Eguzkia-en iturria ikusi

{{Wikipedia1000}}
{{HezkuntzaPrograma|Kultura zientifikoa}}
{{artikulu nabarmendua}}
{{Argitzeko|izarrari|Eguzki (argipena)}}
{{Astronomia infotaula
|ihes-abiadura = 617.54 km/s
}}
'''Eguzkia''' edo '''Ekia''' [[eguzki-sistema]]ren erdian dagoen [[izar]]ra da, eta guregandik hurbilen dagoena. [[Plasma (fisika)|Plasma]] beroz osatutako [[esfera]] ia perfektua da<ref>{{Erreferentzia|izenburua=How Round is the Sun? {{!}} Science Mission Directorate|hizkuntza=en|url=https://science.nasa.gov/science-news/science-at-nasa/2008/02oct_oblatesun/|sartze-data=2017-10-14}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=First Ever STEREO Images of the Entire Sun {{!}} Science Mission Directorate|hizkuntza=en|url=https://science.nasa.gov/science-news/science-at-nasa/2011/06feb_fullsun/|sartze-data=2017-10-14}}</ref>, barne mugimendu [[konbekzio|konbektiboarekin]], [[dinamo]] batek duen prozesu berarekin [[eremu magnetiko]]a sortzen duena<ref name=":5">{{Erreferentzia|izena=Paul|abizena=Charbonneau|izenburua=Solar Dynamo Theory|orrialdeak=251–290|data=2014-08-18|url=http://www.annualreviews.org/doi/10.1146/annurev-astro-081913-040012|aldizkaria=Annual Review of Astronomy and Astrophysics|alea=1|zenbakia=52|issn=0066-4146|doi=10.1146/annurev-astro-081913-040012|sartze-data=2017-10-14}}</ref>. [[Lurra|Lurrean]] bizitzarako energia-iturri nagusia da Eguzkia, bertan bizidun [[autotrofo]]ek, [[fotosintesi]]aren bidez, argi-izpien bitartez bidaltzen digun energia ekoizten baitute. 1.390 milioi kilometroko diametroa du, hau da, Lurrarena baino 109 aldiz handiagoa. Haren masa Lurrarena baino 330.000 aldiz handiagoa da, Eguzki-sistema osoaren masaren % 99,86<ref>{{Erreferentzia|izena=Michael|abizena=Woolfson|izenburua=The origin and evolution of the solar system|orrialdeak=1.12–1.19|data=2000-02-01|url=https://academic.oup.com/astrogeo/article/41/1/1.12/182262/The-origin-and-evolution-of-the-solar-system|aldizkaria=Astronomy & Geophysics|alea=1|zenbakia=41|issn=1366-8781|doi=10.1046/j.1468-4004.2000.00012.x|sartze-data=2017-10-14}}</ref>. Eguzkiaren hiru laurden inguru (~%73) [[hidrogeno]]a da; gainerako ia guztia [[helio]]a da (~% 25), eta kopuru txikiagoan beste elementu batzuk aurki daitezke, hala nola [[oxigeno]]a, [[karbono]]a, [[neoi]]a eta [[burdin]]a<ref name=":1">{{Erreferentzia|izena=Sarbani|abizena=Basu|izenburua=Helioseismology and solar abundances|orrialdeak=217–283|abizena2=Antia|izena2=H.M.|url=https://doi.org/10.1016/j.physrep.2007.12.002|aldizkaria=Physics Reports|alea=5-6|zenbakia=457|doi=10.1016/j.physrep.2007.12.002|sartze-data=2017-10-14}}</ref>.

Eguzkia [[G motako sekuentzia nagusiko izarra]] da (G2V), bere klase espektralean oinarrituta. Informalki [[nano hori]] gisa izendatzen da. Orain dela 4.600 milioi urte inguru sortu zen [[molekula laino]] handi bateko eskualde bateko kolapso [[grabitazio]]nalaren ondorioz<ref>{{Erreferentzia|izena=A.|abizena=Bonanno|izenburua=The age of the Sun and the relativistic corrections in the EOS|orrialdeak=1115–1118|hizkuntza=en|abizena2=Schlattl|abizena3=Paternò|izena2=H.|izena3=L.|data=2002-08-01|url=https://doi.org/10.1051/0004-6361:20020749|aldizkaria=Astronomy & Astrophysics|alea=3|zenbakia=390|issn=0004-6361|doi=10.1051/0004-6361:20020749|sartze-data=2017-10-14}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=James N.|abizena=Connelly|izenburua=The Absolute Chronology and Thermal Processing of Solids in the Solar Protoplanetary Disk|orrialdeak=651–655|hizkuntza=en|abizena2=Bizzarro|abizena3=Krot|abizena4=Nordlund|abizena5=Wielandt|abizena6=Ivanova|izena2=Martin|izena3=Alexander N.|izena4=Åke|izena5=Daniel|izena6=Marina A.|data=2012-11-02|url=http://science.sciencemag.org/content/338/6107/651|aldizkaria=Science|alea=6107|zenbakia=338|issn=0036-8075|pmid=23118187|doi=10.1126/science.1226919|sartze-data=2017-10-14}}</ref>. Materiaren gehiengoa zentroan bildu zen, beste guztia lautu eta Eguzkiaren inguruan biratzen zuen disko baten itxura hartu zuelarik. Zentroaren masa hain bero eta dentsoa egin zen, ezen [[fusio nuklear]]ra hasi zen bere barnean. Uste denez, ia izar guztiek prozesu hau dute euren sorreran.

Eguzkia bere bizitzaren erdialdean dago; ez du aldaketa nabarmenik izan azken lau mila milioi urtetan, eta nahiko egonkor iraungo du hurrengo bost mila milioi urtetan. Gaur egun 600 milioi tona hidrogeno helioan fusionatzen ditu segundoero, hau da, segundo bakoitzean 4 milioi tona materia eraldatzen ditu eta [[E=mc²|energia bihurtzen]]. Energia honek 10.000 eta 170.000 urte artean behar ditu Eguzkiaren nukleotik alde egiteko. Nukleoa da eguzkiaren beroaren eta argiaren iturria. Kalkuluen arabera, hemendik 5.000 milioi urtera amaituko da fusiona daitekeen hidrogeno guztia<ref name="etorkizuna">{{Erreferentzia|izena=K.-P.|abizena=Schröder|izenburua=Distant future of the Sun and Earth revisited|orrialdeak=155–163|hizkuntza=en|abizena2=Connon Smith|izena2=Robert|data=2008-05-01|url=https://academic.oup.com/mnras/article/386/1/155/977315|aldizkaria=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society|alea=1|zenbakia=386|issn=0035-8711|doi=10.1111/j.1365-2966.2008.13022.x|sartze-data=2018-10-03}}</ref>. Bere barnealdeko hidrogeno guztia fusionatzen denean eta, beraz, [[oreka hidrostatiko]]a hausten denean, Eguzkiaren muinak dentsitate eta tenperatura igoera nabarmena izango du, kanpo geruzak hedatuz [[erraldoi gorri]] bat izan arte. Kalkuluen arabera, nahikoa handia izango da [[Merkurio (planeta)|Merkurio]] eta [[Artizarra]] irensteko, eta bizitza ezinezkoa izango da Lurrean. Horren ostean, kanpoko geruzak galduko ditu eta azkar hozten den izar mota dentso bilakatuko da: nano zuri bat. Honek ez du fusio nuklearra emateko energia nahikorik sortzen, baina oraindik distira izango du, eta beroa igorriko du, bere aurreko fusioen ondorioz<ref name="etorkizuna" />.

Eguzkiak Lurraren gain duen efektua [[Aurrehistoria]]tik ezaguna da, eta kultura askotan Eguzkia [[Eguzki-jainko|jainko]] gisa hartu da eta hartzen da. [[Lurraren mugimenduak|Lurraren mugimendua]], bai bere buruaren gainean bai eta Eguzkiaren inguruan, [[eguzki-egutegi]]en oinarria da, baita gaur egun erabiltzen dugun [[egutegi]]arena ere.

== Etimologia ==
[[Aitzineuskara]]z: ''*[[egun|egu(n)]]-ki''<ref>[[Koldo Mitxelena]] (1976). ''Fonética histórica vasca''. [[Donostia]]: Gipuzkoako Aldundia.</ref> esaten zen, [[Koldo Mitxelena]]ren ikerketen arabera. Euskal ahozko literaturan, mitologian-eta, pertsonifikatua agertu izan denean, '''Eguzki Andrea''' eta [[Eguzki Amandre]]a bezala agertu izan da. Figura femeninoa, beraz.

Zientzian ''Sol'' izena erabiltzen da, [[latin]]ez Eguzkiak duen izena, baina ez da erabiltzen ahozko hizkuntzan. Astronomian ere ohikoa da ''Sol'' hitza erabiltzea beste planeta batean [[egun]]ak irauten duena adierazteko<ref>{{Erreferentzia|izenburua=NASA - Opportunity's View, Sol 959 (Vertical)|hizkuntza=en|url=http://www.nasa.gov/mission_pages/mer/images/pia01892.html|aldizkaria=www.nasa.gov|sartze-data=2018-10-01}}</ref>. ''Sol'' hitzetik eratorritako adjektiboa ''solar'' da<ref>{{Erreferentzia|izena=William|abizena=Little|izenburua=The Oxford Universal Dictionary On Historical Principles; Third Edition with Corrections and Revised Addenda|argitaletxea=Oxford University Press|hizkuntza=English|abizena2=Fowler|abizena3=Coulson|izena2=H. W.|izena3=J.|data=1955|url=https://www.amazon.com/dp/B000QS3QVQ|edizioa=3rd,Revised edition|sartze-data=2018-10-01}}</ref>.

== Ezaugarriak ==
Eguzkia [[sekuentzia nagusi]]ko [[nano hori]] bat da, [[Eguzki-sistema]]ren masaren % 99,86rekin. Eguzkiaren [[magnitude absolutu]]a +4,83 da, [[Esne Bidea]]n dauden izarren % 85 baino distiratsuago; izan ere, Esne Bideko izar gehienak [[nano gorri]]ak dira<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Astronomers Had it Wrong: Most Stars are Single|url=http://www.space.com/scienceastronomy/060130_mm_single_stars.html|aldizkaria=Space.com|sartze-data=2018-10-01}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Charles J.|abizena=Lada|izenburua=Stellar Multiplicity and the Initial Mass Function: Most Stars Are Single|orrialdeak=L63|hizkuntza=en|data=2006|url=https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2006ApJ...640L..63L|aldizkaria=The Astrophysical Journal Letters|alea=1|zenbakia=640|issn=1538-4357|doi=10.1086/503158|sartze-data=2018-10-01}}</ref>. Eguzkia [[I Populazioa|I Populazioko]] izarra da, hau da, [[elementu astun]]etan aberatsa<ref group="oh">Astronomian, elementu astuna [[hidrogeno]]a eta [[helio]]a ez diren elementu eta metal guztiak dira.</ref><ref name="Zeilik">{{Erreferentzia|izena=Zeilik,|abizena=Michael|izenburua=Introductory astronomy & astrophysics|argitaletxea=Saunders College Pub|data=1998|url=https://www.worldcat.org/oclc/38157539|edizioa=4th ed|isbn=0030062284|pmc=38157539|sartze-data=2018-10-01}}</ref>. Eguzkiaren sorrera orain dela 5.000 milioi urte inguru eman zen, [[supernoba]] baten edo gehiagoren uhinen ondorioz<ref>{{Erreferentzia|izena=SYDNEY W.|abizena=FALK|izenburua=Are supernovae sources of presolar grains?|orrialdeak=700–701|hizkuntza=En|abizena2=LATTIMER|abizena3=MARGOLIS|izena2=JAMES M.|izena3=S. H.|data=1977-12|url=https://doi.org/10.1038/270700a0|aldizkaria=Nature|alea=5639|zenbakia=270|issn=0028-0836|doi=10.1038/270700a0|sartze-data=2018-10-01}}</ref>. Honela, Eguzki-sisteman dauden elementu astunen kopurua azalduko litzateke, adibidez [[urre]]a eta [[uranio]]a, [[II Populazioa|II Populazioko]] izarretan ez bezala. Elementu astun hauek supernobatan ematen diren [[erreakzio nuklear]] [[Erreakzio endotermiko|endotermikoen]] ondorioa lirateke, edo [[transmutazio nuklear]]raren bidez [[neutroien absortzio]]a gertatu zenean bigarren belaunaldiko izar batean<ref name="Zeilik" />.

Eguzkia da [[Lurra|Lurreko]] [[zeru]]an dagoen objekturik distiratsuena, -26,74ko [[itxurazko magnitude]]arekin<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Stellar parameters|hizkuntza=en|data=1986-04|url=https://doi.org/10.1007/BF00190626|aldizkaria=Space Science Reviews|alea=3-4|zenbakia=43|issn=0038-6308|doi=10.1007/bf00190626|sartze-data=2018-10-01}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Bessell, M.|abizena=S.|izenburua=Model atmospheres broad-band colors, bolometric corrections and temperature calibrations for O - M stars|hizkuntza=en|abizena2=F.|abizena3=B.|izena2=Castelli,|izena3=Plez,|data=1998-5|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1998A&A...333..231B|aldizkaria=Astronomy and Astrophysics|zenbakia=333|issn=0004-6361|sartze-data=2018-10-01}}</ref>. Hurrengo izarrik distiratsuena [[Sirius]] da, -1,46 itxurazko magnitudearekin, hau da, 13.000 milioi aldiz ahulagoa. Eguzkiaren zentrotik Lurrarenera [[unitate astronomiko]] bateko distantzia dago, batezbesteko (150.000.000 kilometro). Baina distantzia hori aldatzen da urtarrileko [[perihelio]]tik uztaileko [[afelio]]ra<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Earth's Seasons and Apsides|hizkuntza=en|url=http://aa.usno.navy.mil/data/docs/EarthSeasons.php|aldizkaria=aa.usno.navy.mil|sartze-data=2018-10-01}}</ref>. Batezbesteko distantzia horretan Eguzkitik ateratzen den argiak [[argiaren abiadura|8 minutu eta 19 segundo]] behar ditu Eguzkiaren horizontetik Lurraren horizontera iristeko, eta bi segundo gutxiago erreferentzia gertuen dauden puntuetatik hartzen badugu. [[Eguzkiaren argia]]k Lurreko ia bizi osoa<ref group="oh">Hainbat [[bakterio]]k [[kimiosintesia]] egiten dute, argirik iristen ez diren lekuetan bizi baitira. Ekosistema oso bat egon daiteke bakterio horiek sortzen duten energiatik bizitzen.</ref> mantentzen du, [[fotosintesi]]aren bitartez<ref>{{Erreferentzia|izena=Simon, Anne Elizabeth,|abizena=1956-|izenburua=The real science behind the X-files : microbes, meteorites, and mutants|argitaletxea=Simon & Schuster|data=2001|url=https://www.worldcat.org/oclc/48151793|edizioa=1st Touchstone ed|isbn=0684856182|pmc=48151793|sartze-data=2018-10-01}}</ref>, eta Lurraren [[klima]] eta [[eguraldia]] gidatzen ditu.

Eguzkiak ez du muga definiturik: bere dentsitatea [[Funtzio esponentzial|esponentzialki]] txikiagotzen da [[fotosfera]]ren gainetik altuera hartzerakoan<ref>{{Erreferentzia|izena=Beer,|abizena=Jürg.|izenburua=Cosmogenic radionuclides : theory and applications in the terrestrial and space environments|argitaletxea=Springer|data=2012|url=https://www.worldcat.org/oclc/778633375|isbn=9783642146510|pmc=778633375|sartze-data=2018-10-01}}</ref>. Neurketak egin ahal izateko, hala ere, zentrotik fotosferaren mugaraino dagoen distantzia hartzen da Eguzkiaren erradiotzat; fotosferaren muga da Eguzkiaren gainazal ikusgarriaren muga<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Phillips, Kenneth J.|abizena=H.|izenburua=Guide to the sun|argitaletxea=Cambridge University Press|data=1992|url=https://www.worldcat.org/oclc/24668571|isbn=052139483X|pmc=24668571|sartze-data=2018-10-01}}</ref>. Neurri hau eginda, Eguzkia [[esfera]] ia perfektua da, 9 milioireneko zanpadurarekin<ref>{{Erreferentzia|izena=Godier,|abizena=S.|izenburua=The solar oblateness and its relationship with the structure of the tachocline and of the Sun's subsurface|hizkuntza=en|abizena2=J.-P.|izena2=Rozelot,|data=2000-3|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2000A&A...355..365G|aldizkaria=Astronomy and Astrophysics|zenbakia=355|issn=0004-6361|sartze-data=2018-10-01}}</ref>; hau da, Eguzkiaren diametroak 10 kilometro gehiago neurtzen ditu ekuatorean poloetan baino<ref>{{Erreferentzia|izena=Geraint|abizena=Jones|izenburua=Sun is the most perfect sphere ever observed in nature|hizkuntza=en|data=2012-08-16|url=http://www.theguardian.com/science/2012/aug/16/sun-perfect-sphere-nature|aldizkaria=the Guardian|sartze-data=2018-10-01}}</ref>. Planetek Eguzkian sortzen dituzten mareak txikiak dira, eta ez dute Eguzkiaren itxuran eragin nabarmenik<ref>{{Erreferentzia|izena=Schutz, Bernard|abizena=F.|izenburua=Gravity from the ground up|argitaletxea=Cambridge University Press|data=2003|url=https://www.worldcat.org/oclc/569538123|isbn=9780511648694|pmc=569538123|sartze-data=2018-10-01}}</ref>. Eguzkiak azkarrago biratzen du ekuatorean poloetan baino. Biraketaren ezberdintasun hori Eguzkiaren errotazioan sortzen den [[Coriolis efektua]]ren eta [[konbekzio|mugimendu konbektiboan]] ematen den bero transferentziaren ondorioa da. Izarrekin ezarritako erreferentzia batekin neurtuta, Eguzkiak 25,6 egun behar ditu bere inguruan biratzeko ekuatorean eta 33,5 egun poloetan. Lurretik ikusita bere inguruan biratzen ari dela, ''itxurazko errotazio periodoa'' 28 egun ingurukoa da<ref name=":0" />.

