Garagardo-en iturria ikusi

{{Wikipedia1000}}
{{artikulu nabarmendua}}
{{Elikagai infotaula}}
'''Garagardoa''', halaber '''zerbeza''' (<small>[[Hego Euskal Herria|Heg.]]</small>) edo '''biera''' (<small>[[Ipar Euskal Herria|Ipar.]]</small>), [[garagar]]rez egindako [[edari alkoholdun]]a da. Munduko edari alkoholdunik kontsumituena<ref>{{Erreferentzia|izenburua=European Beer Statistics|url=http://www.europeanbeerguide.net/eustats.htm#production|aldizkaria=www.europeanbeerguide.net|sartze-data=2018-03-31}}</ref> eta zaharrena da,<ref>{{Erreferentzia|izena=Rudgley, Richard,|abizena=1961-|izenburua=The alchemy of culture : intoxicants in society|argitaletxea=British Museum Press|data=1993|url=https://www.worldcat.org/oclc/29604765|isbn=9780714117362|pmc=29604765}}</ref><ref name=":3">{{Erreferentzia|izena=Arnold, John P. (John Paul),|abizena=1854-|izenburua=Origin and history of beer and brewing : from prehistoric times to the beginning of brewing science and technology : a critical essay|url=https://www.worldcat.org/oclc/959239395|edizioa=Reprint edition|isbn=0966208412|pmc=959239395}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=McFarland,|abizena=Ben.|izenburua=World's best beers : one thousand craft brews from cask to glass|argitaletxea=Sterling Innovation|data=2009|url=https://www.worldcat.org/oclc/311759800|isbn=9781402766947|pmc=311759800}}</ref> eta edaririk kontsumituena, [[ur]]a eta [[Te (edaria)|tearen]] ostean. Garagardoa [[zereal]]alez ekoizten da, normalki [[garagar]] [[malta (zereala)|maltaz]], nahiz eta [[gari]]a, [[arto]]a edo [[arroz]]a ere erabil daitezkeen. Ekoizpen prozesuan [[hartzidura]]k [[muztio]]an dauden [[almidoi]]en [[azukre]]ak [[etanol]]a eta [[karbono dioxido]]a sortzen du.<ref>{{Erreferentzia|izena=Barth,|abizena=Roger.|izenburua=The chemistry of beer|url=https://www.worldcat.org/oclc/875241217|isbn=9781118674970|pmc=875241217}}</ref> Gaur egungo garagardo gehienek [[lupulu]]a dute, [[mikaztasun]]a eta beste zapore eta usain batzuk gehitzeaz gain, [[kontserbagarri]] eta agente egonkortzaile gisa egiten duena. [[Gruit]] izeneko belar nahasketa edo [[fruitu]]ak erabil daitezke lupuluaren ordez, hainbat zapore eskuratzeko. Garagardo industrialean, karbonatazio-prozesu naturalaren ordez gas karbonikoa sartzea ohikoa da.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=How Beer Is Carbonated and Why Is Beer Fizzy?|url=http://beer.about.com/od/commercialbeers/f/fizz.htm|aldizkaria=The Spruce|sartze-data=2018-03-31}}</ref>

Gizateriaren historiako idazkunik zaharrenetako batzuetan garagardoaren sorrera eta banaketari buruz hitz egiten da: [[Hammurabiren Kodea]]n garagardoa eta garagardotegiak arautzen dira,<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Alaska Science Forum {{!}} Geophysical Institute|hizkuntza=en|url=http://www.gi.alaska.edu/ScienceForum/ASF10/1039.html|aldizkaria=www.gi.alaska.edu|sartze-data=2018-04-01}}</ref> eta ''[[Ninkasi]]ren Ereserkia''n, [[Mesopotamia]]ko garagardoaren jainkosari egindako abestian, errezoa zein garagardoa egiteko errezeta aipatzen dira, herriak gogoratzeko moduan.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Nin-kasi: Mesopotamian Goddess of Beer by Johanna Stuckey|url=http://www.matrifocus.com/SAM06/spotlight.htm|aldizkaria=www.matrifocus.com|sartze-data=2018-04-01}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=The literature of ancient Sumer|argitaletxea=Oxford University Press|data=2004|url=https://www.worldcat.org/oclc/64637726|isbn=0199263116|pmc=64637726}}</ref> Azken aurkikuntzen arabera, garagardoa [[nekazaritza]] baino zaharragoa edo garaikidea da<ref>{{Erreferentzia|izena=Stanford|abizena=University|izenburua=Did crafting beer lead to cereal cultivation? {{!}} Stanford News|hizkuntza=en-US|data=2018-09-12|url=https://news.stanford.edu/2018/09/12/crafting-beer-lead-cereal-cultivation/|aldizkaria=Stanford News|sartze-data=2018-09-13}}</ref>.

Historiaren zatirik handienean garagardoa prozesu artisaua izan da, baina [[industria iraultza]]tik aurrera masiboki sortu eta banatzeko aukera egon da.<ref name="#1">{{Erreferentzia|izena=Cornell,|abizena=Martyn.|izenburua=Beer : the story of the pint|argitaletxea=Headline|data=2004|url=https://www.worldcat.org/oclc/56463712|isbn=0755311655|pmc=56463712}}</ref> Gaur egun [[botila]] eta [[lata]]tan banatzen da, eta [[taberna]] zein [[pub]]etan presiopean atera daiteke zuzenean. Garagardoaren industria mundu mailako negozio bat da, [[enpresa multinazional]] gutxi batzuekin eta milaka produktore txiki eta ertainekin. Gaur egungo garagardo gehienaren [[alkohol-graduazio]]a % 4 eta % 6 artean dago, nahiz eta badiren % 0,5 eta % 20ko alkohol-graduazioa dutenak ere. Garagardogile batzuek % 40ko graduazioa duten garagardoak sortu izan dituzte.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=World's strongest beer reclaimed|hizkuntza=en-GB|data=2010-02-16|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/scotland/north_east/8517607.stm|sartze-data=2018-04-01}}</ref> Herrialde ezberdinetan, legeriak ezartzen du zein den gutxieneko eta gehiengo alkohol tasa garagardo gisa saldu ahal izateko. Munduko hainbat herrialdeetako kulturaren parte da garagardoa, eta [[garagardo-azoka]] bezalako ekitaldiak ospatzen dira. [[Poteo]]aren zein [[taberna]]ko kulturaren eta jokoen zati garrantzitsua da.

== Etimologia ==
[[Fitxategi:Gararnoteguia_gararnoguillea_gararnoa.png|thumb|221x221px|Larramendiren hiztegiko "Cerveceria", "Cervecero" eta "Cerveza" sarreren irudia]]
[[Fitxategi:Map of the ways to say "Beer" in different european countries.png|thumb|Europan "garagardoa" izendatzeko erabiltzen diren hitzen mapa]]
Euskarazko lehen lekukotasuna ''gararnoa'' da, [[Manuel Larramendi|Larramendi]]<nowiki/>ren [[Hiztegi Hirukoitza]]n (''[[Garagar|garar]]'' «garagar» eta ''[[arno]]'' «ardo» hitzez osatua; hiztegi berean ''gararnoguillea'' eta ''gararnoteguia'' hitzak ere badira). Larramendiren euskara-gaztelania hiztegian<ref>{{Erreferentzia|izena=Patxi|abizena=Altuna|izenburua=Larramendi'ren iztegi berria|url=http://www.euskaltzaindia.net/dok/euskera/13843.pdf|aldizkaria=Euskera|data=1967|orrialdea=239}}</ref> ''garagararnoa'' ere agertzen da. Ondoren [[Pedro Antonio Añibarro|Añibarro]]<nowiki/>k ''garardaoa'' eta ''garagar ardaoa'' [[Mendebaldeko euskalkia|mendebaldeko]] aldaerak jaso zituen. ''[[Sagardo]]'' hitzaren analogiaz [[Sabin Arana]]k ''garagardo'' forma sortu zuen 1896an,<ref group="oh">''Sagardo''rekin batera, euskal tradizioan ''sagar ardo'' eta ''sardo'' hitzak ere aurkitzen ditugu.</ref> ''garardo-''rekin batera,<ref>{{erreferentzia|izena=Ines|abizena=Pagola|urtea=2005|izenburua=Neologismos en la obra de Sabino Arana Goiri|argitaletxea=Euskaltzaindia|orrialdea=169|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=es|url=https://www.euskaltzaindia.eus/dok/ikerbilduma/59821.pdf}}</ref> zeinak erabilera txikiagoa izan duen.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Orotariko Euskal Hiztegia|hizkuntza=eu-es|url=http://www.euskaltzaindia.eus/index.php?option=com_oeh&view=frontpage&Itemid=413&lang=eu|aldizkaria=www.euskaltzaindia.eus|sartze-data=2018-04-04}}</ref>

''Zerbeza'' (1808) eta ''biera'' (1715) euskara idatzian lehen aldiz ''garagardo'' forma baino lehenago badira ere, haien erabileraren lehen testigantzak euskal testu luzeetan garai bertsuetan aurkitzen ditugu. Dena den, kontuan hartu behar da euskarazko ''ardo'' hitza jatorrian edozein edari hartzitu izendatzeko erabili bide zela: mahatsez, sagarrez zein garagarrez egindakoak.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Orotariko Euskal Hiztegia|hizkuntza=eu-es|url=http://www.euskaltzaindia.eus/index.php?option=com_oeh&view=frontpage&Itemid=413&lang=eu|aldizkaria=www.euskaltzaindia.eus|sartze-data=}}</ref>

Europan zehar badira garagardoa izendatzeko hitz-familia batzuk:
* ''Zerbeza'', [[galo]]tik datorren hitza [[latin]]aren bidez: ''cervêsïa.''<ref>{{Erreferentzia|izena=Coromines, Joan,|abizena=1905-1997.|izenburua=Breve diccionario etimológico de la lengua castellana|argitaletxea=Gredos|data=2011|url=https://www.worldcat.org/oclc/760183944|edizioa=3a. ed. muy rev. y mejorada ; prólogo de José Antonio Pascual|isbn=9788424920401|pmc=760183944}}</ref> Hitza [[Gales (hizkuntza)|galesezko]] ''cwrw'' eta [[Irlandako gaelera]]ko ''coirm'' hitzekin lotuta egon daiteke.
* ''Biera'' [[aitzingermaniko]]tik dator, ''*beuzą'' hitzetik, eta hau [[aitzinindoeuropera]]ko ''*bʰeusóm'' hitzetik etor daiteke, jatorriz "garagardogilearen legamia", nahiz eta proposatu den latineko ''bibere'' «edan» hitzetik ere etor daitekela.<ref>{{Erreferentzia|izena=Falk, Hjalmar|abizena=Sejersted.|izenburua=Wortschatz der germanischen Spracheinheit.|argitaletxea=Vandenhoeck & Ruprecht|data=1979|url=https://www.worldcat.org/oclc/252315855|edizioa=5. unveränd. Aufl|isbn=3525264054|pmc=252315855}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=beer {{!}} Origin and meaning of beer by Online Etymology Dictionary|hizkuntza=en|url=http://www.etymonline.com/index.php?term=beer|aldizkaria=www.etymonline.com|sartze-data=2018-04-04}}</ref>
* ''Ale'', [[ingeles]]ez erabiltzen den terminoa, jatorriz garagardoak izendatzeko eta, gaur egun, garagardo tradizionala izendatzeko (ikus ondoren). [[Antzinako ingeles]]eko ''ealu'' hitzetik dator (plurala, ''ealoþ'') eta hau ''*alu'' [[aitzingermaniko]]tik, aitzinindoeuroperako ''*h₂elut-'' hitzetik. "Magia, posesioa eta intoxikazioa" esan nahi duten hitzen erroan dago.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=ale {{!}} Origin and meaning of ale by Online Etymology Dictionary|hizkuntza=en|url=http://www.etymonline.com/index.php?term=ale|aldizkaria=www.etymonline.com|sartze-data=2018-04-04}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Mallory, J.|abizena=P.|izenburua=The Oxford Iintroduction to Proto Indo European and the Proto Indo European World|argitaletxea=Oxford University Press|data=2006|url=https://www.worldcat.org/oclc/139999117|isbn=9780199296682|pmc=139999117}}</ref>
* ''Pivo'', [[Eslaviar hizkuntzak|hizkuntza eslaviarretan]], aitzinindoeuroperako ''*ph₃i-wo-m'', ziurrenik "edan" esanahien multzokoa.

