3"/>
|style="background-color:#317874;"|
|#317874
|49
|120
|116
|177°
|59%
|47%
|-
!Pinu berdea
|style="background-color:#1B7677;"|
|#1B7677
|27
|118
|119
|181°
|77%
|47%
|-
!Botila berdea
|style="background-color:#1B4D3E;"|
|#1B4D3E
|27
|77
|62
|162°
|65%
|30%
|-
!Petrolio berdea<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Cual es el color verde petroleo ▷【Como es el verde petroleo + Ejemplo】|hizkuntza=es|data=2018-02-06|url=https://www.significadodelcolor.com/cual-es/cual-es-el-color-verde-petroleo|aldizkaria=Significado del Color|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
|style="background-color:#173F35;"|
|#173F35
|23
|63
|53
|165°
|63%
|25%
|}
[[Fitxategi:Boseong green tea.jpg|thumb|304x304px|Te berdea]]

=== Berde horiak ===
{| class="wikitable"
!Izena
!Lagina
!Kode hexadezimala
! colspan="3" |[[RGB kolore-eredua|RGB]]
! colspan="3" |HSV
|-
!Te berdea<ref>{{Erreferentzia|izenburua=HEX color #CFFDAF, Color name: Tea Green, RGB(207,253,175), Windows: 11533775. - HTML CSS Color|url=http://www.htmlcsscolor.com/hex/CFFDAF|aldizkaria=www.htmlcsscolor.com|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
|style="background-color:#CFFDAF;"|
|#CFFDAF
|207
|253
|175
|95°
|31%
|99%
|-
![[Lima kolorea|Lima]]
|style="background-color:#BFFF00;"|
|#BFFF00
|191
|255
|0
|80°
|76%
|80%
|-
!Hori berdea<ref name="#1"/>
|style="background-color:#C6CE00;"|
|#C6CE00
|198
|206
|0
|62°
|100%
|81%
|-
![[Chartreuse (kolorea)|Chartreuse]]<nowiki/>a
|style="background-color:#BEB72D;"|
|#BEB72D
|190
|183
|45
|57°
|76%
|75%
|-
!Sagar berdea
|style="background-color:#8DB600;"|
|#8DB600
|141
|182
|0
|74°
|100%
|71%
|-
!Berde horixka
|style="background-color:#75B313;"|
|#75B313
|117
|179
|19
|83°
|89%
|70%
|-
!Oliba berdea<ref>{{Erreferentzia|izenburua=X11 Color Names - CSS Portal|url=https://www.cssportal.com/html-colors/x11-colors.php|aldizkaria=www.cssportal.com|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
|style="background-color:#6B8E23;"|
|#6B8E23
|107
|142
|35
|80°
|75%
|56%
|-
!Ahuakatea<ref>{{Erreferentzia|izena=Yan|abizena=Bilik|izenburua=Dictionnaire des noms de couleurs|hizkuntza=fr|url=http://pourpre.com/fr/dictionnaire|aldizkaria=pourpre.com|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
|style="background-color:#568203;"|
|#568203
|86
|130
|3
|81°
|98%
|51%
|-
!Espinaka<ref>{{Erreferentzia|izenburua=NBS/ISCC H - Horticultural Colour Charts|data=2008-09-15|url=https://web.archive.org/web/20080915072231/http://colors.bravo9.com/nbs-iscc-h-horticultural-colour-charts|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
|style="background-color:#4A5D23;"|
|#4A5D23
|74
|93
|35
|80°
|62%
|36%
|}
[[Fitxategi:Moss.jpg|thumb|301x301px|Goroldioa]]

=== Berde grisak ===
{| class="wikitable"
!Izena
!Lagina
!Kode hexadezimala
! colspan="3" |[[RGB kolore-eredua|RGB]]
! colspan="3" |HSV
|-
!Pistatxo
|style="background-color:#93C572;"|
|#93C572
|147
|197
|114
|96°
|42%
|77%
|-
!Berde iratzea
|style="background-color:#71BC78;"|
|#71BC78
|113
|188
|120
|126°
|44%
|74%
|-
!Berde goroldioa<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Retsof online version of ISCC-NBS Dictionary of Colo(u)r Names - Ma through Mz|data=2017-10-19|url=https://web.archive.org/web/20171019012859/http://tx4.us/nbs/nbs-m.htm|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
|style="background-color:#8A9A5B;"|
|#8A9A5B
|138
|154
|91
|75°
|41%
|60%
|-
!Errusiar berdea<ref name=":2" />
|style="background-color:#679267;"|
|#679267
|103
|146
|103
|120°
|30%
|57%
|-
!Errauts berdea (espezifikoa)<ref name=":1" />
|style="background-color:#5F7F7A;"|
|#5F7F7A
|95
|127
|122
|171°
|25%
|50%
|-
!Iratzea<ref name=":1" />
|style="background-color:#51794B;"|
|#51794B
|81
|121
|75
|112°
|38%
|47%
|-
!Belar berdea<ref name="#4">{{Erreferentzia|izenburua=RAL: NOMBRES COLORES CODIGOS RAL GAMA CARTA CODIFICACION RAL TABLA DE NOMBRES RALES R.A.L. CODES COLOURS NAMES|url=http://www.chatox.com/colores_ral/index.html|aldizkaria=www.chatox.com|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
|style="background-color:#35682D;"|
|#35682D
|53
|104
|45
|112°
|57%
|41%
|-
!Berde-beltza<ref name="#4"/>
|style="background-color:#245338;"|
|#245338
|34
|83
|56
|146°
|57%
|33%<br />
|}

== Daltonismoa ==
{{sakontzeko|Daltonismo}}
[[Fitxategi:Color blindness.png|thumb|150px|Daltoniko mota bakoitzak eta ikusmen normala duen pertsona baten kolore espektroa.]]
[[Fitxategi:Rainbow Deuteranopia.svg|thumb|150px|Deuteranopia duen pertsona batek bistaratzen duen espektroa.]]
[[Daltonismo]]a akats genetikoa da: akats hau duten pertsonak ez dira gai koloreak behar bezala bereizteko. Izen zientifikoa ''diskromatopsia'' da, baina “daltonismo” hitza erabiliagoa da. Izan ere, [[John Dalton]] zientzialariak deskribatu zuen akats hau berari gertatzen zitzaiona aztertzen hasi zenean. 1794ean argitaratu zuen ''Extraordinary facts relating to the vision of colours''<ref>{{Erreferentzia|izena=John|abizena=Dalton|izenburua=Extraordinary Facts Relating to the Vision of Colours: With Observations|argitaletxea=Cadell and Davies, London|hizkuntza=en|data=1794|url=https://books.google.es/books?hl=es&lr=&id=jYkyAQAAMAAJ&oi=fnd&pg=PA29&ots=kw1RuRU10d&sig=QqNeFGBkfrzMc-GjI3VNhTwnyjE&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false|sartze-data=2020-05-26}}</ref> lanean daltonismoari buruz hitz egiten zuen.<ref>{{Erreferentzia|izena=Etxebeste Aduriz|abizena=Egoitz|izenburua=Daltonen daltonismoa|data=2017-06-01|url=https://aldizkaria.elhuyar.eus/istorioak/daltonen-daltonismoa/|aldizkaria=Elhuyar aldizkaria|sartze-data=2020-05-26}}</ref> Daltoniko guztiek ez dituzte kolore berberak nahasten, baina ohikoa izaten da [[berde]]a eta [[gorri]]a nahastea; haatik [[more]]aren ñabardurak atzemateko gai dira, ikusmen normaleko pertsonak ez bezala. Akats genetiko hori herentziaz jasotzen da eta [[X kromosoma]]ri lotutako [[alelo azpirakor]] baten bidez transmititzen da. Horrela, gizonezko batek X kromosoma akastuna jasotzen badu, daltonikoa izango da. Aldiz, emakumezkoetan daltoniko izatea nekez gertatzen da, bere X kromosoma biek izan behar bailukete akastunak.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Daltonismo|hizkuntza=eu|data=2019-12-15|url=https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Daltonismo&oldid=7366028|sartze-data=2020-05-26|encyclopedia=Wikipedia, entziklopedia askea.}}</ref>

Lau daltonismo mota daude: [[akromatiko]]a, monokromatikoa, dikromatikoa eta trikomatiko anomaloa. Dikromatikoek bi kono mota dituzte. Batzuek ez dute gorria ikusten, besteek urdina, besteek berdea. Ondorioz, koloreak nahasi egiten dituzte. Hauen barruan hiru mota sailkatzen ditugu: [[protanopia]], [[tritanopia]] eta [[deuteranopia]]. Azken hau kolore berdea ikusteko gai ez direnak sufritzen dute. Pertsona hauen ikusmenean dauden gabeziak daltonismoaren formarik ohikoenak dira. Daltonismo gorri-berdearen azpimota hori gizonezkoen populazioaren %6 inguruan dago, batez ere deuteranomia arinean. Pertsona deuteranopiko baten kolore espektroari begirada bat botatzen zaionean, kolore batzuk kolore espektro arrunt batetatik ezberdinak direla ikus daiteke. Gorria eta berdea dira kolore arazotsu nagusiak, baina badira, adibidez, gris batzuk, purpurak eta urdin berdexka bat, oso ondo bereizi ezin direnak<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Deuteranopia – Red-Green Color Blindness – Colblindor|hizkuntza=en-US|url=https://www.color-blindness.com/deuteranopia-red-green-color-blindness/|sartze-data=2020-05-26}}</ref>. Pertsona deuteranopikoek, ez dituzte uhin ertaineko luzera duten kono sentikorrak (berdea). Deuteranotopo batek 2 edo 3 tonu ezberdin bakarrik bereiz ditzake, ikusmen normala duen batek 7 tonu ezberdin ikusten dituen bitartean.

== Sinbologia ==
=== Baimena ===
[[Fitxategi:Semaforopedonale.jpg|thumb|Argi berde batek baimena ematen du pasatzeko.]]
[[Mendebaldea (kultura)|Mendebaldeko kulturetan]], berdea [[baikortasun]] ikur gisa erabiltzen da, eta ondorioz, baimena adierazten duen kolorea ere bada. Kolore berdearen esanahi gehienak positiboak diren bezala, hura bera ere baikortasunaren sinbolotzat jotzen da, hori dela eta orokorrean mundu mailan berdea baiezko erantzunaren ordezkari gisa erabiltzen da.<ref>{{Erreferentzia|izena=RAE-|abizena=ASALE|izenburua=verde {{!}} Diccionario de la lengua española|hizkuntza=es|abizena2=RAE|url=https://dle.rae.es/verde|aldizkaria=«Diccionario de la lengua española» - Edición del Tricentenario|sartze-data=2020-05-26}}</ref> [[Zirkulazio-argi|Argi]] berdeak pasatzeko baimena ematen digu.<ref>{{Erreferentzia|izena=Alberto|abizena=Molina|izenburua=Verde 🥇 Significado y Psicología del color verde ↓↓↓|hizkuntza=es|data=2018-07-19|url=https://www.whatcolor.net/significados/verde/|aldizkaria=What Color|sartze-data=2020-05-26}}</ref> [[Bandera]] berdeak [[Hondartza|hondartzetan]], ura bainatzeko egoera seguruan dagoela adierazten du. Mendebaldeko [[Balore-burtsa|balore-burtsetan]] berdeak akzioen prezioen igoera adierazten du, hala ere, [[ekialdeko Asia]]n berdea burtsaren beherakada adierazteko erabiltzen da.

Gainera, maiz positibotasuna irudikatzen duten [[sinbolo]] edo [[Karaktereen ezagutze optiko|karaktere]] bereziek kolore berdea hartzen dute baikortasun hori bere egiteko, esanahiak bateratuz. [[Ingeles]]ezko "tick (''check'')" (✅) edo "plus" (+) sinboloak esate baterako.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Significado del Color Verde - Positivo y Negativo - Chakras - Feng Shui - Energia - Marketing {{!}} Significado de los Colores|url=https://significadodeloscoloresweb.blogspot.com/2017/10/significado-del-color-verde.html|aldizkaria=Significado del Color Verde - Positivo y Negativo - Chakras - Feng Shui - Energia - Marketing {{!}} Significado de los Colores|sartze-data=2020-05-26}}</ref><gallery>
</gallery>

=== Izadia eta bizia ===
Berdea da Europan eta Estatu Batuetan [[natura]]rekin, bizitasunarekin eta bizitzarekin gehien lotzen den kolorea. Ingurumen-erakunde askoren kolorea da, hala nola [[Greenpeace]] eta [[Europako Alderdi Berdea]]k. Hiri askok [[lorategi]] edo parke berde bat izendatu dute, eta edukiontzi eta zaborrontzi berdeak erabiltzen dituzte. Gurutze berde bat erabiltzen da Europan [[farmazia]]k izendatzeko.

