Big Rip-en iturria ikusi

'''Big Rip''' ([[ingeles]]ez literalki ''Urraketa Handia'') ala '''behin betiko hedapenaren teoria''', [[unibertsoaren amaiera|unibertsoaren azken patua]] azaltzeko [[kosmologia]] teoria bat da, honen arabera, [[unibertso]]aren materia, [[izar]] eta [[galaxia|galaxietatik]] hasi eta [[atomo]] eta partikula azpiatomikoetaraino, eta baita [[espazio-denbora]] bera ere, [[unibertsoaren hedapen metrikoa|unibertsoaren hedapenaren]] eraginez progresiboki bananduz doa. Infinitorako hedapen etengabe honek unibertsoaren behin betiko amaiera ekarriko luke.

== Aurreikuspena ==
[[Big Rip]] eskenatokia emango balitz, Unibertsoaren amaiera izango litzateke, onartzen badugu [[energia ilun]]aren eredua [[Egoera ekuazioa (kosmologia)|w = -1,5]] dela<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Universe may end in a Big Rip|hizkuntza=en-GB|data=2003-04-30|url=https://cerncourier.com/a/universe-may-end-in-a-big-rip/|aldizkaria=CERN Courier|sartze-data=2021-01-07}}</ref>. Energia ilunaren dentsitatea -1 baino gutxiago bada, orduan [[Unibertsoaren espantsioa]]k azeleratzen jarraituko du eta Unibertso behagarria gero eta txikiagoa izango da. Big Ripa baino 200 milioi urte lehenago, [[Talde Lokala]] bezalako [[galaxia kluster]]rak desegingo dira. Hirurogei milioi urte lehenago galaxia guztiak [[izar]]rak galtzen hasiko dira alboetatik eta guztiz desegingo dira 40 milioi urtetan. Big Ripa baino hiru hilabete lehenago izar sistema guztiek grabitatorioki lotuta egoteari utziko diote eta planetek azkar egingo dute hegan azkar hedatzen ari den unibertso baten baitan. Big Rip baino hogeita hamar minutu lehenago [[planeta]]k, [[izar]]rak, [[asteroide]]ak eta baita objektu dentsoagoak ere, [[Neutroi-izar|neutroi izarrak]] eta [[zulo beltz]]ak esaterako, ebaporatuko dira [[atomo]]etan zatituz. Big Ripa baino ehun [[zepto]]segundo lehenago, atomoak berak ere apurtuko dira. Azkenik, Rip hori [[Plancken eskala]]ra iristen denean, soka kosmikoak desegingo dira eta [[espazio-denbora]]ren egitura bera desintegratuko da. Unibertsoa "rip singularitatean" sartuko da eta distantzia guztiak [[infinitu]]ki luzeak izango dira. "Crunch singularitate" batean materia guztia infinituki kontzentratua dagoen bezala, rip singularitate batean materia guztia infinituki sakabanatuta egongo da<ref>{{Erreferentzia|izena=Robert R.|abizena=Caldwell|izenburua=Phantom Energy: Dark Energy with $w|orrialdeak=071301|abizena2=Kamionkowski|abizena3=Weinberg|izena2=Marc|izena3=Nevin N.|data=2003-08-13|url=https://link.aps.org/doi/10.1103/PhysRevLett.91.071301|aldizkaria=Physical Review Letters|alea=7|zenbakia=91|doi=10.1103/PhysRevLett.91.071301|sartze-data=2021-01-07}}</ref>. Hala ere, [[X Izpiko Chandra Behatokia|Chandra X-izpi Behatokitik]] galaxia klusterren behaketek iradokitzen dute <math>w</math>ren benetako balioa -0.991 dela eta, beraz, Big Ripa ez dela gertatuko<ref>{{Erreferentzia|izena=A.|abizena=Vikhlinin|izenburua=CHANDRA CLUSTER COSMOLOGY PROJECT III: COSMOLOGICAL PARAMETER CONSTRAINTS|orrialdeak=1060–1074|abizena2=Kravtsov|abizena3=Burenin|abizena4=Ebeling|abizena5=Forman|abizena6=Hornstrup|abizena7=Jones|abizena8=Murray|abizena9=Nagai|izena2=A. V.|izena3=R. A.|izena4=H.|izena5=W. R.|izena6=A.|izena7=C.|izena8=S. S.|izena9=D.|data=2009-02-20|url=https://iopscience.iop.org/article/10.1088/0004-637X/692/2/1060|aldizkaria=The Astrophysical Journal|alea=2|zenbakia=692|issn=0004-637X|doi=10.1088/0004-637X/692/2/1060|sartze-data=2021-01-07}}</ref>.

== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda}}

== Ikus gainera ==
* [[Big Bang]]
* [[Big Crunch]]

== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}

[[Kategoria:Kosmologia fisikoa]]
[[Kategoria:Unibertsoa]]
[[Kategoria:Energia iluna]]