== Eguzkiaren argia ==
{{sakontzeko|Eguzki-energia}}
[[Fitxategi:Bilboko_superportua_eta_aire-sorgailuak.jpg|thumb|Eguzkiaren argi izpiak, Bilboko kanpo-portuan.]]
[[Fitxategi:Zientzia Astea- Panel fotovoltaikoa.webm|thumb|[[Panel fotovoltaiko]] baten eraginkortasuna bere orientazioaren araberakoa da.]]
[[Eguzki-konstante]]a deitzen zaio [[eguzkiaren argia]]k zuzenean jotzen duen lekuetan Eguzkiak [[azalera]] zehatz batean uzten duen [[potentzia]] kopuruari. Eguzki-konstantea gutxi gorabehera <math>1,368 \ \text{W}/{\text{m}^2}
</math> da ([[watt]] / [[metro koadro]]ko), Unitate Astronomiko bateko distantzian (hau da, Lurrarekiko duen distantzian)<ref>{{Erreferentzia|izenburua=TSI Composite – PMOD/WRC|hizkuntza=en-GB|url=http://www.pmodwrc.ch/pmod.php?topic=tsi/composite/SolarConstant|aldizkaria=www.pmodwrc.ch|sartze-data=2018-10-01}}</ref>. [[Lurraren atmosfera]]k ekiditen du eguzkiaren argia lurrazalera potentzia guztiarekin iristea, beraz potentzia gutxiago iristen da lurrera (<math>1,000 \ \text{W}/{\text{m}^2}</math>-tik gertuago) lainorik ez dagoenean eta Eguzkia bere [[zenit]]etik gertu dagoenean<ref>{{Erreferentzia|izena=El-Sharkawi, Mohamed|abizena=A.|izenburua=Electric energy : an introduction|argitaletxea=CRC Press|data=2005|url=https://www.worldcat.org/oclc/56103932|isbn=0849330785|pmc=56103932|sartze-data=2018-10-01}}</ref>. Lurraren atmosferako goiko geruzetan Eguzkiaren argiaren osaera honakoa da: % 50 [[argi infragorri]]a da, % 40 [[argi ikusgarri]]a eta % 10 [[argi ultramore]]a. Atmosferak argi ultramorearen % 70 inguru iragazten du, batez ere [[uhin-luzera]]rik motzenetan<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Solar Spectral Irradiance: Air Mass 1.5|url=http://rredc.nrel.gov/solar/spectra/am1.5/|aldizkaria=rredc.nrel.gov|sartze-data=2018-10-01}}</ref>. Eguzkiaren [[erradiazio ultramorea]]k Lurraren egun-argiko aldearen atmosfera [[ionizazio|ionizatzen]] du, [[elektrizitate]]a garraiatzeko gai den [[ionosfera]] sortuz<ref name=":0" />.

Eguzkiaren [[kolore]]a [[zuri]]a da, [[CIE 1931 kolore-espazioa|CIE kolore-espazio]] indizea ia (0.3, 0.3) da, Eguzkia espaziotik edo zeruan oso goian ikusten denean. Igortzen dituen [[fotoi]] guztiak neurtzen badira, Eguzkiak fotoi gehien isurtzen ari den [[argi-espektro]]aren eremua [[berde]]a da<ref>{{Erreferentzia|izenburua=What Color is the Sun? - Universe Today|hizkuntza=en-US|data=2013-10-08|url=http://www.universetoday.com/18689/color-of-the-sun/|aldizkaria=Universe Today|sartze-data=2018-10-01}}</ref>. Eguzkia [[ortzemuga|ortzi-muga]]tik gertu dagoenean, [[barreiatze atmosferiko]]ak Eguzkiari kolore hori, gorri, laranja edo magenta ematen dio. Tipikoki zuria bada ere, pertsona gehienek mentalki Eguzkian pentsatu behar dutenean kolore horia esleitzen diote; honen arrazoia oraindik eztabaidagai dago<ref>{{Erreferentzia|izena=S.R.|abizena=Wilk|izenburua=Light Touch: The yellow sun paradox|orrialdeak=12–13|data=2009-03-01|url=https://www.researchgate.net/publication/297708668_Light_Touch_The_yellow_sun_paradox|zenbakia=20|sartze-data=2018-10-01}}</ref>. Eguzkia [[nano hori|G2V izar]] bat da, non G2 horrek esan nahi duen gainazaleko tenperatura 5.778 K (5.505&nbsp;°C) dela eta ''V''k [[sekuentzia nagusiko izar]] bat dela<ref name=":0" /><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Lazy Sun is less energetic than compost|hizkuntza=en|data=2012-04-17|url=http://www.abc.net.au/science/articles/2012/04/17/3478276.htm|aldizkaria=www.abc.net.au|sartze-data=2018-10-01}}</ref>. Eguzkiaren argiaren [[luminantzia]] batezbesteko 1,88 giga [[candela]] [[metro koadro]]ko da, baina Lurraren atmosferatik ikusita 1,44 Gcd/m<sup>2</sup>era jaisten da. Hala ere, luminantzia ez da konstantea Eguzkiaren disko osoan zehar.

Argi hau erabilita [[Eguzki-energia fotovoltaiko]]a eskura daiteke eta [[elektrizitate]]a eskuratu. Horretarako [[zelula fotovoltaiko]]ak erabili behar dira. Eguzki irradiazioa, eguzki energiaren eraginez sortutako bigarren mailako energia iturriekin batera, [[eoliko]]a, [[olatu energia]], [[energia hidroelektriko]]a eta [[biomasa]], lurrean eskuragarri dauden energia berriztagarrien zatirik handiena da. Hala ere, eguzki energia baliagarriaren zati txiki bat besterik ez da erabiltzen.

== Osaketa ==
Eguzkia batez ere [[hidrogeno]] eta [[helio]]z osatuta dago. Gaur egun Eguzkiaren [[fotosfera]]ren masaren % 74,9 hidrogenoa da, eta % 23,8 – helioa<ref name="Lodders">{{Erreferentzia|izena=Katharina|abizena=Lodders|izenburua=Solar System Abundances and Condensation Temperatures of the Elements|orrialdeak=1220|hizkuntza=en|data=2003|url=http://stacks.iop.org/0004-637X/591/i=2/a=1220|aldizkaria=The Astrophysical Journal|alea=2|zenbakia=591|issn=0004-637X|doi=10.1086/375492|sartze-data=2018-10-02}}{{Apurtutako esteka|date=maiatza 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=K.|abizena=Lodders|izenburua=Abundances and Condensation Temperatures of the Elements|hizkuntza=en|data=2003-7|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2003M&PSA..38.5272L|aldizkaria=Meteoritics and Planetary Science Supplement|zenbakia=38|sartze-data=2018-10-02}}</ref>. Elementu pisutsuago guztiak, astronomian [[metalizitate|metal]] deitzen direnak, masaren % 2 baino gutxiago dira; [[oxigeno]]a Eguzkiaren masaren % 1 da, [[karbono]]a – % 0,3, [[neoi]]a – % 0,2, eta [[burdin]]a – % 0,2<ref name="interiors">{{Erreferentzia|izena=Carl J.|abizena=Hansen|izenburua=Stellar interiors : physical principles, structure, and evolution.|argitaletxea=Springer|data=2004|url=https://www.worldcat.org/oclc/53083938|edizioa=2nd ed.|isbn=0387200894|pmc=53083938|sartze-data=2018-10-02}}</ref>.

Eguzkiaren jatorrizko osaketa kimikoa sortu zen [[ingurune interestelar]]retik jaso zuen. Jatorriz % 71,1 hidrogenoa zen, % 27,4 – helioa, eta %1,5 – elementu pisutsuagoak<ref name="Lodders" />. Hidrogenoa eta Eguzkiko helio gehiena [[Big Bang]]eko [[nukleosintesi]]an sortuko zen, [[Unibertsoa]]ren sorreraren lehen 20 minutuetan, eta elementu kimiko pisutsuagoak Eguzkia sortu aurreko beste belaunaldietako [[izar]]retan. Izar horien bizitzaren azken faseetan ingurune interestelarrera jaurti ziren [[supernoba]] eta antzeko fenomenoen ondorioz<ref name="interiors" />.

Eguzkia sortu zenetik, fusio prozesu nagusiak hidrogenoa helio bilakatu du. Azken 4.600 milioi urteetan Eguzkian dagoen helio kopurua aldatzen joan da, pixkanaka-pixkanaka. Nukleoan, helio kopurua % 24tik % 60ra aldatu da fusioaren ondorioz, eta helio kopuru bat eta elementu pisutsuagoak fotosferatik zentrorako bidea egin dute [[grabitazio]]aren ondorioz. Metalen (elementu pisutsuagoak) proportzioa ez da aldatu. Beroa Eguzkiaren kanpoaldera isurtzen da nukleotik erradiazio bidez, konbekzio bidez beharrean, beraz fusionatutako produktuak ez dira kanpora ateratzen beroaren ondorioz<ref>{{Erreferentzia|izena=Hansen, Carl|abizena=J.|izenburua=Stellar interiors : physical principles, structure, and evolution.|argitaletxea=Springer|data=2004|url=https://www.worldcat.org/oclc/53083938|edizioa=2nd ed.|isbn=0387200894|pmc=53083938|sartze-data=2018-10-05}}</ref>. Nukleoan geratzen dira eta, gradualki, helioz osatutako barne-nukleo bat eratzen hasi da; barne-nukleo honetako helioa ezin da fusionatu, Eguzkia ez delako nahikoa bero edo dentsoa helioaren fusioa gertatzeko. Gaur egungo fotosferan dagoen helioaren frakzioa txikiagoa da, eta metalizitatea Eguzkia sortu zenean zuenaren % 84 da. Etorkizunean, helioak nukleoan metatzen jarraituko du, eta 5.000 milioi urte barru Eguzkia [[sekuentzia nagusi]]tik aterako da [[erraldoi gorri]] bilakatzeko<ref>{{Erreferentzia|izenburua=1965ApJ...142.1447I Page 1447|url=http://adsabs.harvard.edu/full/1965ApJ...142.1447I|aldizkaria=adsabs.harvard.edu|sartze-data=2018-10-05}}</ref>.

Fotosferaren osaera kimikoa hasierako [[Eguzki-sistema]]ren osaeraren antzekoa dela uste da<ref>{{Erreferentzia|izena=L. H.|abizena=Aller|izenburua=The Chemical Composition of the Sun and the Solar System|orrialdeak=133–135|hizkuntza=en|data=1968/12|url=https://www.cambridge.org/core/journals/publications-of-the-astronomical-society-of-australia/article/chemical-composition-of-the-sun-and-the-solar-system/E1AEBE27A3FE7F5238B9A1B272303870|aldizkaria=Publications of the Astronomical Society of Australia|alea=4|zenbakia=1|issn=1323-3580|doi=10.1017/S1323358000011048|sartze-data=2018-10-05}}</ref>. Eguzkiko elementu pisutsuen ugaritasuna neurtzeko Eguzkiaren fotosferako [[espektroskopia]] erabiltzen da, edo inoiz [[urtze tenperatura]]ra iritsi ez diren [[meteorito]]ak aztertzen dira. Meteorito hauek Eguzki protoestelarraren osaera bera dutela uste da, eta beraz ez direla elementu pisutsuekin kutsatu. Bi metodoen bidez lortutako emaitzak antzekoak izan ohi dira<ref name=":1" />.

=== Konposaketa isotopikoa ===
Egile batzuen arabera [[isotopo]]en konposizioan gradiente bat dago [[Gas noble|gas-nobleei]] dagokionez. Adibidez, korrelazio bat dago isotopoen konposizioan [[neon]] eta [[xenon]]ean<ref name="Manuel">{{Erreferentzia|izena=O.K.|abizena=Manuel|izenburua=SOLAR ABUNDANCES OF THE ELEMENTS|orrialdeak=209–222|hizkuntza=en|abizena2=Hwaung|izena2=Golden|data=1983-09|url=https://doi.org/10.1111/j.1945-5100.1983.tb00822.x|aldizkaria=Meteoritics|alea=3|zenbakia=18|issn=0026-1114|doi=10.1111/j.1945-5100.1983.tb00822.x|sartze-data=2018-10-04}}</ref>.

[[1983]]a baino lehen Eguzki osoak bere atmosferaren konposaketa bera zuela uste zen. Urte horretan proposatu zen Eguzkiaren frakzionatzea bera zela planeten eta eguzki-haizeak sortutako gas nobleen arteko isotopoen konposizioaren harremana sortzen zuena<ref name="Manuel" />.

== Eguzkiaren egitura ==
<gallery mode="packed" heights="800px" style="text-align:left;">
Fitxategi:Sun poster-eu.svg|'''Nukleoa''' – Eguzkiaren erradioaren barnealdeko % 20-% 25 inguru, non tenperatura eta presioa nahikoa altuak diren fusio nuklearra emateko. Hidrogenoa helio bilakatzen da bertan, eta helioa ezin da gehiago fusionatu Eguzkiaren bizitzaren puntu honetan. Fusio prozesuak energia askatzen du, eta helioa gradualki metatzen da nukleoan, barne-nukleo bat sortuz helioz baino osaturik ez dagoena.<br />'''Zona erradiatiboa''' – konbekzioa ezin da gertatu Eguzkiaren gainazaletik gertuago egon arte. Beraz, erradioaren % 20-% 25 eta % 70 artean zona erradioaktibo bat dago, non energiaren transferentzia fotoien erradiazioz bakarrik gertatzen den, eta ez konbekzioz.<br />'''Takoklina''' – zona erradioaktiboaren eta zona konbektiboaren arteko muga.<br />'''Zona konbektiboa''' – Eguzkiaren erradioaren % 70etik ikus dezakegun gainazaletik gertu dagoen puntu batera arte, Eguzkia nahikoa hotza da konbekzioa eman ahal izateko, eta hau da gune horretako bero transferentzia modu nagusia, Lurraren atmosferan gertatzen den antzeko moduan.<br />'''Fotosfera''' – zuzenean argi ikusgarriz ikus dezakegun Eguzkiaren atalik sakonena. Eguzkia objektu gaseoso bat denez, ez du muga edo gainazal zehatzik; bere parte ikusgarriei fotosfera eta atmosfera izena ematen zaie, beraz.<br />'''Atmosfera''' – Eguzkiaren inguruan dagoen halo gaseoso bat, kromosfera, eguzkiaren trantsizio eskualdea, koroa eta heliosfera barne. Eguzkia ezkutatuz gero, adibidez eguzki-eklipse batean, ikusten den eremua da.|alt=Nukleoa – Eguzkiaren erradioaren barnealdeko % 20-% 25 inguru, non tenperatura eta presioa nahikoa altuak diren fusio nuklearra emateko. Hidrogenoa helioan bilakatzen da bertan, eta helioa ezin da gehiago fusionatu Eguzkiaren bizitzaren puntu honetan. Fusio prozesuak energia askatzen du, eta helioa gradualki metatzen da nukleoan, barne-nukleo bat sortuz helioz baino ez dagoena osatua.Zona erradiatiboa – konbekzioa ezin da gertatu Eguzkiaren gainazaletik gertuago egon arte. Beraz, erradioaren % 20-% 25 eta % 70 artean zona erradiatibo bat dago, non energiaren transferentzia bakarrik fotoien erradiazioz gertatzen den, eta ez konbekzioz.Takoklina – zona erradiatiboaren eta zona konbektiboaren arteko muga.Zona konbektiboa – Eguzkiaren erradioaren % 70etik ikus dezakegun gainazaletik gertu dagoen puntu batera arte, Eguzkia nahikoa hotza da konbekzioa eman ahal izateko, eta hau da ona horretako bero transferentzia modu nagusia, Lurraren atmosferan gertatzen den antzeko moduan.Fotosfera – zuzenean argi ikusgarriz ikus dezakegun Eguzkiaren atalik sakonena. Eguzkia objektu gaseoso bat denez, ez du muga edo gainazal zehatzik; bere parte ikusgarriei fotosfera eta atmosfera izena ematen zaie, beraz.Atmosfera – Eguzkiaren inguruan dagoen halo gaseoso bat, kromosfera, eguzkiaren trantsizio eskualdea, koroa eta heliosfera barne. Eguzkia ezkutatuz gero, adibidez eguzki-eklipse batean, ikusten den eremua da.
</gallery>

=== Nukleoa ===
{{infotaula
|headerstyle = background-color: #ccc;
|header1 = [[Protoi-protoi ziklo]]a
|data2=
<math chem>\begin{array}{lcl}
^1_1\text{H} {+} ^1_1\text{H} \longrightarrow ^2_2\text{H} {+} e^+ {+} \nu \\
^1_1\text{H} {+} ^2_1\text{H} \longrightarrow ^3_2\text{He} {+} \gamma \\
^3_2\text{He} {+} ^3_2\text{He} \longrightarrow ^4_2\text{He} {+} 2^1_1\text{H} \\
\end{array}</math>
non <math>\nu</math> [[neutrino]]a den, eta <math>\gamma</math> [[gamma izpi]] bat.
|header3 = [[CNO ziklo]]a
|data4 =
<math>\left\{\begin{align}
            &&{}^{12}\!C + {}^1\!H &\rightarrow {}^{13}\!N + \gamma \\
\text{ondoren} &&{}^{13}\!N           &\rightarrow {}^{13}\!C + e^+ + \nu \\
\text{ondoren} &&{}^{13}\!C + {}^1\!H &\rightarrow {}^{14}\!N + \gamma \\
\text{ondoren} &&{}^{14}\!N + {}^1\!H &\rightarrow {}^{15}\!O + \gamma \\
\text{ondoren} &&{}^{15}\!O           &\rightarrow {}^{15}\!N + e^+ + \nu \\
\text{ondoren} &&{}^{15}\!N + {}^1\!H &\rightarrow {}^{12}\!C + {}^4\!He + \gamma \\
\end{align}\right.</math>
}}
Erradioaren 139.000 km hartzen ditu, guztiaren % 20 eta % 25 bitarte<ref name="Rafael">{{Erreferentzia|izena=Rafael A.|abizena=García|izenburua=Tracking Solar Gravity Modes: The Dynamics of the Solar Core|orrialdeak=1591–1593|hizkuntza=en|abizena2=Turck-Chièze|abizena3=Jiménez-Reyes|abizena4=Ballot|abizena5=Pallé|abizena6=Eff-Darwich|abizena7=Mathur|abizena8=Provost|izena2=Sylvaine|izena3=Sebastian J.|izena4=Jérôme|izena5=Pere L.|izena6=Antonio|izena7=Savita|izena8=Janine|data=2007-06-15|url=http://science.sciencemag.org/content/316/5831/1591|aldizkaria=Science|alea=5831|zenbakia=316|issn=0036-8075|pmid=17478682|doi=10.1126/science.1140598|sartze-data=2018-10-05}}</ref>. Ekiaren erdigunean dentsitatea 150 g/cm<sup>3</sup> den<ref>{{Erreferentzia|izena=Sarbani|abizena=Basu|izenburua=FRESH INSIGHTS ON THE STRUCTURE OF THE SOLAR CORE|orrialdeak=1403–1417|hizkuntza=en|abizena2=Chaplin|abizena3=Elsworth|abizena4=New|abizena5=Serenelli|izena2=William J.|izena3=Yvonne|izena4=Roger|izena5=Aldo M.|data=2009-06-23|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2009ApJ...699.1403B|aldizkaria=The Astrophysical Journal|alea=2|zenbakia=699|issn=0004-637X|doi=10.1088/0004-637X/699/2/1403|sartze-data=2018-10-05}}</ref> (hau da, uraren dentsitatea baino 150 aldiz handiagoa) eta tenperatura 15,7 milioi [[Kelvin]]ekoa. Alderatzeko, Eguzkiaren gainazalean 5.800 Kelvineko tenperatura dago. [[SOHO misioa]]ren azken azterketek erakutsi dute nukleoan biratze abiadura handiagoa dela eskualde erradioaktiboan baino<ref name="Rafael" />. Eguzkiaren bizitzaren zatirik handienean energia [[fusio nuklear]] bidez sortu da nukleoan, [[protoi-protoi ziklo]] deitzen den (ikus alboko kutxa) mekanismo baten bidez. Fusio nuklearrak [[hidrogeno]]a [[helio]] bihurtzen du<ref>{{Erreferentzia|izena=Broggini,|abizena=Carlo|izenburua=Nuclear Processes at Solar Energy|hizkuntza=en|data=2003-8|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2003phco.conf...21B|sartze-data=2018-10-05}}</ref>. Eguzkian sortutako energiaren % 0,8 inguru [[CNO ziklo]]tik dator, baina proportzio hau handiagoa izango da Eguzkia zahartzen doan heinean<ref>{{Erreferentzia|izena=M. J.|abizena=Goupil|izenburua=Open issues in probing interiors of solar-like oscillating main sequence stars 1. From the Sun to nearly suns|orrialdeak=012031|hizkuntza=en|abizena2=Lebreton|abizena3=Marques|abizena4=Samadi|abizena5=Baudin|izena2=Y.|izena3=J. P.|izena4=R.|izena5=F.|data=2011|url=http://stacks.iop.org/1742-6596/271/i=1/a=012031|aldizkaria=Journal of Physics: Conference Series|alea=1|zenbakia=271|issn=1742-6596|doi=10.1088/1742-6596/271/1/012031|sartze-data=2018-10-05}}{{Apurtutako esteka|date=maiatza 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>.