[[Txina]]n, berdea ekialdearekin, egunsentiarekin, bizitzarekin eta hazkundearekin lotzen da<ref>{{Erreferentzia|abizena=Yoon, Hong-key.|izenburua=The culture of fengshui in Korea : an exploration of East Asian geomancy|argitaletxea=Lexington Books|data=2006|url=https://www.worldcat.org/oclc/607859287|isbn=978-0-7391-5385-7|pmc=607859287|sartze-data=2020-06-02}}</ref>. [[Thailandia]]n, kolore berdea babesgarritzat jotzen da asteazken batean jaiotakoentzat (berde argia gauez jaiotakoentzat)<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Thai-birthday|data=2010-01-13|url=https://web.archive.org/web/20100113135805/http://www.usmta.com/Thai-Birthday.htm|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2020-06-02}}</ref>.

=== Udaberria eta itxaropena ===
Kolore berdeak duen harremana [[udaberri]] eta [[itxaropen]]arekin bereziki ezaguna da [[Mendebaldea (kultura)|mendebaldeko kulturan]]. Aldi berean, udaberriaren eta itxaropenaren arteko harremana oso estua da. Berdea naturaren kolore nagusia da, eta, beraz, sarriago erabiltzen da natura, landaretza, sendaketa edo ugalkortasuna irudikatzeko. Ondorioz, logikoa da udaberriarekin lotu izana, udaberrian ematen diren landareen agerraldi berriek paisaia berdez tindatzen baitute<ref>{{Erreferentzia|abizena=Heller, Eva, 1948- ...|izenburua=Psychologie de la couleur : effets et symboliques|argitaletxea=Pyramid|data=DL 2009|url=https://www.worldcat.org/oclc/470802996|isbn=978-2-35017-156-2|pmc=470802996|sartze-data=2020-06-02}}</ref>.

Berdearen eta itxaropenaren arteko harremana [[Erdi Aroa|Erdi Aroko]] dokumentuetan aipatzen da, [[nekazaritza]]ri erreferentzia eginez. Udaberrian, uzta berriek markatzen dute itxaropena, uzta horien ondorengo hilabeteetarako janaria eta aberastasuna ematen baitute. [[Antzinako Egipto]]n [[Osiris]] berdez agertzen zen, berriro jaiotzen zela adierazteko<ref>{{Erreferentzia|abizena=Trakhtenbrot, B. A. (Boris Avraamovich)|izenburua=Finite automata; behavior and synthesis|argitaletxea=North-Holland Pub. Co|data=1973|url=https://www.worldcat.org/oclc/730570|isbn=0-444-10418-6|pmc=730570|sartze-data=2020-06-02}}</ref>. Hau da, pertsonak udaberria iristeaz pozten gara, eta ondorioz, honi itxaroten diogu neguko hilabete gogorretan zehar. Gainera, udaberriak gabealdi baten ondoren berritzea ere esan nahi du, eta itxaropena ere gabealdi baten ondoren eskuarki onartzen den sentimendu bat da.

=== Gaztaroa ===
Udaberriaren eta hazi daitekeen guztiaren kolorea da, horregatik; aurrerapenarekin eta garapenarekin lotuta dago. Gainera, freskotasunaren kolorea da. Munduko leku askotan berdea gaztaroarekin lotzen da, baita esperientzia ezarekin ere (fruta bezala, berde dagoenean ezin dela oraindik jan). Esamolde gisa horrela ere erabiltzen da, "oso berde dago" esaten denean<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Definition of green {{!}} Dictionary.com|hizkuntza=en|url=https://www.dictionary.com/browse/green|aldizkaria=www.dictionary.com|sartze-data=2020-06-02}}</ref>.

=== Tolerantzia ===
Kolore berdea [[tolerantzia]] balorea adierazteko erabiltzen da. Tolerantzia beste pertsona edo taldeen ideiekin egon ez arren, errespetatzen duen jokaera da<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Definición de tolerancia — Definicion.de|hizkuntza=es|url=https://definicion.de/tolerancia/|aldizkaria=Definición.de|sartze-data=2020-05-26}}</ref>. Tolerantzian, [[bertute]]a eta [[errespetu]]a baloreak azpimarratzen ditu eta kolore berdea sinbolikoki bertutea eta errespetua, adierazten du <ref>{{Erreferentzia|izena=Juan|abizena=Núñez|izenburua=Psicología de los Colores: El Color Verde|hizkuntza=es|data=2014-02-24|url=https://aprendizajeyvida.com/2014/02/24/el-color-verde/|aldizkaria=aprendizajeyvida.com|sartze-data=2020-05-26}}</ref>. Gehienetan, tolerantzia adieraztean, [[urdin]] eta kolore berdeak erabiltzen dira, [[Oreka (argipena)|oreka]] eta [[Armonia (mitologia)|harmonia]] adierazten dutelako.

=== Maitasuna eta sexua ===
[[Hinduismo]]an bihotzaren kolorea da, eta, beraz, maitasunarena, ulermenarena eta errukiarena.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Significados del color verde según la psicología: así influye en tu vida|hizkuntza=es|url=https://www.diariofemenino.com/psicologia/autoayuda/significados-del-color-verde-segun-la-psicologia-asi-influye-en-tu-vida/|aldizkaria=Diario Femenino|sartze-data=2020-05-26}}</ref> Bestaldetik, [[Persiar poesia|Persiar]] eta [[Sudandar poesia|sudandar]] poesian, azal iluneko emakumeak, emakume "berde" deituak, erotikotzat hartzen ziren. Adardunentzako txinaterazko hitza "kapela berde bat erabiltzea" da.<ref>{{Erreferentzia|izena=Matthew Harvey|abizena=Sommer|izenburua=Sex, Law, and Society in Late Imperial China|argitaletxea=Stanford University Press|hizkuntza=en|data=2000|url=https://books.google.es/books?id=E6ClbegXuWUC&redir_esc=y&hl=es|isbn=978-0-8047-4559-8|sartze-data=2020-05-26}}</ref> Hori gertatu zen [[Txinako historia|antzinako Txinan]] [[Prostituta|prostitutek]] "linterna berdearen familia" deitzen zutelako eta prostituta baten familiak zapi berde bat erabili zuelako.

Gaur egungo [[Europa]] eta [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuei]] dagokionez, ez da normalean maitasunarekin eta sexualitatearekin lotzen, baina [[Erdi Aroa|Erdi Aroko]] istorio batzuetan maitasuna eta gizakiaren desira naturalak irudikatzen zituen<ref>{{Erreferentzia|izena=Vernon A.|abizena=Chamberlin|izenburua=Symbolic Green: A Time-Honored Characterizing Device in Spanish Literature|orrialdeak=29|data=1968-03|url=http://dx.doi.org/10.2307/338019|aldizkaria=Hispania|alea=1|zenbakia=51|issn=0018-2133|doi=10.2307/338019|sartze-data=2020-06-02}}</ref>. [[Eden]]eko Lorategian sugearen kolorea zen, [[Adam eta Eva|Adan eta Evaren]] erorketa eragin zuena. Hala ere, [[trobadore]]entzat, berdea maitasunaren kolorea zen, eta kolore berde argiko arropa oraindik ezkonduta ez zeuden emakume gazteentzat gordeta zegoen.

[[Ingalaterra viktoriarra|Ingalaterra viktoriarrean]] kolore berdea [[homosexualitate]]arekin lotuta zegoen.

=== Dragoiak, munstroak eta deabrua ===
[[Kondaira|Kondairetan]], [[herri-ipuin]]etan eta [[Film (zinema)|filmetan]], [[maitagarri]]ak, [[Herensuge|dragoiak]], [[munstro]]ak eta [[deabru]]ak, askotan, berde gisa agertzen dira. [[Erdi Aroa]]n, deabrua [[gorria]], [[beltz]]a edo berdea zen. Dragoiak, oro har, berdeak ziren, buruak, atzaparrak eta narrasti-ilarak baitzituzten.

[[Txinako Herri Errepublika|Txinatar]] dragoi modernoak ere berdeak izaten dira maiz, baina, [[Europa]]ko dragoiak ez bezala, onak dira; txinatar dragoiak, tradizioz, ahalmen indartsuak eta ausartak sinbolizatzen dituzte, batez ere uraren, prezipitazioen, urakanaren eta uholdeen kontrola. Herensugea ere boterearen, indarraren eta zorte onaren sinboloa da. [[Txinako enperadoreak]] herensugea erabiltzen zuen bere botere inperialaren eta indarraren sinbolo gisa. Herensugearen dantza Txinako [[jaialdi]]en ezaugarri ezaguna da.

[[Folklore]] irlandarrean eta folklore ingelesean, kolorea batzuetan sorginkeriarekin, maitagarriekin eta espirituekin lotu zen. Leprechaun izeneko maitagarri irlandarra jantzi berde batekin erretratatzen da, nahiz eta [[1920ko Hamarkada Zoriontsua|hogeigarren mendea]] baino lehen jantzi gorri bat eramanda deskribatzen zitzaion.

[[Antzerki]]an eta [[zinema]]n, berdea, askotan, munstroekin lotuta egoten da. [[Frankenstein]]en lehen filmak zuri-beltzean zeuden, baina 1935 Frankensteinen neska-laguna bertsiorako kartelean, munstroak aurpegi berdea zuen. [[Béla Lugosi|Belá Lugosi]] [[aktore]]ak [[makillaje]] berdea erabiltzen zuen [[Drakula]]k [[Broadway]]ko [[1927]]–[[1928|928]] etapako produkzioan duen zereginerako<ref>{{Erreferentzia|abizena=Skal, David J.|izenburua=Hollywood gothic : the tangled web of Dracula from novel to stage to screen.|argitaletxea=Deutsch|data=1992|url=https://www.worldcat.org/oclc/26310328|isbn=0-233-98766-5|pmc=26310328|sartze-data=2020-06-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=D. W.|abizena=Robertson|izenburua=Why the Devil Wears Green|orrialdeak=470|data=1954-11|url=http://dx.doi.org/10.2307/3039609|aldizkaria=Modern Language Notes|alea=7|zenbakia=69|issn=0149-6611|doi=10.2307/3039609|sartze-data=2020-06-02}}</ref>. ''[[Dragoi Bola]]''n ere dragoiak ez ezik [[Satan Txiki]] ere berdea da.

<gallery mode="packed" heights="180px">
File:Michael Pacher 004.jpg|''[[Wolfgang Regensburgekoa|Wolfgang Deuna]] eta deabrua'', [[Michael Pacher]].
File:Liber Floridus page scan A, ca. 1460.jpg|Dragoi baten ilustrazioa
File:Chinese draak.jpg|Txinatar dragoi dantzari bat
File:Leprechaun ill artlibre jnl.png|[[Leprechaun]] baten irudikapena
</gallery>

=== Pozoia ===
Beste kolore arrunt batzuk bezala, berdeak guztiz kontrajarriak diren hainbat lotura ditu. Europar eta estatubatuarrek osasunarekin lotzen duten arren, toxikotasunarekin eta pozoiarekin lotzen den kolorea ere bada. Lotura honentzat oinarri sendo bat zegoen; [[XIX. mendea]]n, zenbait pintura eta pigmentu herrikoiek, bereziki [[kuprits]]a, [[Scheelen berdea]] eta [[Parisko berdea]], oso toxikoak zirelako. Pigmentu hauek [[kobre]]a edo [[artseniko]]a zuten.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Heller, Eva, 1948- ...|izenburua=Psychologie de la couleur : effets et symboliques|argitaletxea=Pyramid|data=DL 2009|url=https://www.worldcat.org/oclc/470802996|isbn=978-2-35017-156-2|pmc=470802996|sartze-data=2020-05-26}}</ref> [[Absenta]] edari mozkorgarria "maitagarri berdea" bezala ezagutzen zen.

Larruazaleko tindu berdea, batzuetan, goragale eta gaixotasunekin lotzen da.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Ford, Mark H.|izenburua=Self improvement of relationship skills through body language : don't sweat the small things somebody might notice|argitaletxea=Llumina Press|data=2003|url=https://www.worldcat.org/oclc/70069708|isbn=1-932303-79-0|pmc=70069708|sartze-data=2020-05-26}}</ref> "Zakatz berdeak" esamoldeak gaixoa dirudiela esan nahi du. Kolorea, urrearekin konbinatzen denean, gaztetasunaren desegitea irudikatzen duela esaten da. Ekialde Urruneko kultura batzuetan, kolore berdea gaixotasunaren edo goragalearen sinbolo gisa erabiltzen da. Adibide gisa, gaur egun erabiltzen diren [[emoji]]ak: 🤮 eta 🤢.