== Historia ==
{{sakontzeko|Garagardoaren historia}}
=== Antzinaroa ===
[[Fitxategi:Pictographs Recording the Allocation of Beer (London, England).jpg|thumb|[[Uruk]]eko idazkun honetan instituzio bateko garagardo-saltzaile ezberdinei emandako kopuruak agertzen dira<ref>{{Erreferentzia|izenburua=CDLI-Archival View|url=https://cdli.ucla.edu/search/archival_view.php?ObjectID=P005323|aldizkaria=cdli.ucla.edu|sartze-data=2018-04-03}}</ref>.]]
[[Fitxategi:Alulu_Beer_Receipt.jpg|thumb|''Alulu''ren garagardo-errezeta. [[Umma]] hirian garagardo "onena" erosi izana aipatzen duen idazkia, K. a. 2050 inguru.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=World's oldest beer receipt? - Free Online Library|url=http://www.thefreelibrary.com/World's+oldest+beer+receipt?-a0141346971|aldizkaria=www.thefreelibrary.com|sartze-data=2018-04-03}}</ref>]]
[[Fitxategi:EMS-89615-Rosecrucian-Egyptian-BeerMaking.jpg|thumb|Antzinako Egiptoko garagardo ekoizpenaren egurrezko miniatura]]
Garagardoa da munduko edari prestaturik zaharrenetako bat, agian [[Paleolito]]an jada egiten zena.<ref name=":1">{{Erreferentzia|izenburua=Garagardogintzaren historia  - Zientzia.eus|url=http://zientzia.eus/zientzia-irratia/garagardogintzaren-historia/|aldizkaria=zientzia.eus|sartze-data=2018-04-03}}</ref> [[Sumer]]ren, [[Antzinako Egipto]]n, [[Mesopotamia]] eta [[iberiar]]ren artean<ref>{{Erreferentzia|izena=Vaca Alonso,|abizena=Alicia|izenburua=La cerveza en la prehistoria reciente: contextos de producción y consumo en la Península Ibérica|data=2014|url=http://uvadoc.uva.es/handle/10324/8477|sartze-data=2018-04-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Manuel A.|abizena=Rojo-Guerra|izenburua=NO SÓLO CERVEZA. NUEVOS TIPOS DE BEBIDAS ALCOHÓLICAS IDENTIFICADOS EN ANÁLISIS DE CONTENIDOS DE CERÁMICAS CAMPANIFORMES DEL VALLE DE AMBRONA (SORIA)|orrialdeak=91–105|hizkuntza=es|abizena2=Garrido-Pena|abizena3=Lagrán|izena2=Rafael|izena3=Íñigo García-Martínez de|data=2008-12-04|url=http://revistaseug.ugr.es/index.php/cpag/article/view/741|aldizkaria=Cuadernos de Prehistoria y Arqueología de la Universidad de Granada|alea=0|zenbakia=18|issn=2174-8063|sartze-data=2018-04-03}}</ref> [[K. a. 7. milurtekoa]]n ezagutzen zen.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Beer {{!}} alcoholic beverage|hizkuntza=en|url=https://www.britannica.com/topic/beer|aldizkaria=Encyclopedia Britannica|sartze-data=2018-04-03}}</ref> [[Nekazaritza]] Mesopotamian agertu zen [[Neolitoko Iraultza]] eta [[Metalen Aroa]]ren tarteko denboran, eta berarekin batera [[ogi]]a eta garagardoa agertu zirela pentsatzen da.<ref name=":1" /> Azken finean, azukrea duen ia edozein elikagaik jasan dezake [[hartzidura]] alkoholiko naturala eta, beraz, baliteke kultura askok modu independentean aurkitu izana zerealekin egin zitekeela edari gozo bat eta denborarekin edari alkoholdun bat. Baliteke garagardoaren asmakuntza [[zereal]]en etxekotzearekin batera etorri izana, K. a. 10.000. urtearen inguru horretan.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=When Was Beer Invented?|url=http://www.livescience.com/32424-when-was-beer-invented.html|aldizkaria=Live Science|sartze-data=2018-04-03}}</ref> Azken aurkikuntzen arabera garagardoa nekazaritza baino zaharragoa izan liteke: Israelen orain dela 13.000 urte inguruko garagardo hondakinak aurkitu dira<ref name="fermented">{{Erreferentzia|izenburua=Fermented beverage and food storage in 13,000 y-old stone mortars at Raqefet Cave, Israel: Investigating Natufian ritual feasting|orrialdeak=783–793|hizkuntza=en|data=2018-10-01|url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2352409X18303468|aldizkaria=Journal of Archaeological Science: Reports|zenbakia=21|issn=2352-409X|doi=10.1016/j.jasrep.2018.08.008|sartze-data=2018-09-13}}</ref>.

Garagardoaren inguruko historia dokumentatua [[Irak]]en eta [[Antzinako Egipto]]n agertu da, eta arkeologoek espekulatzen dute zibilizazioaren sorreran garrantzitsua izan zenaren ideiarekin.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Archeologists Link Rise of Civilization and Beer's Invention|hizkuntza=en|url=http://www.cbsnews.com/news/archeologists-link-rise-of-civilization-and-beers-invention/|sartze-data=2018-04-03}}</ref>. Adibidez, [[natufiar]] kulturaren jai eta errituetan garagardoa erabiltzeak nekazaritza bera bultzatu zuela uste da<ref name="fermented" />. Ogiak eta garagardoak<ref group="oh">Ogia eta garagardoa prestatzeko moduak antzekoak dira, baina ur eta zerealen arteko proportzioak aldatzen dira. Ogiak zereal asko eta ur gutxi ditu, eta garagardoak ur asko eta zereal gutxiago. Antzinako garagardoa gaur egungoa baino sendoagoa eta dentsoagoa izango litzateke.</ref> ongizatea handitu zuten, oparotasuna handitu eta zibilizazioak eraikitzeko ahalmena eskaini zuten beste teknologia batzuk garatzeko denbora eskaintzen baitzuten.<ref>{{Erreferentzia|izena=Standage,|abizena=Tom.|izenburua=A history of the world in 6 glasses|argitaletxea=Anchor Canada|data=2006, ©2005|url=https://www.worldcat.org/oclc/64670669|edizioa=Anchor Canada ed|isbn=9780385660877|pmc=64670669}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Steve|abizena=Mirsky|izenburua=Ale's Well with the World|orrialdeak=102–102|url=https://doi.org/10.1038/scientificamerican0507-102|aldizkaria=Scientific American|alea=5|zenbakia=296|doi=10.1038/scientificamerican0507-102}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Beer: The Midwife of Civilization|url=http://www.aina.org/ata/20060827151956.htm|aldizkaria=www.aina.org|sartze-data=2018-04-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Home {{!}} wine-pages|hizkuntza=en-GB|url=http://www.beer-pages.com/stories/complete-guide-beer.htm|aldizkaria=wine-pages|sartze-data=2018-04-03}}</ref>

Garagardoaren lehen ebidentzia posiblea [[Göbekli Tepe]]koa da, [[Zeramika aurreko Neolitikoa]]n egina, K. a. 8500 eta 5500 artekoa.<ref>{{Erreferentzia|izena=Oliver|abizena=Dietrich|izenburua=The role of cult and feasting in the emergence of Neolithic communities. New evidence from Göbekli Tepe, south-eastern Turkey|orrialdeak=674–695|hizkuntza=en|abizena2=Heun|abizena3=Notroff|abizena4=Schmidt|abizena5=Zarnkow|izena2=Manfred|izena3=Jens|izena4=Klaus|izena5=Martin|data=2012/09|url=https://www.cambridge.org/core/journals/antiquity/article/role-of-cult-and-feasting-in-the-emergence-of-neolithic-communities-new-evidence-from-gobekli-tepe-southeastern-turkey/A1AA4FB20657599F859860D94CCD090E|aldizkaria=Antiquity|alea=333|zenbakia=86|issn=0003-598X|doi=10.1017/s0003598x00047840|sartze-data=2018-04-03}}</ref> Dudarik gabeko garagarrarekin egindako garagardoaren lehen ebidentzia kimikoa K. a. 3500-3100 urtekoa da, [[Godin Tepe]] arkeologia eremukoa, [[Iran]]go mendebaldeko [[Zagros]] mendietan.<ref>{{Erreferentzia|izena=McGovern, Patrick|abizena=E.|izenburua=Uncorking the Past : the Quest for Wine, Beer, and Other Alcoholic Beverages.|argitaletxea=University of California Press|data=2009|url=https://www.worldcat.org/oclc/536166648|isbn=9780520253797|pmc=536166648}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=John Noble|abizena=Wilford|izenburua=Jar in Iranian Ruins Betrays Beer Drinkers of 3500 B.C.|hizkuntza=en|url=https://www.nytimes.com/1992/11/05/world/jar-in-iranian-ruins-betrays-beer-drinkers-of-3500-bc.html|sartze-data=2018-04-03}}</ref> Orain dela 5000 urte inguru [[Uruk]] hiriko langileei garagardoarekin ordaintzen zitzaien.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=The world’s oldest paycheck was cashed in beer|hizkuntza=en-US|url=https://www.newscientist.com/article/2094658-the-worlds-oldest-paycheck-was-cashed-in-beer/|aldizkaria=New Scientist|sartze-data=2018-04-03}}</ref>

Sumertar idazki zaharrenen artean garagardoari buruz hitz egiten da; adibidez, [[Ninkasi]] jainkosari egindako otoitzean, "Ninkasiren Ereserkia" izenarekin ezagutzen dena, garagardoa egiteko errezeta aipatzen da;<ref>{{Erreferentzia|izena=J. Dyneley|abizena=Prince|izenburua=A Hymn to Ninkasi|orrialdeak=40–44|data=1916-10-01|url=https://www.journals.uchicago.edu/doi/10.1086/369806|aldizkaria=The American Journal of Semitic Languages and Literatures|alea=1|zenbakia=33|issn=1062-0516|doi=10.1086/369806|sartze-data=2018-04-03}}</ref> hau garrantzitsua izango zen errezeta gogoratzeko modu gisa alfabetatu gabeko herriarentzat. [[Gilgamexen epopeia]]n ere agertzen da garagardoari buruzko gomendio bat («Zure tripa bete. Egun eta gauez poza izan»). [[Siduri]] emakumezko garagardo-ekoizlearen ahotan.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Hartman, Louis|abizena=F.|izenburua=On Beer and Brewing Techniques in Ancient Mesopotamia.|argitaletxea=Read Books Ltd|data=2013|url=https://www.worldcat.org/oclc/936198908|isbn=9781446539644|pmc=936198908}}</ref> [[Siria]]n aurkitutako [[Eblako oholtxo]]etan aipatzen da K. a. 2500. urtean garagardoa ekoizten zela hirian.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Cities of the Middle East and North Africa : a historical encyclopedia|argitaletxea=ABC-CLIO|data=2007|url=https://www.worldcat.org/oclc/80014324|isbn=9781576079195|pmc=80014324}}</ref> [[Hammurabiren Kodea]]n agertzen da jada garagardoa sortu eta saltzeko legea. [[K. a. 1760]]an idatzitako legedi honek [[heriotza zigor]]ra ezartzen zuen garagardoa egiteko modua errespetatzen ez zuenarentzat; garagardoa urarekin nahastea eta baimenik gabeko salmenta lokal bat zigortzen zuen legeak.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=MONDO BIRRA -|url=http://www.mondobirra.org/articolo30.htm|aldizkaria=www.mondobirra.org|sartze-data=2018-04-03}}</ref> Antzinako Babilonian garagardogile gehienak emakumezkoak zirela uste da, eta hiru jainkosaren babesa zuten euren lanerako: Ninkasi, garagardoa egiteko prozesua babesten zuena, [[Siris (jainkosa)|Siris]], garagardoa bera zela eta Siduri, garagardoa edatearen plazera babesten zuena.<ref>{{Erreferentzia|izena=Pollock, Susan,|abizena=1955-|izenburua=Ancient Mesopotamia : the eden that never was|argitaletxea=Cambridge University Press|data=1999|url=https://www.worldcat.org/oclc/40609053|isbn=9780521575683|pmc=40609053}}</ref><ref name=":0" />

Antzinako Egipton, [[faraoi]]ek garagardoa zuten euren dietan, orain dela 5.000 urte inguru. Garai hartan garagar-ogiarekin egiten zen, eta erlijio-praktiketan ere erabiltzen zen.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Ale University - Brewing Process|data=2009-11-03|url=https://web.archive.org/web/20091103020852/http://www.merchantduvin.com/pages/2_ale_university/aleu_brew_process.html|sartze-data=2018-04-03}}</ref> [[Egiptoko piramideak]] eraikitzeko ere nahitaezkoa zen garagardoa: [[Gizako nekropolia]] eraikitzen ari zela, langile bakoitzak egunero lau eta bost litro garagardo artean jasotzen zuen, aldi berean elikagai eta freskagarri zena.<ref>{{Erreferentzia|izena=Abigail|abizena=Tucker|izenburua=The Beer Archaeologist|hizkuntza=en|url=https://www.smithsonianmag.com/history/the-beer-archaeologist-17016372/|aldizkaria=Smithsonian|sartze-data=2018-04-03}}</ref>

[[Antzinako Txina]]n ere [[arroz]]a eta fruituak hartzituz sortutako edari bat kontsumitzen zen K. a. 7000. urtean. Sakean ez bezala, ez zen erabiltzen [[lizun]]ik arroza sakrifikatzeko. Arroza murtxikatzen edo maltatzen zen hartzidura egin ahal izateko.<ref>{{Erreferentzia|izena=Patrick E.|abizena=McGovern|izenburua=Fermented beverages of pre- and proto-historic China|orrialdeak=17593–17598|hizkuntza=en|abizena2=Zhang|abizena3=Tang|abizena4=Zhang|abizena5=Hall|abizena6=Moreau|abizena7=Nuñez|abizena8=Butrym|abizena9=Richards|izena2=Juzhong|izena3=Jigen|izena4=Zhiqing|izena5=Gretchen R.|izena6=Robert A.|izena7=Alberto|izena8=Eric D.|izena9=Michael P.|data=2004-12-21|url=http://www.pnas.org/content/101/51/17593|aldizkaria=Proceedings of the National Academy of Sciences|alea=51|zenbakia=101|issn=0027-8424|pmid=15590771|doi=10.1073/pnas.0407921102|sartze-data=2018-04-03}}</ref>

=== Lehen aztarnak Europan ===
Garagardoaren europar aztarna zaharrenak 1994an Italia iparraldeko [[Pombia]]n aurkitu zituzten [[Golassecca]] kulturako nekropolian (K. a. VI.-V. mendeen artean). Hilobi bateko errauts-kutxan arkeologoek [[lupulu]]a aurkitu zuten edalontzi baten barne<ref>{{Erreferentzia|izena=Max|abizena=Nelson|izenburua=The Geography of Beer in Europe from 1000 BC to AD 1000|argitaletxea=Springer Netherlands|orrialdeak=9–21|hizkuntza=en|data=2014|url=https://link.springer.com/chapter/10.1007%2F978-94-007-7787-3_2|aldizkaria=The Geography of Beer|isbn=9789400777866|doi=10.1007/978-94-007-7787-3_2|sartze-data=2018-09-14}}</ref>. Erromatarrak [[Ticino (ibaia)|Ticino]] ibaiaren bailaran zabaldu zirenean mahastiak landatzeari ekin zioten [[ardo]]aren produkzioari eta kontsumoari lehentasuna emanaz eta, ondorioz, bertako garagardoaren kultura desagerraraziz. Pombiako nekropolian aurkituriko edalontzia eta gainontzeko aztarna guztiak [[Oleggio]] herriko "''Museo Civico Etnografico Archeologico C. G. Fanchini''"n ikusi daitezke.