Nukleoa da Eguzkian energia termala fusio bidez sortzen den gune nagusia; Eguzkiaren energiaren % 99 erradioaren % 24an sortzen da, eta erradioaren % 30era iristerakoan, produkzioa guztiz gelditu da. Eguzkiaren gainerako gune guztiak energia horrek berotzen ditu, kanpora geruzaz geruza transferitzen dena, fotosferara iritsi eta espaziora [[eguzki-argi]] eta partikulen [[energia zinetiko]] gisa atera arte<ref name=":0" /><ref name=":6">{{Erreferentzia|izena=Zirker, Jack|abizena=B.|izenburua=Journey from the center of the sun|argitaletxea=Princeton University Press|data=2002|url=https://www.worldcat.org/oclc/45202072|isbn=0691057818|pmc=45202072|sartze-data=2018-10-05}}</ref>.

[[Protoi-protoi ziklo]]a {{val|9,2|e=37}} aldiz gertatzen da segundoero, {{val|3,7|e=38}} protoi [[alfa partikula]] (helio nukleo) bilakatuz segundo bakoitzean (guztira ~8,9{{e|38}} protoi daude libre Eguzkian). Hau da, segundo bakoitzean 6,2{{e|11}} kilogramo fusionatzen dira<ref name=":0" />. [[Protoi]] askeen fusioak (hidrogeno nukleoak alfa partikula bihurtzea) energia askatzen du, fusionatutako masaren % 0,7 inguru<ref>{{Erreferentzia|izena=Shu, Frank|abizena=H.|izenburua=The physical universe : an introduction to astronomy|argitaletxea=University Science Books|data=1982|url=https://www.worldcat.org/oclc/8805302|isbn=0935702059|pmc=8805302|sartze-data=2018-10-05}}</ref>. Beraz, Eguzkiak energia askatzen du [[masa eta energiaren arteko baliokidetza]]ren bidez, segundo bakoitzean 4,26 milioi tona (edo 600 [[megatoi]] hidrogeno)<ref>{{Erreferentzia|izena=Beth|abizena=Barbier|izenburua=NASA's Cosmicopia -- Ask Us -- Sun|hizkuntza=en|url=https://helios.gsfc.nasa.gov/qa_sun.html|aldizkaria=helios.gsfc.nasa.gov|sartze-data=2018-10-05}}</ref>. Askatutako energia 384,6 [[yotta]]wattekoa da ({{val|3,846|e=26|u=W}}) edo {{val|9,192|e=10}} [[TNT]] megatoi segundo bakoitzean. Hala ere, Eguzkiaren energia botere erraldoi horren arrazoi nagusia bere tamaina erraldoia eta nukleoan duen dentsitatea da, eta oso energia gutxi sortzen du [[metro kubiko]] bakoitzeko. Eguzkiaren eredu teorikoen arabera, bere indar dentsitatea, edo energia produkzioa 276,5 [[watt]] metro kubikoko dela erakutsi dute, gutxi gorabehera [[narrasti]] baten [[metabolismo]]ak edo [[konpost]] multzo batek duenaren antzekoa<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Lazy Sun is less energetic than compost|hizkuntza=en|data=2012-04-17|url=http://www.abc.net.au/science/articles/2012/04/17/3478276.htm|aldizkaria=www.abc.net.au|sartze-data=2018-10-05}}</ref>.

Fusio abiadura nukleoan oreka konstantean dago: fusio abiadura pixka bat handitzen bada nukleoa berotzen da eta hedatzen da beste geruzen pisuaren aurka, dentsitatea murriztuz eta, beraz, fusio abiadura geldotuz. Honela, egon daitezkeen perturbazioak orekatzen dira. Fusio abiadura txikiagoa balitz, nukleoa hoztuko litzateke eta txikiago egin, dentsitatea handituz eta abiadura berriro eskuratuz<ref>{{Erreferentzia|izena=H. J.|abizena=Haubold|izenburua=Solar nuclear energy generation and the chlorine solar neutrino experiment|argitaletxea=AIP|hizkuntza=en|abizena2=Mathai|izena2=A. M.|data=1995|url=https://doi.org/10.1063/1.47009|aldizkaria=AIP Conference Proceedings|doi=10.1063/1.47009|sartze-data=2018-10-05}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Lecture 11 - Stellar Structure I: 
Hydrostatic Equilibrium (2/18/99)|url=http://www.aoc.nrao.edu/~smyers/courses/astro12/L11.html|aldizkaria=www.aoc.nrao.edu|sartze-data=2018-10-05}}</ref>.

=== Eremu erradioaktiboa ===

Erradioaren 0,2 eta 0,7 artean dago kokatua bigarren eremu hau. Bertan materia oso bero eta dentsoa da eta [[erradiazio termiko]] bidez nukleoko beroa kanporantz zabaltzen du. Beroa [[hidrogeno]] eta [[helio]] [[ioi]]ek fotoiak igortzearen bidez hedatzen da. Fotoi hauek distantzia labur bat egiten dute beste ioi batek xurgatzen dituen arte. Hau dela eta, fotoi batek milioi bat urte behar izaten ditu eremu hau gainditzeko<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Wayback Machine|data=2013-05-10|url=https://web.archive.org/web/20130510142009/http://mynasa.nasa.gov/worldbook/sun_worldbook.html|sartze-data=2018-10-05}}</ref>.

=== Takoklina ===
Eremu erradioaktiboa eta eremu konbektiboaren artean bereizketa geruza bat dago, [[takoklina]] izenekoa. Eskualde honetan eremu erradioaktiboko biraketa uniformetik eremu konbektiboko biraketa eta errotazio diferentzialetara igarotzen da. Bi eremu horien artean dagoen aldea hain da handia, geruza horizontal ugari daudela bata bestearen ondoan pasatzen<ref>{{Erreferentzia|izena=Andrew M.|abizena=Soward|izenburua=Fluid Dynamics and Dynamos in Astrophysics and Geophysics|argitaletxea=CRC Press|hizkuntza=en|abizena2=Jones|abizena3=Hughes|abizena4=Weiss|izena2=Christopher A.|izena3=David W.|izena4=Nigel O.|data=2005-03-16|url=https://books.google.com/books?id=PLNwoJ6qFoEC&pg=PA193&hl=en|isbn=9780203017692|sartze-data=2018-10-05}}</ref>. Gaur egun pentsatzen da [[dinamo]] magnetiko erraldoi bat bezala funtzionatzen duela geruza honek, eta Eguzkiaren [[eremu magnetiko]]a honen ondorioz sortzen dela.

=== Eremu konbektiboa ===
[[Fitxategi:Structure_of_Stars_(artist’s_impression).jpg|thumb|Eremu konbektiboaren eskema, Eguzkian eta [[erraldoi gorri]] batean.]]
Eguzkiaren eremu konbektiboa erradioaren % 70etik (500.000 kilometro) gainazaleraino hedatzen da. Geruza honetan eguzkiko [[plasma (fisika)|plasma]] ez da nahikoa dentsoa edo beroa barnealdean dagoen bero-energia erradiazio bidez garraiatzeko. Horren ordez, plasmaren dentsitatea nahikoa baxua da [[korronte konbektibo]]ak sortzeko eta Eguzkiaren barne beroa kanpora mugitzeko korronteen bidez. Takoklinan berotutako materialak bero hori hartu eta hedatzen da, bere dentsitatea gutxiagotuz eta gorantz egiteko gaitasuna hartuz. Ondorioz, masaren mugimendu ordenatu bat sortzen da, zelda termikoekin beroaren gehiengoa kanporantz mugitzen, goian duen [[fotosfera]]raino. Behin materiala fotosferaren azpian difusioaren edo erradiazioaren bidez hoztu denean, bere dentsitatea berriro handitzen da, eta hondoratzen da konbekzio eremuaren beheraino joanez. Bertan, berriro berotzen da eta ziklo etengabe bat osatzen da. Fotosferan, tenperatura 5.700 Kelvineraino jaisten da, eta dentsitatea 0,2 g/m<sup>3</sup> da, lurrean [[aire]]ak itsas mailan duen dentsitatea baino 6.000 aldiz txikiagoa.

Eremu konbektibo horretako zutabe termikoek Eguzkiaren gainazalean marka uzten dute, eta bere itxura granular hori ematen. [[Eguzki-granulo]] deitzen zaio eskala txikian, eta [[supergranulo]] eskala handian direnean. Eguzkiaren barnealdeko kanpo-geruza hauetako konbekzio turbulentoek [[dinamo]] txikiak sortzen dituzte Eguzkiaren gainazalean. Eguzkiaren zutabe konbektibo hauek [[Bénard zelula]]k dira, eta [[prisma hexagonal]]en itxura hartzen dute<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Sun|hizkuntza=en|data=2018-10-01|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Sun&oldid=862057329|sartze-data=2018-10-05|encyclopedia=Wikipedia}}</ref>.

=== Fotosfera ===
{{sakontzeko|Fotosfera}}
[[Fotosfera]] Eguzkiaren gainazal ikusgarria da; bere azpian dagoen guztia argi ikuskorrarentzat opakoa da<ref name="models" />. Fotosferaren gainetik argia libre da espazioan zehar mugitzeko, eta bere [[energia]] ia guztia Eguzkitik ihes egiten du. Opakotasun aldaketa hau <chem>H-</chem>[[ioi]]en kopurua jaisten delako da, argi ikusgarria erraz xurgatzen baitute<ref name="models" />. Era horretan, ikusten dugun argia sortzen da [[elektroi]]ek [[hidrogeno]] atomoekin elkarrekintza dutenean <chem>H-</chem>ioiak sortzeko<ref>{{Erreferentzia|izena=Edward G.|abizena=Gibson|izenburua=The Quiet Sun|argitaletxea=National Aeronautics and Space Administration, Scientific and Technical Information Office|hizkuntza=English|data=1973|url=https://www.amazon.com/dp/B0006C7RS0|edizioa=1st edition|sartze-data=2018-10-06}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Shu, Frank|abizena=H.|izenburua=The physics of astrophysics|argitaletxea=University Science Books|data=1991|url=https://www.worldcat.org/oclc/24524127|isbn=0935702644|pmc=24524127|sartze-data=2018-10-06}}</ref>. Fotosferak hamarnaka kilometrotik ehunka kilometrora neur ditzake, eta Lurreko [[aire]]ak baino opakotasun gutxiago du. Fotosferaren goiko aldea behekoa baino hotzago dagoenez, Eguzkiaren irudietan bere zentroa alboak baino distiratsuago agertzen da, [[linboaren iluntze]] deitzen den fenomenoan<ref name="models" />. Argiaren espektroa ia-ia 5.777 Kelvineko [[gorputz-beltz]] baten erradiazio espektroaren antzekoa da, fotosferaren gainean dauden [[atomo]]en [[absortzio lerro]]ekin txandakatua. Fotosferan, gutxi gorabehera, 1.023 partikula daude m<sup>3</sup>ko, [[Lurraren atmosfera]]k itsas-mailan duen partikula kopuruaren % 0,37. Fotosfera ez dago guztiz ionizatua, atomoen % 3 baino ez dago egoera horretan eta, beraz, materia gehiena hidrogeno atomiko eran dago<ref>{{Erreferentzia|izena=Mark P.|abizena=Rast|izenburua=Ionization effects in three-dimensional solar granulation simulations|orrialdeak=L53–L56|hizkuntza=en|abizena2=Nordlund|abizena3=Stein|abizena4=Toomre|izena2=Ake|izena3=Robert F.|izena4=Juri|data=1993-5|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1993ApJ...408L..53R|aldizkaria=The Astrophysical Journal|zenbakia=408|issn=0004-637X|doi=10.1086/186829|sartze-data=2018-10-06}}</ref>.

Fotosferaren [[espektro optiko]]aren ikerketa goiztiarretan, ikusi zen absortzio lerro batzuk ez zirela Lurrean zeuden [[elementu kimiko]]en antzekoak. 1868an [[Norman Lockyer]]rek teorizatu zuen absortzio lerro horiek beste elementu batek sortuak izango zirela, helium izenekoa, Antzinako Greziako [[Helios]] jainkoaren omenez. Hogeita bost urte geroago isolatu zen [[helio]]a Lurrean<ref>{{Erreferentzia|izena=klaus|abizena=Galsgaard|izenburua=helium|url=http://www-solar.mcs.st-andrews.ac.uk/~clare/Lockyer/helium.html|aldizkaria=www-solar.mcs.st-andrews.ac.uk|sartze-data=2018-10-06}}</ref>.

=== Atmosfera ===
[[Fitxategi:Solar_eclipse_1999_4.jpg|thumb|150px|[[Eguzki koroa]], [[1999]]ko eklipsean ikusia]]
[[Eguzki-eklipse]] oso bat ematen denean Eguzkiaren disko osoa [[Ilargia]]k ezkutatzen du, eta Eguzkiaren inguruan dauden atmosferako atalak ikus daitezke. Lau eremu ezberdintzen dira: [[kromosfera]], trantszio eskualdea, [[eguzki koroa|koroa]] eta [[heliosfera]].

Atmosferan dago Eguzkiaren eremurik hotzena, fotosferaren gainetik 500 kilometro inguru hedatzen dena, 4.100 Kelvineko tenperaturarekin<ref name="models">{{Erreferentzia|izena=Abhyankar, K.|abizena=D|izenburua=A Survey of the Solar Atmospheric Models|hizkuntza=en|data=1977-06|url=http://prints.iiap.res.in/handle/2248/510|sartze-data=2018-10-06}}</ref>. Eguzkiaren eskualde hau nahikoa hotza da [[molekula]] sinpleak mantentzeko, [[karbono dioxido]]a eta [[ur]]a bezala, euren [[absortzio espektro]]arengatik detekta daitezkeenak<ref>{{Erreferentzia|izena=S. K.|abizena=Solanki|izenburua=New Light on the Heart of Darkness of the Solar Chromosphere|orrialdeak=64–66|hizkuntza=en|abizena2=Livingston|abizena3=Ayres|izena2=W.|izena3=T.|data=1994-01-07|url=http://science.sciencemag.org/content/263/5143/64|aldizkaria=Science|alea=5143|zenbakia=263|issn=0036-8075|pmid=17748350|doi=10.1126/science.263.5143.64|sartze-data=2018-10-06}}</ref>. Kromosfera, trantsizio eskualdea eta koroa Eguzkiaren gainazala baino askoz beroago daude<ref name="models" />. Arrazoia ez da ondo ulertzen, baina ebidentziak dio [[Alfvén uhinak]] izan daitezkeela euren energiarekin koroa berotzen dutenak<ref>{{Erreferentzia|izena=B. De|abizena=Pontieu|izenburua=Chromospheric Alfvénic Waves Strong Enough to Power the Solar Wind|orrialdeak=1574–1577|hizkuntza=en|abizena2=McIntosh|abizena3=Carlsson|abizena4=Hansteen|abizena5=Tarbell|abizena6=Schrijver|abizena7=Title|abizena8=Shine|abizena9=Tsuneta|izena2=S. W.|izena3=M.|izena4=V. H.|izena5=T. D.|izena6=C. J.|izena7=A. M.|izena8=R. A.|izena9=S.|data=2007-12-07|url=http://science.sciencemag.org/content/318/5856/1574|aldizkaria=Science|alea=5856|zenbakia=318|issn=0036-8075|pmid=18063784|doi=10.1126/science.1151747|sartze-data=2018-10-06}}</ref>.

==== Kromosfera ====
{{sakontzeko|Kromosfera}}
[[Fitxategi:Solar_eclips_1999_5.jpg|thumb|150px|Kromosfera 1995eko eguzki-eklipsean ikusia.]]
Tenperatura minimoko geruzaren gainean 2.000 kilometroko lodiera duen beste geruza bat dago, espektroen emisio eta absortzio lerroengatik ezaugarritzen dena<ref name="models" />. [[Kromosfera]] deitzen da, grezierazko ''chroma''tik, hau da, kolorea, kromosfera ikusgarria delako eguzki-eklipse bat eman aurretik eta ostean distira koloretsu baten forman<ref name="models" />. Kromosferaren tenperatura altuerarekin handitzen da, eta goialdean 20.000 K ingurukoa da. Kromosferaren goiko aldean helioa partzialki [[ionizazio|ionizatzen]] da<ref name=":2">{{Erreferentzia|izena=V. H.|abizena=Hansteen|izenburua=The Role of Helium in the Outer Solar Atmosphere|orrialdeak=498–509|hizkuntza=en|abizena2=Leer|abizena3=Holzer|izena2=E.|izena3=T. E.|data=1997-06-10|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1997ApJ...482..498H|aldizkaria=The Astrophysical Journal|alea=1|zenbakia=482|issn=0004-637X|doi=10.1086/304111|sartze-data=2018-10-06}}</ref>.

==== Trantsizio eskualdea ====
Kromosferaren gainean 200 kilometro inguruko trantsizio eskualde bat dago, non tenperatura azkar igotzen den 20.000 K ingurutik 1.000.000 K hurbiltzen diren tenperaturetara<ref name=":3">{{Erreferentzia|izena=R.|abizena=Erdélyi|izenburua=Heating of the solar and stellar coronae: a review|orrialdeak=726–733|hizkuntza=en|abizena2=Ballai|izena2=I.|data=2007-10|url=https://doi.org/10.1002/asna.200710803|aldizkaria=Astronomische Nachrichten|alea=8|zenbakia=328|issn=0004-6337|doi=10.1002/asna.200710803|sartze-data=2018-10-06}}</ref>. Tenperatura igoera hau helioaren ionizazioaren ondorioa da, [[plasma (fisika)|plasmaren]] hozte erradioaktiboa murrizten duena<ref name=":2" />. Trantsizio eskualdea ez da ondo definitutako geruza bat, hala ere, eta bere lodiera aldakorra da. Berez, [[nimbo]] itxurako zonalde bat da kromosferaren gainean, [[espikula]]k eta [[filamento]]ak sortzen dituena, eta denbora guztian mugimendu [[kaos (fisika)|kaotiko]] bat duena. Trantsizio eskualdea ez da erraz ikusten Lurretik, baina oso ondo ikus daiteke espazio instrumentuekin [[argi-espektro]]aren zona [[ultramore]]a ikusteko gai badira<ref name="ultraviolet" />.