=== Dolarra, dirua eta oparotasuna ===
[[Fitxategi:Un dollar us.jpg|thumb|Estatu batuetako dollar bat]]
[[Europa]]<nowiki/>n eta [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetan]], batzuetan, berdea kolorearekin, eta [[oparotasuna]]<nowiki/>rekin lotzen da. [[Erdi Aroa|Erdi Arotik]], [[XIX. mendea|XIX.mendera]] arte bankariek, merkatariek, landa zaldunek eta nobleziako kide ez zirenek lotzen zuten aberastasunarekin gehien bat. [[Erresuma Batua|Erresuma Batuko]] Komunen Ganberako bankuak, lur-jabe nobleak esertzen zirenak, kolore berdekoak dira.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=La Nota Curiosa: ¿Por qué los dólares son verdes?|hizkuntza=es|data=2016-06-26|url=https://culturizando.com/la-nota-curiosa-por-que-los-dolares-son/|aldizkaria=culturizando.com {{!}} Alimenta tu Mente|sartze-data=2020-05-26}}</ref>

Estatu Batuetan, berdea, [[dolar]] billetearekin konektatuta zegoen. Hori horrela, [[1850]]<nowiki/>etik, [[Tracy R. Edson]]<nowiki/>ek ordurako ezagutzen ziren disolbatzaile guztiekiko erresistentea zen tinta berde bat aurkitu zuen, eta, beraz, faltsutzea zailagoa zena. [[1861]]<nowiki/>etik aurrera, dolarraren atzealdea berdea izan da. Gainera, billeteak meheak zirenez, atzealdeko berdea ez zen ikusten eta billetearen aurrealdeko irudiak nahasten zituen. Berdea erabiltzen jarraitzen da, publikoak, orduz geroztik, txanpon indartsu eta egonkor batekin lotzen duelako. [[1929]]<nowiki/>an tamaina txikiagoko billeteak sartu zirenean, berdea erabiltzen jarraitu zen. Berdea psikologikoki gobernuaren kreditu indartsu eta egonkorrarekin identifikatu baitzegoen<ref>{{Erreferentzia|izena=12 De Mayo|abizena=De 2019|izenburua=El curioso motivo por el que los dólares son únicamente de color verde|hizkuntza=es-ES|url=https://www.infobae.com/mix5411/2019/05/12/el-curioso-motivo-por-el-que-los-dolares-son-unicamente-de-color-verde/|aldizkaria=Infobae|sartze-data=2020-05-26}}</ref>.

Esanahi honen erabilerarik nabarmenetako bat, [[The Wizard of Oz (1939ko filma)|''The Wizard of Oz'']] filman (Oz-eko aztia, euskaraz)<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Green|hizkuntza=en|data=2020-04-18|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Green&oldid=951796181|sartze-data=2020-05-26|encyclopedia=Wikipedia}}</ref> dago. Esmeralda Hiria, istorio honetan, denek koloretako betaurrekoak erabiltzen dituzten toki bat da, dena berdea dela pentsarazten dutenak. Historiaren interpretazio populistaren arabera, hiriaren kolorea, L. Frank Baum autoreak erabiltzen du, bere garaian Amerikak zuen finantza sistema irudikatzeko, Amerika, urrearen aurrean paper txanponaren erabilera eztabaidatzen ari zen garai batean bizi izan baitzen.

== Artearen historia ==
=== Historiaurrea ===
[[Historia]]n zehar, gizakiak egiazko pigmentu berdea aurkitu nahi izan du. Nahiz eta naturan berde mota ezberdin asko egon, hosto eta landareetatik lortzen den tintea segituan marroia bihurtzen denez, pigmentu hau lortzea ez da lan erraza izan gizakiarentzat. Mineral ezberdinak ere erabili izan dira horretarako, [[malakita]] adibidez, baina mineral garestia izateaz gain beltza bihurtzeko joera du mineral honek. Haitzuloetako pinturak monokromatikoak ziren, eta metaletatik edo lurretik eratorritako pigmentuak erabiltzen zituzten kolore marroixka eta horixkak lortuz. Pintura horietako asko, historian zehar manipulatuak izan dira, garai hartan erabiltzen ziren pigmentu horiek denboraren eraginez gastatzen joaten baitziren. Arrazoi horiengatik, [[Historiaurrea|historiaurreko]] [[labar-artea]]n ez da pigmentu berderik agertu. Hala ere, arropetarako tinte berdeak egin izan ziren [[Ipar Europa|Ipar-Europako]] [[Neolitoa|Neolitoko]] hainbat zibilizaziotan. [[Urki]] hostoz egiten ziren tinte horiek, baina antza denez, marroixkak bihurtzen ziren oso azkar<ref>{{Erreferentzia|izena=Anne|abizena=Paupert-Bouchez|izenburua=Blanc, Rouge, or et vert : les couleurs de la merveille dans les Lais|argitaletxea=Presses universitaires de Provence|orrialdeak=301–328|url=http://dx.doi.org/10.4000/books.pup.3663|aldizkaria=Les couleurs au Moyen Âge|isbn=978-2-901104-24-7|sartze-data=2020-06-02}}</ref>. [[Mesopotamia|Antzinako Mesopotamiako]] buztin lanetan ere kolore berde biziko soinekoekin ageri da jendea, baina ez dago garbi nondik eratortzen zuten kolore berdeko emaitza hori.

=== Antzinaroa ===
==== Antzinako Egipton ====
[[Fitxategi:Osiris-tomb-of-Nefertari.jpg|thumb|[[Osiris]], [[Nefertari]]rin hilobian.]]
[[Antzinako Egipto]]n, berdea, birsorkuntza eta berpizkundearen ikurra zen, baita [[Nilo]]ren urteroko uholdeen ondorioz posible egiten ziren uztena ere. Hilobietako hormetan edo papiroetan margotzeko, egiptoar artistek, oso xehe ehotutako [[malakita]] erabiltzen zuten, [[Sinai]] mendebaldean eta ekialdeko basamortuan ateratakoa; malakitazko pigmentuzko pintura kaxa bat aurkitu zen [[Tutankamon]] erregearen hilobiaren barnean. Lur berde merkeagoko pigmentu bat ere erabili zuten, edo hori okre eta urdin [[azurita]]zko nahasketa bat. Oihalak berdez tindatzeko, lehenik horiz tindatzen zituzten [[azafrai]]az egindako tindaz, eta gero [[urdinbelar]] landarearen sustraien tindu urdin batez bustitzen zituzten<ref name="paupert">{{Erreferentzia|izena=Anne|abizena=Paupert-Bouchez|izenburua=Blanc, Rouge, or et vert : les couleurs de la merveille dans les Lais|argitaletxea=Presses universitaires de Provence|orrialdeak=301–328|url=http://dx.doi.org/10.4000/books.pup.3663|aldizkaria=Les couleurs au Moyen Âge|isbn=978-2-901104-24-7|sartze-data=2020-06-02}}</ref>.

Antzinako egiptoarrentzat, berdeak oso elkarte positiboak zituen. Berdearentzako [[hieroglifo]]a, hazten ari zen papiro agerraldi bat zen, berdearen, landaretzaren, indarraren eta hazkundearen arteko lotura estua erakutsiz. Hormetako margoetan, behe munduko gobernaria zen [[Osiris]], ohi, aurpegi berde batekin irudikatzen zen, berdea, osasun onaren eta berpizkundearen ikurra baitzen. Hilobietan, aurpegiko makillaje berdeko paletak aurkitu ziren, malakitarekin eginak. Biziek eta hildakoek eramaten zuten, batez ere begien inguruan, gaitzetik babesteko. Hilobiek, sarri, malakitazko kakalardo itxurako kutun berde txikiak ere izaten zituzten, hildakoa babestu eta indartzen zutenak. Itsasoa ere sinbolizatzen zuen, "Oso Berdea" deitzen zena<ref name="paupert" />.

==== Antzinako Grezia ====
Antzinako [[greziar]]<nowiki/>rek kolore pertzepzio desberdina zuten, artean gutxienez. Pinturan, haien lau kolore funtsezkoak gorria, horia, zuria eta beltza ziren. Berdea gutxi erabiltzen den kolorea zen. Urdina eta berdea kolore bera zela pentsatzen zuten; izan ere, askotan hitz berdina erabiltzen zuten itsasoa eta zuhaitzaren kolorea deskribatzeko. [[Demokrito]] filosofoa bi berde mota deskribatu zituen: ''kloron'', berde zurbila, eta ''prasinon,'' barazki berdea. [[Aristoteles]]ek uste zuen berdea zuria eta beltzaren erdian kokatzen zela. Greziarrentzat zuriak ura esan nahi zuen eta beltzak, berriz, lurra. Beraz, berdea ura eta lurraren arteko konbinazioa zela uste zen. Berdea pintura grekoan aurkitzeko zaila den kolorea da, ez baitzen funtsezko lau koloreetako bat. <ref>{{Erreferentzia|izena=Maurice|abizena=Platnauer|izenburua=Greek Colour-Perception|orrialdeak=153–162|hizkuntza=en|data=1921/07|url=https://www.cambridge.org/core/journals/classical-quarterly/article/greek-colourperception/299FE322E3042C7CE1C66F8F611BB5EA|aldizkaria=The Classical Quarterly|alea=3-4|zenbakia=15|issn=1471-6844|doi=10.1017/S0009838800000616|sartze-data=2020-05-26}}</ref><ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=John|abizena=Gage|izenburua=Colour and culture : practice and meaning from antiquity to abstraction|argitaletxea=London : Thames and Hudson|data=1993|url=http://archive.org/details/colourculturepra0000gage|sartze-data=2020-05-26}}</ref>

==== Antzinako Erroma ====
[[Fitxategi:Flora, da stabia. 02.JPG|thumb]]
[[Erromatar Inperioa|Erromatar]]<nowiki/>rek greziarrek baino gehiago erabiltzen zuten kolore berdea. [[Venus (mitologia)|Venus]]-en, lorategi, barazki eta mahastien jainkosaren, kolorea zen. Erromatarrek pigmentu berde on bat egin zuten, hainbat hiritan erabili zena, [[Ponpeia]]<nowiki/>n, [[Herkulano]]<nowiki/>n eta Lyonen adibidez. Erabiltzen zuten beste pigmentu berde bat [[kuprits]]a zen. Pigmentua lortzeko, [[kobre]]<nowiki/>zko platerak beratzen jartzen ziren irakiten zegoen [[ardo]]<nowiki/>an. K.a. II. menderako, erromatarrek berdea erabiltzen zuten, pinturan, mosaikoetan, beiran... eta [[latin]]<nowiki/>ak hamar hitz desberdin zituen berde motak izendatzeko. Berdea izendatzeko hitz nagusia "''viridis''" zen<ref name=":0" />.

=== Erdi Aroaren ondotik ===
[[Zuri]], beltz, gorri, urdin, bioleta, hori eta laranjarekin batera, berdea, [[Aro Modernoa|Aro Moderno]]<nowiki/>ko (XV-XIX) kolore esanguratsuenetako bat da. Berdea, literatura eta artearen [[mugimendu erromantiko]]<nowiki/>rekin dago erlazionatuta, non [[natura]]<nowiki/>ren bertuteak ospatzen ziren. <ref>{{Erreferentzia|abizena=Jessika Luo Bi|izenburua=Significado de los Colores a través de la Historia|data=2018-06-13|url=https://www.slideshare.net/JessikaLuoBi/significado-de-los-colores-a-travs-de-la-historia|sartze-data=2020-05-26}}</ref>Ondoren, emozioak sortzeko erabili izan zen eta ezegonkorra, gaiztoa eta pozoitsuak ziren gauzekin erlazionatzen zen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Los colores del Renacimiento y la Edad Media|hizkuntza=es|url=https://sobrecolores.blogspot.com/2015/07/los-colores-del-renacimiento-y-la-edad.html|aldizkaria=Sobre Colores|sartze-data=2020-05-26}}</ref>, baita aberastasun, merkatari, bankari eta aristokratekin ere. Hori dela eta, [[Leonardo da Vinci|Leonardo Da Vincir]]<nowiki/>en [[Gioconda|Mona Lisa]]<nowiki/>ren jantzia berdea da.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Colores de época moderna - Color y pintura - DecoEstilo.com|hizkuntza=es|url=http://www.decoestilo.com/articulo/colores-de-epoca-moderna/|aldizkaria=www.decoestilo.com|sartze-data=2020-05-26}}</ref> Horrez gain, [[kristau fedea]] sinbolizatzeko erabiltzen zen eta askotan, naturaren sinbolo moduan erabili izan da.

