Elikagai-gehigarri-en iturria ikusi

{{HezkuntzaPrograma|Fisika eta Kimika}}
[[Fitxategi:Vanilla extract.JPG|thumb|[[Bainilina]] elikagai-gehigarri bat da, batez ere zaporea emateko erabiltzen dena.]]
'''Elikagai-gehigarriak''' [[Janari|elikagai]] moduan kontsumitzen ez diren eta produktuaren osagai bereizgarria ere ez diren [[Substantzia (argipena)|substantziak]] dira, balio nutritiboa izan dezaketenak edo ez.

Elikagai-gehigarri baten erabilerak helburu teknologiko bat izango du, eta elikagaiaren ekoizpenean, transformazioan, prestaketan, tratamenduan, ontziraketan, garraioan eta biltegiratzean gehitzen bada, gehigarria bera edo bere azpiproduktuak modu zuzenean edo ez zuzenean elikagaiaren osagai bilakatuko dira.

== Baimentze eta eskakizunak ==
Europar Batasunean, elikagai-gehigarri guztiak baimendu egiten dira soilik legerian<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Reglamento (CE) n o 1331/2008 del Parlamento Europeo y del Consejo, de 16 de diciembre de 2008 , por el que se establece un procedimiento de autorización común para los aditivos, las enzimas y los aromas alimentarios (Texto pertinente a efectos del EEE)|hizkuntza=es|data=2008-12-31|url=http://data.europa.eu/eli/reg/2008/1331/oj/spa|alea=32008R1331|sartze-data=2018-04-20}}</ref> ezarritako irizpideak betetzen baldin badituzte (batez ere euren jatorria eta purutasunarekin lotutakoak). Izan ere, onartuak izateko elikagai-gehigarrien erabilerak segurua izan behar du, behar teknologiko bati erantzun behar dio, kontsumitzaileari akatsera ez dio eraman behar eta onura bat eragin behar du elikagaien ezaugarri teknologiko zein organoleptikoetan.
== 1333/2008 Erregelamendua<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=EUR-Lex - 32008R1333 - EN - EUR-Lex|hizkuntza=en|url=http://data.europa.eu/eli/reg/2008/1333/oj|aldizkaria=data.europa.eu|sartze-data=2018-03-19}}</ref> ==
1333/2008 Erregelamenduak elikagai-gehigarrien erabileraren inguruan arautzen du. Honen helburua giza [[osasun]]a bermatzea eta kontsumitzaileak eta haien interesak babestea da besteak beste, beti ere [[ingurumen]]a zainduz.

Erregelamenduak ondorengo hauek ezartzen ditu: baimenduta dauden elikagai gehigarrien zerrendak, gehigarri bakoitzak elikagai desberdinetan duen erabilera eta azkenik, zuzenean elikagai-gehigarri moduan saltzen direnean, haien [[Elikagaien etiketatzea|etiketatuaren]] inguruko arauak.

Onartutako gehigarri guztiek erabilera mugatua dute, beraz. Elikagai talde bakoitzean zein gehigarri erabili daitekeen eta erabiltzeko gehienezko dosia zein den ere araututa daude. Batzuetan, ez dago dosi maximorik definituta eta gehigarria helburua betetzeko kontzentrazio baxuenetan erabili behar dela adierazten da (''Quantum satis'' delakoa).

== Gehigarrien eta teknologia-laguntzailekideen arteko aldeak ==
“Teknologia-laguntzailekidea” elikagaiaren ekoizpenean erabiltzen den baina azken produktuan ez dagoen substantzia da, hurrengo ezaugarriak bete behar duena<ref name=":0" />:

# Ez da elikagai gisa zuzenean kontsumitzen
# Helburu teknologiko jakin batekin erabiltzen da
# Amaierako produktuan ager daiteke teknikoki saihestezina bada guztiz desagertaraztea, eta baldin eta osasunerako arriskua suposatzen ez badu eta amaierako produktuan efektu teknologikorik ez badu.

Teknologia-laguntzailekideak 1333/2008 Erregelamenduan definitzen dira, baina aplikazio-eremutik kanpo uzten ditu, eta momentuz ez dago legeria zehatza substantzia hauen inguruan Europan.

Gehigarriak ez bezala, Teknologia-laguntzailekideak produktu finalean ez dira ageri, beraz ez dira elikagaiaren osagaiak, eta 1169/2011 Erreglamenduan arautzen den bezala<ref name=":1">{{Erreferentzia|izenburua=EUR-Lex - 32011R1169 - EN - EUR-Lex|hizkuntza=en|url=http://eur-lex.europa.eu/legal-content/ES/ALL/?uri=CELEX:32011R1169|aldizkaria=eur-lex.europa.eu|sartze-data=2018-04-20}}</ref>, kontsumitzaileari bideratutako informazioari buruzkoa, hain zuzen, ez dira osagaien zerrendan agertu behar. Etiketatuan bakarrik aipatu behar dira baldin eta substantzia hauek alergia edo intolerantziak eragiteko gai badira. Adibidez, kaseinak eta kaseinatoak, esnetik eratorritakoak.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Aecosan - Agencia Española de Consumo, Seguridad Alimentaria y Nutrición|hizkuntza=es|url=http://www.aecosan.msssi.gob.es/AECOSAN/web/seguridad_alimentaria/subdetalle/coadyuvantes_tecnologicos.htm|aldizkaria=www.aecosan.msssi.gob.es|sartze-data=2018-03-19}}</ref><ref name=":1" />