==== Koroa ====
{{sakontzeko|Eguzki koroa}}

[[Eguzki koroa]] da atmosferaren hurrengo geruza. Koroaren beheko aldea, Eguzkiaren gainazaletik gertu, 10<sup>15</sup>&nbsp;m<sup>−3</sup> eta 10<sup>16</sup>&nbsp;m<sup>−3</sup> arteko partikula dentsitatea du<ref name=":2" />. Eguzki koroaren tenperatura eta eguzki-haizearena 1.000.000 eta 2.000.000 K artekoa da; hala ere, lekurik beroenetan 8.000.000 eta 20.000.000 K arteko tenperatura dago<ref name=":3" />. Nahiz eta koroaren tenperaturari buruzko teoria osorik ez dagoen, badakigu beroaren parte bat [[berkonexio magnetiko]]aren ondorio dela<ref name=":4">{{Erreferentzia|izenburua=Space weather|argitaletxea=American Geophysical Union|data=2001|url=https://www.worldcat.org/oclc/46976712|isbn=0875909841|pmc=46976712|sartze-data=2018-10-06}}</ref>. Koroa Eguzkiaren atmosfera hedatua da, Eguzkiak berak fotosferaren barruan duen bolumena baino handiagoa. Espazio interplanetariora jaurtitzen den plasma zatiari [[Eguzki haize|eguzki-haize]] deritzo<ref name=":3" /><ref name=":4" />.

==== Heliosfera ====
{{sakontzeko|Heliosfera}}
[[Fitxategi:Solarmap.png|thumb|150px|Heliosfera [[Pluton (planeta nanoa)|Plutonetik]] haratago hedatzen den eremua da.]]
[[Heliosfera]] Eguzkiaren kanpoko atmosferaren atala da, [[eguzki-haize]]aren plasmak okupatzen duen eremua. Eguzkiaren kanpoko geruza izanik, bere definizioan eguzki-haizea [[Alfvén uhin]]ak baino azkarrago bilakatzen diren eremuaren ondoren dagoena da, hau da, eguzki-haizea ''superalfvéniko'' bilakatzen den eremua<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Dynamic sun|argitaletxea=Cambridge University Press|data=2003|url=https://www.worldcat.org/oclc/50184927|isbn=0521810574|pmc=50184927|sartze-data=2018-10-06}}</ref>. Eguzkiaren 20 erradiotan hasten da, 0,1 UAra. Heliosferako turbulentzia eta indar dinamikoek ezin dute eguzki-koroaren itxura aldatu, informazioa bakarrik Alvén uhinen abiaduran bidaiatu dezakeelako. Eguzki-haizeak jarraikortasunez egiten du ihes Eguzkitik heliosferan barrena<ref>{{Erreferentzia|izenburua=A Star with two North Poles|data=2009-07-18|url=https://web.archive.org/web/20090718014855/https://science.nasa.gov/headlines/y2003/22apr_currentsheet.htm|sartze-data=2018-10-06}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Pete|abizena=Riley|izenburua=Modeling the heliospheric current sheet: Solar cycle variations|hizkuntza=en|data=2002|url=https://doi.org/10.1029/2001JA000299|aldizkaria=Journal of Geophysical Research|alea=A7|zenbakia=107|issn=0148-0227|doi=10.1029/2001ja000299|sartze-data=2018-10-06}}</ref>, Eguzkiaren eremu-magnetikoari egitura [[espiral]] bat emanez, [[heliopausa]]rekin talka egiten duen arte, Eguzkitik 50 UAra. 2004an [[Voyager 1]] zunda heliopausa gisa identifikatu zen ''talka'' batetik igaro zen. 2012an [[izpi kosmiko]]en kolisioak gora zihoazela detektatu zuen, eta eguzki-haizearen partikula energetikoen beherakada nabarmena zela<ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Distortion of the Heliosphere: our Interstellar Magnetic Compass|hizkuntza=en|url=http://www.spaceref.com/news/viewpr.html?pid=16394|aldizkaria=www.spaceref.com|sartze-data=2018-10-06}}</ref>; uste denez, zundak jada heliopausa gainditu du eta [[Izarrarteko ingurune|izarren arteko eremuan]] dago<ref>{{Erreferentzia|izena=ANDERSON, RUPERT|abizena=W.|izenburua=COSMIC COMPENDIUM : interstellar travel.|argitaletxea=LULU COM|data=2015|url=https://www.worldcat.org/oclc/981165611|isbn=1329022025|pmc=981165611|sartze-data=2018-10-06}}</ref>.

== Eguzkiaren jarduera ==
=== Fotoiak eta neutrinoak ===
Energia-altuko [[gamma izpi]] fotoiak fusio-erreakzioen ondorioz sortzen dira Eguzkiaren nukleoan, baina oso azkar xurgatzen ditu eguzkiaren plasmak zona erradioaktiboan, normalki milimetro batzuk bidaiatu ostean. Jaulkipen berria ausazko norabidean gertatzen da, eta normalki energia baxuago batean. Emisio eta xurgapen sekuentzia honekin, denbora luzea behar du erradiazioak Eguzkiaren gainazalera iristeko. Estimazioek diote fotoi batek 10.000 eta 170.000 urte artean behar dituela Eguzkitik ateratzeko<ref>{{Erreferentzia|izenburua=NASA - Sun-Earth Day - Technology Through Time - #50 Ancient Sunlight|url=http://sunearthday.nasa.gov/2007/locations/ttt_sunlight.php|aldizkaria=sunearthday.nasa.gov|sartze-data=2018-10-06}}</ref>. Alderantziz, [[neutrino]]ek 2,3 segundo baino ez dituzte hartzen kanpora ateratzeko; neutrinoak energia produkzio osoaren % 2 baino ez dira. Eguzkian energia garraioak [[oreka termodinamiko]]ak dauden fotoiak behar dituelako, Eguzkian energia garraioak oraindik denbora gehiago behar duen prozesua da, 30.000.000 urte inguru. Hau da Eguzkiak beharko zukeen denbora berriro ere oreka itzultzeko, baldin eta bere nukleoan dauden energia sorkuntza baldintzak bat-batean aldatuko balira<ref>{{Erreferentzia|izena=Michael|abizena=Stix|izenburua=On the time scale of energy transport in the sun|orrialdeak=3–6|hizkuntza=en|data=2003|url=https://doi.org/10.1023/A:1022952621810|aldizkaria=Solar Physics|alea=1|zenbakia=212|issn=0038-0938|doi=10.1023/a:1022952621810|sartze-data=2018-10-06}}</ref>.

Nukleoan ematen diren fusio erreakzioek neutrinoak ere askatzen dituzte, baina fotoiek ez bezala, ez dute, normalean, [[materia]]rekin elkarrekintzarik. Neutrino gehienak Eguzkitik kanpora laster ateratzeko gai dira. Denbora luzez Eguzkitik ateratzen diren neutrinoen neurketa aurretik pentsatutakoa baino askoz baxuago izan da. [[2001]]ean diskrepantzia hau konpondu zen, [[neutrinoen oszilazio]]aren efektua aurkitu ostean: Eguzkiak teoriak aurresandako neutrino kopurua jaulkitzen du, baina neutrinoek horien <math>2/3</math> ez zituzten detektatzen, euren [[zapore (fisika)|zaporea]] aldatu zelako detektatu ziren unerako<ref>{{Erreferentzia|izena=H.|abizena=Schlattl|izenburua=Three-flavor oscillation solutions for the solar neutrino problem|orrialdeak=013009|data=2001-06-01|url=https://link.aps.org/doi/10.1103/PhysRevD.64.013009|aldizkaria=Physical Review D|alea=1|zenbakia=64|doi=10.1103/PhysRevD.64.013009|sartze-data=2018-10-06}}</ref>.

=== Eremu magnetikoa ===
[[Fitxategi:Sunspot butterfly diagram.svg|thumb|Eguzki-orbanen kokapenaren grafikoak erakusten du nola ziklo bat osatzeaz gain, hego zein ipar hemisferioetan ere errepikatzen diren.]]
Eguzkiak [[eremu magnetiko]] bat du, haren gainazalean zehar aldatzen dena. Bere [[eremu polar]]rak 1-2 [[Gauss (unitatea)|gauss]] ditu, 3.000 gauss dituen bitartean [[eguzki-orban]] deitzen diren egituratan eta 10 eta 100 gauss artean [[eguzki protuberantzia]]tan<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Sun Fact Sheet|data=2010-07-15|url=https://web.archive.org/web/20100715200549/http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/sunfact.html|sartze-data=2018-10-06}}</ref>. Eremu magnetikoa ere denbora eta kokapenaren arabera aldatzen da. Ia periodikoa den 11 urteko ziklo bat da bariaziorik ezagunena; ziklo horretan eguzki-orbanen kopurua handitu eta desagertzen da<ref name=":5" /><ref name=":6" /><ref>{{Erreferentzia|izena=Lang, Kenneth|abizena=R.|izenburua=The sun from space|argitaletxea=Springer|data=2009|url=https://www.worldcat.org/oclc/304518886|edizioa=2nd ed|isbn=9783540769538|pmc=304518886|sartze-data=2018-10-06}}</ref>.

Eguzki-orbanak [[fotosfera]]n dauden ilunguneak dira, eta eremu-magnetikoaren kontzentrazioaren ondorio dira. Eremu magnetikoaren ondorioz Eguzkiaren barrutik datozen [[konbekzio]] korronteak ezeztatzen dira, eta ez dira gainazalera iristen. Ondorioz, eguzki-orbanak inguruan duten fotosfera baino hotzagoak dira, eta horregatik dira ere ilunagoak. Eguzki orbanen minimoan orban gutxi daude, eta batzuetan bat ere ez da ikusten. Agertzen direnak latitude altuetan egiten dute. Eguzki-zikloa maximora iristen denean, orbanak ekuatoretik gertuago egoteko joera dute, [[Spörerren legea]] deitzen den fenomenoa. Eguzki-orbanik handienek milaka kilometroko zabalera izan dezakete<ref>{{Erreferentzia|izenburua=NOW PLAYING AT A STAR NEAR YOU: THE LARGEST SUNSPOT IN TEN YEARS BLAZES AWAY WITH ERUPTIONS|data=2007-08-23|url=https://web.archive.org/web/20070823050403/http://www.gsfc.nasa.gov/gsfc/spacesci/solarexp/sunspot.htm|sartze-data=2018-10-06}}</ref>.

Eguzki-orbanen ziklo horiek 22 urte irauten dituen [[Babcock eredua|Babcock-Leighton ziklo]] baten erdia dira. Ziklo hori [[dinamo]]aren ereduarekin lotuta dago, [[sistema toroidal eta poloidal]]aren arteko elkarrekintza konplexu baten ondorioz<ref>{{Erreferentzia|izena=George E.|abizena=Hale|izenburua=The Magnetic Polarity of Sun-Spots|orrialdeak=153|hizkuntza=en|abizena2=Ellerman|abizena3=Nicholson|abizena4=Joy|izena2=Ferdinand|izena3=S. B.|izena4=A. H.|data=1919-4|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1919ApJ....49..153H|aldizkaria=The Astrophysical Journal|zenbakia=49|issn=0004-637X|doi=10.1086/142452|sartze-data=2018-10-06}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=NASA Satellites Capture Start of New Solar Cycle|url=http://www.physorg.com/news119271347.html|sartze-data=2018-10-06}}</ref>. Bi indar magnetiko horien arteko aldeak 11 urteko zikloak eratzen ditu eguzki orbanetan, eredu sinplifikatu batean Eguzkiaren polaritatearen aldaketei dagokie<ref>{{Erreferentzia|izenburua=CNN.com - Sci-Tech - Space - Sun flips magnetic field - February 16, 2001|url=http://edition.cnn.com/2001/TECH/space/02/16/sun.flips/|aldizkaria=edition.cnn.com|sartze-data=2018-10-06}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Sun Does a Flip|data=2009-05-12|url=https://web.archive.org/web/20090512121817/https://science.nasa.gov/headlines/y2001/ast15feb_1.htm|sartze-data=2018-10-06}}</ref>.

Eguzkiaren eremu magnetikoa izarraren eremutik askoz harago hedatzen da. [[Argindar|Argindarr]]a eroan dezakeen eguzki-haizearen plasmak Eguzkiaren eremu-magnetikoa eroaten du espaziora, planeten arteko eremu magnetiko deitzen dena sortuz. [[Magnetohidrodinamika ideal]] deitzen den hurbilketa batean, plasma partikulak eremu magnetikoaren lerroetan zehar mugitzen dira. Ondorioz, eguzki-haizea kanporantz mugitzen da eta planeten arteko eremu magnetikoa atzeratzen du<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Space weather|argitaletxea=American Geophysical Union|data=2001|url=https://www.worldcat.org/oclc/46976712|isbn=0875909841|pmc=46976712|sartze-data=2018-10-06}}</ref>.

<gallery mode="packed">
File:172197main_NASA_Flare_Gband_lg-withouttext.jpg
File:Sunspot_TRACE.jpeg
File:Solar_Storm_on_August_1,_2010.ogv
File:Skylab_Solar_flare.jpg
File:Flare_and_after-flare_prominence.jpg
</gallery>

=== Jardueran aldaketak ===
[[Fitxategi:Solar-cycle-data.png|thumb|Eguzki-jardueraren aldaketa]]
Eguzkiaren eremu magnetikoak hainbat efektu eragiten ditu, kolektiboki [[eguzki-jarduera]] edo [[eguzki-ziklo]] deitzen direnak. [[Eguzki-erupzio]]ak eta [[koroa-masaren eiekzio]]ak [[eguzki-orban]] taldeekin lotuta gertatu ohi dira. Aldakorrak diren eguzki-haize korronte oso azkarrak jaulkitzen dira [[eguzki-koroko zulo]]etatik [[fotosfera]]ko gainazalera<ref name=":6" />. Eiekzioek zein eguzki-haize azkarrek [[plasma (fisika)|plasma]] igortzen dute planeten-arteko eremu-magnetikora eta Eguzki-sistemaren kanpoalderantz. Eguzki-jarduera horren eraginak Lurrean ikus daitezke, adibidez [[aurora polar]]rekin edo [[latitude]] altuetan [[irrati komunikazio]]ak eta [[argindar]]ra etenez. Uste denez, eguzki-jarduerak paper garrantzitsua izan zuen Eguzki-sistemaren osaeran eta eboluzioan.

[[Eguzki-ziklo]]en orbanen modulazioarekin batera espazioko eguraldiaren modulazioa ere badator; Lurraren inguruan dauden [[satelite artifizial]]ek, adibidez, kalteak izan ditzakete.

=== Epe luzeko aldaketak ===
Epe luzetan ematen diren eguzki-orban kopuruen aldaketak harremana izan dezake, zientzialari batzuen arabera, epe luze horietako eguzki-erradiazioen aldaketarekin<ref>{{Erreferentzia|izena=Richard C.|abizena=Willson|izenburua=The Sun's luminosity over a complete solar cycle|orrialdeak=42–44|hizkuntza=En|abizena2=Hudson|izena2=Hugh S.|data=1991-05|url=https://doi.org/10.1038/351042a0|aldizkaria=Nature|alea=6321|zenbakia=351|issn=0028-0836|doi=10.1038/351042a0|sartze-data=2018-10-06}}</ref>; honek, Lurreko [[klima]]n eragin handia izan lezake<ref>{{Erreferentzia|izena=John A.|abizena=Eddy|izenburua=The Maunder Minimum|orrialdeak=1189–1202|hizkuntza=en|data=1976-06-18|url=http://science.sciencemag.org/content/192/4245/1189|aldizkaria=Science|alea=4245|zenbakia=192|issn=0036-8075|pmid=17771739|doi=10.1126/science.192.4245.1189|sartze-data=2018-10-06}}</ref>. Adibidez, [[XVII. mende]]an, eguzki-zikloa hainbat hamarkadaz guztiz gelditu zela ematen du; eguzki-orban oso gutxi ikusi ziren denbora horretan, [[Maunder minimoa]] izena eman zaion epea. Epe horrek [[Izotz Aro Txikia]]rekin bat egin zuen, [[Europa]]n oso tenperatura baxuak izan ziren garaia<ref group="oh">Maunder minimoaren ondorengo fluktuazioei [[1766ko matxinada]] bezalako janari-eskasiak ere egotzi zaizkie.</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Judith|abizena=Lean|izenburua=Estimating the Sun's radiative output during the Maunder Minimum|orrialdeak=1591–1594|hizkuntza=en|abizena2=Skumanich|abizena3=White|izena2=Andrew|izena3=Oran|data=1992-08-03|url=https://doi.org/10.1029/92GL01578|aldizkaria=Geophysical Research Letters|alea=15|zenbakia=19|issn=0094-8276|doi=10.1029/92gl01578|sartze-data=2018-10-06}}</ref>. Lehenagoko minimo batzuk ere aurkitu izan dira [[zuhaitzen eraztun]]ak aztertuz, eta badirudi tenperatura baxuekin bat egiten dutela<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Trace gas emissions and plants|argitaletxea=Kluwer Academic|data=2000|url=https://www.worldcat.org/oclc/44573466|isbn=0792365453|pmc=44573466|sartze-data=2018-10-06}}</ref>.

Azken aldian egindako teoria baten arabera, nukleoaren magnetismoan dauden ezegonkortasunek hainbat fluktuazio sortzen dituzte 41.000 edo 100.000 urtero. Honek azalpen hobea eman diezaieke [[izotz aro]]ei [[Milankovitxen zikloak|Milankovitxen zikloek]] baino<ref>{{Erreferentzia|izena=Robert|abizena=Ehrlich|izenburua=Solar resonant diffusion waves as a driver of terrestrial climate change|orrialdeak=759–766|data=2007-05|url=https://doi.org/10.1016/j.jastp.2007.01.005|aldizkaria=Journal of Atmospheric and Solar-Terrestrial Physics|alea=7|zenbakia=69|issn=1364-6826|doi=10.1016/j.jastp.2007.01.005|sartze-data=2018-10-06}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Stuart|abizena=Clark|izenburua=Sun's fickle heart may leave us cold|orrialdeak=12|data=2007-01|url=https://doi.org/10.1016/S0262-4079(07)60196-1|aldizkaria=New Scientist|alea=2588|zenbakia=193|issn=0262-4079|doi=10.1016/s0262-4079(07)60196-1|sartze-data=2018-10-06}}</ref>.