<gallery mode="packed" heights="200px">
File:Van Eyck - Arnolfini Portrait.jpg|[[Jan van Eyck]]en ''[[Arnolfiniren erretratua]]''n (1434), arroparen kolore berdeak esan nahi du pertsona aberatsa edo estatus altukoa zela.
File:Duccio di Buoninsegna 068.jpg|[[Duccio di Buoninsegna]]k aurpegiak margotzen zituen (1308–1311) lur berdezko pigmentu bat azpian jarrita. Gainean jarritako kolore arrosa desagertu da gaur egun, eta aurpegiak berde agertzen dira.
File:Mona Lisa, by Leonardo da Vinci, from C2RMF retouched.jpg|''[[Mona Lisa]]''ren arroparen kolore berdeak esan nahi du ez zela nobleziakoa. Bestela, gorria izango litzateke.
File:Pietro Perugino cat67a.jpg|[[1503]]ko margolan honetan, [[Perugino]]k malakitako pigmentua erabili zuen aurrean, eta atzealdean lur berdea erabili zuen pigmentu gisa.
</gallery>

=== Aro Garaikidea ===
XVIII eta XIX mendeetan, pigmentu eta koloratzaile berde sintetikoak aurkitu eta ekoiztu ziren, eta hauek, aurreko landare-pigmentu eta koloratzaile mineralak ordezkatu zituzten. Koloratzaile berri hauek, landare tinduak baino egonkorragoak eta distiratsuagoak ziren, baina denborarekin, debekatuak izan ziren artseniko maila altua zutelako.<ref name="#5">{{Erreferentzia|izenburua=Color verde en historia y arte|hizkuntza=es|data=2018-03-31|url=https://www.hisour.com/es/green-color-in-history-and-art-26638/|aldizkaria=HiSoUR Arte Cultura Historia|sartze-data=2020-05-26}}</ref>

Kolore hauek, pigmentu merkeagoekin lortzen ziren, gehienak, pintura merkeak eta munduko edozein lekutan erraz aurki daitezkeen lur-hauts soilak ziren. Horregatik, kolore hauek, [[kolore arrunt]] bezala ezagutzen ziren. Honekin batera, tonalitate berdez osatutako paleta itxurosoa zabaldu zen, non kolore gehienek, tonu urdinerako joera zuten.<ref name="#5"/>

<gallery mode="packed" heights="150px">
File:Constable DeadhamVale.jpg|''Dedham Vale'' (1802) [[John Constable]].
File:Jean-Baptiste-Camille Corot 010.jpg|[[Jean-Baptiste-Camille Corot]]en artelanetan (1796–1875), berdea bilakatu zen gai nagusia
File:Marie Bashkirtseff 2.jpg|''Udaberria'', [[Marie Bashkirtseff]], 1884
File:Vincent Willem van Gogh 076.jpg|''[[Gaueko kafea]]'', (1888), [[Vincent van Gogh]], berdea eta gorria erabiltzen du "gizakiaren pasio beldurgarriak" irudikatzeko.
File:Émile Bernard - Still life with teapot, cup and fruit - Google Art Project.jpg|[[Émile Bernard (margolaria)|Émile Bernard]] – ''Natura hila te ontzi, katilu eta fruta berdearekin'', 1890
File:Louis Anquetin - Woman at the Champs-Élysées by night - Google Art Project.jpg|[[Louis Anquetin]] – ''Emakumea Zelai Eliseotan gauez''
Pedro Américo - D. Pedro II na abertura da Assembléia Geral.jpg|[[Pedro II.a Brasilgoa]] berdez jantzita.
</gallery>

== Arte adierazpenetan ==
Hainbat arte bisualetan erabilera ezberdinak eman zaio kolore berdeari. Hala ere, gehienetan naturari lotuta egoten da.

=== Eskultura ===
Eskulturan historian zehar hainbat material ezberdin erabiliak izan dira. Horietako bar [[kobre]]a izan da. Material hau erraztasunez nabaritu ahal da bere kolore berde urdinagatik. Kolore hau oxidazioagatik lortzen da, ez da berez duen kolorea. Material hau daukan lanik ezagunena [[Askatasunaren Estatua|''Askatasunaren Estatua'']] da.

Azken hamarkadetan baita ere asko nabarmendu da [[Eskultura vegetala|eskultura vegetalen]] korrontea. Lan honetan landareekin formak egitea deritzo.<ref name=":4">{{Erreferentzia|izenburua=Aventura Amazonia :: Arte verde, cuando las esculturas están hechas de naturaleza|hizkuntza=es|url=https://www.aventura-amazonia.com/planeta-aventura/arte-verde-cuando-las-esculturas-estan-hechas-de-naturaleza|aldizkaria=www.aventura-amazonia.com|sartze-data=2020-05-26}}</ref> [[Ameriketako Estatu Batuak|Ameriketako estatu batuetan]] arte korronte honetaz beteta dagoen [[lorategi botaniko]] bat dago [[Atlanta]]n, ''Imaginary Worlds'' kolekzioan.<ref name=":4" /><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Atlanta Botanical Garden {{!}} Botanical Gardens in Atlanta and Gainesville|hizkuntza=en-US|url=https://atlantabg.org/|aldizkaria=Atlanta Botanical Garden|sartze-data=2020-05-26}}</ref> Euskadin bertan bi eredu nabarmendu ahal dira: ''[[Vitoria-Gazteiz eskultura]]'' (Gazteizen) eta ''[[Puppy]]'' (Bilbon).
<gallery mode="packed" heights="180px">
Fitxategi:Puppy at Guggenheim Museum.jpg|Puppy (Bilbo)
Fitxategi:Vitoria - Plaza Virgen Blanca 01.jpg|Vitoria-Gazteiz eskultura (Gazteiz)
</gallery>

=== Pintura ===
Kolore berdea aldatzen joan da denboraren bidez pinturetan. [[Hilobi|Hilobietako hormetan]] edo [[papiro]]etan margotzeko, [[Egiptoar artea|egiptoar artistek]], [[malakita]] erabiltzen zuten. Malakita, kobrezko [[mineral]] bat da, eta bere izena, malaqh grezieratik datorrena, [[malba]]<nowiki/>esan nahi du, bere kolore berdeari erreferentzia eginez. <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Minerales|url=http://roble.pntic.mec.es/~jfes0017/mineral.php?letra=m&orden=2284#2284|aldizkaria=roble.pntic.mec.es|sartze-data=2020-05-26}}</ref> Antzinaroan, mineral hau, koloratzaile bezala erabiltzen zen ([[Tutankamon]] erregearen hilobian malakitazko pigmentuz egindako pintura kaxa bat aurkitu zen). [[Egiptoar]]rek, lur berdeko [[pigmentu]] merkeagoak ere erabiltzen zituzten, edo [[sufre]] urdin eta hori nahastua.

Kristo ondoren II. mendean, [[Erromatar Inperioa|erromatarrek]] berdea margoetan, [[mosaiko]]etan eta [[beira]]n erabiltzen zuten, eta [[Latinezko literatura|latinez]] hamar hitz ezberdin zeuden berde barietateentzat.

[[Europa postklasikoa]]n eta [[Europa modernoa]]n, berdea aberastasunarekin, [[Merkataritza|merkatariekin]], bankariekin eta [[aristokrazia]]rekin<nowiki/>lotu ohi zen, arrazoi honengatik, [[Leonardo da Vinci]]ren [[Gioconda|Mona Lisaren]] jantzia berdea da. Zoritxarrez, berdea erabili nahi zutenentzat edo erabiltzeko eskatzen zitzaienentzat, ez zegoen garbiketari eta eguzki argiari eusteko koloragarri berde begetalik. Tinta berdeak [[Iratze|garoz]], bananaz, [[elorri horizko baia]]kin, [[ortiga]] eta [[porru zuku]]z, [[landare digital]]ez, [[Erretama|erretama landareekin]], fraxinus edo [[Lizar|lizarraren hostoaki]]<nowiki/>n, eta [[Haltz berde|haltzaren azalarekin]] eginak zeuden, baina azkar desegin edo kolorez aldatzen ziren. <ref name="#5"/>

[[Barrokoa|Pintura barrokoan]], [[1670eko hamarkada]]n, [[Samuel van Hoogstraten]] herbeheretar margolaria kexu zen: "Gorria edo horia bezain kalitate handiko pigmentu berdea izatea nahi nuke. Lur berdea ahulegia da, Espainiako berdea [<nowiki/>[[kardenillo]]] zakarregia da eta errautsak [berde malakita] gutxiegi irauten du". <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Color en el arte|hizkuntza=es|data=2020-05-06|url=https://es.wikipedia.org/w/index.php?title=Color_en_el_arte&oldid=125836005|sartze-data=2020-05-26|encyclopedia=Wikipedia, la enciclopedia libre}}</ref>

=== Argazkilaritza ===
[[Fitxategi:Girl in a Kabul orphanage, 01-07-2002.jpg|thumb|Begi berdeak ikuslea erakartzen du.]]
[[Berde]]a, [[urdin]]a eta [[zian]] koloreekin batera [[Kolore hotzak|kolore hotzen]] multzoa osatzen dute.

[[Argazki]]etan [[kolore]] bat indartsuagoa eta [[asetasun (kolorea)|asetasun]] maila handiagoa izateko, [[Kolore osagarriak|kolore osagarri]] batekin batera jartzean lortzen da, [[kontraste]] maximoa lortuz. Bestalde, helburua argazkiaren naturaltasuna erakustea izaten bada, gertuko kolore familiekin erabili behar da.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=El color en fotografía: Todo lo que debes saber para dominarlo|hizkuntza=es|url=http://www.revista-gadget.es/reportaje/el-color-en-fotografia/|aldizkaria=Revista Gadget|sartze-data=2020-05-26}}</ref>

Berdea, [[lasaitasun]]a eta [[esperantza]] adierazten duen kolorea da eta gehienetan [[natura]]rekin lotzen da. Bestalde, berdea baita, [[pozoi]]aren kolorearekin lotzen da. Beraz, [[Argazkigintza|argazkilaritzan]] garrantzitsua da argazkiaren testuingurua, benetan adierazi nahi dena, adierazi ahal izateko.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Psicología del color para fotógrafos|hizkuntza=es|data=2012-06-21|url=https://naturpixel.com/2012/06/21/psicologia-del-color-para-fotografos/|aldizkaria=Naturpixel|sartze-data=2020-05-26}}</ref>

[[Txuri beltzeko argazkilaritza]]n, iragazki berdeak erabili ohi dira, landareen argazkiak ateratzeko. Paisaien argazkilaritzan aldiz, iragazki berdeek, kolore berde organikoak argitzen ditu, argazkiari naturaltasuna emanez.

[[Erretratu]]etan, kolore berdeak ikuslea asko erakartzen du. [[Namia Green]]ek pertsona beltzaranak, paisai berdeen artean argazkiak ateratzean, paisaiak indar gehiago lortzen du eta pertsoneei garrantzia kentzen zaie. Bestalde, [[Steve McCurry]] argazkilariak begi berdeei ateratako argazkiak ikuslearen begirada errazago erakartzen du.

Paisai eta [[arkitektura]] argazkietan [[Andreas Gursky]] argazkilariak, berdea asko erabiltzen du lasaitasuna eta atsedena transmititzeko, bere lanetan.

[[Moda argazkilaritza]]n aldiz, [[Miles Aldridge]]k pintzel surrealista gisa erabiltzen du.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=La Psicología del Color y su Uso en Fotografía|hizkuntza=es|url=https://www.dzoom.org.es/psicologia-color-fotografia/|aldizkaria=dzoom|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
<br />

=== Arkitektura ===
[[Fitxategi:Arquitectura en verde (5938873921).jpg|thumb|Arkitektura berdean]]
Arkitekturan [[kolore]]ak eragina du [[eraikin]]aren hainbat faktoretan. Adibidez, barrualdeak hozteko edo berotzeko, eguzki-izpien xurgapen-maila handiagoaren edo txikiagoaren arabera, are psikologikoei lotutako funtzio sinbolikoaren arabera, edo existitzen ez den lekuan forma emateko, espazioak bereizteko, argiztatzeko, etab. Azken batean, kolore bat edo bestea hautatzeak gure eraikuntzaren izaera baldintzatuko du neurri batean. Arkitekturak eta koloreak harmonian bizi behar dute, ikuskizun bisual bat osatu ahal izateko.