=== Garai klasikoa ===
Garai klasikoan [[ardo]]a eta garagardoa ekoizten ziren. Pentsamendu klasikoan, ardoa goi-klasearen edaria zen eta garagardoa herri xehearena eta herri [[Barbaro|barbaroena.]]<ref>{{Erreferentzia|izena=Amalia|abizena=Lejavitzer Lapoujade|izenburua=El vino en la gastronomía romana antigua: clases y usos en De re Coquinaria de Apicio|orrialdeak=12–19|data=00/2007|url=https://scielo.conicyt.cl/scielo.php?script=sci_abstract&pid=S0718-23762007000100002&lng=en&nrm=iso&tlng=en|aldizkaria=Universum (Talca)|alea=1|zenbakia=22|issn=0718-2376|doi=10.4067/S0718-23762007000100002|sartze-data=2018-04-03}}</ref> K. a. VII. mendeko Grezian [[trazia]]rrekin lotzen zen garagardoaren kontsumoa, ''brūtos'' izeneko edari batekin. [[Frigia]]n ere edaten zela aipatzen zuten garaiko greziarrek.<ref name=":2">{{Erreferentzia|izena=Nelson, Max,|abizena=1972-|urtea=|izenburua=The barbarian's beverage : a history of beer in ancient Europe|argitaletxea=Routledge|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=|data=2005|url=https://scholar.uwindsor.ca/cgi/viewcontent.cgi?article=1025&context=llcpub|formatua=PDF|isbn=0415311217|pmc=58387214}}</ref> Antzinako grezieraz ez dago garagardo esateko hitzik, baina egiptoar ''zythos'' hitza edo traziarren ''brūtos'' erabili izan ziren garagardo mota ezberdinak izendatzeko, azken hau [[zekale]]arekin egina.

[[Xenofonte]]k bere ''[[Anabasia]]'' lanean aipatzen du [[Armenia]]n garagardoa egiten zutela garai hartan.

{{esaera2|Hemen baziren ere gari, garagar eta babak, eta garagardoa katilu handietan. Edari honen gainean igeri garagar-aleak zeuden, baita edateko lastotxoakere, batzuk luzeak, beste batzuk motzagoak, elkarketarik gabeak: eta norbait egarri baldin bazen, lastotxo hauetako bat sartzen zuen bere ahoan eta xurgatzen zuen. Edari oso indartsua zen, urarekin ez bazen nahasten, eta oso ona zapore horretara ohitzen zarenean.<ref>{{Erreferentzia|egilea=Xenofonte|izenburua=Anabasia|liburua=4|atala=5, 26-27|url=http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.01.0202:book=4:chapter=5:section=26|aldizkaria=perseus.tufts.edu|sartze-data=2018-04-03}}</ref><ref group="oh">ἦσαν δὲ καὶ πυροὶ καὶ κριθαὶ καὶ ὄσπρια καὶ οἶνος κρίθινος ἐν κρατῆρσιν. ἐνῆσαν δὲ καὶ αὐταὶ αἱ κριθαὶ ἰσοχειλεῖς, καὶ κάλαμοι ἐνέκειντο, οἱ μὲν μείζους οἱ δὲ ἐλάττους, γόνατα οὐκ ἔχοντες: τούτους ἔδει ὁπότε τις διψᾐη λαβόντα εἰς τὸ στόμα μύζειν. καὶ πάνυ ἄκρατος ἦν, εἰ μή τις ὕδωρ ἐπιχέοι· καὶ πάνυ ἡδὺ συμμαθόντι τὸ πῶμα ἦν.</ref>}}

Sofoklesek ere idatzi zuen garagardoak dietan zuen paperari buruz, eta moderazioz edatea proposatu zuen. Antzinako Grezian "[[Barley wine]]" motako garagardoa egiten zuten (literalki, "garagar-ardoa"),<ref>{{Erreferentzia|egilea= Henry George Liddell, Robert Scott|izenburua=κρι?θ-ι^νος|lana=A Greek-English Lexicon|url=http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0057:entry=kri/qinos|aldizkaria=www.perseus.tufts.edu|sartze-data=2018-04-03}}</ref> eta [[fenizia]]rrek urrezko eta zilarrezko [[kratera]]n gordetzen zutela idatzi zuen [[Polibio]]k bere ''Historiak'' lanean.<ref>{{Erreferentzia|egilea=Polibio|izenburua=Histories, book 34, V. De Hispania, section 15|url=http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.01.0233:book=34:chapter=9:section=15|aldizkaria=www.perseus.tufts.edu|sartze-data=2018-04-03}}</ref> Garagardoak ezaugarri feminizatzaileak zituela esaten zen, [[Galeno]] medikuak ''zythosa'' odol-presioarentzat txarra zela esaten zuen eta [[Dioskorides]]ek zioen [[giltzurrun]] eta nerbioentzat txarra zela, [[burmuin]]ari eragiten ziolako. Garagardoak, gainera, fama txarra zuen greziarren artean, nahiz eta [[Aristoteles]]ek edo [[Herodoto]]k bazekiten garagardoa edo ardoa sortzea klimaren ondorioa zela.<ref name=":2" />

[[Antzinako Erroma]]n pentsamendu bera garatu zen, ardoa mundu zibilizatuarekin eta garagardoa barbaro zein herri xehearekin lotuz. Belar eta [[ezti]]aren hartziduraz sortutako edari alkoholdunak edaten zituzten Europako iparraldean, gaur egungo [[ezti-ur|ezti-u]]raren antzekoa. Herri zeltek garagardoa zein fruituak eta zerealak nahasten zituzten edariak edaten zituzten. Ardoa sortzeko errazagoa bazen ere, klima beroetan garagardoa sortzea zailagoa zen, baita bere kontserbazioa ere,<ref>Strickland, Joseph Wayne. "Beer, Barbarism, and the Church from Late Antiquity to the Early Middle Ages." (2007).</ref> K. a. 400. urtean galiarrek Italia inbaditu zutenean, ez zuten garagardoa bertan ezarri, baizik eta ardoa edatera ohitu. [[Dionisio Halikarnasokoa]]ren esanetan garai hartako zeltek "ez zuten ezagutzen mahatsarekin egindako ardoa edo olibondoek sortutako olioa, baizik eta garagardoarekin egindako ardoa edaten dute, uretan usteldua, usain txarra duen zuku bat".<ref name=":2" /> Herri zeltek bi izen zituzten garagardoa izendatzeko: ''korma'' eta ''cervesia''. Litekeena da lehenengoa garagarrez egindako garagardoa izatea, eta bigarrena – gariz egindakoa.<ref>{{Erreferentzia|izena=Max|abizena=Nelson|izenburua=The Cultural Construction of Beer Among Greeks and Romans|orrialdeak=101–120|hizkuntza=en|data=2003|url=https://muse.jhu.edu/article/538203/summary|aldizkaria=Syllecta Classica|alea=1|zenbakia=14|issn=2160-5157|doi=10.1353/syl.2003.0005|sartze-data=2018-04-03}}</ref>

Bitartean, [[Palestina]]n garagardoa egiteko prozedurak Babiloniatik ikasitakoak ziren. [[Biblia]]<nowiki/>n ''šīkrā'' edo ''šēkār'' izenak agertzen dira ({{Lang-he|שֵכָר}}) ardoa ez diren edari alkoholdunak izendatzeko. [[200]] eta [[330]] urteen artean edari hau zekale, [[azafrai]] eta gatzarekin egiten zen.<ref>{{Erreferentzia|izena=Schürer,|abizena=Emil.|izenburua=Historia del pueblo Judio en tiempos de Jesus 175 a.C.-135 d.C.|argitaletxea=Christiandad|data=1985|url=https://www.worldcat.org/oclc/12820266|isbn=9788470573675|pmc=12820266}}</ref> Israeldarren artean garagardoa edateak ez zuen esanahi erlijioso berezirik, eta Biblian oso erreferentzia gutxi agertzen dira.<ref>{{Erreferentzia|izena=James|abizena=Death|izenburua=The Beer of the Bible. One of the hitherto unknown leavens of Exodus:|argitaletxea=EOD Network|hizkuntza=English|data=2013-06-06|url=https://www.amazon.com/Beer-Bible-hitherto-leavens-Exodus/dp/3226012363|isbn=9783226012361|sartze-data=2018-04-03}}</ref> Kristauek ere ez zuten garagardoa hartu euren Elizako erritoetarako, bai ordea ardoa. Garagardoa edari paganoa zen eurentzat.

Edari berdinari izen ezberdinak ematea arrunta zen, ulertuta erromatarrek ez zutela garagardorik hartzen. Honela, ''korma'', ''cervesia'' eta ''šīkrā'' izenetara gehitu behar dira Panoniako ''sabaia,''<ref>{{Erreferentzia|izenburua=LacusCurtius • Ammianus Marcellinus — Book XXVI|hizkuntza=en|url=http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Ammian/26*.html|aldizkaria=penelope.uchicago.edu|sartze-data=2018-04-03}}</ref> Peoniako ''camum,'' edo ''celia'' hainbat herri zeltentzat.<ref name=":2" /><ref>{{Erreferentzia|izena=Valiño Arcos,|abizena=Alejandro|izenburua=La cerveza en las fuentes romanas: base textual y fijación de su importancia|data=1999|url=http://roderic.uv.es/handle/10550/40848|sartze-data=2018-04-04}}</ref> Izen ezberdinak erabiltzeak ez du esan nahi edaria ezberdina zela; baina kontrakoa ere ez da egina: baliteke edariak ezberdinak izatea eta "nolabaiteko" garagardoa izatea. Hau gertatzen da [[Astur (herria)|asturrek]] sortzen zuten ''zythos'' edariarekin, seguruena ez zela izango Egiptoko edariaren berdina, eta antza gehiago izango zuela [[Sagardo|sagardoarekin.]]<ref>{{Erreferentzia|izena=Serafín Bodelón|abizena=García|izenburua=La alimentación de los astures: rastreo arqueológico por algunos yacimientos|hizkuntza=es|data=1994|url=https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=46125|aldizkaria=Memorias de historia antigua|alea=15|issn=0210-2943|sartze-data=2018-04-03}}</ref> Estrabonek aipatzen zuen edari hau [[Kantauri|Kantauri isurialdean]] egiten zen, baina espresuki esaten zuen garaiko [[baskoi]]ek ez zutela edari hau egiten:

{{esaera2|Mendiko biztanle hauek urtearen bi herenetan ezkurrak jaten dituzte, lehortuta eta ehotuta, irina egiten dute nahiko ondo denbora luzez mantentzen den ogia egiteko. '''Zytho''' edaten dute, baina ardo askorik ez dago; lortzen dutenean, familia bazkarietan azkar kontsumitzen dute. Olioaren ordez manteka erabiltzen dute. (...) hau asturrek eta kantabroek egiten dute, baskoiak eta Pirinioetako biztanleak arte|<ref group="oh">Montani duobus anni temporibus glande vescuntur querna, siccatam indeque contufam molentes, atque e farina panem conficientes: itaque eas ad fuum tempus reponunt. Zytho etiam utuntur: vini parum habent, quod provenit, statim in convivia cum cognatis infumunt. Butyrum eis olei ufum implet. (...) méjri Cantabrorum, usque ad Vascones et Pyrenam : omnes enim eodem vivunt modo.</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Perfecto Rodríguez|abizena=Fernández|izenburua=Estrabón III, 3, 7-8; 4, 16-18|hizkuntza=es|data=1990|url=https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=46097|aldizkaria=Memorias de historia antigua|alea=11|issn=0210-2943|sartze-data=2018-04-03}}</ref>}}