Teknologia-laguntzailekideen funtzioak, beste askoren artean, hurrengoak izan daitezke: katalizatzaileak, agente filtratzaileak, detergenteak, aparraren aurkako agenteak...<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Coadyuvantes con perfil lipídico, fundamentales para la industria alimentaria - Tech Press|hizkuntza=es-ES|data=2011-12-15|url=https://techpress.es/coadyuvantes-con-perfil-lipidico-fundamentales-para-la-industria-alimentaria/|aldizkaria=Tech Press|sartze-data=2018-03-19}}</ref>

== Sailkapena ==
Elikagai-gehigarriak sailkatzeko honako irizpideak erabiltzen dira<ref>{{Erreferentzia|izena=Fundación Vasca para la Seguridad Agroalimentaria - ELIKA - Nekazaritzako Elikagaien Segurtasunerako Euskal|abizena=Fundazioa|urtea=|izenburua=ELIKA kontsumitzaileentzat - Elikagai gehigarriak|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=eu|url=http://www.elika.eus/consumidor/eu/preguntas_aditivos.asp|aldizkaria=www.elika.eus|sartze-data=2018-03-19}}{{Apurtutako esteka|date=otsaila 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>:

=== Ezaugarri organoleptikoak aldatzen dituzten substantziak ===
{| class="wikitable"
|+
!Mota
!Funtzioa
!Adibideak
!Irudia
|-
|Koloratzaileak
|Elikagaiari kolorea ematen dion substantzia.
|[[Azorrubina]] (E-122)
[[Amaranto]]a (E-123)
|[[Fitxategi:Food coloring.jpg|frameless|80x80px]]
|-
|Azidotzaileak
|Elikagai baten zaporea aldatu edo indartzen dute azidotasuna aldatuz.
|[[Azido zitriko]]a (E-330)
[[Azido metatartariko]]a (E-353)
|[[Fitxategi:Zitronensäure_im_Mikroskop_mit_Polfilter_besser.jpg|frameless|80x80px]]
|-
|Edulkoratzaileak
|Elikagaiari zapore gozoa ematen dion substantzia da (substantzia ezin da azukre mono edo disakaridoa izan)
|[[Sorbitol]]a (E-420)
[[Manitol]]a (E-421)
|[[Fitxategi:Süßstoff_Saccharin_Zucker-Museum.jpg|frameless|80x80px]]
|-
|Zapore indartzaileak
|Elikagaiaren aroma edo zaporea indartzeko balio duen substantzia.
|[[Potasio kloruro]]a (E-508)
[[Monosodio glutamato]]a (E-621)
|[[Fitxategi:2015-03-07 Pakistanisches, sogenanntes Himalaya-Salz 0399.jpg|frameless|80x80px]]
|}

=== Aldaketa kimiko edo biologikoak eragozten dituzten substantziak ===
{| class="wikitable"
!Mota
!Funtzioa
!Adibideak
!Irudia
|-
|Antioxidatzaileak
|Elikagaiaren bizi-iraupena luzatzeko eta narriadurak eragindako oxidazioak saihesteko erabiltzen diren substantziak.
|[[Sufre dioxido]]a (E-220)
[[Lezitina]] (E-322)
|[[Fitxategi:Acide_ascorbique_3.JPG|frameless|80x80px]]
|-
|Kontserbagarriak
|Elikagaiaren bizi-iraupena luzatzen dute eta mikroorganismoen eragindako degradazioagatik babesten dute.
|[[Azido sorbiko]]a (E-200)
[[Sorbato potasiko]]a (E-202)
|
|}

=== Itxura eta ezaugarri fisikoak egonkortzen dituzten substantziak ===
{| class="wikitable"
!Mota
!Funtzioa
!Adibideak
|-
|Anti aglomeratzaileak
|Elikagaietako osagaiek beraien artean lotzeko joera izaten dute eta gehigarri horiek hori gertatzea ekiditen dute.
|[[Fosfato monosodiko]]a (E-339)
[[Manitol]]a (E-421)
|-
|Aparren aurkakoak
|Elikagaietan aparraren eraketa eragozten edo murrizten dute.
|[[Dimetilpolisiloxano]]a (E-900)
[[Trietilo zitrato]]a (E-1505).
|-
|Emultsionatzaileak
|Elikagaietan bi fase edo gehiagoko emultsio uniformeak sortu edo/eta mantentzen dituzte.
|[[Lezitina]]k (E-322)
[[Kaltzio alginato]]a (E-404)
|-
|Lodigarriak
|Elikagaien biskositatea handitzen dute.
|[[Laktato sodiko]]a (E-325)
[[Azido fosforiko]]a (E-338)
|-
|Egonkortzaileak
|Elikagaien bi substantzia edo gehiagoren sakabanatze uniformea ahalbidetzen dute.
|[[Kaltzio karbonato]]a ( E-170)
[[Azido alginiko]]a (E-400).
|-
|Hezegarriak
|Elikagaiak heze mantentzea ahalbidetzen dute, hau da, elikagaiak ez lehortzea.
|Laktato sodikoa (E-325)
Azido fosforikoa (E-338)
|}