Gure arkitekturan erabiltzen dugun kolore motak eragin sendoa izango du eraikina ulertzeko eta sentitzeko moduan. Berdea bezalako [[Kolore hotzak|kolore hotzez]] apaindutako giroak gure tenperatura jaitsi dezakeela frogatu da, eta, beraz, arkitekturako argiak eta koloreak konbinazio perfektua izan behar dute.

Berdea arkitekturan ohikoa ez den kolore bat da, bereziki [[berde esmeralda]] edo [[pastel berdea]], oso lasaigarria eta osasungarriak dira. [[Neoi berdea]]k ere, distiratsuagoa izan arren, beste [[Neon kolorea|neon kolore]] batzuk baino lasaiagoa dirudi. Hala ere, hori berdexka, behar bezala erabiltzen ez bada, oso 'klinikoa' dela eman dezake, bereziki zuriaren ondoan.  

Hauek dira kolore berderen ezaugarriak arkitekturan:

* Eraikin orekatuak eta freskoak
* Kanpotik, horma berdeek eta sabai berdeek iraunkortasuna iradokitzen dute, eta berotasun atsegina dute.
* Kolore hotza denez, erlaxazio sentsazioa sortzen dute eta lasaitasuna ematen dute, logela bat edo kontzentrazio giroa sortu behar dugun espazioak margotzeko aproposak izanik.
* [[Sabai]]an: babeslea, larruazalaren gaineko islapena ez da oso erakargarria.
* [[Horma|Hormetan]]: freskoa, segurua, lasaia, fidagarria, pasiboa, narritagarria itsutzen bada (berde elektrikoa)
* Pisuan: naturala (gehiegi asea ez bada), leuna, lasaigarria, hotza (urdina bada)

== Erabilerak ==
Kolore berdea, gizarteetan hainbat alorretara eratxekita dago. Adibidez, islamiar erlijiora, politikara, kirolera, marka komertzialetara, demokraziara...

=== Erlijioa ===
[[Fitxategi:Flag_of_Saudi_Arabia.svg|thumb|[[Saudi Arabiako bandera]].]]
Berdea oso erabilia da [[Islam]]ean ({{lang-ar|أخضر}}), eta askorentzat Islamaren kolorea bera da. [[Koran]]ean [[paradisu]]arekin lotuta dago<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Sura 76, The Human (Al-Insaan) Quran The Final Testament, translated by Rashad Khalifa, Ph.D.|url=http://www.masjidtucson.org/quran/noframes/ch76.html#21|aldizkaria=www.masjidtucson.org|sartze-data=2020-06-15}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Sura 18, The Cave (Al-Kahf) Quran The Final Testament, translated by Rashad Khalifa, Ph.D.|url=http://www.masjidtucson.org/quran/noframes/ch18.html#31|aldizkaria=www.masjidtucson.org|sartze-data=2020-06-15}}</ref>. [[XII. mende]]an [[Fatimatar Kalifa-herria]]ren dinastiaren koloretzat hartu zen, eta [[Xiismo|xiiten]] kolorea da. [[Abbastar Kalifa-herria]]k, kontrara, beltza hartu zuen kolore gisa. Fatimatar dinastiaren ostean berdea xiismoaren ikonografian nabarmendu zen, baina sunni batzuek ere erabiltzen dute, nabarmen [[Saudi Arabiako bandera]]n.

[[Erromatar Katoliko]]ek eta [[protestante]]rik tradizionalenek berdea eramaten dute [[Denbora Ordinarioa]]n egiten diren ospakizun liturgikoetan<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Tips, Tricks, Guides, and Solutions|hizkuntza=en|url=https://btik.com/|aldizkaria=btik|sartze-data=2020-06-15}}</ref>. [[Ekialdeko Eliza Katolikoa]]n [[pentekoste]]aren kolorea da<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Orthodoxy's Liturgical Vestment Colors|data=2007-12-22|url=https://web.archive.org/web/20071222125111/http://aggreen.net/vestment/liturgical_colors.html|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2020-06-15}}</ref>. Berdea ere [[Gabon]]ekin lotuta dago, baliteke garai aurrekristauak baino lehenagotik<ref>{{Erreferentzia|abizena=Collins, Ace.|izenburua=Stories behind the great traditions of Christmas|argitaletxea=Zondervan|data=2003|url=https://www.worldcat.org/oclc/52311813|isbn=0-310-24880-9|pmc=52311813|sartze-data=2020-06-15}}</ref>. [[Irlanda]]<nowiki/>n eta [[Eskozia]]<nowiki/>n, bereziki, berdea katolikoak identifikatzeko erabiltzen da, laranja protestanteen kolorea den bitartean. [[Irlandako bandera]] honen erakusgarri da. (Batzuek bandera irlandarra interpretatzen dute katoliko berde eta protestante laranja horien artean zuria, bakea egon behar duela adierazteko asmoa).

=== Politika ===
[[Fitxategi:CNPE de Belleville is green since 2022.jpg|thumb|2022tik aurrera, [[Europako Parlamentua]]k erabakita, [[energia nuklear]]ra energia berdetzat jotzen da Europako hainbat estatutan.]]
[[Fitxategi:Vitoria - European Green Capital 2012 3.jpg|thumb|[[Gasteiz]] izan zen [[Europako Hiriburu Berde saria|Europako Hiriburu Berdea]] [[2012]]an]]
Alderdi politiko ekologistek edo "alderdi berdeek" kolore '''berdea''' asko erabiltzen dute haien adierazle gisa, naturan maiz agertzen den kolorea baita. Hori dela eta, kolore hau [[mugimendu ekologista]]rekin lotzen da. Plataforma ekologista eta bakezale garrantzitsuena [[Greenpeace]] (Bake berdea) deitzen da. Hainbat alderdi ekologista daude munduan, eta aho batez erabiltzen dute kolore hori. Mundu osoko nekazal elkarte eta mugimenduek ere erabiltzen dute berdea. Espainian, [[UPA nekazal elkartea|UPA]] eta [[Nekazari Gazteen Elkartea]] daude.

Ekologisten ikurra izanik, berdearen erabilera hedatu egin da. Esaterako, '''energia berde'''a esaten zaio [[energia berriztagarri]]ari, eta {{en}} "''Greenwashing''", garbiketa berdea<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Greenwashing: What is it, Why is it a Problem, and How to Avoid It|hizkuntza=en|data=2021-07-23|url=https://earth.org/what-is-greenwashing/|aldizkaria=Earth.Org - Past {{!}} Present {{!}} Future|sartze-data=2022-07-11}}</ref>, edo {{en}}  "''green capitalim''"<ref>{{Erreferentzia|izenburua=What is Green Capitalism? - Business Leader News|data=2021-09-15|url=https://www.businessleader.co.uk/what-is-green-capitalism/|aldizkaria=Business Leader|sartze-data=2022-07-11}}</ref>, kapitalismo berdea, terminoak maiz erabili izan dira. Batzuek hazkundea zein norabidetan bideratu behar den adierazteko eta besteek termino horietan antzematen dituzten kontraesanak nabarmentzeko.<ref>{{Erreferentzia|izena=Irune|abizena=Lasa|izenburua=NUKLEARRA ETA GASA... BERDEAK?|hizkuntza=eu|url=https://www.berria.eus/paperekoa/1970/016/001/2021-11-14/nuklearra-eta-gasa-berdeak.htm|aldizkaria=Berria|sartze-data=2022-07-11}}</ref> 2022. urtean, talde [[Ekologismo|ekologist]]en kritikei bizkarra emanez, [[Europako Parlamentua]]k onetsi zuen [[energia nuklear]]ra eta [[gas natural]]a energia berdetzat jotzea. Horrela [[energia berriztagarri]]ak sustatzeko prest zeuden diru funtsak energia, hemendik aurrera ofizialki berde hauek ere sustatzeko erabiliko zen.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Energia nuklearra eta gas naturala energia berde izatea o...|hizkuntza=eu|url=http://www.enpresabidea.eus/jasangarritasuna/energia-nuklearra-eta-gas-naturala-energia-berde-izatea-onetsi-du-europako-parlamentuak_2169906_102.html|aldizkaria=Enpresa Bidea|sartze-data=2022-07-11}}</ref>

[[Espainia]]n berdea [[monarkia]]rekin lotzen da, Espainiako bi errepubliketan [[Karlismo|karlistek]] eta beste [[Monarkismo|monarkiko]] batzuek "VERDE!" (euskaraz: berde) oihukatzen baitzuten ('''''V'''iva '''E'''l '''R'''ey '''D'''e '''E'''spaña!''). Ordutik, kolore berdea Espainiako monarkiarekin lotu izan da. Gainera, [[frankismo]]an espainiar monarkikoek euren artean identifikatzeko lokarri berde bat zeramaten hegalean. [[Argentina]]n [[abortatzeko eskubidea]]

Eskuin muturreko alderdi batzuk ere erabiltzen dute. Gaur egun, [[Vox (alderdi politikoa)|VOX]] alderdi politikoak ere kolore berdea erabiltzen du.

==== Euskal Herriko mugimendu abertzaleak ====
[[Euskal abertzaletasun]]aren ikur da kolore berdea, eta ideologia honetako alderdi politikoetan nabarmena da honen erabilera.

[[Ezker politiko]]aren esparruaren ordezkari nagusiak [[Euskal Herria Bildu]] koalizioa ([[Hego Euskal Herria]]n) eta [[Euskal Herria Bai]] ([[Ipar Euskal Herria]]n) dira. Bi logoetan agertzen da berdea; lehenengoaren kolore nagusia da, eta bigarrenean [[Ikurrin|ikurrinaren]] barne aurkitzen da.

[[Eskuin politiko]]aren esparruan, [[Euzko Alderdi Jeltzalea]] dago Hego zein Ipar Euskal Herrian, eta alderdi politiko hegemonikoa da [[Euskal Autonomia Erkidegoa]]n. Honek ere, ikurrinaren koloreak erabiltzen ditu, baina berdea haren kolore nabarmenena da.

Martxa berdea izenpean ezagutu ohi da kolore berdearekin lotzen den mobilizazioa. [[Abenduaren 6]]an, [[Durango]]n egin zen<ref name=":0"/>, “Bagoaz. Euskal Herriak independentzia’ lelopean.

[[Eskozia]]n independentziaren bidean eman ziren urratsek eta [[Kataluniako Autonomia Erkidegoa|Kataluniako]] [[Kataluniako Egun Nazionala|Diadako]] mobilizazio erraldoiak bultzatutako mugimendua da. Horri, egoera ekonomiko larria gehituta, independentziaren aukera gero eta indar handiagoa hartzen ari dela diote, alternatiba erreal moduan.<ref name=":0" />

<gallery mode="packed">

Fitxategi:Euskal Herria Bildu.PNG|EH Bildu
Fitxategi:Independentista kartela.png|Mobilizazio independentistaren kartela
</gallery>

=== Kirola ===
[[Fitxategi:Euskalselekzioa2012.png|thumb|200x200px|Euskal selekzio batzuek berdea erabiltzen dute ekipamenduan.]]
Kirolean asko erabiltzen da kolore berdea, baina ez urdina eta gorria baino gehiago.

[[Euskal pilota|Euskal pilotan]], hasteko, berdeak izan ohi dira ezker pareta duten [[Pilotaleku|pilotalekuetako]] horma tzarrak, ezkerrekoa batez ere, baina [[Frontis|frontisa]] ere bai, pilota zuriaren ikusgarritasuna ziurtatzearren, nahiz eta azken urteetan, telebista dela eta, bestelako koloreak emanez saiakerak egin izan diren (urdina eta beste). Pilotak beltzak ziren denboran hormak zuriak izaten ziren. Ohikoa da, gainera, pilota ''berdean'' sartzea esapidea, frontisera ekartzea adierazteko.

Berde esaten zaio, bestalde, eskuzko pilotariek eskuetan jartzen dituzten babesak eransteko itsaskiari. 