=== Erdi Aroa ===
[[Fitxategi:Eduard_Grützner_Brotzeit_1908.jpg|thumb|Erdi Aroan monjeek garagardoa egin eta saltzearen ardura hartu zuten.]]
[[Fitxategi:Hopfenzapfen.jpg|thumb|[[Lupulu]]aren lorea.]]
[[Erromatar Inperioaren gainbehera|Erromako Inperioa erori]] zenean [[Germaniar herriak|herri germaniarrek]] hartu zuten agintea Europa osoan zehar. Germaniarrek garagardoa zein ezti-ura kontsumitzen zuten, eta eurekin batera edari honen berpiztea eman zen eremu guztietan. [[VI. mendea]]n garagardoaren ikuspegi klasikoaren ordez germaniarren ikuspegia gailentzen hasi zen.<ref name=":2" /> Lehen [[monasterio]]ak sortu ziren, non garagardoa ez zen zehazki debekatzen, eta batzuetan garagardoa egiten hasi ziren<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Patron Saints of Beer.|url=http://www.beerhistory.com/library/holdings/patron_saints.shtml|aldizkaria=www.beerhistory.com|sartze-data=2018-04-04}}</ref>. [[736]]an [[Hallertau]] herrian lupulua lantzen zela dakigu, nahiz eta lehenengo aldiz garagardo batean sartu zela ez zen esan [[1079]]. urtera arte<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Hops—A Millennium Review|url=http://www.asbcnet.org/publications/journal/vol/abstracts/0829-01a.htm|aldizkaria=Journal of the American Society of Brewing Chemists|doi=10.1094/asbcj-58-0131|sartze-data=2018-04-04}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Corran, H.|abizena=S.|izenburua=A history of brewing|argitaletxea=David & Charles|data=[©1975]|url=https://www.worldcat.org/oclc/1439230|isbn=0715367358|pmc=1439230}}</ref>, [[Hildegarda Bingengoa]]k aipatu zuenean<ref>{{Erreferentzia|izena=Butcher, Alan|abizena=D.|izenburua=Ale & beer : a curious history|argitaletxea=McClelland & Stewart|data=1989|url=https://www.worldcat.org/oclc/20098366|isbn=0771017979|pmc=20098366}}</ref>. Lehenago ere, lupulua landatzen eta erosten zen monasterioetan, batez ere [[Normandia]] inguruan<ref name=":2" />. Lupuluaren erabilerak lehenago baliatzen ziren landareen nahasketa (gruit izenekoa) arriskuan jarri zuen. Gainera, lupulu landatzeak ez zuen zergarik [[Erromatar Eliza Katolikoa|Eliza Katolikoarentzat]], eta horregatik herri [[Protestantismo|protestanteek]] nahiago izan zuten lupulua [[Erreforma protestantea|Erreformaren]] ostean<ref>{{Erreferentzia|izena=Mika|abizena=Rissanen|izenburua=The Reformation had some help from hops|hizkuntza=en|url=https://www.academia.edu/28640210/The_Reformation_had_some_help_from_hops|sartze-data=2018-04-04}}</ref>. Zergak ez ordaintzeagatik, hainbat herrialdetan debekatuta egon zen lupulua jartzea garagardoan<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Medieval science, technology, and medicine : an encyclopedia|argitaletxea=Routledge|data=2005|url=https://www.worldcat.org/oclc/61228669|isbn=0415969301|pmc=61228669}}</ref>, eta Erresuma Batuan ez zen sartu [[Ehun Urteetako Gerra]] amaitu arte. Bertan jatorrizko "''ale''" izena gruit erabiltzen zuten garagardoentzat gorde zen, eta "''beer''" terminoa sartu zen lupulua zuen garagardoarentzat<ref>{{Erreferentzia|izenburua=What is the difference between ale and beer? — Steemit|hizkuntza=en|url=https://steemit.com/beer/@davidrhodes124/what-is-the-difference-between-ale-and-beer|aldizkaria=steemit.com|sartze-data=2018-04-04}}</ref>.

Monasterioek egindako garagardoak arrakasta handia zuen Erdi Aroan. Eztabaida handia egon zen, hala ere, baraua apurtzen ote zen erabakitzeko garaian. XVII. mendera arte eztabaidak jarraitu zuen, ahalik eta ''[[Liquidum non frangit jejunum]]'' araua ezarri zen arte: isurkariek ez dute baraualdia hausten<ref>{{Erreferentzia|izena=Antonio Rubial|abizena=García|izenburua=Antonio de León Pinelo, "Cuestión moral, si el chocolate quebranta el ayuno eclesiástico"|hizkuntza=es|data=1995|url=https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=5086386|aldizkaria=Estudios de historia novohispana|alea=15|issn=0185-2523|sartze-data=2018-04-04}}</ref>.

=== Aro Modernoa ===
[[Aro Modernoa]]rekin garagardoaren kontsumoak gora egin zuen. XV. mendean [[Hanburgo]]n 300 litro edaten ziren pertsonako, eta XVII. mendean 700 litro ziren<ref>{{Erreferentzia|izena=Richard W.|abizena=Unger|izenburua=Beer in the Middle Ages and the Renaissance|argitaletxea=University of Pennsylvania Press|data=2004|url=http://www.jstor.org/stable/j.ctt3fj2zx|isbn=9780812219999|sartze-data=2018-04-04}}</ref>. Emakumeek garagardogintzan jarduten zuten<ref>{{Erreferentzia|izena=Judith M.|abizena=Bennett|izenburua=Ale, Beer, and Brewsters in England: Women's Work in a Changing World, 1300-1600|argitaletxea=Oxford University Press|hizkuntza=en|data=1996-11-07|url=https://books.google.es/books?id=oKodFWuV6PwC&pg=PA214&lpg=PA214&dq=Technical+Change+in+the+Brewing+Industry+in+Germany,+the+Low+Countries+and+England+in+the+Late+Middle+Ages&source=bl&ots=WMU19KGYGl&sig=xrfNhk9iK9o5UFvbsWryImNJnMc&hl=eu&sa=X&ved=0ahUKEwjS35uWxaDaAhVGuRQKHTUaAM4Q6AEIOjAD#v=onepage&q&f=false|isbn=9780195360790|sartze-data=2018-04-04}}</ref>, baina Aro Modernoarekin batera produkzioa etxeetatik atera eta artisautzan oinarritzen hasi zen, fabrika txikiak sortuz.

[[1516]]an [[Gilen IV.a Bavariakoa]]k ''[[Reinheitsgebot]]'' (''purutasun legea'') ezarri zuen, ziurrenik historiako elikagaien gaineko legerik zaharrena<ref>{{Erreferentzia|izena=Gaab, Jeffrey S.,|abizena=1963-|izenburua=Munich : Hofbräuhaus & history : beer, culture, & politics|argitaletxea=P. Lang|data=2006|url=https://www.worldcat.org/oclc/70107101|isbn=9780820486062|pmc=70107101}}</ref>. Lege hau formalki onartu zen Alemaniako lege orokor gisa [[1987]]an<ref>{{Erreferentzia|izenburua=The economics of beer|argitaletxea=Oxford University Press|data=2011|url=https://www.worldcat.org/oclc/775504479|isbn=9780191505010|pmc=775504479}}</ref>. ''Gebot'' honetan esaten zen garagardoaren osagai bakarrak ura, garagarra eta lupulua izan zitezkeela; 1857n [[Louis Pasteur]]rek [[legami]]<nowiki/>a zer zen aurkitu zuenean, zerrendara gehitu zen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Was ist das Reinheitsgebot von 1516? - Brauereiverband für Privatbrauereien in Deutschland|hizkuntza=de|url=http://www.private-brauereien.de/de/reinheitsgebot/was-ist-das-reinheitsgebot-von-1516/index.php|aldizkaria=www.private-brauereien.de|sartze-data=2018-04-04}}</ref>. [[Bavaria]]ko lege hau Alemania osoan zehar hedatu zen 1871ean [[Otto von Bismarck]]ek [[Alemaniar Inperioa|Alemaniako Inperioa]] batu zuenean<ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Oxford companion to beer|argitaletxea=Oxford University Press|data=2012|url=https://www.worldcat.org/oclc/706025045|isbn=9780195367133|pmc=706025045}}</ref>, eta garagardogintzan egon diren berrikuntzak islatzeko aldaketak izan ditu.

[[XV. mende]]an jada [[lager]] motako garagardoa lortu zen hainbat monasteriotan, hotzean egindako hartzidurari esker. 500 urte itxoin behar izan ziren honen arrazoia ezagutzeko: ''[[Saccharomyces pastorianus]]'' legamia jada ezaguna zen ''[[Saccharomyces cerevisiae]]'' eta [[Patagonia]]ko ''[[Saccharomyces eubayanus]]''en arteko hibrido bat zen<ref>{{Erreferentzia|izena=Diego|abizena=Libkind|izenburua=Microbe domestication and the identification of the wild genetic stock of lager-brewing yeast|orrialdeak=201105430|hizkuntza=en|abizena2=Hittinger|abizena3=Valério|abizena4=Gonçalves|abizena5=Dover|abizena6=Johnston|abizena7=Gonçalves|abizena8=Sampaio|izena2=Chris Todd|izena3=Elisabete|izena4=Carla|izena5=Jim|izena6=Mark|izena7=Paula|izena8=José Paulo|data=2011-08-19|url=http://www.pnas.org/content/early/2011/08/17/1105430108|aldizkaria=Proceedings of the National Academy of Sciences|issn=0027-8424|pmid=21873232|doi=10.1073/pnas.1105430108|sartze-data=2018-04-04}}</ref>.

=== Industria Iraultza ===
{{nagusia|Industria Iraultza}}
[[Fitxategi:Lager_Bier_(LOC_pga.02166).jpg|thumb|Industria Iraultzarekin batera [[marketing]]a iritsi zen. Iragarki honetan garagardoa "familia osoarentzat" den edari gisa azaltzen da, osasuntsua, lagunen artean edatekoa eta nazionala.]]
Garagardoa izan zen industrializatu zen lehen elikagaietako bat<ref name=":3" />. Horretarako garrantzia handikoak izan ziren [[lurrun-makina]], [[termometro]]a eta [[Dentsimetro|hidrometroaren]] asmakuntzak. Egurraren ordez [[koke]]a erabiltzeak [[ke]] usaina kendu zion garagardoari. XVIII. mendearen amaieran garagardo industrialak hiru gune nagusi zituen Europan: [[Burton-on-Trent]] Ingalaterran, [[Munich]] Alemanian eta [[Pilsen]] [[Bohemia]]n. Azken hau zen, bere [[Pilsner|''pilsner'']] garagardoarekin, garapen tekniko eta zientifiko gehien izan zituena.

[[1863]]tik aurrera [[filoxera]]k Europako mahastiak suntsitu zituen, hainbat urtez ardoaren produkzioa ezinezko eginez. 30 urte behar izan ziren lehengo produkzioa berreskuratzeko<ref>{{Erreferentzia|izena=Diario de|abizena=Jerez|izenburua='Tsunami' en la campiña jerezana|hizkuntza=es|url=http://www.diariodejerez.es/article/jerez/1658175/tsunami/la/campina/jerezana.html|aldizkaria=Diario de Jerez|sartze-data=2018-04-04}}</ref>. Garagardoaren industriak gorakada nabarmena izan zuen urte horietan.

XIX. mendearen amaieran ikerketa teknologiko eta biologikoan aurrerapauso handiak izan ziren. Alde batetik, [[mikrobiologia]]n egondako aurrerapenek legamiak hobetu eta hazi ahal izatea ekarri zuen. [[Jean Baptiste Henri Joseph Desmazières]]ek 1827an lehen aldiz ikusi zuen legamia mikroskopioa erabilita<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Jean Baptiste Henri Joseph Desmazières|url=http://www.mushroomthejournal.com/greatlakesdata/Authors/Desmazires733.html|aldizkaria=www.mushroomthejournal.com|sartze-data=2018-04-04}}</ref>. Baina 1857ra arte itxoin behar izan zen [[Louis Pasteur]]rek legamiaren eta hartziduraren arteko harremana zehaztu zuen arte<ref>{{Erreferentzia|izena=E. M.|abizena=Sigsworth|izenburua=Science and the Brewing Industry, 1850-1900|orrialdeak=536–550|data=1965|url=http://www.jstor.org/stable/2592627|aldizkaria=The Economic History Review|alea=3|zenbakia=17|doi=10.2307/2592627|sartze-data=2018-04-04}}</ref>. [[Frantzia-Prusia gerra]]ren ostean ''La bière de la revanche'' ekoiztu zen Pasteurren aurkikuntzei esker<ref>{{Erreferentzia|izena=Pietro|abizena=Dri|izenburua=La bière de la revanche|hizkuntza=fr-FR|url=https://www.pourlascience.fr/sd/histoire-sciences/la-biere-de-la-revanche-3881.php|aldizkaria=Pourlascience.fr|sartze-data=2018-04-04}}</ref>. 1882an ''Saccharomyces pastorianus'' legamia isolatu zuen, eta hortik abiatuta [[Carlsberg]] garagardo enpresak ''[[Saccharomyces carlsbergensis]]'' legamia sortu zuen<ref>{{Erreferentzia|izena=Andrea|abizena=Walther|izenburua=Genome Sequence of Saccharomyces carlsbergensis, the World’s First Pure Culture Lager Yeast|orrialdeak=783–793|abizena2=Hesselbart|abizena3=Wendland|izena2=Ana|izena3=Jürgen|data=2014-02-27|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4025477/|aldizkaria=G3: Genes{{!}}Genomes{{!}}Genetics|alea=5|zenbakia=4|issn=2160-1836|pmid=24578374|pmc=PMC4025477|doi=10.1534/g3.113.010090|sartze-data=2018-04-04}}</ref>, eta [[XXI. mende]]an sortzen diren lager garagardo gehienek zepa hori erabiltzen dute.