== Sorrera, garapena eta etorkizuna ==
{{sakontzeko|Eguzki sistemaren sorrera eta garapena|Izar-eboluzio}}
Eguzkiak bere bizitza egonkorraren erdia egin duela kalkulatzen da. Ez da dramatikoki aldatu azken 4.000 milioi urtetan, eta nahiko egonkor mantenduko da hurrengo 5.000 milioi urtetan ere. Hala ere, bere nukleoan dagoen hidrogenoaren fusioa amaitzen denean, Eguzkiak aldaketa dramatikoak izango ditu, bai barnealdean zein kanpoaldean ere.

=== Eguzkiaren sorrera ===

Eguzki sistema orain dela 4.657 milioi urte<ref>{{Erreferentzia|izena=Yuri|abizena=Amelin|izenburua=Lead Isotopic Ages of Chondrules and Calcium-Aluminum-Rich Inclusions|orrialdeak=1678–1683|hizkuntza=en|abizena2=Krot|abizena3=Hutcheon|abizena4=Ulyanov|izena2=Alexander N.|izena3=Ian D.|izena4=Alexander A.|data=2002-09-06|url=http://science.sciencemag.org/content/297/5587/1678|aldizkaria=Science|alea=5587|zenbakia=297|issn=0036-8075|pmid=12215641|doi=10.1126/science.1073950|sartze-data=2018-10-06}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Joel|abizena=Baker|izenburua=Early planetesimal melting from an age of 4.5662 Gyr for differentiated meteorites|orrialdeak=1127–1131|hizkuntza=En|abizena2=Bizzarro|abizena3=Wittig|abizena4=Connelly|abizena5=Haack|izena2=Martin|izena3=Nadine|izena4=James|izena5=Henning|data=2005-08|url=https://doi.org/10.1038/nature03882|aldizkaria=Nature|alea=7054|zenbakia=436|issn=0028-0836|doi=10.1038/nature03882|sartze-data=2018-10-06}}</ref> sortu zen [[molekula laino]] baten eskualde oso baten kolapso grabitazionala dela eta.<ref group="oh">Data hau [[meteorito]] batean aurkitutako [[Inklusio (mineral)|inklusiorik]] zaharrenarena da, {{val|4568.2|+0.2|-0.4}} milioi urte dituela. Uste denez molekula lainoan sortutako lehen material solidoen formazioaren datari dagokio.{{Erreferentzia|izena=Audrey|abizena=Bouvier|izenburua=The age of the Solar System redefined by the oldest Pb–Pb age of a meteoritic inclusion|orrialdeak=637–641|hizkuntza=en|abizena2=Wadhwa|izena2=Meenakshi|data=2010-08-22|url=http://www.nature.com/doifinder/10.1038/ngeo941|aldizkaria=Nature Geoscience|alea=9|zenbakia=3|issn=1752-0908|doi=10.1038/ngeo941|sartze-data=2017-10-14}}</ref> Hasierako laino honek hainbat argi-urteko tamaina zuen, eta hainbat izarren jaiolekua izan zen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=The formation of the solar system|url=http://atropos.as.arizona.edu/aiz/teaching/nats102/mario/solar_system.html|sartze-data=2017-10-14}}{{Apurtutako esteka|date=urria 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. Molekula lainoetan ohikoa denez, gehiengoa [[hidrogeno]]a zen, [[helio]] kopuru nabarmen batekin, eta aurreko [[izarren hauts]]etik etorritako elementu astunagoen kopuru txikiekin. Eguzki-sistema osatuko zuen eskualdeari ''Eguzki-aurreko nebulosa''<ref group="oh">{{lang-en|Pre-solar nebula}}</ref> izena ematen zaio<ref>{{Erreferentzia|izena=W. M.|abizena=Irvine|izenburua=The chemical composition of the pre-solar nebula|orrialdeak=3–12|data=1983|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1983coex....1....3I|zenbakia=1|sartze-data=2017-10-14}}</ref>. Eskualde honek kolapsoa izan zuenean, momentu angeluarraren kontserbazioaren ondorioz biraketa azkarrean sartu zen. Zentroa, masa gehiena metatu zen gunea, geroz eta beroago zegoen, inguruan zuen disko baino nabarmen beroago. Uzkurtzen ari zen hodeiaren biraketa azkartzen zihoan heinean, lauago egiten hasi zen, [[disko protoplanetario]] bat eratuz, gutxi gorabehera 200 UA zituena, eta erdialdean [[protoizar]] bero eta dentso bat zuena<ref>{{Erreferentzia|izena=Jane S.|abizena=Greaves|izenburua=Disks Around Stars and the Growth of Planetary Systems|orrialdeak=68–71|hizkuntza=en|data=2005-01-07|url=http://science.sciencemag.org/content/307/5706/68|aldizkaria=Science|alea=5706|zenbakia=307|issn=0036-8075|pmid=15637266|doi=10.1126/science.1101979|sartze-data=2017-10-14}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=3. Present Understanding of the Origin of Planetary Systems {{!}} Strategy for the Detection and Study of Other Planetary Systems and Extrasolar Planetary Materials: 1990-2000 {{!}} The National Academies Press|hizkuntza=en|url=http://www.nap.edu/openbook.php?record_id=1732&page=21|doi=10.17226/1732|sartze-data=2017-10-14}}</ref>. Planetak disko honen [[akrezio]]z sortu ziren, [[grabitazio]] indarrak hautsa eta gasa elkartzen joan ahala, gorputz geroz eta handiagoa sortzeko elkartuz<ref>{{Erreferentzia|izena=A. P.|abizena=Boss|izenburua=Chondrule-forming Shock Fronts in the Solar Nebula: A Possible Unified Scenario for Planet and Chondrite Formation|orrialdeak=L137|hizkuntza=en|abizena2=Durisen|izena2=R. H.|data=2005|url=http://stacks.iop.org/1538-4357/621/i=2/a=L137|aldizkaria=The Astrophysical Journal Letters|alea=2|zenbakia=621|issn=1538-4357|doi=10.1086/429160|sartze-data=2017-10-14}}{{Apurtutako esteka|date=maiatza 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. Masaren kopururik handiena zentroan kontzentratu zen, eta grabitazio eta presioaren indarrez hodeiak bero nahikoa sortu zuen [[fusio nuklear]]ra gertatu ahal izateko. Hori izan zen Eguzkiaren jaiotza.

=== Sekuentzia nagusia ===
{{sakontzeko|Sekuentzia nagusia}}
[[Fitxategi:Solar_evolution_(English).svg|thumb|Eguzkiaren eboluzioaren grafika.]]
Eguzkia [[sekuentzia nagusia|sekuentzia nagusiaren]] erdi bidean dago, gutxi gorabehera. Fase honetan hidrogenoa helio bilakatzen da bere nukleoan ematen diren erreakzio nuklearren ondorioz. Segundo bakoitzean lau milioi tona materia energia bihurtzen dira Eguzkiaren nukleoan, [[neutrino]]ak eta [[eguzki erradiazio]]a sortuz. Abiadura horretan, Eguzkiak Lurraren masa baino 100 aldiz gehiago eraldatu ditu, hau da, Eguzkiaren masa osoaren % 0,03. Eguzkiak beste 10.000 milioi urte emango ditu sekuentzia nagusiko izar gisa<ref>{{Erreferentzia|izena=Goldsmith,|abizena=Donald.|izenburua=The search for life in the universe|argitaletxea=University Science Books|data=2002|url=https://www.worldcat.org/oclc/45066178|edizioa=3rd ed|isbn=1891389165|pmc=45066178|sartze-data=2018-10-06}}</ref>. Eguzkia gero eta beroago bihurtuko da denbora honetan zehar, nukleoan dauden helio atomoek bolumen txikiagoa betetzen dutelako fusionatu gabeko hidrogeno atomoek baino. Nukleoa, beraz, hondoratzen ari da, Eguzkiaren kanpo geruzak zentrotik gertuago jartzen eta, beraz, [[grabitazio indar]]raren efektua handituz, [[koadroaren alderantzizko legea]]ren ondorioz. Indar handiago honek presioa handitzen du nukleoan, baina horrek fusio abiaduran aldaketa ekartzen du, nukleoa hedatuz. Prozesu honek nukleoaren fusio abiadura azkartzen du, dentsoago bilakatuz. Pentsatzen da Eguzkia % 30 distiratsuagoa dela orain dela 4.500 milioi urte baino<ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Sun's Evolution|url=http://faculty.wcas.northwestern.edu/~infocom/The%20Website/evolution.html|aldizkaria=faculty.wcas.northwestern.edu|sartze-data=2018-10-06}}</ref>. Gaur egun, distira % 1 handitzen da 100 milioi urtero<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Earth Won't Die as Soon as Thought|hizkuntza=en|data=2014-01-22|url=http://news.sciencemag.org/climate/2014/01/earth-wont-die-soon-thought|aldizkaria=Science {{!}} AAAS|sartze-data=2018-10-06}}</ref>.

=== Nukleoko hidrogenoa amaitu ostean ===
[[Fitxategi:Sun red giant.svg|thumb|Eguzkiaren gaur egungo tamaina eta erraldoi gorriaren tamaina duenean hartuko duen gutxi gorabeherako tamaina.]]
Eguzkiak ez du masa nahikorik [[supernoba]] baten gisa lehertzeko. Horren ordez, [[sekuentzia nagusia]] utziko du hemendik 5.000 milioi urte inguru eta [[erraldoi gorri]] bilakatuko da<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Red Giant Stars: Facts, Definition & the Future of the Sun|url=http://www.space.com/22471-red-giant-stars.html|aldizkaria=Space.com|sartze-data=2018-10-06}}</ref><ref name="etorkizuna" />. Erraldoi gorri gisa, Eguzkia hazi egingo da [[Merkurio (planeta)|Merkurio]], [[Artizar]]ra eta, ziurrenik, [[Lurra]] irentsiz<ref>{{Erreferentzia|izena=Arnold I.|abizena=Boothroyd|izenburua=The CNO Isotopes: Deep Circulation in Red Giants and First and Second Dredge‐up|orrialdeak=232–250|hizkuntza=en|abizena2=Sackmann|izena2=I.‐Juliana|data=1999-01|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1999ApJ...510..232B|aldizkaria=The Astrophysical Journal|alea=1|zenbakia=510|issn=0004-637X|doi=10.1086/306546|sartze-data=2018-10-06}}</ref>.

Erraldoi gorri bilakatu aurretik ere, Eguzkiaren distira bikoiztuko da, eta Lurrak jasoko duen eguzki-argia Artizarrak gaur egun jasotzen duenaren parekoa izango da. Behin nukleoko hidrogenoa agortuta, hemendik 5.400 milioi urtera, Eguzkia hedatuko da [[azpierraldoi]] fasera, eta bere tamaina bikoiztuko du astiro, 500 milioi urte inguruko tartean. Ondoren, askoz azkarrago hedatuko da beste 500 milioi urtez, gaur egun dena baino 200 aldiz handiagoa eta ehunka aldiz distiratsuago eginez. Momentu horretan hasiko da [[erraldoi gorriaren fasea]], non Eguzkiak beste 1.000 milioi urte igaroko dituen eta bere masaren herena galduko duen<ref name="etorkizuna" />.

Eguzkiaren erraldoi gorriaren fasearen ostean 120 milioi urte inguru geratzen zaizkio Eguzkiari, baina gertakari ugari emango dira. Lehenengo eta behin, nukleoa, helio [[Materia degeneratu|degeneratuz]] betea dagoena, bortizki eztanda egingo du, [[helio flash]] deituriko fenomenoarekin. Une horretan nukleoaren % 6 baina Eguzkiaren masaren % 40 [[karbono]] bilakatuko da minutu batzuetan, [[alfa-hirukoitz prozesua]]ren bidez<ref>{{Erreferentzia|izenburua=The End Of The Sun|url=http://faculty.wcas.northwestern.edu/~infocom/The%20Website/end.html|aldizkaria=faculty.wcas.northwestern.edu|sartze-data=2018-10-06}}</ref>. Eguzkia, ondoren, gaur egungo tamaina baino 10 aldiz txikiagoa egingo da, baina 50 aldiz distiratsuago, gaur egungo tenperatura baino baxuagoarekin. Une horretan [[multzokatze gorria]] edo [[adar horizontal]]era iritsiko da, baina Eguzkiaren masa duen izar batek ez du urdinerantz bidea egingo adar horizontalean. Horren ordez, handitzen doa, pixkanaka, eta distiratsuago egiten hurrengo 100 milioi urteetan nukleoko helioa erretzen duen bitartean<ref name="etorkizuna" />.

Helioa amaitzen denean, Eguzkiak hidrogenoarekin izandako espantsio bera egingo du, baina oraingoan askoz azkarrago, eta Eguzkia oraindik handiago eta distiratsuago bilakatuko da. Honi [[adar asintotiko erraldoi]] deitzen zaio, eta Eguzkiak hidrogenoa erreko du geruza batean eta helioa sakonagoko beste geruza batean. 20 milioi urte emango ditu adar asintotiko erraldoian, eta Eguzkia geroz eta ezegonkorragoa izango da, masa azkar galduz eta [[pultsu termal]]ekin bere tamaina eta argitasuna handituz mende batzuetan 100.000 urtero inguru. Pultso termal horiek geroz eta bortitzagoak eta handiagoak izango dira, eta azkenek gaur egun duen distira baino 5.000 aldiz gehiago emango dute, eta tamaina Lurraren distantzia gaindituko du<ref>{{Erreferentzia|izena=E.|abizena=Vassiliadis|izenburua=Evolution of low- and intermediate-mass stars to the end of the asymptotic giant branch with mass loss|orrialdeak=641–657|hizkuntza=en|abizena2=Wood|izena2=P. R.|data=1993-8|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1993ApJ...413..641V|aldizkaria=The Astrophysical Journal|zenbakia=413|issn=0004-637X|doi=10.1086/173033|sartze-data=2018-10-06}}</ref>. 2008an garatutako eredu baten arabera, Lurraren orbita geroz eta txikiagoa izango da mareen indarren ondorioz, eta ebentualki kromosferaren eragina dela eta, eta beraz Eguzkiak guztiz jango du erraldoi gorri adarreko fasean. Milioi bat eta 3,8 milioi urte lehenago Artizarrak eta Merkuriok prozesu bera izango zuten. Ereduak aldakorrak dira masa galderaren abiadura eta kopuruaren arabera. Ereduek erakusten dute masa galdera handiagoarekin [[erraldoi gorri]] adarrak izar txikiago eta ez hain distiratsuak sortzen dituela; gaur egungoa baino 2.000 aldiz distiratsuago eta 200 aldiz handiago<ref name="etorkizuna" />. Eguzkiarentzat lau pultsu termal aurreikusten dira bere kanpo geruza guztia galdu baino lehen eta berriro ere [[nebulosa planetario]] bat sortzen hasi arte. Fase honen amaieran, 500.000 urte inguru irauten duena, Eguzkiak gaur egun duenaren masa erdia izango du.

Adar asintotiko erraldoiaren osteko fasea oraindik ere azkarragoa da. Argitasuna konstantea izaten hasiko da eta tenperatura handitzen joango da, Eguzkiak jaurti duen masaren erdi hori ionizatuz nebulosa planetario batean. Nukleo biluziak 30.000 Kelvineko tenperatura izango du. Nukleo biluzi horrek, [[nano zuri]] bat, 100.000 Kelvineko tenperatura izango du eta gaur egungo Eguzkiaren %54,05eko masa izango duela kalkulatzen da<ref name="etorkizuna" />. Nebula planetarioa 10.000 urtetan desegingo da, baina nano zuriak bilioika urte iraungo du [[nano beltz]] hipotetiko batean desegin arte<ref>{{Erreferentzia|izena=Bloecker,|abizena=T.|izenburua=Stellar evolution of low and intermediate-mass stars. I. Mass loss on the AGB and its consequences for stellar evolution.|hizkuntza=en|data=1995-5|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1995A&A...297..727B|aldizkaria=Astronomy and Astrophysics|zenbakia=297|issn=0004-6361|sartze-data=2018-10-06}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Bloecker,|abizena=T.|izenburua=Stellar evolution of low- and intermediate-mass stars. II. Post-AGB evolution.|hizkuntza=en|data=1995-7|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1995A&A...299..755B|aldizkaria=Astronomy and Astrophysics|zenbakia=299|issn=0004-6361|sartze-data=2018-10-06}}</ref>.

== Kokapena ==
[[Fitxategi:Eguzki Sistema Esnebidearen barruan, kontestu galaktikoa erakutsiz eta bere orbita.svg|thumb|Eguzkiaren kokapena eta orbita Esne Bidean]]
Eguzkia [[Esne Bidea]]n kokaturik dago, 100.000 [[argi-urte]] inguruko diametroa duen [[galaxia espiral barratu]] bat. Esne Bidean 100.000 milioi izar daude<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Astronomy Images: Canadian Galactic Plane Survey Map 1
of the Milky Way Galaxy|url=http://www.ras.ucalgary.ca/CGPS/press/aas00/pr/pr_14012000/pr_14012000map1.html|sartze-data=2017-12-01}}</ref>. Eguzkia Esne Bidearen kanpoko espiraletako baten adarrean dago, [[Orionen Besoa]] gisa ezagutzen dena<ref>{{Erreferentzia|izena=Ronald|abizena=Drimmel|izenburua=Three-dimensional Structure of the Milky Way Disk: The Distribution of Stars and Dust beyond 0.35 R☉|orrialdeak=181|hizkuntza=en|abizena2=Spergel|izena2=David N.|data=2001|url=http://stacks.iop.org/0004-637X/556/i=1/a=181|aldizkaria=The Astrophysical Journal|alea=1|zenbakia=556|issn=0004-637X|doi=10.1086/321556|sartze-data=2017-12-01}}{{Apurtutako esteka|date=maiatza 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. Eguzkia [[Zentro Galaktikoa|Zentro Galaktikotik]] 25.000 eta 28.000 argi-urte ingurura dago<ref>{{Erreferentzia|izena=F.|abizena=Eisenhauer|izenburua=A Geometric Determination of the Distance to the Galactic Center|orrialdeak=L121|hizkuntza=en|abizena2=Schödel|abizena3=Genzel|abizena4=Ott|abizena5=Tecza|abizena6=Abuter|abizena7=Eckart|abizena8=Alexander|izena2=R.|izena3=R.|izena4=T.|izena5=M.|izena6=R.|izena7=A.|izena8=T.|data=2003|url=https://arxiv.org/abs/astro-ph/0101259|aldizkaria=The Astrophysical Journal Letters|alea=2|zenbakia=597|issn=1538-4357|doi=10.1086/380188|sartze-data=2017-12-01}}</ref>, eta 220 kilometro segundoko abiaduran mugitzen ari da bere orbitan. 225-250 milioi urtero orbita oso bat egiten du. Bira honi [[urte galaktiko]] izena ematen zaio<ref>{{Erreferentzia|izena=Glenn|abizena=Elert|izenburua=Period of the Sun's Orbit around the Galaxy (Cosmic Year) - The Physics Factbook|hizkuntza=en|url=http://hypertextbook.com/facts/2002/StacyLeong.shtml|sartze-data=2017-12-01}}</ref>. [[Eguzkiaren apexa]], hau da, Eguzkiak espazio interestelarrean duen ibilbidearen norabidea, [[Hercules (konstelazioa)|Hercules konstelaziotik]] gertu dago, gaur egun [[Vega (izarra)|Vega]] izarrak duen norabidean<ref>{{Erreferentzia|izenburua=|data=2005-05-14|url=https://web.archive.org/web/20050514103931/http://dipastro.pd.astro.it/planets/barbieri/Lezioni-AstroAstrofIng04_05-Prima-Settimana.ppt|sartze-data=2017-12-01}}</ref>. Ekliptikaren planoak [[plano galaktiko]]arekiko 60ºko angelua osatzen du.