Arte martzialetan, normalean esperantza transmititzeko erabiltzen da kolore hau. Gerriko berdeak, ikaslea, ikaskuntza-prozesuaren tarteko etapa batean dagoela esan nahi du, eta, beraz, itxaropen-egoeran dagoela uste da, etorkizuneko gerrikoak lortzeko.<ref>{{Erreferentzia|izena=Solo Artes|abizena=Marciales|izenburua=Colores de los cinturones en artes marciales judo, karate y taekwondo|hizkuntza=es|url=https://soloartesmarciales.com/blogs/news/colores-de-los-cinturones-en-artes-marciales-judo-karate-y-taekwondo|aldizkaria=Solo Artes Marciales|sartze-data=2020-05-26}}</ref> Taekwondoan berriz, landare baten berpizkundea irudikatzen du, handitu eta sendotasunez egokitzen dena. Praktikantearen kontzientzia pizten da, bere barnean sortzen diren sustraiak sendotzen.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Sensei|izenburua=Blog - Significado colores de los cinturones {{!}} Blog - Artes Marciales Pro|hizkuntza=en-US|url=http://artesmarcialespro.com/blog/significadocolores-de-los-cinturones/|sartze-data=2020-05-26}}</ref>

Automobilismoan, britainiar taldeek ''[[British racing green]]'' erabiltzen zuten 1960ko hamarkadara arte, eta [[Aston Martin]], [[Bentley]], [[Jaguar Cars|Jaguar]] eta [[Lotus Cars|Lotus]]-ek erabiltzen jarraitu dute, besteak beste.

1901eko lasterketa batean Parisen, Selwyn Francis Edge pilotoak, lasterketa egiteko erabili zuen autoa 13 zenbakiarekin egitea tokatzen zitzaiola ikusi zuen, horregatik, zorte txarrari aurre egiteko, autoa kolore berdez margotuko zutela erabaki zuten.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Historia de los colores Rosso Corsa, British Racing Green y otros|hizkuntza=es|data=2017-02-28|url=https://retroracing.es/rosso-corsa-british-racing-green-flechas-plata/|aldizkaria=RetroRacing.es|sartze-data=2020-05-26}}</ref>

Golfean, jaka berdea da esklusiboena. 70 urte baino gehiago daramatza jaka berdeak Augustako Masterseko txapeldunari ematen, garaikur gisa. Augustako Mastersa 1934tik jokatzen den arren, txapeldunari jaka berdea emateko ohitura 1949an hasi zen. [[Augusta National Golf Club]] 1932an ireki zen. Bost urte geroago, klubeko bazkideak kolore horretako jakak erabiltzen hasi ziren, berdintasunaren ikur gisa. Eta denborarekin, bazkide berak ziren Masterseko ikuskatzaile izateko lana betetzen zutenak, eta, beraz, jakak erabiltzea erabaki zuten, Augusta Nationalen logoa dutenak bularrean, erraz identifikatzeko. Jantziaren kolorea, "Green Masters" bezala dago patentatua.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=¿Por qué una chaqueta verde y no un trofeo al campeón?|hizkuntza=es|data=2018-04-03|url=https://www.mundodeportivo.com/golf/20180403/442155472793/golf-masters-augusta-chaqueta-verde.html|aldizkaria=Mundo Deportivo|sartze-data=2020-05-26}}</ref>

Saskibaloiari dagokionez, Boston Celtics<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Boston Celtics|hizkuntza=eu|data=2019-12-15|url=https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Boston_Celtics&oldid=7359309|sartze-data=2020-05-26|encyclopedia=Wikipedia, entziklopedia askea.}}</ref>, Milwaukee Bucks<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Milwaukee Bucks|hizkuntza=eu|data=2019-12-15|url=https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Milwaukee_Bucks&oldid=7359328|sartze-data=2020-05-26|encyclopedia=Wikipedia, entziklopedia askea.}}</ref> eta Utah Jazz<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Utah Jazz|hizkuntza=eu|data=2019-12-15|url=https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Utah_Jazz&oldid=7359336|sartze-data=2020-05-26|encyclopedia=Wikipedia, entziklopedia askea.}}</ref> dira berdea gehien erabiltzen duten taldeak. Esan beharra dago, halaber, kolore berdea zapatila marka batzuetan ere aurki dezakegun kolore bat dela, hala nola Nike Zoom Freak 1 Antetokounmpo "What The"<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Nike Zoom Freak 1 Antetokounmpo "What The"|hizkuntza=es|url=https://www.manelsanchez.com/nike-zoom-freak-1-antetokounmpo-what-the.html|aldizkaria=www.manelsanchez.com|sartze-data=2020-05-26}}</ref> edo Nike LeBron Witness IV<ref>{{Erreferentzia|izenburua=NIKE LEBRON WITNESS IV - Oteros|hizkuntza=es|url=https://www.oteros.es/es/zapatillas-baloncesto-hombre/2004907722-nike-lebron-witness-iv.html|aldizkaria=www.oteros.es|sartze-data=2020-05-26}}</ref>, baita baloietan ere. Eta Euskal taldeei dagokionez, esanguratsuena Kirolbet Baskonia<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Saski Baskonia|hizkuntza=eu|data=2020-03-11|url=https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Saski_Baskonia&oldid=7761976|sartze-data=2020-05-26|encyclopedia=Wikipedia, entziklopedia askea.}}</ref>ren 2016ko kamiseta da.

Txirrindularitzan lortzen den [[Maillot]]etako bat berdea izan ohi da. [[Frantziako Tourra|Frantziako Tour]]<nowiki/>rean, erregulartasuna adierazten du. [[Euskadi Basque Country-Murias]] taldeak kolore berdea erabili zuen.

Futbolean adibide batzuk [[Real Betis Balompié|Betis]]<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Real Betis Balompié|hizkuntza=eu|data=2020-03-26|url=https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Real_Betis_Balompi%C3%A9&oldid=7791343|sartze-data=2020-05-26|encyclopedia=Wikipedia, entziklopedia askea.}}</ref> edo munduko hainbat talde eta selekzio elastikoetan, praketan edo galtzerdietan erabiltzen dute<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Alemaniako futbol selekzio nazionala|hizkuntza=eu|data=2019-12-15|url=https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Alemaniako_futbol_selekzio_nazionala&oldid=7360117|sartze-data=2020-05-26|encyclopedia=Wikipedia, entziklopedia askea.}}</ref>. Aipatu beharra dago ere Alaves taldea kamiseta berdea erabiltzen duela hirugarren aukera bezala.

Igeriketan kolore berdea uretan deigarri izateko erabiltzen da. Kolore berdea bainujantzian eta txanoan aurkitu dezakegu.

=== Marka komertzialak ===
Marka bat errealitate material (izena, tipografia, kolorea...) zein errealitate psikologiko baten jabe da, marka identitatea eta marka-irudia deritzanak. <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Brand {{!}} Common Language Marketing Dictionary|hizkuntza=en-US|url=https://marketing-dictionary.org/b/brand/|sartze-data=2020-05-26}}</ref>Maiz, [[logotipo]] baten bitartez identifikatzen da. Beraz, marka komertziala definitzerakoan, kolorea ondo aukeratzea, produktu edo zerbitzua bezain garrantzitsua da, eta kolore berdea hainbat marka komertzialen kolore identifikatzailea da.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Desarrollo De Marcas: ¿Cómo Utilizar La Propiedad Intelectual Para Aportar Valor A Su Empresa?|hizkuntza=es|url=https://www.wipo.int/sme/es/documents/branding.htm|aldizkaria=www.wipo.int|sartze-data=2020-05-26}}</ref>

==== Edariak ====
[[Fitxategi:Heineken logo.svg|thumb|Heinekenen logotipoa]]
Heineken garagardoak botila, lata eta paketatze berdea du beti. Produktuetan, letrak zuriz koloreztatuta agertzen dira inguruko berdearekin kontrastatzeko, baina marka soilik agertzen denean, markaren indentifikatzailea letra berdeak dira. Haien izena (aldi berean logoa dena) beti hizki txikiz eta izkina biribilduz agertzen da, betiere lagunkoi eta ez erasokorrak izateko asmoz (horrexegatik "e" hizkiak gorantz makurtzen dira). Hizki handiz idatziriko izenak irudi latz edo gogorragoa ematen du, saihestu nahi izan zuen irudia. <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Newsroom {{!}} The HEINEKEN Company|hizkuntza=en|url=https://www.theheinekencompany.com/newsroom/|aldizkaria=www.theheinekencompany.com|sartze-data=2020-05-26}}</ref>

[[Fitxategi:Carlsberg Group.png|ezkerrera|thumb|186x186px|Carlsberg-en logotipoa]]
Carlsberg [[Danimarka]]ko [[garagardo]] lantegi garrantzitsuena da eta munduko konpainia handienetakoa. Kopenhagetik gertuko Valby muinoan sortu zuen [[1847]]<nowiki/>an [[Jacob Christian Jacobsen|J.C. Jacobsen]] enpresa gizonak. Izena semearen omenez jarri zion, "Carlen muinoa" esan nahi baitu [[daniera]]z. 1875ean Carlsberg Laborategia sortu zuen halaber, kalitate oneneko garagardoa metodo zientifikoak erabiliz lortzeko asmotan.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Carlsberg - The Carlsberg History|data=2008-02-13|url=https://web.archive.org/web/20080213062037/http://www.carlsberggroup.com/Company/Timeline/Pages/History.aspx|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2020-05-26}}</ref> Carlsberg garagardoak botila, lata eta paketatze berdea du beti. Produktuetan, letrak zuriz koloreztatuta agertzen dira inguruko berdearekin kontrastatzeko, baina marka soilik agertzen denean, letra berdeak dira marka horren indentifikatzailea.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Who we are » About the Carlsberg Group » Our Rich Heritage « Carlsberg Group|hizkuntza=en|url=https://www.carlsberggroup.com/who-we-are/about-the-carlsberg-group/our-rich-heritage/|aldizkaria=Carlsberg Group|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
[[Fitxategi:Evolution of Sprite Bottles.JPG|thumb|Sprite botilen bilakaera]]

Sprite [[The Coca-Cola Company]] korporazio multinazionalak sortutako kolore eta [[kafeina]] gabea eta [[Limoi|limoi-lima]] zaporea duen [[freskagarri]] bat da. [[1959]]an [[Mendebaldeko Alemania]]n Fanta Klare Zitrone (Fanta Limoi Argia) izenez garatu zen eta [[1961]]ean [[AEB]]etan merkaturatu zen. Hain zuzen ere, garai hartan AEBetan ospetsua zen [[7 Up]] freskagarriari aurre egiteko The Coca-Cola Company korporazioaren erantzuna izan zen.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Sprite|hizkuntza=en-US|url=https://www.snackhistory.com/sprite|aldizkaria=Snack History|sartze-data=2020-05-26}}</ref>

Sprite freskagarriak botila, lata eta paketatze berdea du beti. Produktuetan, letrak zuriz koloreztatuta agertzen dira inguruko berdearekin kontrastatzeko. Logotipoari dagokionez ere, letra zuriak eta atzealde berdea dira marka honen indentifikatzailea.
<br />
[[Fitxategi:Logo of Land Rover, a British marque.svg|ezkerrera|thumb|201x201px|Land Rover logotipoa]]

==== Kotxeak ====
Hainbat kotxe enpresek kolore berdea erabiltzen duten euren markan. Adibidez [[Land Rover]], [[Škoda]] edo [[Lotus Cars]]ek (letraren kolorea).