Bestetik, garapen industrialak hainbat asmakizun ekarri zituen, lehen aipatutakoaz gain. Lurrun-makinarekin batera [[hozkailu]]a asmatu zen, garagardoa urte osoan zehar egitea baimendu zuena<ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Dynamics of the international brewing industry since 1800|argitaletxea=Routledge|data=1998|url=https://www.worldcat.org/oclc/70764585|isbn=0415147050|pmc=70764585}}</ref>. 1891ean [[William Painter]]rek botilak ixteko [[Txapa (botila)|txapa]] asmatu zuen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Bottle-sealing device|data=1892-02-02|url=https://patents.google.com/patent/US468258A/en|sartze-data=2018-04-04}}</ref>. [[Sakarometro]]ak muztioko azukre kopurua neurtzeko aukera ematen zuen, garagardoaren etorkizuneko alkohol bolumena egonkortuz. [[Garagardo botila]] marroi eta berdeak garagardoa Eguzkiaren izpietatik babesten zuen<ref>{{Erreferentzia|izena=Steve|abizena=Werblow|izenburua=L|argitaletxea=Wiley-Blackwell|orrialdeak=633–684|hizkuntza=en|abizena2=Noah|abizena3=Simmons|abizena4=Arndt|abizena5=Franklin|abizena6=Boguski|abizena7=Fry|abizena8=Eie|abizena9=Schaich|izena2=Micha|izena3=Ralph A.|izena4=George W.|izena5=William E.|izena6=Terrie K.|izena7=Paul|izena8=Thomas|izena9=Karen M.|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/9780470541395.ch11|aldizkaria=The Wiley Encyclopedia of Packaging Technology|doi=10.1002/9780470541395.ch11|sartze-data=2018-04-04}}</ref>.

Garagardoaren produkzio industrialak foku berriak izan zituen: [[Pilsner|pilsener]] garagardoarena [[Plzeňský Prazdroj]]ek, [[stout]] beltzena [[Guinness]]ek<ref name=":3" />.

=== XX. mendetik aurrera ===
[[Fitxategi:Beer_can.jpg|thumb|Garagardo lataren asmakuntzak bere propietateak babestu eta garraioa erraztu zuen.]]
XX. mendean zehar hainbat garagardo-ekoizle enpresa multinazional bilakatu ziren, prozesuak mundu osoan zehar estandarizatuz eta tradiziozko garagardogintza batzuk baztertuz. Fenomeno honi buelta eman zaio XX. mendearen amaieran eta XXI. mendearen hasieran, modu industrialean sortuz garagardo tradizional batzuk. Garagardo berriak ere asmatu dira, [[India Pale Ale|''double indian pale ale'']] bezala. Gaur egun mundu mailako produktore handi gutxi batzuk daude, eta ehunka garagardogile erregional. Gainera, mikrogaragardotegien fenomenoak gorakada izan du XXI. mendean zehar, produkzio txikiaren aldeko merkatu berriak irekiz. Munduko garagardo enpresarik handiena [[Anheuser-Busch InBev]] belgiarra da, 500 marka ezberdinekin munduko 100 herrialdetan<ref>{{Erreferentzia|izenburua=About us {{!}} AB InBev|url=http://www.ab-inbev.com/about/our-company.html|aldizkaria=www.ab-inbev.com|sartze-data=2018-04-04}}</ref>.

[[1935]]eko [[urtarrilaren 24]]an [[Richmond]]eko [[Gottfried Krueger Brewing Company]]k lehen [[garagardo lata]] saldu zuen. [[1959]]an [[Ermal C. Fraze]]k irekiera bertan zuen lehen lata aurkeztu zuen<ref>{{Erreferentzia|izena=D. B. S.|abizena=Maxwell|izenburua=Beer Cans: A Guide for the Archaeologist|orrialdeak=95–113|data=1993|url=http://www.jstor.org/stable/25616219|aldizkaria=Historical Archaeology|alea=1|zenbakia=27|sartze-data=2018-04-04}}</ref>. Mende bukaerarako latak botilei gailendu zitzaien. Garagardo txorrota, ''kañero'' gisa ezagutzen dena, [[1797]]an asmatu zen, baina XX. mendean hasi zen orokortzen, garagardo kupelarekin batera tabernei eskaini zitzaienean. Garagardo kupela [[1936]]tik aurrera orokortu zen, karbonatazio sistema asmatu zenean. Asmakizun hauekin batera, garagardoa beste esparru batzuetara heldu zen, [[garagardo azoka]]k sortuz, eta [[futbol]]-estadioetan garagardoa eskaintzeko aukera eman zenean.<ref>{{erreferentzia|izenburua=Football and Beer in the 1960s: Transformation of the British Brewing Industry and its Impact on Local Identity|abizena=McCrae|izena=Niall|doi=10.1080/17460260802090727|orrialdeak=236-258|aldizkaria=Sport in History|zenbakia=28|alea=2|urtea=2008}}</ref>

XX. mendearen amaieran [[alkoholik gabeko garagardo]]a eta [[light garagardo]]a asmatu ziren. Garagardoa, horrela, publiko ezberdinengana heldu zen. Adibidez, [[alkohola eta erlijioa]]ren arteko gatazka bat dagoen lekuetan merkatu handiko produktua da alkoholik gabeko garagardoa.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Why are sales of non-alcoholic beer booming?|hizkuntza=en|url=https://www.economist.com/blogs/economist-explains/2013/08/economist-explains-3|aldizkaria=The Economist|sartze-data=2018-04-04}}</ref>

== Osagaiak ==
Garagardoak nagusiki, [[garagar]]ra, lupulua, [[legamia]] (''Saccharomyces cerevisae'') eta ura erabiliz egiten da. Lupuluak ematen dio edariari zapore mingots antzekoa, baina garagardoaren zapore eta koloreak legamiaren, hartzidura-tenperaturaren eta maltaren xigorketaren baitan daude.

=== Zerealak ===
{{nagusia|Zereal}}
Garagardoa [[azukre]] hartzigarriak sor ditzakeen edozein [[zereal]]ekin egin daiteke. Baina zerealen azukreak ez dira naturalki hartzigarriak beti. Kasu batzuetan, [[arto]]an bezala, egostearekin nahikoa da; beste batzuetan zerealak "maltatu" behar dira. Garagardoa egiteko zerealak gordin edo maltatuak egon behar dira, eta garagarra da bakarra derrigor maltatu behar dena. Hala ere, hori da erabiliena mendebaldeko garagardogintzan.

==== Malta ====
[[Fitxategi:Cebadas_de_Cerveza.png|thumb|Malta faseek garagardoaren kolorea eta zaporean eragina dute.]]
Garagardoa egiteko garagarraren azukreak askatu behar dira lehenengo. Prozesu horretan [[entzima]] batzuk aktibatzen dira, [[almidoi]]a hautsi eta azukreak askatzen dituztenak: horri maltatzea deitzen zaio, eta funtsean aleak [[ernamuin]]tzean datza. Produktu horrek ''malta berde'' izena du. Ondoren, malta hori labean sartu eta txigortu behar da.

Maltaren txigortze-mailaren arabera era bateko edo besteko garagardoak lortzen dira;<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Barley Malt|url=http://www.farm-direct.co.uk/farming/stockcrop/barley/malt.html|aldizkaria=www.farm-direct.co.uk|sartze-data=2018-04-05}}</ref> garagardo beltzak (''stout'' izenekoak) kolore ilunekoak eta zapore sendokoak dira, malta zertxobait txigortuz lortuak; garagardo horiak (''lager'' izenekoak) aurrekoak baino leun eta argiagoak dira eta malta erabat txigortuz lortzen dira; eta azkenik, bien artekoak daude (''ale'' izenekoak).

[[Glutenik gabeko garagardo]]a sortzeko [[sorgo]]a erabiltzen da [[garagar]]raren ordez.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=CAMRA 1st International Gluten Free Beer Fest|url=http://www.bellaonline.com/articles/art39558.asp|sartze-data=2018-04-05}}</ref>

==== Nahasketa ====
Behin maltatutako garagarra dugunean, muztioa eratzeko garau nahasketak egin daitezke, adibidez maltatzen beste maila bat dutenekin, edo beste zereal batzuk gehituta. Garagardoaren zaporea eta estiloa honen araberakoa izango da.

=== Gehigarri aromatikoak ===
==== Lupulua ====
{{nagusia|Lupulu}}
[[Fitxategi:Hops are used for beer brewing.JPG|thumb|''Pellet'' eran prestatutako lupulua, jada garagardora gehitzeko erabilgarri.]]
Lupuluaren erabilera komertzial ia bakarra garagardoari zaporea ematea da.<ref>{{Erreferentzia|izena=A. H.|abizena=Burgess|izenburua=Hops: Botany, Cultivation and Utilization|argitaletxea=Leonard Hill|hizkuntza=English|data=December 1964|url=https://www.amazon.com/Hops-Botany-Cultivation-Utilization-World/dp/0249388723|isbn=9780249388725|sartze-data=2018-04-05}}</ref> Lupuluaren lorea erabiltzen da gaur egun sortzen den garagardo gehienetan, zaporea emateko zein kontserbagarri gisa. Askotan lorea berak ere ''lupulu'' izena hartzen du. Lupuluaren lehen aipamena [[822]]an [[Adalardo Zaharra]]k egin zuen, monasterio bateko arauak azaltzerakoan, nahiz eta lupuluaren erabilera ez zen XIII. mendera arte hedatu (ikus Historia atala).<ref name="#1"/><ref>{{Erreferentzia|izena=Unger, Richard|abizena=W.|izenburua=Beer in the Middle Ages and the Renaissance|argitaletxea=University of Pennsylvania Press|data=2004|url=https://www.worldcat.org/oclc/55055450|isbn=0812237951|pmc=55055450}}</ref>

Lupuluaren landareetan lore ar eta emeak landare ezberdinetan hazten dira. Normalki arrak diren landareak kentzen dira, eta hazirik gabeko lore emeak lortzen dira. [[Ingalaterra]]n ar bat mantentzen da berrehun emeko, eta loreen barruan haziak egon ohi dira.<ref>{{Erreferentzia|izena=KOROLUK CARLOS|abizena=A|izenburua=Asociacion de Cerveceros Artesanales de la Republica Argentina|hizkuntza=Spanish|url=http://cervezadeargentina.com.ar/catado/catado.htm|aldizkaria=cervezadeargentina.com.ar|sartze-data=2018-04-05}}</ref> Lupuluaren loreen [[brakteolo]]en oinarrian ''lupulina'' duten [[guruin]] batzuk daude, garagardoari zaporea ematen dion substantzia. Hainbat lupulu-barietate dago, eta ikerketa sakona egoten da gai honen inguruan, duen balio komertziala dela eta. Lupulua da garagardoak sortzen duen gosearen arduraduna.

===== Lupulu mingotsak =====
: Azido mingotsak ematen dituzte, zaporeak baino gehiago. Batez ere ''berwer's gold'' eta ''nordbrauer'' barietateak dira talde honetakoak.

===== Lupulu aromatikoak =====
: Zapore gehiago ematen dute azido mingotsak baino. Batez ere ''saaz/zatec'' eta ''golding'' edo ''fuggler'' baritateak dira ezagunak.

===== Lupulu mistoak =====
: Biak aldi berean eskaintzen dute, baina leunago. ''Hallertau'' eta ''hersbrucker'' dira ezagunenak.

Lupulua ezin da urte osoan zehar eskuragarri eduki, eta hilabete gutxi batzuk mantentzen da freskoan erabili ahal izateko: abuztu bukaeratik urrira arte, leku eta motaren arabera. Hortik kanpo erabili ahal izateko badaude prestaketa batzuk: deshidratazio bidez egiten dena, olioa ateratzea edo ''pellet'' gisa.

==== Bestelako gehigarriak ====
[[Fitxategi:Desperados.jpg|thumb|''[[Desperados]]'' garagardoak [[tekila]] zaporea du.]]
Lupulua gaur egun gehien erabiltzen den gehigarria da, baina historian zehar hainbat gehigarri erabili dira garagardoari zaporea emateko. Gaur egun ere, horietako batzuk erabiltzen dira. Adibidez:

===== Fruituak =====
: Fruituen muztioaren hartziduraz [[ardo]]a edo [[sagardo]]a lortzen da. Gaur egun, hala ere, hainbat garagardok fruituak, [[zuku]]ak edo [[jarabe]]ak dituzte euren osagaien artean, bigarren hartzidura bat emateko edo zaporea bera aldatzeko. [[Gerezi]]ak eta [[mugurdi]]ak osagai historikoak izan dira. Gaur egun [[Kiwi (fruitua)|kiwia]], [[Abrikotondo|albertxikoa]] edo [[banana]] ere gehitzen dira.

===== Landareak =====
: Lupuluaz gain, [[kalamu]]a, [[erromero]]a, [[gaztain]]ak edo bestelako landareak ere bota daitezke.

===== Espeziak =====
: Lupulua orokortu aurretik [[gruit]] izeneko belar nahasketa zen erabiltzen zena. Gaur egun [[jengibre]]a, [[martorri]]a, [[piper-hauts]]a, [[intxaur muskatu]]a edo bestelakoak erabiltzen dira zaporeak aldatu eta emateko.

===== Beste zapore batzuk =====
: [[Ezti]]a edo [[ardo]]arekin, edo likoreekin ([[Whiski]]a edo [[tekila]], adibidez) aromatizatzea posible da, eta marka batzuek zapore hauek eskaintzen dituzte.