Eguzkiak Esne Bidean duen posizioak [[bizi]]aren [[eboluzio]]an garrantzia izan duela uste da. Bere orbita ia zirkularrak adar espiralen abiadura ia berbera du eta, beraz, gutxitan gurutzatzen du beso horietako bat<ref>{{Erreferentzia|izena=O.|abizena=Gerhard|izenburua=Pattern speeds in the Milky Way.|orrialdeak=185|data=2011|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2011MSAIS..18..185G|aldizkaria=Memorie della Societa Astronomica Italiana Supplementi|zenbakia=18|issn=0037-8720|sartze-data=2017-12-01}}</ref>. Beso espiralak [[supernoba|supernoben]] kontzentrazio guneak dira, baita desegonkortasun grabitazionalena eta [[erradiazio]]arena, baina Eguzki-sistemak gutxitan jasan ditu horiek eta, horregatik, Lurrak bizitza mantendu ahal izan du denbora luzez<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Galactic Habitable Zones - Astrobiology Magazine|hizkuntza=en-US|data=2001-05-18|url=http://www.astrobio.net/news-exclusive/galactic-habitable-zones-2/|aldizkaria=Astrobiology Magazine|sartze-data=2017-12-01}}</ref>. Esne Bidearen zentrotik urrun egoteak ere egonkortasuna eman dio bizitzari, grabitate, erradiazioa eta partikulen erasoa ekidin duelako<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Supernova Explosion May Have Caused Mammoth Extinction|url=http://www.physorg.com/news6734.html|sartze-data=2017-12-01}}</ref>.

=== Talde lokala ===
Eguzkia [[Izarrarteko Hodei Lokal]]ean kokaturik dago<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Eguzki-sistemaren muga  - Zientzia.eus|url=http://zientzia.eus/artikuluak/Eguzki-sistemaren-muga/|sartze-data=2017-12-01}}</ref>. Uste da [[G-Hodeia]]ren auzoan dagoela<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Into the Interstellar Void|hizkuntza=en-US|url=http://www.centauri-dreams.org/?p=14203|sartze-data=2017-12-01}}</ref>, baina ez dakigu Eguzki-sistema Izarrarteko Hodei Lokalaren parte den, edo azken hau G-Hodeiarekin batera dagoen eremuan ote dagoen. Izarrarteko Hodei Lokala hodei dentsoagoa duen eremu bat da, [[Burbuila Lokala]] deitzen den eremu nahiko hutsaren barruan, 300 argi-urte inguru dituen hutsune moduko bat. Burbuilaren barruan tenperatura altuko [[plasma]] dago, eta horregatik [[supernoba]]k gertatu direla pentsatzen da<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Near-Earth Supernovas|data=2006-08-13|url=https://web.archive.org/web/20060813160705/https://science.nasa.gov/headlines/y2003/06jan_bubble.htm|sartze-data=2017-12-01}}</ref>.

Eguzkitik hamar argi-urtera erlatiboki izar gutxi daude. Gertuena [[Alpha Centauri]] izar-sistema hirukoitza da, Eguzkitik 4,4 argi urtera. Alpha Centauri A eta B elkarrekiko gertu dagoen Eguzkiaren tamaina antzeko bikote bat da, [[Proxima Centauri]] [[nano gorri]] bat da, bikotearengandik 0,2 argi-urtera orbitatzen duena. [[2016]]an bizitzarako gai izan daitekeen [[exoplaneta]] bat aurkitu zen Proxima Centaurin, [[Proxima Centauri b]] izena eman zaiona, Eguzkitik gertuen dagoen exoplaneta<ref>{{Erreferentzia|izena=Guillem|abizena=Anglada-Escudé|izenburua=A terrestrial planet candidate in a temperate orbit around Proxima Centauri|orrialdeak=437–440|hizkuntza=En|abizena2=Amado|abizena3=Barnes|abizena4=Berdiñas|abizena5=Butler|abizena6=Coleman|abizena7=Cueva|abizena8=Dreizler|abizena9=Endl|izena2=Pedro J.|izena3=John|izena4=Zaira M.|izena5=R. Paul|izena6=Gavin A. L.|izena7=Ignacio de la|izena8=Stefan|izena9=Michael|data=2016/08|url=https://doi.org/10.1038/nature19106|aldizkaria=Nature|alea=7617|zenbakia=536|issn=1476-4687|doi=10.1038/nature19106|sartze-data=2017-12-02}}</ref>. Hurrengo izarrik gertuenak [[Barnarden izarra]] (5,9 au), [[Wolf 359]] (7,8 au) eta [[Lalande 21185]] (8,3 au) dira.

Gertuen dagoen izarrik handiena [[Sirius]] da, [[Sekuentzia nagusia|sekuentzia nagusiko]] izar bat, Eguzkitik 8,6 argi urtera eta bere masaren bikoitza duena. Siriusen inguruan [[Sirius B]] izeneko [[nano zuri]] bat dago orbitan. Gertuen dagoen [[nano marroi]]a [[Luhman 16]] sistema bitarra da, 6,6 argi urtera. Hamar argi urtera dauden izarren artean [[Luyten 726-8]] nano gorriaren sistema dago (8,7 au) eta [[Ross 154]] nano gorri bakartia (9,7 au)<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Stars within 10 light-years|url=http://www.solstation.com/stars/s10ly.htm|sartze-data=2017-12-02}}</ref>. Eguzkiaren antzekoa den izar bakartirik gertuena [[Tau Ceti]] da, 11,9 argi urtera<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Tau Ceti|url=http://www.solstation.com/stars/tau-ceti.htm|sartze-data=2017-12-02}}</ref>. Eguzkiaren masaren % 80 du eta bere argitasunaren % 60. Planeta baten masa duen objektu librerik gertukoena [[WISE 0855-0714]] da<ref>{{Erreferentzia|izena=K. L.|abizena=Luhman|izenburua=Discovery of a 250 K Brown Dwarf at 2 pc from the Sun|orrialdeak=L18|hizkuntza=en|data=2014|url=http://stacks.iop.org/2041-8205/786/i=2/a=L18|aldizkaria=The Astrophysical Journal Letters|alea=2|zenbakia=786|issn=2041-8205|doi=10.1088/2041-8205/786/2/L18|sartze-data=2017-12-02}}{{Apurtutako esteka|date=maiatza 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>, Jupiterrek baino 10 aldiz masiboagoa den planeta (7 au).

== Behaketaren historia ==
Eguzkiak Lurrean duen efektu ikaragarria [[historiaurre]]tik ezagunak izan dira, eta Eguzkia [[jainko]] gisa hartu izan da kultura askotan.

=== Mitologian eta erlijioan ===
{{sakontzeko|Eguzkiaren jainko eta jainkosak}}
[[Fitxategi:Edfu32.JPG|thumb|120px|Ra jainkoaren hieroglifikoa]]
[[Fitxategi:Izarra_(Urkabustaiz)_-_Eguzki_lorea_2.jpg|thumb|120px|Eguzki-lore bat ate batean, Euskal Herriko folklore eta mitologiaren parte.]]
[[Eguzkiaren jainko eta jainkosak|Eguzkiaren jainko eta jainkosek]] paper garrantzitsua jokatzen dute [[erlijio]] askotan eta munduko [[mitologia]]k ezberdinetan<ref>{{Erreferentzia|izena=J. A.|abizena=Coleman|izenburua=The dictionary of mythology|url=https://www.worldcat.org/oclc/891126121|isbn=9781784044787|pmc=891126121|sartze-data=2018-10-01}}</ref>. Antzinako [[sumer]]tarrek uste zuten Eguzkia [[Utu]] ({{lang-sux|𒀭𒌓}}) zela<ref name="Black">{{Erreferentzia|izena=Black|abizena=Jeremy A.|izenburua=Gods, demons, and symbols of ancient Mesopotamia : an illustrated dictionary|argitaletxea=Published by British Museum Press for the Trustees of the British Museum|data=1992|url=https://www.worldcat.org/oclc/25982217|isbn=0714117056|pmc=25982217|sartze-data=2018-10-01}}</ref><ref name="Karen">{{Erreferentzia|izena=Karen|abizena=Rhea Nemet-Nejat|izenburua=Daily life in ancient Mesopotamia|argitaletxea=Greenwood Press|data=1998|url=https://www.worldcat.org/oclc/38168335|isbn=0313294976|pmc=38168335|sartze-data=2018-10-01}}</ref>, justiziaren jainkoa eta [[Inanna]]ren anaia ({{lang-sux|𒈹}}), [[Zeruaren Jainkosa]]<ref name="Black" />, [[Artizarra]]rekin lotzen zena<ref name="Karen" />. Beranduago Utu [[ekialdeko hizkuntza semitiko|ekialdeko herri semitikoen]] [[Shamash]] jainkoarekin lotu zen<ref group="oh">Akadierako šamaš (Eguzkia) [[feniziera]]ko 𐤔𐤌𐤔 (šmš), [[siriako]]ko ܫܡܫܐ‎ (šemša), [[hebreera]]ko שֶׁמֶשׁ‎ (šemeš) eta [[arabiera]]ko شمس‎ (šams) hitzen familiakoa da.</ref><ref name="Black" /><ref name="Karen" /> Utu jainko-laguntzaile gisa eraldatu zen, arazoetan zeudenei laguntza ematen ziena; [[ikonografia]]n bizar luzearekin eta [[zerra]] batekin irudikatzen da, [[justizia]] eskaintzen duen pertsonaia gisa<ref name="Black" />.

[[Antzinako Egipto]]ko [[Egiptoko IV. dinastia|IV. dinastiaren]] ondoren, Eguzkia gurtzen hasi ziren [[Ra]] jainko gisa (𒊑𒀀 edo 𒊑𒅀 gisa [[idazkera kuneiforme]]an eta [[Fitxategi:Egyptian-rc.PNG|22px]] gisa [[egiptoar idazkera hieroglifiko]]an). [[Belatz]] baten burua eguzki-disko baten gainean eta [[suge]] batez inguratuta marrazten zen. [[Egiptoko Inperio Berria]]n Eguzkia [[kakalardo pilotagile]]arekin lotzen hasi zen, [[gorotz]]ekin sortzen zituen pilotek Eguzkiaren zuten antza zela eta. [[Aten]] eguzki-diskoaren forman berriro ere agertu zen [[Amarna Periodoa]]n; garai horretan [[Akenaton]] [[araoi]]ak Eguzkia izendatu zuen jainko nagusi edo bakarra<ref>{{Erreferentzia|izena=Emily|abizena=Teeter|izenburua=Religion and ritual in ancient Egypt|argitaletxea=Cambridge University Press|data=2011|url=https://www.worldcat.org/oclc/656771916|isbn=9780521613002|pmc=656771916|sartze-data=2018-10-01}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Henri|abizena=Frankfort|izenburua=Ancient Egyptian religion : an interpretation|argitaletxea=Dover Publications|data=2000|url=https://www.worldcat.org/oclc/42923684|isbn=0486411389|pmc=42923684|sartze-data=2018-10-01}}</ref>.

[[Aitzinindoeuropar]]ren erlijioan eguzkia ''*Seh2ul'' jainkosarekin adierazten zen<ref name="Miriam">{{Erreferentzia|izena=Miriam Robbins|abizena=Dexter|izenburua=Dawn Maid and Sun Maid Celestial Goddesses|hizkuntza=en|url=http://www.academia.edu/7410911/Dawn_Maid_and_Sun_Maid_Celestial_Goddesses|sartze-data=2018-10-01}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Encyclopedia of Indo-European culture|argitaletxea=Fitzroy Dearborn|data=1997|url=https://www.worldcat.org/oclc/37931209|isbn=1884964982|pmc=37931209|sartze-data=2018-10-01}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Mallory, J.|abizena=P.|izenburua=In search of the Indo-Europeans : language, archaeology, and myth|argitaletxea=Thames and Hudson|data=1989|url=https://www.worldcat.org/oclc/20394139|isbn=050005052X|pmc=20394139|sartze-data=2018-10-01}}</ref>. Jainkosa honen deribatuak agertzen dira hainbat indoeuropar hizkuntzatan, adibidez [[antzinako eskandinaviera]]z ''[[Sól]]'', [[sanskrito]]ko ''[[Surya]]'', [[galo]]zko ''[[Sulis]]'', [[lituaniera]]ko ''[[Saulė]]'', [[eslaviera]]ko ''[[Solntse]]''. [[Antzinako grezia]]ko erliijioan eguzkia [[Helios]] jainkoarekin lotzenzen, baina baliteke antzinagoko emakumezko eguzki jainkosa bat egotea, [[Helena Troiakoa]]n jasotzen dena<ref name="Miriam" />. Beranduago Helios [[Apolo]]rekin [[sinkretismo|sinkretizatu]] zen<ref>{{Erreferentzia|izena=Burkert, Walter,|abizena=1931-2015.|izenburua=Greek religion|argitaletxea=Harvard University Press|data=1985|url=https://www.worldcat.org/oclc/11517555|isbn=0674362802|pmc=11517555|sartze-data=2018-10-01}}</ref>.

[[Euskal mitologia]]n [[Eguzki Amandrea]] [[Amalur]]ren alaba zen<ref>{{Erreferentzia|izena=Ortiz-Osés,|abizena=Andrés.|izenburua=Antropología simbólica vasca|argitaletxea=Anthropos, Editorial del Hombre|data=[1985]|url=https://www.worldcat.org/oclc/14379322|edizioa=1a ed|isbn=8485887840|pmc=14379322|sartze-data=2018-10-01}}</ref>. Eguzkiak ezaugarri femeninoak zituen abesti ezberdinak jaso dira, adibidez ''Eguzki amandrea'' / ''juan da bere amagana'' / ''bihar etorriko da'' / ''Denpora ona bada''<ref>Borrás, H. K. (2001). Astronomy and Basque Language. Fontes linguae vasconum: Studia et documenta, 33(88), 403-416.</ref>. Eguzkia gurtzeko [[eguzki-lore]]ak jarri dira [[Euskal Herri]]ko ateetan.

[[Biblia]]n «Zuzentasunaren Eguzkia» edo «Justiziaren Eguzkia» agertzen da aipatua [[Malakiasen liburua]]n ({{biblia|Ml|4|2}}). Aipamen horrek, [[kristau]] batzuen ustez [[Jesukristo]]ren etorrerari, [[Mesias]]ari egingo lioke erreferentzia<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Franciscan Institute Publications: Philosophy series|argitaletxea=Franciscan Institute, St. Bonaventure University|hizkuntza=la|data=1953|url=https://books.google.com/books?id=SUkWAAAAMAAJ&pg=PA86&lpg=PA86&dq=sol+iustitiae+malachiae+IV+2&hl=en|sartze-data=2018-10-01}}</ref>. [[Antzinako Erroma]]n [[igande]]a zen Eguzkiaren eguna. [[Judu]] jatorrikoak ez ziren kristauek egun hau hartu zuten [[sabbat]]a egiteko egun gisa. Eguzkiaren argiaren ikurra izan zen kristauek [[paganismo]]tik hartutako elementuetako bat, ziurrenik tradizio judutik ez datorren elementu nagusia. Paganismoan Eguzkia [[bizia]]ren iturria zen, gizateriari beroa eta argitasuna ematen zion argizagia. Erromatarren artean ohikoa zen eguzkiaren irteerarekin [[errezo]]ak egitea, eta lehen argi-izpiak jasotzen saiatzea. [[Neguko solstizio]]aren ospakizuna Erromako kulturaren parte zen, garaitu gabeko Eguzkia gurtzen zen gaia ([[Sol Invictus]]). Jai hau kristau ohituretara [[Eguberriak|Eguberri]] gisa igaro da. Kristauen [[eliza]]k ere Eguzkia ateratzen deneko punturantz lerrokatu dira, kongregazioa egunsentirantz errezatzeko helburuarekin<ref>{{Erreferentzia|izena=Chadwick,|abizena=Owen.|izenburua=A history of Christianity|argitaletxea=St. Martin's Press|data=1996|url=https://www.worldcat.org/oclc/34078597|edizioa=1st U.S. ed|isbn=0312138075|pmc=34078597|sartze-data=2018-10-01}}</ref>.

[[Azteka|Azteken]] eguzki-jainkoa [[Tonatiuh]] zen, normalki ezkutua eta geziak heldurik marrazten zena, eta [[giza sakrifizio]]aren praktikarekin oso lotuta zegoen<ref>{{Erreferentzia|abizena=admin|izenburua=State and Cosmos in the Art of Tenochtitlan — Dumbarton Oaks|hizkuntza=en|url=https://www.doaks.org/research/publications/books/state-and-cosmos-in-the-art-of-tenochtitlan|sartze-data=2018-10-01}}</ref>. [[Amaterasu]] eguzki-jainkosa [[Xintoismo]]aren jainkorik garrantzitsuena da, eta [[Japoniako enperadoreen zerrenda|Japoniako enperadore]] guztien arbasoa dela esaten da<ref>{{Erreferentzia|izena=Roberts|abizena=Jeremy|izenburua=Japanese mythology A to Z|argitaletxea=Chelsea House Publishers|data=2010|url=https://www.worldcat.org/oclc/540954273|edizioa=2nd ed|isbn=9781438128023|pmc=540954273|sartze-data=2018-10-01}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Post|abizena=Wheeler|izenburua=The sacred scriptures of the Japanese|argitaletxea=Kessinger|data=[2006?]|url=https://www.worldcat.org/oclc/302340432|isbn=1425487874|pmc=302340432|sartze-data=2018-10-01}}</ref>.

=== Ulermen goiztiarra ===
[[Fitxategi:ProbusCoin.jpg|thumb|[[Sol Invictus]]en txanpon bat.]]
Eguzkia gurtu duten kultura asko egon dira giza historian zehar. Gizakiak Eguzkiaren inguruan izan zuen lehen ezagutza, eta garrantzitsuena, da Eguzkia [[zeru]]an dagoen objektu distiratsu bat dela, eta bera [[ortzi-muga]]tik gora dagoenean eguna dela eta ez dagoenean [[gau]]a. Antiznaroko kultura askotan Eguzkia [[eguzki-jainko]] bat edo bestelako entitate supernatural bat zela uste zuten. Eguzkia gurtzea jarduera zentrala zen [[Antzinako Egipto]]ko biztanleentzat, [[Inka|Inkentzat]] edo [[Azteka|Aztekentzat]]. [[Hinduismo]]a bezalako erlijioetan Eguzkia oraindik ere jainkotzat hartzen da. Antzinaroko monumentu asko eguzkiarekin lerrokatzeko eraiki ziren; adibidez, hainbat [[megalito]]k zehaztasunez markatzen zuten [[uda]]ko eta [[negu]]ko [[solstizio]]ak. Horren adibidez dira [[Nabta Playa]]ko megalitoak, Egipton, [[Mnajdra]] [[Malta]]n edo [[Stonehenge]] [[Ingalaterra]]n; [[Newgrange]], gizakiak historiaurrean sortutako mendixka bat [[Irlanda]]n, neguaren hasiera noiz zen markatzeko eraiki zen; El Castillo piramidea, [[Chichén Itzá]]n ([[Mexiko]]) udaberriko zein udazkeneko [[ekinozio]]tan igotzen ari den [[suge]] baten itzala irudikatzeko egina dago.