==== Android ====
Logoa asmatzeko proiektuaren diseinatzailea [[Irina Blok]] zen. Hark [[Android]]<nowiki/>en logoan erabilitako kolore berdeak ''PMS 376C'' balio estandarra duela dio, eta hondo ilunaren gainean nabarmentzen den nostalgiaren kolorea gogorarazten zuelako aukeratua izan zela ere azpimarratzen du. <ref>{{Erreferentzia|izena=El origen|abizena=de|izenburua=El origen de Andy, el robot verde de Android|abizena2=y|abizena3=De|abizena4=Dice|izena3=El Robot Verde|izena4=Roid|data=2012-09-10|url=https://elandroidelibre.elespanol.com/2012/09/el-origen-de-andy-el-robot-verde-de-android.html|aldizkaria=El Androide Libre|sartze-data=2020-05-26}}</ref>

==== Starbucks ====
Starbucks-en kasuan, logotipoetan kolore berdea erabiltzen dute, haren gorputz-irudia oparotasun, adimen eta ingurumen-orekaren balioekin lotu nahi dutelako.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=La Utilización de la Psicología del Color, en los Logotipos de Grandes Empresas, como una Herramienta de Marketing. {{!}} appsmarketing.es|hizkuntza=es-ES|url=http://www.appsmarketing.es/la-utilizacion-de-la-psicologia-del-color-en-los-logotipos-de-grandes-empresas-como-una-herramienta-de-marketing/|sartze-data=2020-05-26}}</ref>

==== Lacoste ====
Lacoste aitzindaria izan zen logotipoa arroparen kanpoaldean sartzen. Logoaren aukeraketa sortzaileak, [[René Lacoste|Rene Lacoste]]<nowiki/>k, tenis partida bat irabazi zuenean hasi zen, eta ospakizun bezala, krokodilo larruz egindako produktu bat oparitu zioten. Horrela sortu zen markaren logo bereizlea krokodilo bat izatearen ideia, gaur egun arte iraun duena, baina aldaketa batzuekin. <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Lacoste y la historia de su logotipo|hizkuntza=es-ES|data=2014-04-21|url=http://cultivacultura.jimdofree.com/2014/04/21/lacoste-primera-marca-que-hizo-visible-el-logotipo-en-la-ropa/|aldizkaria=Página web de Cultiva Cultura|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
[[Fitxategi:Logo-Iberdrola-768x432.jpg|thumb|Iberdrolaren logoa]]

==== Iberdrola ====
Izena berdez idatzita dago, eta horrek esan nahi du egiten duten lana energia eolikoko eta eguzki-energiako plantak erabiltzea dela, energia jasangarria izatea ahalbidetuz eta, aldi berean, planeta zaintzen lagunduz. Letren alboan, hiru irudi daude eta irudi bakoitzak zerbait esanguratsua adierazten du. Hosto berde bat, tanta urdin bat eta tanta laranja bat dira. Hiru elementuek esanahi bat dute: orri berdeak energia garbia esan nahi du, eta ingurumenarekiko, naturarekiko eta iraunkortasunarekiko konpromisoan islatzen da. Tanta urdinak energia berriztagarria adierazten du eta eguzki energiari eta gas naturalari egiten die erreferentzia. Tanta laranja energia berriztagarria da eta eguzki energia eta gas naturala irudikatzen ditu.<ref>{{erreferentzia|izena=https://1000marcas.net/logo-iberdrola/|abizena=|urtea=|izenburua=|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=}}</ref>

==== Produktu ekologikoak ====
Ekologian, berdea da normalean erabiltzen den kolorea; kolore lasaia da, ez alferrik, osasunarekin lotutako gaietan ere erabiltzen da; freskotasuna ere inspiratzen du, erakunde ekologikoen logotipo eta ikurretan dago kokatuta, baita giroarekin lotutako gobernu-bulego ofizialetan ere.

Kolore freskoa da, bizitza osasuntsuari lotua, ondo jatean, batez ere barazkiak eta lekaleak, modu batera edo bestera bizitza osasungarriarekin lotuta daudenak, ekologiarekin bat etorriz. Berde distiratsuek udaberria eta emankortasuna adierazten dute.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=¿Cuáles son los colores que se relacionan con la ecología y por qué?|hizkuntza=es|url=https://infoguia.com/infotip.asp?t=colores-relacionados-con-la-ecologia-y-porque&a=600|aldizkaria=Infoguia.com|sartze-data=2020-05-26}}</ref>

=== Moda ===

==== Antzinako kolore berdea ====
Antzinako Mesopotamian jada erabiltzen ziren jantzi berdeak, baina ez dago jakiterik nola sortu ziren tindu berdeak eta zein izan den arropa berde bizi horien esanahi sinbolikoa.<ref>{{Erreferentzia|izena=Bose|abizena=Ks|izenburua=Delineation of the Intimate Details of the Backbone Conformation of Pyridine Nucleotide Coenzymes in Aqueous Solution|hizkuntza=en|abizena2=Rh|izena2=Sarma|data=1975-10-27|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/2/|aldizkaria=Biochemical and biophysical research communications|pmid=2|sartze-data=2020-05-26}}</ref>

Berdea birsortzearen eta berpizkundearen sinboloa zen, baita naturaren bizia ere. Antzinako Egipton, hilobietan, aurpegiko makillaje berdeko paletak aurkitu ziren, malakitarekin eginak. Makillajean kolore berdea biziek zein hildakoek erabili zuten. Bereziki begien inguruan erabili zen, gaitzetik babesteko. Antzinako Grezian berdea eta urdina batzuetan kolore berekotzat hartu zituzten. Hitz bakar batek deskribatzen zituen batzuetan itsasoaren kolorea eta zuhaitzen kolorea.<ref name="#6">{{Erreferentzia|izena=Sarah|abizena=Gottesman|izenburua=A Brief History of Color in Art|hizkuntza=en|data=2016-05-20|url=https://www.artsy.net/article/the-art-genome-project-a-brief-history-of-color-in-art|aldizkaria=Artsy|sartze-data=2020-05-26}}</ref>

Neron enperadore erromatarraren garaian, bitxiak egiteko esmeralda berdeen erabilera modako joera egon zen.  Honen arrazoia bitxigileek nabaritu zuten esmeraldaren propietateak izan zirela. Harria harribitxiak lasaitasuna transmititzen zuen begientzat.<ref name="#6"/>
[[Fitxategi:Wiki Loves Fashion 2019 Banner.png|thumb|352x352px]]

==== Erdi Aroko berdea eta errenazentista ====
Erdi Aroan eta Errenazimentuan, arroparen koloreak pertsona baten gizarte-maila eta lanbidea ere erakusten zituen. Gorria nobleziak bakarrik erabil zezakeen, marroia eta grisa nekazariek, eta berdea merkatariek. Jan van Eycken Arnolfiniren erretratuko neska-lagunak (ikus artikulu honen hasierako lehen irudia) houppelande berdea janzten du. Leonardo da Vinci artista errenazentistak margotutako Mona Lisak berdez jantzi du bere erretratua. Une hartan, kolore berde adierazkorra garestia zen eta arropa hori estatusaren seinale zen. Berdea erabili nahi edo behar zutenentzat, ez zegoen pigmentu berderik garbiketari eta eguzki-argiari eusteko. Tinta berdeak garotik kanpo eginak izan ziren, elorri garagardozko baiak, ortiga eta porruen zukua, eta beste landare eta zuhaitz askorena, baina kolore-pigmentuak azkar desagertu ziren edo kolorea aldatu zitzaien.

16. mendea berrikuntzarekin iritsi zen. Lehen aldiz, tindu berde bat egin zen oihala oihal urdin batekin tindatzean, eta, ondoren, pigmentu hori batekin. ''Erreseda luteolatik'' lortu zen, belar horia bezala ere ezagutzen dena.

==== XVIII. eta XIX. mendeetako berde arriskutsua ====
Berdea esanahi sinboliko askorekin lotu zen XIX. mendean. Errebeldeen eta kanpotarren kolorea zen. Naturaren kolorea zen, eta, jakina, arte-adierazpenaren kolorea.<ref>{{Erreferentzia|izena=Makar|abizena=Ab|izenburua=Formate Assay in Body Fluids: Application in Methanol Poisoning|hizkuntza=en|abizena2=Ke|abizena3=M|abizena4=Tr|izena2=McMartin|izena3=Palese|izena4=Tephly|data=1975 Jun|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/1/|aldizkaria=Biochemical medicine|pmid=1|sartze-data=2020-05-26}}</ref>

Ingalaterra viktoriarrean, kolore berdea homosexualitatearekin ere lotu zen.

==== Artsenikoz jantzita: pigmentu berde pozoitsua ====
Matilda Scheurer, 19 urteko lore artifizialen egilea, ustekabean"pozoituta hil zen. Lehen osasuntsua zen neskak hosto artifizialak "belakitu" zituen, hauts berde erakargarri batekin astinduz, arnasketa bakoitzarekin arnastu eta otordu bakoitzean eskuak jan zituelarik.

Pigmentu berde honen tonu distiratsua, ilerako jantzi eta apaingarriak koloreztatzeko erabiltzen zena, kobrea eta artseniko trioxido oso toxikoa edo "artseniko zuria" nahastuz lortu zen, ezagutzen zen bezala. Prentsak xehetasun beldurgarriz deskribatu zuen bere heriotza, eta, txosten guztien arabera, Scheurerren azken gaixotasuna izugarria izan zen.

British Medical Journalek, berdez jantzitako emakumeak, "Hiltzaile" femmes nekagarri bezala izendatu zituen. Izan ere, bere magalean dozena erdi dantzalekutan aurki ditzakeen miresle guztiak hiltzeko adina pozoi daramala uste da. Emakume ekintzaileek britainiarrak ohartarazteko eskatu zieten kimikariei. Berdez jantzitako emakume aberatsak hiltzaile bezala izendatuak izan ziren arren, klase sozial berdinetako emakume pribilegiatuak izan ziren artsenikoko soineko berdearen arriskuak salatu zituztenak eta kimikariei euren baieztapenak babesteko eskatu zietenak.<ref>{{Erreferentzia|izena=Alison Matthews|abizena=David|izenburua=The Arsenic Dress: How Poisonous Green Pigments Terrorized Victorian Fashion|hizkuntza=en-us|url=https://theattic.jezebel.com/the-arsenic-dress-how-poisonous-green-pigments-terrori-1738374597|aldizkaria=The Attic|sartze-data=2020-05-26}}</ref>

=== Elikagaietan ===
[[Elikagai]] bakoitzak bere kolore naturala du, baina ez du irauten eraldatze-prozesu osoan.

Elikagaietako koloreak hainbat arrazoirengatik ager daitezke: substantziak modu naturalean agertzeagatik (erreakzio kimiko edo entzimatikoen bidez), elikagaian kolore gehiago agertzea eragiten duten konposatu berriak sintetizatzen direlako, adibidez, [[Maillarden erreakzioa]], edo, azkenik, gehigarri gisa erantsitako koloratzaileak daudelako.

[[Klorofila]] goiko solairuetan dagoen pigmentu porfiriko fotosintetikoa da<ref>{{Erreferentzia|izena=EROSKI|abizena=CONSUMER (https://www.consumer.es/)|izenburua=Elikagaien kolore naturala|hizkuntza=eu|url=https://www.consumer.es/eu/seguridad-alimentaria-eu/elikagaien-kolore-naturala.html|sartze-data=2020-05-26}}</ref>. Landareei kolore berdea ematen die eta landareetan [[fotosintesi]]a egiteko behar den argia xurgatzen du. Prozesu horrek eguzki-energia energia kimiko bihurtzen du. Klorofilak batez ere argi gorria, morea eta urdina xurgatzen ditu, eta berdea islatzen du. Molekula konplexua da. Bere egituran lau eraztun pirroliko daude, beste batzuekin metil multzoen bidez lotuak, eta erdian magnesio atomo bat agertzen da, bi posiziotan nitrogeno bidez lotua.

Elikagaien kolore berde naturala aldatu egin daiteke feofitina agertzearekin; batez ere, kozinatzeko edo ontziratzeko prozesuetan gertatzen da.

Zenbait klorofila mota daude, egitura molekularraren arabera eta uhin-luzera desberdinak xurgatzen dituztelako bereizten dira. Mota arruntena A klorofila da, landare berdeen klorofila osoaren % 75 gutxi gorabehera, eta kolore berde-urdinxka du. B klorofila ere badago, landareetan eta beste zelula fotosintetiko konplexu batzuetan dagoen pigmentua. Uhin-luzera desberdineko argia xurgatzen du eta kolore berde-horixka du. B klorofila a klorofila baino egonkorragoa da.

Klorofilak hainbat alterazio izan ditzake. Landare-elikagaien kolorerako ohikoena eta kaltegarriena magnesio atomoa galtzea da, feofitina izenekoa osatuz. Feofitinak tonu marroiko oliba-kolore berdea emango du, elikagaietako klorofilaren berde distiratsuaren ordez. Kolore-galera hori ohiko fenomenoa izan ohi da janaria prestatzeko, ontziratzeko eta galdarraztatzeko prozesuetan, elikagaiak gamma erradiazioen eraginpean jartzen direnean mikrobio-flora erauzteko edo ingurune azidoetan. Kontuan hartu behar da landareak azidoak direla beti, eta tratamendu termikoan substantzia horiek askatzen direla.

Bikarbonatoa gehituz gero, pH-a handitu egiten da, eta kolorea mantentzen laguntzen du, baina tiaminaren suntsiketa areagotuz. Gatz arruntaren edo magnesio- edo kaltzio-konposatu disolbagarrien presentzia ere egonkortu egin dezake koloreak.