=== Ura ===
{{nagusia|Ur}}
Garagardoaren % 85 eta % 92 artean ura da.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=A pint a day. . . {{!}} News {{!}} Chemistry World|hizkuntza=en|url=https://www.chemistryworld.com/news/a-pint-a-day--/9706.article|aldizkaria=Chemistry World|sartze-data=2018-04-05}}</ref> Ura berez kolorgea eta zapore gabekoa bada ere, errealitatean eskualde bakoitzeko urak ezaugarri bakteriologiko eta mineral batzuk ditu. Beraz, garagardo mota bakoitzak, uraren ezaugarri ezberdinak beharko ditu. Garagardo batzuek mineralizazio eskaseko ura beharko dute, eta beste batzuk [[kare]] asko duten ur gogorrak.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Questions about the science of beer|url=https://phys.org/news/2015-12-science-beer.html|sartze-data=2018-04-05}}</ref> Gaur egun, garagardo-ekoizle gehienek ura tratatzen dute beti zapore eta ezaugarri berberak izan ditzan garagardoak.

Garagardoaren sorreran intereseko diren mineralak [[kaltzio]]a, [[sulfato]]ak eta [[kloruro]]ak dira. Kaltzioak maltaren eta lupuluaren zukua ateratzen laguntzen du mazerazioan, eta egosterakoan garagardoaren kolorea eta opakotasuna jaisten laguntzen du. [[Kobre]]a, [[manganeso]]a eta [[zink]]ak legamien [[flokulazio]]a eragozten dute. Sulfatoek zapore mingotsa ematen diote garagardoari, eta lupuluaren zaporeak indartu. Kloruroek, aldiz, gozoago egiten dute garagardoa.<ref>{{Erreferentzia|izena=Lisa Pinsker<meta|abizena=name=|izenburua=Geotimes - August 2004 - Energy & Resources|url=http://www.agiweb.org/geotimes/aug04/resources.html|aldizkaria=www.agiweb.org|sartze-data=2018-04-05}}</ref> Ingalaterrako urak [[igeltsu]] asko izan ohi du, eta honek [[pale ale]] garagardoa egiten laguntzen du. Igeltsu gutxi duten urei gehitzen zaie, ''burtonizazio'' deritzon prozesu batean.

Gaur egun garagardo litro bat egiteko 3 litro ur behar dira.

=== Legamia ===
{{nagusia|Legami}}
[[Legami]]a da garagardoaren [[hartzidura]]ren ardura duen [[mikroorganismo]]a. Legamiek garauetatik ateratako azukrearen hartzidura egiten dute ([[hartzidura alkoholiko]]a), [[alkohol]]a eta [[karbono dioxido]]a sortuz eta muztioarekin, horrela, garagardoa sortuz. Garagardoaren hartzidura egiteaz gain, bere izaera eta zaporeak ere eragina du.<ref>{{Erreferentzia|izena=Simon|abizena=Ostergaard|izenburua=Metabolic Engineering of Saccharomyces cerevisiae|orrialdeak=34–50|hizkuntza=en|abizena2=Olsson|abizena3=Nielsen|izena2=Lisbeth|izena3=Jens|data=2000-03-01|url=http://mmbr.asm.org/content/64/1/34|aldizkaria=Microbiology and Molecular Biology Reviews|alea=1|zenbakia=64|issn=1092-2172|pmid=10704473|doi=10.1128/MMBR.64.1.34-50.2000|sartze-data=2018-04-05}}</ref> Prozesu hau ezagutu aurretik, garagardoak naturalki hartzitzen ziren, eguratsean edo aske zeuden legamietatik abiatuz. Gaur ere [[lambic]] motako garagardo batzuk horrela egiten dira, baina garagardogile ia guztiek legamia botatzen dute prozesuan.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Food biotechnology : microorganisms|argitaletxea=Wiley-VCH|data=1995|url=https://www.worldcat.org/oclc/900059182|isbn=0471185701|pmc=900059182}}</ref> Legami ezberdinak erabiltzen dira prozesuaren arabera.

==== Goiko hartzidura ====
{{nagusia|Saccharomyces cerevisiae}}
[[Fitxategi:Saccharomyces_cerevisiae_SEM.jpg|thumb|''[[Saccharomyces cerevisiae]]'', mikroskopio elektronikoan ikusia.]]
Goiko hartzidura edo hartzidura epela ''Saccharomyces cerevisiae'' legamiarekin egiten direnak dira, 15 eta 20&nbsp;°C artean, eta batzuetan 24&nbsp;°C-tara.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Fermented beverage production|argitaletxea=Blackie|data=1995|url=https://www.worldcat.org/oclc/31738526|edizioa=1st ed|isbn=9780751400274|pmc=31738526}}</ref> [[Brasserie Dupont]]ek erabiltzen duen legamia 29 eta 35&nbsp;°C artean egiten du hartzidura.<ref>{{Erreferentzia|izena=Markowski,|abizena=Phil.|izenburua=Farmhouse ales : culture and craftsmanship in the Belgian tradition|argitaletxea=Brewers Publications|data=2004|url=https://www.worldcat.org/oclc/56617202|isbn=0937381845|pmc=56617202}}</ref> Normalki ''foam'' moduko bat sortzen dute garagardoaren gainazalean, euren gainazal [[hidrofobo]]aren ondorioz garauak sortzen dituztelako, <chem>CO2</chem>rekin batera [[flokulazio|flokulatzen]] duena. Ezaugarri hau dela eta "goiko hartzidura" izena ematen zaio, nahiz eta gaur egun erabiltzen diren prozesuetan ez den beti goian gertatzen den zerbait.<ref>{{Erreferentzia|izena=Bamforth, Charles W.,|abizena=1952-|izenburua=Food, fermentation, and micro-organisms|argitaletxea=Blackwell Science|data=2005|url=https://www.worldcat.org/oclc/608623103|isbn=0632059877|pmc=608623103}}</ref> Hartzidura mota hau duten garagardoek [[Ale (garagardoa)|ale]] izena jasotzen dute, eta hartzidura hasi eta hiru astera daude prest kontsumitzeko, nahiz eta batzuek hilabeteak behar izaten dituzten.

==== Beheko hartzidura ====
{{nagusia|Saccharomyces pastorianus}}
Beheko hartzidura edo hartzidura hotza 10&nbsp;°Ctan egiten dena da, normalki behar diren 18&nbsp;°Ctik beherakoa.<ref>{{Erreferentzia|izena=Chris|abizena=White|izenburua=Yeast: The Practical Guide to Beer Fermentation|argitaletxea=Brewers Publications|hizkuntza=en|abizena2=Zainasheff|izena2=Jamil|data=2010-02-01|url=https://books.google.com/books?id=Q82QAwAAQBAJ&pg=PT114#v=onepage&q&f=false|isbn=9781938469060|sartze-data=2018-04-05}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Terry|abizena=Foster|izenburua=Pale Ale, Revised: History, Brewing, Techniques, Recipes|argitaletxea=Brewers Publications|hizkuntza=en|data=1999-04-07|url=https://books.google.com/books?id=bOrwCgAAQBAJ&pg=PA185|isbn=9781938469251|sartze-data=2018-04-05}}</ref> Garagardo hau hotzean gordetzen da hainbat aste edo hilabetez, [[lager]]rak sortzeko. Lager sistema honekin hartziduran sortu diren hainbat konposatu desagertzen dira, eta garagardoaren zaporea "garbiagoa" da horrela.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Comprehensive Natural Products II: Chemistry and Biology|argitaletxea=Elsevier|hizkuntza=en|data=2010-03-05|url=https://books.google.com/books?id=pkzx2TeYYT8C&pg=RA1-PA970|isbn=9780080453828|sartze-data=2018-04-05}}</ref> Lager baten ezaugarri nagusia bere hartzidura eta zerbitzatze hotza bada ere,<ref>{{Erreferentzia|izena=Gregory J.|abizena=Noonan|izenburua=New Brewing Lager Beer: The Most Comprehensive Book for Home and Microbrewers|argitaletxea=Brewers Publications|hizkuntza=en|data=2003-09-17|url=https://books.google.com/books?id=CazaCgAAQBAJ&pg=PR21|isbn=9781938469237|sartze-data=2018-04-05}}</ref> beste legami bat erabiltzen da: ''[[Saccharomyces pastorianus|Saccharomyces pastorianus.]]''<ref>{{Erreferentzia|izena=Victor R.|abizena=Preedy|izenburua=Beer in Health and Disease Prevention|argitaletxea=Academic Press|hizkuntza=en|data=2011-04-28|url=https://books.google.com/books?id=hBO3N5qLTEIC&pg=PA89|isbn=9780080920498|sartze-data=2018-04-05}}</ref> Legami honek [[melibiosa]] metabolizatzen du,<ref>{{Erreferentzia|izena=T.|abizena=Boekhout|izenburua=Yeasts in Food|argitaletxea=Elsevier|hizkuntza=en|abizena2=Robert|izena2=V.|data=2003-05-07|url=https://books.google.com/books?id=XqmjAgAAQBAJ&pg=PA349|isbn=9781845698485|sartze-data=2018-04-05}}</ref> eta isurkariaren beheko aldean geratzen da. Zientzialarien arabera garagardoaren ezaugarriak ez dira behe edo goi-hartziduragatik aldatzen, baina garagardogileek beste iritzi bat dute, eta horregatik euren legamiak sortu eta gordetzen dituzte.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Wiley|izenburua=Kirk-Othmer Food and Feed Technology, 2 Volume Set|argitaletxea=John Wiley & Sons|hizkuntza=en|data=2007-12-14|url=https://books.google.com/books?id=f--1V1ftgtsC&pg=PA132|isbn=9780470174487|sartze-data=2018-04-05}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Harveys let us in on some brewing secrets {{!}} Brighton & Hove Chamber of Commerce|hizkuntza=en|url=https://www.businessinbrighton.org.uk/blog/2013/11/08/harveys-let-us-some-brewing-secrets|aldizkaria=www.businessinbrighton.org.uk|sartze-data=2018-04-05}}</ref>

Mendeetan zehar [[Baviera]]ko garagardogileek legami hauek gorde dituzte ("lagern") Alpeetako kobazuloetan. [[Hautespen naturala]] dela eta, hotzera hobeto moldatzen diren legamiak mantendu eta ugaldu dira. Legami hauen kultibo bat [[Spaten]]etik [[Carlsberg]] garagardotegira iritsi zen [[1845]]an. [[1883]]a [[Emile Hansen]]ek isolatzea lortu zuen, eta produkzio industrialerako prestatu zuen [[1884]]an. [[Heineken]]ek beste horren beste egin zuen hurrengo urtean, eta bi horien artean legamiak saldu dituzte Europa osoan zehar.<ref>{{Erreferentzia|izena=Franz G.|abizena=Meussdoerffer|izenburua=A Comprehensive History of Beer Brewing|argitaletxea=Wiley-Blackwell|orrialdeak=1–42|hizkuntza=en|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/9783527623488.ch1|aldizkaria=Handbook of Brewing|doi=10.1002/9783527623488.ch1|sartze-data=2018-04-05}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Brewing Yeast and Fermentation {{!}} Wiley Online Books|hizkuntza=en|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/book/10.1002/9780470999417|doi=10.1002/9780470999417|sartze-data=2018-04-05}}</ref> Hasiera batean ''Saccharomyces carlsbergensis'' izena eman zitzaion, baina gaur egun ''Saccharomyces pastorianus'' da izen egokia.<ref>{{Erreferentzia|izena=Pogaku|abizena=Ravindra|izenburua=Advances in Bioprocess Technology|argitaletxea=Springer|hizkuntza=en|data=2015-08-13|url=https://books.google.com/books?id=Y4RgCgAAQBAJ&pg=PA428|isbn=9783319179155|sartze-data=2018-04-05}}</ref>

==== Lambic garagardoak ====
[[Fitxategi:Brettanomyces_plate_01.jpg|thumb|''Berttanomyces''en kultiboak]]
{{nagusia|Brettanomyces}}
''Dekkera/Brettanomyces'' [[lambic]] garagardoan, [[Ale (garagardoa)|ale]] mingotsetan eta [[Belgika]]ko [[Trappist]] garagardoan erabiltzen den legamia genero bat da.<ref>{{Erreferentzia|izena=B.|abizena=Vanderhaegen|izenburua=Bioflavoring and beer refermentation|orrialdeak=140–150|hizkuntza=en|abizena2=Neven|abizena3=Coghe|abizena4=Verstrepen|abizena5=Derdelinckx|abizena6=Verachtert|izena2=H.|izena3=S.|izena4=K. J.|izena5=G.|izena6=H.|data=2003-08-01|url=https://link.springer.com/article/10.1007/s00253-003-1340-5|aldizkaria=Applied Microbiology and Biotechnology|alea=2-3|zenbakia=62|issn=0175-7598|doi=10.1007/s00253-003-1340-5|sartze-data=2018-04-05}}</ref> Gutxienez bost espezie ezagutzen dira: ''[[Brettanomyces bruxellensis]]'', ''[[Brettanomyces anomalus]]'', ''[[Brettanomyces custersianus]]'', ''[[Brettanomyces naardenensis]]'' eta ''[[Brettanomyces nanus]]''. Azken hamarkadetan euren erabilerak gora egin du, eta enpresa batzuek batez ere legami hau erabiltzen dute garagardoa egiteko. Esperimentaziotik abiatuta egin da, gaur egun ere ez dagoelako kultibo pururik eta sortzen diren konposatu aromatikoak ez direlako zehatzak.<ref>{{Erreferentzia|izena=Eric|abizena=Asimov|izenburua=Sour Beers — Review|hizkuntza=en-US|data=2011-11-22|url=https://www.nytimes.com/2011/11/23/dining/sour-beers-review.html|aldizkaria=The New York Times|issn=0362-4331|sartze-data=2018-04-05}}</ref> Azken urteotan aurrerapenak egin dira espezie bakoitzaren gaitasunak zehazteko.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Brettanomyces Dissertation « The Brettanomyces Project|hizkuntza=en-US|url=http://www.brettanomycesproject.com/dissertation/|aldizkaria=www.brettanomycesproject.com|sartze-data=2018-04-05}}</ref>