=== Ulermen zientifikoaren garapena ===
[[K.a. 1. milurteko]]an, [[Babiloniar astronomia|Babiloniako astronomoek]] ikusi zuten Eguzkiaren mugimendua [[ekliptika]]n zehar ez zela uniformea, baina ez zuten jakin zergatia bilatzen; gaur egun badakigu Lurrak Eguzkiaren inguruan duen mugimendu eliptikoaren ondorio dela, eta Eguzkia azkarrago mugitzen dela Eguzkitik gertuago dagoenean perihelioan eta geldoago urrunago dagoenean afelioan<ref>{{Erreferentzia|izena=Leverington, David,|abizena=1941-|izenburua=Babylon to Voyager and beyond : a history of planetary astronomy|argitaletxea=Cambridge University Press|data=2003|url=https://www.worldcat.org/oclc/50511046|isbn=0521808405|pmc=50511046|sartze-data=2018-10-04}}</ref>.

Eguzkiaren inguruko azalpen zientifiko eta filosofiko bat eman zuen lehen pertsonen artean Anaxagoras greziar filosofoa egon zen. Heliosen gurdia baino Eguzkia metalezko suzko bola erraldoi bat zela proposatu zuen, [[Peloponeso]]a bera baino handiagoa, eta Ilargiak ematen zuen argia Eguzkiaren argiaren isla baino ez zela<ref>{{Erreferentzia|izena=David|abizena=Sider|izenburua=Anaxagoras on the Size of the Sun|orrialdeak=128–129|hizkuntza=en|data=1973-04|url=https://www.journals.uchicago.edu/action/captchaChallenge?redirectUri=%2Fdoi%2F10.1086%2F365951|aldizkaria=Classical Philology|alea=2|zenbakia=68|issn=0009-837X|doi=10.1086/365951|sartze-data=2018-10-04}}</ref>. Heresia hau irakasteagatik kartzelara sartu zuten eta heriotza zigorra jaso zuen, nahiz eta beranduago askatu zuten [[Perikles]]en interbentzioaren ondorioz. [[Eratostenes]]ek [[K.a. III. mende]]an estimatu zuen Lurraren eta Eguzkiaren arteko distantzia «400 miriada eta 80000 estadiokoa» zela, baina itzulpena oso zaila duen terminoa da: izan daiteke 4.080.000 estadio (755.000 kilometro) edo 804.000.000 estadio (148 milioi edo 153 milioi kilometro artean); azken balioa zehatza da ehuneko txiki batzuetako akatsarekin. [[I. mende]]an, [[Ptolomeo]]k estimatu zuen distantzia Lurraren erradioa baino 1.210 aldiz handiagoa izan beharko zela, gutxi gorabehera 7,71 milioi kilometro<ref>{{Erreferentzia|izena=Bernard R.|abizena=Goldstein|izenburua=The Arabic Version of Ptolemy's Planetary Hypotheses|orrialdeak=3–55|data=1967|url=http://www.jstor.org/stable/1006040|aldizkaria=Transactions of the American Philosophical Society|alea=4|zenbakia=57|doi=10.2307/1006040|sartze-data=2018-10-04}}</ref>.

[[Fitxategi:Aristarchus working.jpg|thumb|Aristarkos Samoskoaren lana.]]
Eguzkia Unibertsoaren zentroa dela eta planetek inguruan biratzen dutenaren teoria [[heliozentrismo]]a da. [[Aristarko Samoskoa]]k proposatu zuen, lehen aldiz, K.a. III. mendean, eta ondoren [[Seleuko Seleuziakoa]]k babestu zuen. Ikuspuntu hau XVI. mendean eredu matematiko batekin defendatu zuen, modu zehatzagoan, [[Nikolas Koperniko]]k.

[[Txinako astronomia|Txinako astronomoek]], [[Han dinastia]]n (K.a. 206–220) zehar lehen aldiz eguzki-orbanak ikusi zituzten, eta euren erregistroa mendeetan zehar egin zituzten. XVII. mendearen hasieran teleskopioa askatu zuenean [[Thomas Harriot]], [[Galileo Galilei]]k eta beste astronomo batzuek eguzki-orban hauek zehatzago ikusteko aukera izan zuten. Galileok proposatu zuen orban horiek Eguzkiaren azalean zeudela, eta ez zirela Lurraren eta Eguzkiaren artean igarotzen ziren objektu txikiak<ref>{{Erreferentzia|izenburua=BBC - History - Galileo Galilei|hizkuntza=en-GB|url=http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/galilei_galileo.shtml|sartze-data=2018-10-04}}</ref>.

[[Al-Battani]] arabiar astronomoak aurkitu zuen Eguzkiak bere apogeoan (Eguzkiak atzeko izar finkoekiko duen posizioa) duen norabidea aldatzen dela<ref>{{Erreferentzia|izena=Charles Joseph|abizena=Singer|izenburua=A short history of scientific ideas to 1900,|argitaletxea=Oxford University Press|hizkuntza=English|data=1968|url=https://www.amazon.com/short-history-scientific-Oxford-paperbacks/dp/B0007IVMF2|edizioa=2nd Edition edition|sartze-data=2018-10-04}}</ref>. [[Ibn Yunus]]ek Eguzkiaren 10.000 sartze ikusi zituen bizitza osoan zehar [[astrolabio]] bat erabilita<ref>{{Erreferentzia|izena=Ronan, Colin|abizena=A.|izenburua=The Cambridge illustrated history of the world's science|argitaletxea=Cambridge University Press|data=1983|url=https://www.worldcat.org/oclc/10411883|isbn=9780521258449|pmc=10411883|sartze-data=2018-10-04}}</ref>.

[[1032]]an [[Artizarra]]ren transito bat behatu zuen [[Avizena]] pertsiar astronomoak. Artizarra Lurretik gertuago dagoela Eguzkia baino ondorioztatu zuen. [[1672]]an [[Giovanni Cassini]]k eta [[Jean Richer]]rek [[Marte]]rekiko dagoen distantzia neurtzea lortu zuten, eta horrekin Eguzkiarekiko dagoen distantzia kalkulatzea posible izan zen.

[[Fitxategi:Newton's Experimentum Crucis (Grusche 2015).jpg|thumb|Isaac Newtonek argiaren deskonposaketarekin egin zuen esperimentuaren marrazkia.]]
[[1666]]an [[Isaac Newton]]ek Eguzkia [[prisma]] baten bidez ikusi zuen, eta erakutsi zuen kolore askotako argiz osatuta dagoela<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Isaac Newton: The man who discovered gravity|hizkuntza=en|url=http://www.bbc.co.uk/timelines/zwwgcdm|aldizkaria=BBC Timelines|sartze-data=2018-10-04}}</ref>. [[1800]]ean [[William Herschel]]ek ikusi zuen eguzkiaren espektroak bazuela ere argi [[infragorri]]a<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Herschel Discovers Infrared Light|data=2012-02-25|url=https://web.archive.org/web/20120225094516/http://coolcosmos.ipac.caltech.edu/cosmic_classroom/classroom_activities/herschel_bio.html|sartze-data=2018-10-04}}</ref>. [[XIX. mende]]an [[espektroskopia]]k aurrerapen handiak izan zituen; [[Joseph von Fraunhofer]]rek espektroan dauden 600 absortzio lerro baino gehiago identifikatu zituen, horietako indartsuenak [[Fraunhofer lerroak]] deitzen dira gaur egun. [[Zientzia iraultza]]ren lehenengo urteetan Eguzkiaren energiaren jatorria misterio handia zen. [[Lord Kelvin]]ek proposatu zuen Eguzkia barne [[bero]]a erradiatzen ari zen gorputz [[likido]] bat zela<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Lord Kelvin {{!}} On the Age of the Sun’s Heat|hizkuntza=en|url=http://zapatopi.net/kelvin/papers/on_the_age_of_the_suns_heat.html|aldizkaria=zapatopi.net|sartze-data=2018-10-04}}</ref>. Kelvin eta [[Hermann von Helmholtz]]ek proposatu zuten grabitazio kontrakzio mekanismo bat energia horren jatorria azaltzeko, baina estimatutako adina 20 milioi urtekoa zen, garaiko aurkikuntza geologikoek proposatzen zuten 300 milioi urte baino askoz gutxiago<ref>{{Erreferentzia|izena=Frank D.|abizena=Stacey|izenburua=Kelvin's age of the Earth paradox revisited|orrialdeak=13155–13158|hizkuntza=en|data=2000-06-10|url=https://agupubs.onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1029/2000JB900028|aldizkaria=Journal of Geophysical Research: Solid Earth|alea=B6|zenbakia=105|issn=0148-0227|doi=10.1029/2000jb900028|sartze-data=2018-10-04}}</ref>. [[1890]]an [[Joseph Lockyer]]rek, [[helio]]a eguzki espektroan aurkitu eta gero, proposatu zuen Eguzkiaren sorrerako [[meteorito]]etan oinarritutako teoria bat<ref>{{Erreferentzia|izena=Lockyer, Joseph|abizena=Norman|izenburua=The meteoritic hypothesis; a statement of the results of a spectroscopic inquiry into the origin of cosmical systems|hizkuntza=en|data=1890|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1890mhsr.book.....L|aldizkaria=London and New York, Macmillan and co., 1890.|sartze-data=2018-10-04}}</ref>.

[[1904]]an dokumentatutako soluzio bat eskaini zen. [[Ernest Rutherford]]ek proposatu zuen Eguzkiaren emaria barne bero-iturri baten ondorio zela, eta [[desintegrazio erradioaktibo]]a proposatu zuen iturri gisa<ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Nature of Scientific Inquiry|url=http://www.philosophy.umd.edu/Faculty/LDarden/sciinq/|aldizkaria=www.philosophy.umd.edu|sartze-data=2018-10-04}}</ref>. Hala ere, [[Albert Einstein]]ek eman zuen pista nagusia Eguzkiaren energiaren jatorriaren inguruan, [[masa eta energiaren ekibalentzia]] ezarri zuenean, bere formula famatuaren bidez, [[E=mc2|<math>E = m\text{c}^2</math>]]<ref>{{Erreferentzia|izena=Stephen|abizena=Hawking|izenburua=The universe in a nutshell|argitaletxea=Bantam Books|data=2001|url=https://www.worldcat.org/oclc/46959876|isbn=055380202X|pmc=46959876|sartze-data=2018-10-04}}</ref>. [[1920]]an Sir [[Arthur Eddington]]ek proposatu zuen Eguzkiaren nukleoan zeuden presio eta tenperaturen ondorioz [[fusio nuklear]]ra ematen zela, hidrogenoa (protoiak) helio nukleo bilakatuz, eta honekin energia sortzen zela masaren aldaketaren ondorio gisa<ref>{{Erreferentzia|abizena=esa|izenburua=Studying the stars, testing relativity: Sir Arthur Eddington|hizkuntza=en-GB|url=http://www.esa.int/esaSC/SEMDYPXO4HD_index_0.html|aldizkaria=European Space Agency|sartze-data=2018-10-04}}</ref>. [[Cecilia Payne]]k [[1925]]ean hidrogenoa Eguzkiaren gehiengoa zela demostratu zuen, [[Meghnad Saha]] indiar fisikariak garatutako [[ionizazio]] teoria erabilita. [[1930eko hamarkada]]n fusioaren kontzeptu teorikoa garatu zuten [[Subrahmanyan Chandrasekhar]] eta [[Hans Bethe]] astrofisikariek. Hans Bethek Eguzkiaren energia iturri nagusi diren bi erreakzio nuklearren energia-produkzioaren xehetasunak kalkulatu zituen<ref>{{Erreferentzia|izena=H. A.|abizena=Bethe|izenburua=On the Formation of Deuterons by Proton Combination|orrialdeak=862–862|abizena2=Critchfield|izena2=C. L.|data=1938-11-15|url=https://link.aps.org/doi/10.1103/PhysRev.54.862.2|aldizkaria=Physical Review|alea=10|zenbakia=54|doi=10.1103/PhysRev.54.862.2|sartze-data=2018-10-04}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=H. A.|abizena=Bethe|izenburua=Energy Production in Stars|orrialdeak=434–456|data=1939-03-01|url=https://link.aps.org/doi/10.1103/PhysRev.55.434|aldizkaria=Physical Review|alea=5|zenbakia=55|doi=10.1103/PhysRev.55.434|sartze-data=2018-10-04}}</ref>. [[1957]]an [[Margaret Burbridge]]k, [[Geoffrey Burbridge]]k, [[William Fowler]]rek eta [[Fred Hoyle]]k demostratu zuten Unibertsoan dauden elementu gehienak izarren barruko erreakzio nuklearretan sortu zirela, horietako batzuk Eguzkian ematen direnak bezalakoak<ref>{{Erreferentzia|izena=E. Margaret|abizena=Burbidge|izenburua=Synthesis of the Elements in Stars|orrialdeak=547–650|abizena2=Burbidge|abizena3=Fowler|abizena4=Hoyle|izena2=G. R.|izena3=William A.|izena4=F.|data=1957-10-01|url=https://link.aps.org/doi/10.1103/RevModPhys.29.547|aldizkaria=Reviews of Modern Physics|alea=4|zenbakia=29|doi=10.1103/RevModPhys.29.547|sartze-data=2018-10-04}}</ref>.

=== Eguzkirako espazio-misioak ===
[[Fitxategi:Sunspots and Solar Flares.jpg|thumb|[[Ekaitz geomagnetiko]] erraldoia, 2012ko martxoaren 13ko 1:29 PM.]]
[[Fitxategi:Moon transit of sun large.ogv|thumb|Ilargia STEREO Bren aurretik pasatzen kamera ultramorearen kalibrazio proban zehar.]]
[[Fitxategi:Giant_prominence_on_the_sun_erupted.jpg|thumb|SDO sateliteak ikusitako eguzki-erupzio erraldoia.]]
[[Fitxategi:BLUE_STEREO_3D_Time_for_Space_Wiggle.gif|thumb|STEREO misioak hiru dimentsiotan ikusteko aukera ematen du.]]
Eguzkia aztertzeko diseinatutako lehenengo [[satelite artifizial]]ak [[NASA]]ren [[Pioneer programa]]ko 5, 6, 7, 8 eta 9 izan ziren, [[1959]]a eta [[1968]] artean espazioratu zirenak. Satelite hauek Eguzkiaren inguruan biratzen ziren, Lurraren distantzia antzekora, eta Eguzkiaren haizeen zein eremu magnetikoaren lehen neurketak egin zituzten. [[Pioneer 9]] misioa bereziki luzea izan zen, 1983ko maiatzera arte<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Pioneer 6-7-8-9-E|data=2006-04-22|url=https://web.archive.org/web/20060422075141/http://www.astronautix.com/craft/pio6789e.htm|sartze-data=2018-10-05}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Solar System Exploration: Missions: By Target: Our Solar System: Past: Pioneer 9|data=2012-04-02|url=https://web.archive.org/web/20120402205810/http://solarsystem.nasa.gov/missions/profile.cfm?MCode=Pioneer_09|sartze-data=2018-10-05}}</ref>.

[[1970eko hamarkada]]n [[Helios misioa|Helios]] espaziontziak eta [[Skylab]]en [[Apollo Telescope Mount|''Apollo Telescope Mount''ek]] eguzki-haizearen eta eguzki koroaren inguruko datu zientifiko garrantzitsuak eskaini zituzten. Helios 1 eta Helios 2 sateliteak AEB-Alemania kolaborazioaren ondorio izan ziren, eta Merkuriok perihelioan duen orbitaren barnealderaino joan ziren eguzki-haizea neurtzera<ref name="Burlaga">{{Erreferentzia|izena=L.F.|abizena=Burlaga|izenburua=Magnetic fields and plasmas in the inner heliosphere: Helios results|orrialdeak=1619–1627|data=2001-12|url=https://doi.org/10.1016/S0032-0633(01)00098-8|aldizkaria=Planetary and Space Science|alea=14-15|zenbakia=49|issn=0032-0633|doi=10.1016/s0032-0633(01)00098-8|sartze-data=2018-10-05}}</ref>. Skylab espazio-estazioak, NASAk 1973an espazioratu zuena, eguzki-behatoki bat zuen, Apollo Telescope Mount izenekoa, estazioaren parte ziren astronautek kudeatua. Skylabek eguzki koroaren emisio ultramoreen lehen eguzki trantsizioa behatu zuen<ref name="ultraviolet">{{Erreferentzia|izena=Bhola N.|abizena=Dwivedi|izenburua=Our ultraviolet Sun|orrialdeak=587–595|data=2006|url=http://www.jstor.org/stable/24094361|aldizkaria=Current Science|alea=5|zenbakia=91|sartze-data=2018-10-05}}</ref>. Aurkikuntzen barruan, lehenengo [[koroko eiekzio masibo]]ak ikusi zituzten, eta koroko zuloak, gaur egun eguzki-haizearekin loturik daudela dakigunak<ref name="Burlaga" />.

[[1980]]an NASAk [[Solar Maximum Mission|''Solar Maximum Mission'']] izeneko misioa egin zuen. Espazio-ontzia [[gamma izpi]]ak, [[X izpi]]ak eta [[erradiazio ultramore]]a ikusteko prestatu zuten, eguzki-jarduera eta distira altuko garai horretan. Jaurti eta hilabete gutxira, hala ere, arazo elektroniko batek satelitea itzalarazi zuen, eta hiru urte eman zituen egoera inaktiboan. [[1984]]an [[Challenger]]ren [[STS-41C]] misioak satelitea berreskuratu zuen eta konpondu zuten, berriro orbitan jarri aurretik. Misioak eguzki-koroaren milaka irudi lortu zituen 1989ko ekainean Lurraren atmosferan sartu aurretik<ref>{{Erreferentzia|izenburua=SMM: Mission Overview|data=2006-04-05|url=https://web.archive.org/web/20060405183758/http://web.hao.ucar.edu/public/research/svosa/smm/smm_mission.html|sartze-data=2018-10-05}}</ref>.