=== Ezaugarri plastikoak zuzentzen dituzten substantziak, gehien komeni den egitura lortzen laguntzen dutenak ===
{| class="wikitable"
!Mota
!Funtzioa
!Adibideak
|-
|Eraldatutako almidoiak
|Gehigarri hauek bilatzen dutena da egonkortasuna areagotzea eta egitura egokia lortzea. Hau baldintza jakin batzuen ondorioz lortzen dute: tenperatura altuak, kontzentrazio azidoak ([[pH]] < 7 ) eta elikagaia izoztean.
|Azido zitrikoa (E-330)
Azido fosforikoa (E-338)
|-
|Gogortzaileak
|Gehigarri hauek bi funtzio eduki ahal dute; alde batetik, [[Fruitu|fruta]] zein [[barazki]]etan hauen azala sendotzeko edo krokantea bilakatzeko. Bestetik, agente gelifikatzaile baten laguntzaz, gelak eratu edo hauek mantentzea.
|Kaltzio karbonatoa (E-170)
[[Magnesio kloruro]]a (E-511)
|-
|Gasifikatzaileak
|Elikagaian [[karbono dioxido]]a (<chem>CO2</chem>) sartzea dute helburu.
|Karbono dioxidoa (E-290)
|-
|Gelifikatzaileak
|Bere izenak adierazten duen bezala, gelak eratzen dute elikagaiei egitura emanez.
|[[Potasio klorhidriko]]a (E-508)
[[Pektina]]k (E-440)
|-
|Gatz urgarriak
|Hauen helburua izango da elikagai prestatuen proteinak berriz antolatzea eta koipearen bereizketa ekiditea.
|[[Malato sodiko]]a (E-350)
[[Azido adipiko]]a (E-355)
|}

=== Aurreko ataletakoak ez diren funtzioak gauzatzen dituzten substantziak ===
{| class="wikitable"
!Mota
!Funtzioa
!Adibideak
|-
|Pisu agenteak
|Elikagaiak bolumena eta egitura hartzea behar duenean gehitzen dira.
|
|-
|Estaldura agenteak
|Elikagaiaren kanpoaldea hobetzeko (kanpo itxura zein babesa) gehitzen dira (distira emateko agenteak, estaldura agenteak, geruza sortzeko agenteak…)
|[[Azido alginiko]]a (E-400)
[[Sodio alginato]]a (E-401)

[[Amonio alginato]]a (E-403)
|-
|Azidotasun zuzentzaileak
|Elikagaiaren [[azidotasun]]a edo [[Metal alkalino|alkalinotasuna]] kontrolatzeko asmoz gehitzen dira. Beharraren arabera, gehitu daitezke azidoak, baseak edo orokorrean pHa erregulatzeko agenteak.
|[[Azido adipiko]]a (E-355)
[[Azido fumariko]]a (E-297)
|-
|Irinen tratamendu agenteak
|[[Irin]]aren egosketaren kalitatea eta kolorea hobetzeko gehitzen dira (ore egokitzaileak, irin zuritzaileak….).
|Kaltzio karbonatoa
Sodio sulfitikoa (E-221)
|-
|Ontzietako gasak
|Ontziratutako elikagaiak hondatzetik ([[Erredox erreakzio|oxidazio]] edo [[deskonposizio]]) babesteko asmoz, ontzian bertan sartzen diren gehigarriak (elikagaia sartu baino lehen, bitartean edo ondoren).
|[[Oxigeno]]a (E-948)
[[Nitrogeno]]a (E-941)
|-
|Gas propultsatzaileak
|Ontziratutako elikagaiak hondatzetik (oxidazio edo deskonposizio) babesteko asmoz, ontzian bertan sartzen diren gehigarriak (elikagaia sartu baino lehen, bitartean edo ondoren)
|Nitrogenoa (E-941)
[[Oxido nitroso]]a (E-942)

[[Propano]]a (E-044)
|-
|Entzimak
|Gehigarri hauek erreakzio kimikoak katalizatzeko gaitasuna duten [[mikroorganismo]]etatik lortzen dira, bai [[animalia]] bai [[landare]]etatik ere.
|''[[Aspergillus niger]]'' jatorriko [[amiloglukosidasa]] (E-110)
|}

== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|1}}

== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}

[[Kategoria:Elikagai-gehigarriak]]
[[Kategoria:Elikadura-zientziak]]