==== Weissbier ====
{{nagusia|Torulaspora delbrueckii}}
[[Munich]]eko [[Weissbier]] egiteko ''Torulaspora delbrueckii'' legamia erabiltzen da.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Weihenstephan Strain (WLP300/WY3068) – Saccharomyces or Torulaspora? Part 1|hizkuntza=en-US|data=2015-01-06|url=https://odetozymase.wordpress.com/2015/01/06/the-weihenstephan-strain-wlp300wy3068-saccharomyces-or-torulaspora-part-1/|aldizkaria=ode to zymase|sartze-data=2018-04-05}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Weissbier (Weizenbier) Beer Style Guide|hizkuntza=en-US|url=https://vinepair.com/beer-101/weissbier-beer-style-guide/|aldizkaria=VinePair|sartze-data=2018-04-05}}</ref> Legami hau bestelako elikagai asko ekoizteko erabiltzen du gizakiak, adibidez [[ogi|ogian,]]<ref>{{Erreferentzia|izena=Andreia|abizena=Pacheco|izenburua=The Emerging Role of the Yeast Torulaspora delbrueckii in Bread and Wine Production: Using Genetic Manipulation to Study Molecular Basis of Physiological Responses|argitaletxea=InTech|hizkuntza=en|abizena2=Santos|abizena3=Chaves|abizena4=Almeida|abizena5=Leo|abizena6=Joo|izena2=Jlia|izena3=Susana|izena4=Judite|izena5=Ceclia|izena6=Maria|data=2012|url=https://doi.org/10.5772/46024|doi=10.5772/46024|sartze-data=2018-04-05}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=M. J.|abizena=Hernandez-Lopez|izenburua=Osmotolerance and leavening ability in sweet and frozen sweet dough. Comparative analysis between Torulaspora delbrueckii and Saccharomyces cerevisiae baker's yeast strains|orrialdeak=125–134|hizkuntza=en|abizena2=Prieto|abizena3=Randez-Gil|izena2=J. A.|izena3=F.|data=2003-09-01|url=https://link.springer.com/article/10.1023/A:1025413520192|aldizkaria=Antonie van Leeuwenhoek|alea=2|zenbakia=84|issn=0003-6072|doi=10.1023/A:1025413520192|sartze-data=2018-04-05}}</ref> kakaoa hartzitzeko,<ref>{{Erreferentzia|izena=Dennis S.|abizena=Nielsen|izenburua=Investigating the fermentation of cocoa by correlating Denaturing Gradient Gel Electrophoresis profiles and Near Infrared spectra|orrialdeak=133–140|abizena2=Snitkjaer|abizena3=Berg|izena2=Pia|izena3=Frans van den|url=https://doi.org/10.1016/j.ijfoodmicro.2008.03.040|aldizkaria=International Journal of Food Microbiology|alea=2|zenbakia=125|doi=10.1016/j.ijfoodmicro.2008.03.040|sartze-data=2018-04-05}}</ref> [[tekila|tekilan,]]<ref>{{Erreferentzia|izena=Marc-André|abizena=Lachance|izenburua=Yeast communities in a natural tequila fermentation|orrialdeak=151–160|hizkuntza=en|data=1995-08-01|url=https://link.springer.com/article/10.1007/BF00873100|aldizkaria=Antonie van Leeuwenhoek|alea=2|zenbakia=68|issn=0003-6072|doi=10.1007/BF00873100|sartze-data=2018-04-05}}</ref> [[sagardo]] batzuetan<ref>{{Erreferentzia|izena=Emmanuel|abizena=Coton|izenburua=Yeast ecology in French cider and black olive natural fermentations|orrialdeak=130–135|abizena2=Coton|abizena3=Levert|abizena4=Casaregola|abizena5=Sohier|izena2=Monika|izena3=Delphine|izena4=Serge|izena5=Danièle|url=https://doi.org/10.1016/j.ijfoodmicro.2005.10.016|aldizkaria=International Journal of Food Microbiology|alea=1|zenbakia=108|doi=10.1016/j.ijfoodmicro.2005.10.016|sartze-data=2018-04-05}}</ref> edo [[gazta]] batzuetan (adibidez, [[Gouda]] motakoan<ref>{{Erreferentzia|izena=J|abizena=Welthagen|izenburua=Yeast profile in Gouda cheese during processing and ripening|orrialdeak=185–194|url=https://doi.org/10.1016/S0168-1605(98)00042-7|aldizkaria=International Journal of Food Microbiology|alea=3|zenbakia=41|doi=10.1016/s0168-1605(98)00042-7|sartze-data=2018-04-05}}</ref>).

== Ekoizpena ==
Tenperatura altuko hartzidura denean (18-25&nbsp;°C bitartekoa) garagardo garratza lortzen da; aldiz, tenperatura baxukoa denean (10&nbsp;°C
baino gutxiagokoa) garagardo leunagoak eta <chem>CO2</chem> gehiagokoak lortzen dira.

Garagardoaren elaborazioan gertatzen den prozesu biokimikoa konplexua da eta ia orain arte ezin izan dira bertan gertatzen diren erreakzioak zehazki adierazi. Prozesuak bost fase dituela esan daiteke: maltaketa, hidratazioa, hartzidura, iragazketa eta ontziraketa. Alea garbitu eta pisatutakoan siloan biltzen da; jarraian, upelean beratzen jartzen da hozi dadin. Lortutako malta labean lehortu egiten da; azala kendu ondoren, eho eta berriro busti egin behar izaten da orea lortzeko. Orea labean berotu eta hoziduran sortutako [[Entzima|entzimek]] [[almidoi]]a [[azukre]] bihurtzen dute. Prozesu horren ondorioz lortutako muztioa iragazi egin behar izaten da hondarrak kentzeko. Muztioa lupuluarekin egosi ondoren hoztu egiten da eta legamia eransten zaio hartzi dadin. Hainbat hilabetetan geldirik eduki eta gero, berriro iragazi egiten da, legamia kentzeko. Hartzidurako substantziak kendu direnean, garagardoa edukiontzietan gordetzen da, hauspeatu eta argitu dadin eta dagokion zaporea lor dezan. Azkenik, iragazi, pasteurizatu eta ontzietan (botila, lata zein barriketan) sartzen da.

== Garagardo motak ==
Garagardo mota asko egiten dira munduan zehar, eta herrialde bakoitzean ohitura ezberdinak badaude ere, muga nazionalak zeharkatzen dituzte garagardo kultura ezberdinek.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Is today's beer all image over reality?|hizkuntza=en-GB|data=2006-04-20|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/4906858.stm|sartze-data=2018-04-05}}</ref> Europan lau eskualde garagardogile berezitu egon dira historikoki: Alemania, Belgika, Ingalaterra eta Txekiar Errepublika, eta bakoitzak garagardo mota batekin garapen handiagoa izan du.<ref>{{Erreferentzia|izena=Joe|abizena=Sixpack|izenburua=What the Hell am I Drinking?|argitaletxea=CreateSpace Independent Publishing Platform|hizkuntza=English|data=2011-09-07|url=https://www.amazon.com/What-Hell-am-I-Drinking/dp/1463789815|isbn=9781463789817|sartze-data=2018-04-05}}</ref>

Hauek dira garagardo mota nagusiak:
<gallery mode="packed" heights="250">
Fitxategi:SwanNeck.jpg|[[Real ale]] [[CAMRA]]k 1973an sortutako terminoa da. Osagai tradizionalak ditu, bigarren hartzidura bat du zerbitzatzen den edukiontzian eta ez du karbono dioxidorik kanpotik. Botilan zein upeletan saltzen da.<ref>{{Erreferentzia|izena=Richard|abizena=Neill|izenburua=Still bitter after all these years|hizkuntza=en-GB|data=2000-11-09|url=https://www.telegraph.co.uk/foodanddrink/4810832/Still-bitter-after-all-these-years.html|issn=0307-1235|sartze-data=2018-04-05}}</ref>
Fitxategi:Page 24 Pale Ale beer.jpg|[[Pale ale]]k goiko hartzidura du, baina malta argia erabiltzen du. Bere barruan hainbat azpimota daude.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Home {{!}} wine-pages|hizkuntza=en-GB|url=http://www.beer-pages.com/protz/features/ipa.htm|aldizkaria=wine-pages|sartze-data=2018-04-05}}</ref>
Fitxategi:Guinness 7686a.jpg|[[Stout]] edo ''Porter'' garagardoak ilunak dira, maltak edo garagarrak xigortzeagatik, eta hartzidura geldoa dute. Hainbat azpimota daude, eta beltz zein gorriak saltzen dira.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Michael Jackson's Beer Hunter - Porter casts a long shadow on ale history|url=http://www.beerhunter.com/documents/19133-000041.html|aldizkaria=www.beerhunter.com|sartze-data=2018-04-05}}</ref>
Fitxategi:RudGate-RubyMild&York Minster.JPG|[[Mild ale]] malta ilunarekin egiten da, baina alkohol kopuru txikia dute, %3 eta %3,6 artean.
Fitxategi:2013 Augustiner Weissbier Munich pub.jpg|[[Weißbier]] gariarekin egiten da, guztiz edo proportzio altu batean. Normalki goiko hartzidura izaten dute.
Fitxategi:Kriek Beer 1.jpg|[[Lambic]] garagardoek hartzidura naturala izaten dute, eta batzuetan fruituak gehitzen zaizkie, [[gerezi]]ak kasu.
Fitxategi:Bitburger Glass.JPG|[[Lager]] garagardoa arinena da, beheko-hartzidura dute eta hotzean hartzen dira. Kolore argia dute eta gardenak dira.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Michael Jackson's Beer Hunter - The birth of lager|url=http://www.beerhunter.com/documents/19133-000255.html|aldizkaria=www.beerhunter.com|sartze-data=2018-04-05}}</ref>
</gallery>

== Garagardoaren neurketa ==
{{nagusia|Garagardoen neurketak}}
Garagardoa neurtzeko hiru irizpide erabiltzen dira: mingostasuna, kolorea eta gogortasuna.

=== Mingostasuna ===
{{nagusia|Mingots}}
{| class="wikitable" style="float:right; margin-left:1em"
!colspan=3 | Garagardo ohikoenen IBU maila<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Beer Styles – IBU Chart Graph (Bitterness Range) - Brewer's Friend|url=https://www.brewersfriend.com/2009/01/24/beer-styles-ibu-chart-graph-bitterness-range/|aldizkaria=www.brewersfriend.com|sartze-data=2018-04-05}}</ref>
|-
! Garagardo motak !! IBUs
|-
| [[Lambic]] || 0-10
|-
| [[Weißbier]] || 8-18
|-
| [[Amerikar lager]] || 8-26
|-
| [[Kölsch (garagardoa)|Kölsch]] || 20-30
|-
| [[Pilsner]] || 24-44
|-
| [[Porter (garagardoa)|Porter]] || 18-50
|- 
| [[Bitter (garagardoa)|Bitter]] || 24-50
|-
| [[Pale ale]] || 30-50
|-
| [[Stout (garagardoa)|Stout]] || 30-90
|-
| [[Barleywine]] || 34-120
|-
| [[India pale ale]] || 40-120
|}
Mingostasuna neurtzeko [[Nazioarteko Mingoztasun Unitatea]]k erabiltzen dira (ingelesezko IBU siglak, ''International Bittering Units''). Mingostasuna ez da nabaritzen dena, baizik eta dituen [[alfa azido]]ak neurtzeko modu bat.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=International Bitterness Unit|hizkuntza=en|url=https://sizes.com/units/international_bitterness_unit.htm|aldizkaria=sizes.com|sartze-data=2018-04-05}}</ref> IBUa neurtzeko metodo ezberdinak daude, baina erabiliena [[espektrofotometria]] da. Prozesu honetan lupulua egosten da [[isomero|isomerizazioa]] bultzatzeko. Iso-Alfa azidoak [[hidrofobo]]ak direnez, [[pH]] indizea jaisten da. Momentu horretan soluzio-organiko bat gehitzen zaio eta azidoak geruza organikoetara joaten dira. Soluzio berri hori espektrofotometroan jartzen da eta 275 [[nanometro]]an duen absorbantzia neurtzen da. [[Uhin-luzera]] horretan kalkulatzen da mingostasuna ematen duten molekulen kontzentrazioa.

Bigarren metodo batek isomerizatutako alfa azidoen miligramo litroko kontzentrazioa neurtzen du. Bi metodoek ezberdintasunak ematen dituzte.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=ASBC Methods of Analysis – Beer-23: Beer Bitterness|data=2015-12-22|url=https://web.archive.org/web/20151222103520/http://methods.asbcnet.org/summaries/Beer-23.aspx|sartze-data=2018-04-05}}</ref>

=== Kolorea ===
"Lovibond graduak" edo "°L" substantzia baten kolorea neurtzeko eskala bat da, normalki garagardo, [[whiski]] eta azukredun soluzioetan erabilia. Lovibond graduen neurketa [[kolorimetro]] batekin egin ohi da, substantziak [[anbar]]retik [[marroi]]ra doazen kristal ezberdinekin alderatuz. Eskala [[Joseph Williams Lovibond]]ek asmatu zuen. [[Standar Referende Method]] eta [[European Brewery Convention]] eskalak erabili izan dira ondoren, SRM eskalak eta ºL antzekoak izanik.