==== Edariak ====
Publizitatean koloreek duten esanahiak berebiziko garrantzia du, koloreek psikologian duten esanahiaren teorian oinarrituta. Kolore berdeak marketinean duten esanahiaz hitz egiten dugunean. Kolore hau balio natural eta ekologikoak aipatzeko erabiltzen da. Berdea kolore polifazetikoa da eta atsegina da.

==== Janaria ====
Hainbat janari mota bereiz ditzakegu kolore berdekoak, baina, esan beharra dago gehienak barazkiak direla. Horrez gain, janari berdeek isoflabonak, luteina eta azido folikoa dituzte, besteak beste. Organismoa garbitzen laguntzen dute, hezurren osasuna hobetzen dute eta gaixotasun kardiobaskularren arriskua murrizten dute.

Janari berde gehienek potasio- eta K bitamina-maila handia dela eta, odolaren koagulazio-prozesuan laguntzen dute, adibidez, piper berdeak, espinakak, letxuga, brokolia, etab.

==== Koloratzailak ====
Pertsonek kolore jakin batzuk zapore jakin batzuekin lotzen dituzte, eta janarien koloreak eragina izan dezake edozein gauzatan hautemandako zaporean, gozoetatik hasi eta [[ardo]]etaraino. Batzuetan, helburua kontsumitzaileak naturaltzat hartzen duen kolore bat simulatzea da, hala nola glaseatutako gereziei koloratzaile gorria gehitzea (bestela beix izango litzatekeena), baina, batzuetan, eraginkorra da, Heinzek 1999an jaurti zuen ketchup berdea bezala. Elikagaietan kolore-gehigarriak arrazoi askorengatik erabiltzen dira, besteak beste: janaria erakargarriagoa izan dadin, argiaren eraginpean egoteagatik galdutako kolorea konpentsatzeko, kolorearen aldaketa naturalak zuzentzeko, naturalki gertatzen diren koloreak hobetzen ditu...

Europan onartutako koloratzaileen artean, S berdea da baimenduta dagoen koloratzaile berde bakarra, [[triarilmetano]]tik eratorritako koloratzaile sintetiko bat da, elikagaien industrian erabiltzen dena (E-142 .2 kodearekin). Koloratzaile hori ez da bakarrik erabiltzen, beste koloratzaile batzuekin batera baizik, adibidez, barazki latadunen kolore berdeak berreskuratzeko. Oro har, lataratutako ilarren kolorazioan, [[tartrazina]] (horia) bezalako beste koloratzaile batzuekin batera erabiltzen da. Kolore berdeagatik, izozkiak, menda saltsa, gozogintzako elementuak eta abar koloreztatzeko erabiltzen da.

=== Su artifizialetan ===
[[Fitxategi:Fuego artificials.JPG|thumb|Su artifiziala]]
Su artifizialetan erabiltzen diren kolore gehienen arrazoia estetikoa soilik izaten da normalean. Kolore ikusgarri horiek konposatu gutxi batzuen ondorioz sortzen dira: suzirien karkasetan sartzen dira edo errekuntzan sortzen dira. Su artifizialen osagai nagusia bolbora da, eta horren gainean tratatzen dira konposatu kimikoak. Erreakzio kimikoa ez da prozesu sinplea, askotariko elementu kimikoek parte hartzen baitute.

Konposatuok hainbat gatz metalikoak izaten dira: elementu metaliko horiek pirotekniari kolorea eta ikusgarritasun bizia ematen diete. Errekuntza gertatzen denean, metalek era askotako efektuak sortzen dituzte, eta horiek bereizteko aukera ematen dute, beraz.

Kolore berdea sortzeko, [[Bario|barioa (Ba)]] erabiltzen da erreakzioan, besteak beste, bario nitratoa, bario karbonatoa, bario kloruroa edo bario kloratoa.<ref>https://www.uv.es/uvweb/master-quimica/es/blog/color-fuegos-artificiales-explicado-gracias-quimica-1285949128883/GasetaRecerca.html?id=1285960925955</ref>

== Bandera eta armarriak ==
Kolore berdea, gorriaren, zuriaren eta urdinaren ondoren, munduko banderetan gehien erabiltzen den kolorea da, landaretza, emankortasuna, paisaia, itxaropena, natura, islama, oparotasuna, bakea eta irudikatzen dituelako. Afrikako herrialdeetako bandera gehienetan ageri da, eta gehien erabiltzen den kolorea da. Hori dela eta, panafrikanismoa eta panarabismoaren simboloa da. <ref>{{Erreferentzia|izena=Ediciones El|abizena=País|izenburua=Lo que las banderas del mundo dicen de nosotros|hizkuntza=es|data=2016-05-24|url=https://verne.elpais.com/verne/2016/05/08/articulo/1462732250_031070.html|aldizkaria=Verne|sartze-data=2020-05-26}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Significado de los colores de las banderas|hizkuntza=es|data=2020-01-17|url=https://www.saberespractico.com/banderas/significado-colores-banderas/|aldizkaria=Saber es práctico|sartze-data=2020-05-26}}</ref>

Armarrietan kolore berdeak antzeko esanahia du, baina mistikotasunera jotzen du. Naturaren berrikuntza edo eraldaketa irudikatzen du, eta horrekin batera beraz, adimenaren hobetzea, norberaren sendatze gaitasuna, esperantza, lege unibertsalak onartuz benetako askatasuna... <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Los colores y la heráldica|hizkuntza=es|url=https://sobrecolores.blogspot.com/2008/09/los-colores-y-la-herldica.html|aldizkaria=Sobre Colores|sartze-data=2020-05-26}}</ref>

Bestalde, gizakiaren egunerokoan bandera berdea erabiltzen da, hainbat helburutarako. Adibidez, hondartzako bandera berdeak jendeari uretan sar daitekeela azkar jakinarazten dio.<ref>{{Erreferentzia|abizena=https://plus.google.com/+EcomatpapelBenic%C3%A0ssim|izenburua=¿Qué significa la bandera negra en la playa? Avisos y precauciones en playas.|hizkuntza=ES|data=2017-08-11|url=https://www.desatascoscubacas.es/noticias-desatascos/que-significa-la-bandera-negra-en-la-playa-avisos-y-precauciones-en-playas|aldizkaria=desatascos castellon - Cubacas Extracciones|sartze-data=2020-05-26}}</ref><br />
== Euskal Herrian ==
Euskal Herrian berdeak tonalitate guztiak ditu. Berdeak irudikatzen ditu [[Euskaldunak (argipena)|euskaldunak]], eta berdea da euskaldunon [[ikur]] nagusia. Hori dela eta, kolorea hainbatetan erabiltzen da.

=== Ikurrina ===
[[Fitxategi:Ikurrina Urgull, Donostia, Euskal Herria.jpg|thumb|Ikurrina]]
[[Ikurrin]]a Euskal Herriko bandera eta ikur nagusia da.  Oinarri gorriaren gainean, gurutze zuri zuzen batez eta gurutze berde zeihar batez osatuta dago. Gurutze zeihar berdeak edo [[San Andres]]<nowiki/>en gurutzeak lege zaharrak eta [[Bizkaia|Bizkai]]<nowiki/>ko [[independentzia]] irudikatzen ditu, [[Gernikako Arbola]]<nowiki/>ren kolore eta itxura estilizatua baita. Batzuek, beste harreman bat ikusten dute Padurako borrokarekin, gurutze mota horrek San Andresen gurutzea izena baitu eta borroka San Andres egunez izan baitzen.

Arana anaien interpretazioaren arabera, Berdeak, Gernikako Arbola eta harekin Bizkaiko foru erakundeak irudikatzen ditu; eta San Andresen gurutzeak, kondairaren arabera San Andres egun batez [[Arrigorriaga]]<nowiki/>ko gudua jazo zela. [[1895]]eko [[uztailaren 28]]an, [[Bizkaitarra (aldizkaria)|Bizkaitarra]] aldizkariaren 31. alean, [[Sabin Arana]] berak bere hitzez [[Feniziar bandera]] idazlaneko laugarren ekitaldian honela deskribatzen du:<blockquote>San Andres Gurutze Berdeak bere koloreaz une berean Armarriko [[Haritz]]a eta [[Lege Abertzaleak]] irudikatzen ditu... Gurutzea eta Haritza eta hitzez baturik daude, [[Jaungoikoa, aberria, erregea|Jangoikoa]] eta [[Lege Zaharra]]; eta hortaz, banderaren erdigunean bi Gurutze zuri eta berdea bateginik daude. Eta Armarrian Gurutzea eta Haritza bateginik dauden modu berean, Jangoikoa eta Lege Zaharrak leloaren bategunean ere leku nagusia du: leloak leku garrantzitsuena du: Banderan ere Gurutze Zuria San Andres gurutze Berdearen gain dago.<ref>{{Erreferentzia|url=http://www.sabinetxea.org/libro/libro/11.html|aldizkaria=www.sabinetxea.org|sartze-data=2020-05-26}}</ref> </blockquote>

=== Paisaia ===
[[Fitxategi:Selva de Irati 06.jpg|thumb|Iratiko basoa]]
Paisaian hautematen dugun lehen propietateetako bat kolorea da, gero, entitate geometrikoak, testurak eta azkenik, formak. [[Raimon]] abeslariak ''Tots els colors del vert'' (''Berdearen kolore guztiak'') erabili zuen Euskal Herria identifikatzeko.

Paisaia baliabide gisa hartzen da, erabilgarriak diren identifikazioen bidez: kolore berdea: landareen jarduera fotosintetikoaren isla, biztanleek ingurumen zerbitzu gisa hautematen dute: laguntza, hornikuntza, erregulazioa eta kultura edertasun eszenikoa, aisialdirako, informazio kultural eta artistikoa, informazio espirituala, historikoa eta azkenik zientzia eta hezkuntza.

Euskal Herriko paisaia kolore berdearekin irudikatzen da askotan, [[Euskal Autonomia Erkidegoa]]<nowiki/>k hartzen dituen 7.200 kilometro koadroen azaleran bi paisaia mota daude: batetik, kostako banda zabala, berdea, hezea eta menditsua, Bizkaian, Gipuzkoan eta [[Araba]]<nowiki/>ko mendia; bestetik, Arabako hegoaldeko lautada handi eta lehorrak, Gaztelako lautadaren ezaugarri orografikoak eta klimatikoak aurreratzen dituztenak.<ref>{{erreferentzia|izena=https://www.euskadi.eus/paisaje-de-euskadi/web01-a2lurral/es/|abizena=|urtea=|izenburua=|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=}}</ref><ref>{{erreferentzia|izena=https://www.euskadi.eus/contenidos/libro/lur_ingurumen_zientziak/es_10672/adjuntos/12UD.pdf|abizena=|urtea=|izenburua=|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=}}</ref>

=== Zahar-etxeetako grebalarien kolorea ===
Zahar-etxeetako grebalarien kolorea berdea da. Mobilizazio horietan grebalariek beraien egoera azaltzea eta eskaerak publiko egitea izaten dute helburu, beraien lana eta lan-egoeraa gizarteari azaltzeko.<ref>{{Erreferentzia|izena=Zuberoa Iturburu|abizena=Lopez-Pantoja|izenburua=Egoitzetatik plazara, baldintza hobeen eske|hizkuntza=eu|url=https://www.berria.eus/paperekoa/4534/014/001/2017-06-10/egoitzetatik-plazara-baldintza-hobeen-eske.htm|aldizkaria=Berria|sartze-data=2020-05-26}}</ref>

== Esamoldeak eta atsotitzak ==
* Maiatzeko sugeak, urte guztiko berdetea. <ref>{{Erreferentzia|izena=Rober Areizaga|abizena=Ollobarren|izenburua=Haixeder: Atsotitzak edo esaera-zaharrak|data=2012-09-14|url=https://haixeder.blogspot.com/2012/09/atsotitzak-edo-esaera-zaharrak.html|aldizkaria=Haixeder|sartze-data=2020-05-26}}</ref>
* Antonio, demonio, tutulun berde, danbolinterua, orain farolan dela amerikanua.
* Negar da barre, kaka berde.
* Astoak aspaldi jan zun kontzientzia, berdia zalako.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Gotzon Garate - Atsotitzak - Refranes - Proverbes - Proverbia|url=http://ametza.com/bbk/htdocs/hasiera.htm|aldizkaria=ametza.com|sartze-data=2020-05-26}}</ref>

== Oharrak ==
<references group="neol."/>

== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}

== Kanpo estekak ==
* [[Izpi berde]]
* [[Wikiztegia]]k definizio eta informazio gehiago dauka [[berde]] buruz.
{{autoritate kontrola}}


{{erradiazioelektromagnetiko}}

[[Kategoria:Koloreak]]