Japoniak [[1991]]an [[Yohkoh]] (Eguzki-izpi) satelitea jaurti zuen, X-izpien uhin-luzeran eguzki-erupzioak aztertzeko. Misio honetako datuei esker zientzialariek hainbat erupzio mota aztertu ahal izan zituzten, eta demostratu zuten jarduera maximoko eskualdeetatik urrun zeuden koroak eremuak uste baino askoz dinamikoak eta aktiboagoak zirela. Yohkoh eguzki-ziklo oso bat aztertu zuen, baina standby egoeran jarri zen 2001eko eguzki-eklipse batek Eguzkiarekin zuen lotura hautsi zuenean. 2005ean suntsitu zen atmosferan sartu ostean<ref>{{Erreferentzia|izenburua=JAXA {{!}} Result of Re-entry of the Solar X-ray Observatory "Yohkoh" (SOLAR-A) to the Earth's Atmosphere|hizkuntza=en|url=http://www.jaxa.jp/press/2005/09/20050913_yohkoh_e.html|aldizkaria=www.jaxa.jp|sartze-data=2018-10-05}}</ref>.

Orain arte eguzki-misiorik garrantzitsuenetako bat [[Solar and Heliospheric Observatory|''Solar and Heliospheric Observatory'']] (SOHO) izan da, [[Europako Espazio Agentzia]]k eta [[NASA]]k elkarrekin 1995eko abenduaren 2an jaurti zutena<ref name="ultraviolet" />. Hasieran bi urteko misioa zen, baina 2012ra arte hedatu zen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Mission extensions approved for science missions|hizkuntza=en-GB|url=http://sci.esa.int/science-e/www/object/index.cfm?fobjectid=45685|aldizkaria=sci.esa.int|sartze-data=2018-10-05}}</ref>. Hain izan da baliagarria, ezen beste jarraipeneko misio bat diseinatu zen, [[Solar Dynamics Observatory|Solar ''Dynamics Observatory'']] izenekoa, 2010eko otsailean hasia<ref>{{Erreferentzia|izena=Holly|abizena=Zell|izenburua=NASA Successfully Launches a New Eye on the Sun|hizkuntza=en|data=2013-06-06|url=http://www.nasa.gov/home/hqnews/2010/feb/HQ_10-040_SDO_launch.html|aldizkaria=NASA|sartze-data=2018-10-05}}</ref>. Lurraren eta Eguzkiaren arteko [[Lagrangeren puntu]]an kokatuta (puntu bat non bi objektuen erakarpen grabitatorioa berdina den), SOHOk uhin-luzera askotako Eguzkiaren jarraipena egin du hasieratik. Eguzkiaren behaketa zuzenaz gain, SOHOk hainbat [[kometa]] aurkitu ditu, horietako asko Eguzkiaren ondotik pasatzean guztiz suntsitzen diren kometa txikiak<ref>{{Erreferentzia|izenburua=GMS: What is a Sungrazing Comet?|hizkuntza=en|url=https://svs.gsfc.nasa.gov/11307|aldizkaria=svs.gsfc.nasa.gov|sartze-data=2018-10-05}}</ref>.

Orain arte aipatutako satelite eta zunda guztiak ekliptikaren planotik aztertu dute Eguzkia, beraz detaile handiarekin ekuatoreko eskualdeak baino ez dira ikertu. [[Ulysses zunda]] 1990an jaurti zen Eguzkiaren eskualde polarrak aztertzeko. Lehenengo [[Jupiter]]reraino joan zen, eta bertan orbita aldatu eta ekliptikatik ateratzeko abiadura hartu zuen. Ulyssesek bere orbita egokia hartu zuenean eguzki-haizea eta eremu-magnetikoa aztertzeari ekion zion; haizea goiko latitudeetan 750 kilometro segundoko abiaduran mugitzen zela ikusi zuen, uste zena baino gutxiago, eta latitude altuetatik ateratzen ziren uhin magnetiko handiak zeudela ere, [[izpi kosmiko]]ak barreiatzen zituztenak<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Ulysses - Science - Primary Mission Results|data=2006-01-06|url=https://web.archive.org/web/20060106150819/http://ulysses.jpl.nasa.gov/science/mission_primary.html|sartze-data=2018-10-05}}</ref>.

Fotosferak elementuen ugaritasuna ondo ezagutzen da, batez ere espektroskopia ikerketak direla eta, baina Eguzkiaren barnealdearen konposizioa ez da ondo ezagutzen. Eguzki-haizeen lagin bat hartu zuen misioa diseinatu zen, [[Genesis misioa|Genesis]] izenekoa, material horren konposaketa zuzenean neurtu ahal izateko<ref>{{Erreferentzia|izena=Michael J.|abizena=Calaway|izenburua=Genesis capturing the sun: Solar wind irradiation at Lagrange 1|orrialdeak=1101–1108|abizena2=Stansbery|abizena3=Keller|izena2=Eileen K.|izena3=Lindsay P.|data=2009-04|url=https://doi.org/10.1016/j.nimb.2009.01.132|aldizkaria=Nuclear Instruments and Methods in Physics Research Section B: Beam Interactions with Materials and Atoms|alea=7|zenbakia=267|issn=0168-583X|doi=10.1016/j.nimb.2009.01.132|sartze-data=2018-10-05}}</ref>.

[[Solar Terrestrial Relations Observatory|''Solar Terrestrial Relations Observatory'']] (STEREO) misioa 2006ko urrian hasi zen. Bi satelite berdin jaurti ziren orbitara, beti euren arteko distantzia handituz Lurra atzean utziz. Horrela, [[irudi estereoskopiko]]ak lor daitezke eta Eguzkian ematen diren hainbat fenomeno hiru dimentsiotan ikertu<ref>{{Erreferentzia|izena=Holly|abizena=Zell|izenburua=STEREO Spacecraft & Instruments|hizkuntza=en|data=2015-04-14|url=http://www.nasa.gov/mission_pages/stereo/spacecraft/index.html|aldizkaria=NASA|sartze-data=2018-10-05}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=R. A.|abizena=Howard|izenburua=Sun Earth Connection Coronal and Heliospheric Investigation (SECCHI)|orrialdeak=67–115|hizkuntza=en|abizena2=Moses|abizena3=Vourlidas|abizena4=Newmark|abizena5=Socker|abizena6=Plunkett|abizena7=Korendyke|abizena8=Cook|abizena9=Hurley|izena2=J. D.|izena3=A.|izena4=J. S.|izena5=D. G.|izena6=S. P.|izena7=C. M.|izena8=J. W.|izena9=A.|data=2008-04|url=https://doi.org/10.1007/s11214-008-9341-4|aldizkaria=Space Science Reviews|alea=1-4|zenbakia=136|issn=0038-6308|doi=10.1007/s11214-008-9341-4|sartze-data=2018-10-05}}</ref>.

2020 inguruan [[India]] 100 kilogramoko satelitea erabiliko du Eguzkia ikertzeko. [[Aditya]] izenarekin, bere instrumentu nagusiak Eguzkiaren koroko dinamikak aztertzeko [[koronografo]] bat da<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Aditya 1 launch delayed to 2015-16 - Times of India|url=http://timesofindia.indiatimes.com/india/Aditya-1-launch-delayed-to-2015-16/articleshow/16326842.cms|aldizkaria=The Times of India|sartze-data=2018-10-05}}</ref>.

== Behaketa zuzenaren ondorioak ==

Eguzkiaren argia [[begi]] hutsez ikusteak mina sor dezake; hala ere, denbora tarte labur batez begiratzea ez da arriskutsua [[begi-nini]]a dilataturik ez badago<ref>{{Erreferentzia|izena=T. J.|abizena=White|izenburua=Chorioretinal temperature increases from solar observation|orrialdeak=1–17|hizkuntza=en|abizena2=Mainster|abizena3=Wilson|abizena4=Tips|izena2=M. A.|izena3=P. W.|izena4=J. H.|data=1971-03|url=https://doi.org/10.1007/BF02476660|aldizkaria=The Bulletin of Mathematical Biophysics|alea=1|zenbakia=33|issn=0007-4985|doi=10.1007/bf02476660|sartze-data=2018-10-05}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=M. O.|abizena=Tso|izenburua=The human fovea after sungazing|orrialdeak=OP788–795|abizena2=La Piana|izena2=F. G.|data=1975-11|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/1209815|aldizkaria=Transactions. Section on Ophthalmology. American Academy of Ophthalmology and Otolaryngology|alea=6|zenbakia=79|issn=0161-6978|pmid=1209815|sartze-data=2018-10-05}}</ref>. Eguzkia zuzenean begiratzen bada [[fosfeno]] izeneko artefaktu bisualak sortzen dira, eta denbora laburreko [[itsutasun]]a. 4 miliwatt igortzen dira ere zuzenean [[erretina]]ra, berotzen eta distira horri modu egokian erantzun ezin dioten begietan kalteak sortuz<ref>{{Erreferentzia|izena=M W|abizena=Hope-Ross|izenburua=Ultrastructural findings in solar retinopathy|orrialdeak=29–33|hizkuntza=En|abizena2=Mahon|abizena3=Gardiner|abizena4=Archer|izena2=G J|izena3=T A|izena4=D B|data=1993-01|url=https://doi.org/10.1038/eye.1993.7|aldizkaria=Eye|alea=1|zenbakia=7|issn=0950-222X|doi=10.1038/eye.1993.7|sartze-data=2018-10-05}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=H.|abizena=Schatz|izenburua=Solar retinopathy from sun-gazing under the influence of LSD.|orrialdeak=270–273|hizkuntza=en|abizena2=Mendelblatt|izena2=F.|data=1973-04-01|url=https://bjo.bmj.com/content/57/4/270|aldizkaria=British Journal of Ophthalmology|alea=4|zenbakia=57|issn=0007-1161|pmid=4707624|doi=10.1136/bjo.57.4.270|sartze-data=2018-10-05}}</ref>. Eguzkiaren argi [[ultramore]]ak begien horitzea dakar urteen poderioz, eta uste denez [[begi-lauso]]<nowiki/>en sorreran eragiten du, baina honek ultramoreen kopuruaren araberakoa izango da, eta ez da Eguzkiari zuzenean begiratzeagatik<ref>{{Erreferentzia|izenburua=NASA - Eye Safety During Solar Eclipses|url=http://eclipse.gsfc.nasa.gov/SEhelp/safety2.html|aldizkaria=eclipse.gsfc.nasa.gov|sartze-data=2018-10-05}}</ref>. Eguzkia begi hutsez denbora luzez begiratzen bada argi ultramorearen eta eguzki-erredura moduko lesioak sortzen dira erretinan, 100 segundotik aurrera, bereziki UV argia indartsua den eremuetan<ref>{{Erreferentzia|izena=WILLIAM T.|abizena=HAM|izenburua=Retinal sensitivity to damage from short wavelength light|orrialdeak=153–155|hizkuntza=En|abizena2=MUELLER|abizena3=SLINEY|izena2=HAROLD A.|izena3=DAVID H.|data=1976-03|url=https://doi.org/10.1038/260153a0|aldizkaria=Nature|alea=5547|zenbakia=260|issn=0028-0836|doi=10.1038/260153a0|sartze-data=2018-10-05}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Effects of constant light on visual processes|argitaletxea=Plenum Press|data=1980|url=https://www.worldcat.org/oclc/5677168|isbn=0306403285|pmc=5677168|sartze-data=2018-10-05}}</ref>; kondizio horiek okerrago dira gazteen begietan edo lenteak erabiltzen dituztenentzat, Eguzkia [[zenit]]ean dagoenean edo oso altuera handian gaudenetan.
== Eguzki-sistema ==
{{sakontzeko|Eguzki-sistema}}
{{irudi zabala|Solar System planets, dual scale.jpg|3000px|Eguzkia eta planeten orbitak. Distantziak eskalan daude, planetak ez.}}
[[Eguzki-sistema]] da Eguzkiaren inguruan [[orbita]] ezberdinetan jirabiran dabiltzan objektu ezberdinak ([[planeta]]k, [[planeta nano]]ak, [[satelite natural|sateliteak]], [[asteroide]]ak, [[kometa]]k...) biltzen dituen [[Unibertso]]aren zatia. Zentzu hertsian, Eguzkia eta bere inguruan [[grabitazio]]ak itxita biratzen duten gorputzen multzoa da, eta biraketa hori zuzenekoa edo zeharkakoa izan daiteke.<ref group="oh">Zeharkakoak dira, adibidez, planeten inguruan biratzen duten satelite naturalak. Eguzkiaren inguruan biratzen dute, baina ez zuzenean, planeta ere inguratzen dutelako bide horretan</ref> Eguzkiaren inguruan zuzenean biratzen duten objekturik handienak zortzi [[planeta]]k dira.<ref group="oh">Historian zehar beste planeta batzuk izan dira, adibidez 1930etik 2006ra Pluton planetatzat hartzen zen</ref> Beste objektuak nabarmen txikiagoak dira, izan [[planeta nano]] edo [[Eguzki-sistemako gorputz txiki]]ak. Modu ez zuzenean Eguzkiaren inguruan biratzen ari diren objektuetatik, planeten ilargiak, bi planetarik txikiena den [[Merkurio (planeta)|Merkurio]] baino handiagoak dira.<ref group="oh">Merkurio baino handiagoak diren bi ilargiak [[Ganimedes]] (Jupiterren inguruan biratzen duena) eta [[Titan (satelitea)|Titan]] (Saturnoren inguruan biratzen duena) daude. Hala ere, Merkurioren masaren erdia baino gutxiago dute.</ref>

Eguzki-sistema [[Eguzki sistemaren sorrera eta garapena|orain dela 4.600 milioi urte sortu zen]], [[molekula laino]] baten [[grabitazio-kolapso]]aren ondorioz. Sistemaren masaren zatirik handiena Eguzkian dago eta, ondoren, geratzen denaren gehiengoa [[Jupiter]]ren. Barneko lau planetak, [[Merkurio (planeta)|Merkurio]], [[Artizarra]], [[Lurra]] eta [[Marte]] [[planeta teluriko]]ak dira, batez ere [[arroka]] eta [[metal]]ez osatuak. Beste lau planetak [[planeta erraldoi]]ak dira, telurikoak baino nabarmen handiago. Bi handienak, Jupiter eta [[Saturno]] gasezko erraldoiak dira, batez ere [[hidrogeno]] eta [[helio]]z osatuak. Kanpoko bi planetak, [[Urano]] eta [[Neptuno]] [[izotz]]ezko erraldoiak dira, batez ere [[ur]]a, [[amoniako]] eta [[metano]]z osatuak. Zortzi planetek [[orbita]] ia zirkularrak dituzte, [[ekliptika]] deitzen den planoa ia laua jarraituz.

Eguzki-sistemak beste objektu txikiago batzuk ere baditu.<ref name="IAU" group="oh">IAUren definizioaren arabera, Eguzkiaren inguruan orbitan ari diren objetuak hiru kategoriatan sailkatzen dira: [[planeta]]k, [[planeta nano]]ak eta [[Eguzki-sistemako gorputz txiki]]ak.

Planeta bat Eguzkiaren inguruan biratzen ari den objetu bat da, zeinen masa nahikoa den grabitateak (ia-)[[esfera|esferikoa]] den objetu bat izateraino eraman duena, eta bere ibilbidean dauden objetuak garbitu dituena. Definizio honen arabera Eguzki-sisteman zortzi planeta daude: Merkurio, Artizarra, Lurra, Marte, Jupiter, Saturno, Urano eta Neptuno. Bere orbita Kuiper gerrikoko beste objektuetatik garbitu ez duelako, Plutonek ez du definizio hau betetzen. Pluton planeta nano bat da, beraz, Eguzkiaren inguruan orbita egiten duen eta ia-esferikoa den objektua bere grabitate propioa dela eta, baina ez dituenak bere auzoko planetesimalak garbitu eta ez dena satelite bat. Plutonez gain IAUk beste lau planeta nano onartzen ditu Eguzki-sisteman: Zeres, Haumea, Makemake eta Eris. Beste objetu batzuk ez-ofizialki ere planeta nano gisa izendatu dira, hala nola 2007 OR10, Sedna, Orkus eta Quaoar. Plutoni erreferentzia eginez, Neptunoz haraindiko orbita duten planeta nanoei "plutoide" izena eman ohi zaie.

Eguzkiaren inguruan biratzen duten beste objektu txikiak [[Eguzki-sistemako gorputz txiki]] izena hartzen dute.</ref> [[Asteroide gerrikoa]] Marte eta Jupiterren artean orbitatzen duten milaka objektuk osatzen dute. Objektu hauek, planeta telurikoek bezala, arroka eta metalak dituzte osagai. Neptunoren orbita igaro ondoren [[Kuiperren gerrikoa]] dago, [[Neptunoz haraindiko objetu|Neptunoz haraindiko objektuz]] osatua. Hauek, batez ere, [[izotz]]ez osaturik daude eta disko sakabanatu bat osatzen dute. Gerriko honen ostean berriki aurkitutako [[sednoide]]ak daude. Populazio hauen artean dozena batzuek, eta agian hamarnaka mila objektu daude euren [[grabitate]]ak biribildu dituenak. Objektu hauei [[planeta nano]] izena ematen zaie. Ezagutzen diren planeta nano batzuk [[Zeres (planeta nanoa)|Zeres]] asteroidea edo [[Pluton (planeta nanoa)|Platon]] eta [[Eris (planeta nanoa)|Eris]] dira. Bi eskualde hauez gain, badira beste populazio batzuk gorputz-txikien artean sailkatzen direnak, hala nola [[kometa]]k, [[zentauro (astronomia)|zentauroak]] edo [[planeten-arteko hauts-hodeiak]]. Guzti hauek eremu ezberdinen artean bidaiatzen dute, orbita [[Elipse|eliptiko]] ezberdinekin. Sei planetek, gutxienez lau planeta nanok, eta beste gorputz-txiki batzuek [[satelite]] naturalak dituzte, askotan "ilargi" izena hartzen dutenak [[Ilargia]] dela eta. Kanpoko lau planeta erraldoiek [[eraztun planetario]]a dute, hautsez eta objektu txikiz osatuak.

== Oharrak ==
{{erreferentzia zerrenda|taldea=oh|2}}

== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|3}}

== Ikus, gainera ==
{{zutabeak|kopurua=2|
* [[Eguzki-sistema]]
* [[Eguzki eklipse]]a
* [[Eguzki erradio]]a
* [[Eguzki-energia]]
* [[Eguzki-lore]]a
* [[Ekilore]]a
}}

== Kanpo estekak ==
{{atari|Eguzki-sistema}}
* [http://sohowww.nascom.nasa.gov/ Nasaren SOHO (Solar & Heliospheric Observatory) satelitea]
* [https://web.archive.org/web/20140408014721/http://www.nso.edu/ Ameriketako Estatu Batuetako ''National Solar Observatory'']
* [http://www.boston.com/bigpicture/2008/10/the_sun.html Eguzkiaren irudi bilduma ikusgarria] (''[[The Boston Globe]]'')
{{autoritate kontrola}}

{{Eguzki sistema aurkibidea}}

[[Kategoria:Eguzkia]]
[[Kategoria:Plasma fisika]]
[[Kategoria:G motako sekuentzia nagusiko izarrak]]
[[Kategoria:Artikulu nabarmenduak]]
[[Kategoria:Argi iturriak]]
[[Kategoria:Plasma espaziala]]