SRMak kolorearen intentsitatea neurtzen du, gutxi gorabehera duen iluntasuna. Metodoan [[espektrofotometro]] bat erabiltzen da eta 430 nanometroko uhin-luzera erabiltzen da.

{| class="wikitable"
![[Standard Reference Method|SRM]]/Lovibond
!Adibidea
!Kolorea
!EBC
|-
|2
|[[Pale lager]], [[Witbier]], [[Pilsener]], [[Berliner Weisse]]
|style="background:#F8F753; color:#000000; font-family:monospace;"|
|4
|-
|3
|[[Maibock]], [[Blonde Ale]]
|style="background:#F6F513; color:#000000; font-family:monospace;"|
|6 
|-
|4
|[[Weissbier]]
|style="background:#ECE61A; color:#000000; font-family:monospace;"|
|8
|-
|6
|[[American Pale Ale]], [[India Pale Ale]]
|style="background:#D5BC26; color:#000000; font-family:monospace;"|
|12
|-
|8
|[[Weissbier]], [[Saison]]
|style="background:#BF923B; color:#000000; font-family:monospace;"|
|16
|-
|10
|[[English Bitter]], [[Extra Special Bitter|ESB]]
|style="background:#BF813A; color:#000000; font-family:monospace;"|
|20
|- 
|13
|[[Biere de Garde]], [[Double IPA]]
|style="background:#BC6733; color:#000000; font-family:monospace;"|
|26
|-
|17
|[[Dark lager]], [[Vienna lager]], [[Marzen]], [[Amber Ale]]
|style="background:#8D4C32; color:#ffffff; font-family:monospace;"|
|33
|-
|20
|[[Brown Ale]], [[Bock]], [[Dunkel]], [[Dunkelweizen]]
|style="background:#5D341A; color:#ffffff; font-family:monospace;"|
|39
|-
|24
|[[Stout|Irish Dry Stout]], [[Doppelbock]], [[Porter (garagardoa)|Porter]]
|style="background:#261716; color:#ffffff; font-family:monospace;"|
|47
|-
|29
|[[Stout]]
|style="background:#0F0B0A; color:#ffffff; font-family:monospace;"|
|57
|-
|35
|[[Foreign Stout]], [[Stout#Baltic porter|Baltic Porter]]
|style="background:#080707; color:#ffffff; font-family:monospace;"|
|69
|-
|40+
|[[Imperial Stout]]
|style="background:#030403; color:#ffffff; font-family:monospace;"|
|79
|-
|}

=== Indarra ===
Garagardoaren indarra bolumeneko duen [[alkohol]] edukia da, ehuneko gisa adierazia. Hau da, zenbat mililitro alkohol dauden 100 mililitro garagardoan. Garagardoak % 3 baino gutxiagotik % 14 arteko esparruan mugitzen dira, nahiz eta badauden % 20ko alkohol bolumena duten garagardoak [[txanpaina]] legamiarekin egindakoak<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Realbeer.com: Beer Break - Sam Adams Brews Strongest Beer Ever|url=http://www.realbeer.com/library/beerbreak/archives/beerbreak20020214.php|aldizkaria=www.realbeer.com|sartze-data=2018-04-07}}</ref> eta % 55eko alkohol bolumena dutenak izozte-destilatze prozesuaren ondorioz.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Scots brewery releases world's strongest and most expensive beer|hizkuntza=en|url=http://news.stv.tv/scotland/north/187819-scots-brewery-releases-worlds-strongest-and-most-expensive-beer/|aldizkaria=STV News|sartze-data=2018-04-07}}</ref> Alkohol kopurua praktika lokalekin edo garagardo motarekin aldatzen da.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=European Beer Statistics|url=http://www.europeanbeerguide.net/eustats.htm#gravity|aldizkaria=www.europeanbeerguide.net|sartze-data=2018-04-07}}</ref> Pale lagerrak, gehien kontsumitzen diren garagardoak, % 4-% 6 arteko bolumena dute, eta arruntena %5 izaten da.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Fourth Annual Bend Brew Fest|data=2007-09-29|url=https://web.archive.org/web/20070929085617/http://bendbrewfest.com/index.php?page=glossary|sartze-data=2018-04-07}}</ref> Britainiar aleen alkohol bolumena txikia izaten da, askotan % 4 ingurukoak. Garagardo batzuek, [[mahai-garagardo]]ak batez ere, % 1 eta % 4 alkohol bitarte dute, eta badira eskolak horiek zerbitzatzen dituztenak freskagarrien ordez.<ref>{{Erreferentzia|izena=Andrew|abizena=Osborn|izenburua=School dinner? Mine's a lager, please|hizkuntza=en|data=2001-06-21|url=http://www.theguardian.com/world/2001/jun/21/schools.education|aldizkaria=the Guardian|sartze-data=2018-04-07}}</ref> Kontrako aldean, % 10etik gora duten garagardoak ere badira. Adibidez, ''Vetter 33'' garagardoak % 10,5eko bolumena du<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Gasthausbrauerei|hizkuntza=de|url=http://www.brauhaus-vetter.de/|aldizkaria=Vetter's Alt Heidelberger Brauhaus|sartze-data=2018-04-07}}</ref> eta [[Errekorren Guinness Liburua]]n agertu zen hori zela eta.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Vetters 33|hizkuntza=en|url=http://www.ratebeer.com/Ratings/Beer/Beer-Ratings.asp?BeerID=13030|aldizkaria=RateBeer|sartze-data=2018-04-07}}</ref> [[Samichlaus]] garagardoak ere errekorra izan zuen, % 14ko alkohol bolumenarekin.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Schloss Eggenberg|data=2011-09-28|url=https://web.archive.org/web/20110928164201/http://www.schloss-eggenberg.at/site/en_srt_samichlaus.asp?id=87|sartze-data=2018-04-07}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Hürlimann Samichlaus|hizkuntza=en|url=http://www.ratebeer.com/beer/hurlimann-samichlaus/2399/|aldizkaria=RateBeer|sartze-data=2018-04-07}}</ref> Beste prozesu batzuk jarraituta, [[Schoorschbock 57]] garagardoak % 57,5ko alkohol bolumena du,<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Welcome to Schorschbräu – Home of the Strongest Beers on Earth|data=2012-12-25|url=https://web.archive.org/web/20121225145026/http://www.benz-weltweit.de/derbraeuvomberch/index_eng.html|sartze-data=2018-04-07}}</ref> eta ''The End of the History'' garagardo belgikarrak % 55.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Strongest beer in the world: Brewdog produces 41pc ale|hizkuntza=en-GB|data=2010-02-16|url=https://www.telegraph.co.uk/foodanddrink/foodanddrinknews/7250444/Strongest-beer-in-the-world-Brewdog-produces-41pc-ale.html|issn=0307-1235|sartze-data=2018-04-07}}</ref>

Garagardoak duen alkohol kopurua neurtzeko modurik zehatzena garagardo kopuru bat [[Destilazio|destilatzea]] da, eta ateratzen den alkohol kopurua izango da, zehazki, bertan zegoen alkohol bolumena. Sistema hau, ordea, garestia da denbora, energia eta garagardo asko behar duelako funtzionatzeko. Bigarren metodo ohikoa garagardoa irakitea da, eta ur puruak eta garagardoak duten [[irakite-puntu]]en arteko ezberdintasuna neurtzea. Metodorik ohikoena, baina ez zehatzena, hartziduraren aurretik muztioak duen [[Dentsitate (fisika)|dentsitatea]] eta amaierako garagardoak duena neurtzea da. Modu honetan, taula batzuen laguntzarekin, alkohol kopurua zein den estima daiteke.

== Garagardoaren industria ==
{{OWIDPopup|owid=grapher/beer-consumption-per-person|image=Beer consumption per person, OWID.svg}}
Garagardoaren industria negozio global bat da, multinazional garrantzitsu gutxi batzuekin eta milaka produktore txiki eta ertain erregional zein lokalekin.<ref>{{Erreferentzia|izena=Manuel|abizena=Barajas|izenburua=Neighborhood Change, One Pint at a Time: The Impact of Local Characteristics on Craft Breweries|orrialdeak=155–176|abizena2=Boeing|abizena3=Wartell|izena2=Geoff|izena3=Julie|data=2017-05-01|url=https://www.researchgate.net/publication/317570500_Neighborhood_Change_One_Pint_at_a_Time_The_Impact_of_Local_Characteristics_on_Craft_Breweries|aldizkaria=Untapped: Exploring the Cultural Dimensions of Craft Beer|isbn=9781943665686|sartze-data=2018-04-05}}</ref> Urtero 133.000 milioi [[litro]] saltzen dira munduan, 294.500 milioi dolarreko diru sarrerarekin 2006an. Gaur egun, merkatu dibertsifikatu bat dago, eta geroz eta gehiago saltzen dira artisau garagardoak. Hori dela eta, multinazionalek ere marka berriak sortu dituzte, kalitate ezberdineko garagardoak eskainiz.<ref name="fantasma" />

Munduko garagardo enpresarik handiena [[AB InBev|''AB InBev'']] da, ''[[AmBev]]'', [[Belgian Interbrew|''Belgian Interbrew'']] eta [[North American Anheuser-Bush|''North American Anheuser-Bush'']] konpainien batura. Bigarren enpresarik handiena ''[[SABMiller]]'' da<ref>{{Erreferentzia|izenburua=CNN.com - Brewer to snap up Miller for $5.6B - May 30, 2002|data=2007-12-07|url=https://web.archive.org/web/20071207043821/http://archives.cnn.com/2002/BUSINESS/05/30/sab.miller/|sartze-data=2018-04-05}}</ref> eta [[Heineken International|''Heineken International'']] hirugarrena.<ref>{{Erreferentzia|izena=Philip|abizena=Blenkinsop|izenburua=Heineken in talks over Kirin's struggling Brazil business|hizkuntza=en-US|url=https://www.reuters.com/article/us-kirin-holdings-m-a-heineken-nl-idUSKBN154120|aldizkaria=U.S.|sartze-data=2018-04-05}}</ref> Enpresa hauek ehunka marka dituzte mundu osoan zehar, eta merkatuan eskaintzen diren garagardo gehienen jabeak dira.

Mikrogaragardotegi bat kopuru mugatua sortzen duen garagardotegi txiki edo ertain bat da. Herrialde bakoitzean legedi ezberdinak daude izendapenaren inguruan, baina 1,8 milioi litro urteko artekoak izan ohi dira.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Insights & Analysis - Brewers Association|hizkuntza=en-US|url=http://www.brewersassociation.org/pages/business-tools/craft-brewing-statistics/market-segments|aldizkaria=Brewers Association|sartze-data=2018-04-05}}</ref> Munduan mikrogaragardotegi gehien dituen eskualdea [[Frankonia]] da, [[Alemania]]n. [[Weihenstephan]] garagardotegi beneditarra, Alemanian, da martxan dagoen zaharrena, [[768]]an jada lupulua erosten zuela baitakigu. [[1040]]an jaso zuen lizentzia ofiziala.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Michael Jackson's Beer Hunter - Indulge in the Bavarian Weiss|url=http://www.beerhunter.com/documents/19133-000058.html|aldizkaria=www.beerhunter.com|sartze-data=2018-04-05}}</ref>

Garagardoa etxean egitea legala da herrialde askotan, eta mugak ditu beste batzuetan.

=== Garagardogintza Euskal Herrian ===
Euskal Herrian XIX. mendean hasi zen garagardogintza industria. [[1872]]an [[Ategorrieta]]n [[Keler]] garagardoaren lehen fabrika ireki zuten [[Juan Kutz|Juan]] eta [[Teodoro Kutz|Teodoro Kutzek.]]<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Keler - Donostia 1890|hizkuntza=eu|url=https://www.keler.eus/eu/hasiera#Historia|aldizkaria=Keler - Donostia 1890|sartze-data=2018-04-05}}</ref> [[1886]]an Bilbon [[La Salve Bilbao]] garagardoa sortu zuen [[José Schumann]] garagardogileak.<ref>{{Erreferentzia|izena=EDICIONES EL PAIS, S.L.,Mikel López Iturriaga,|abizena=varios|izenburua=El rescate de una cerveza histórica|hizkuntza=en|url=http://blogs.elpais.com/el-comidista/2014/07/rescate-de-cerveza-la-salve-bilbao.html|aldizkaria=El Comidista|sartze-data=2018-04-05}}</ref> Garaian garagardo asko [[Madril]] edo [[Bartzelona]]tik ekartzen ziren Hego Euskal Herrian. [[1913]]an Kutz anaiek [[Antiguo]]n garagardo enpresa berria ireki zuten ''El León'' izenarekin. Enpresa hau 1982an [[Arano]]ra eraman zuten, eta bertan ekoiztu zituzten Keler zein El León lehenengo, eta [[Amstel]] eta [[Cruzcampo]] markak ondoren, [[Heineken]]ek erosi zuenean. [[2008]]an itxi zen fabrika.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Heineken cerrará la fábrica de cerveza de Arano en la que trabajan 69 personas - GARA|hizkuntza=es|url=http://gara.naiz.eus/paperezkoa/20081123/108195/es/Heineken-cerrara-fabrica-cerveza-Arano-que-trabajan-69-personas|aldizkaria=gara.naiz.eus|sartze-data=2018-04-05}}</ref>

[[XX. mende]]an zehar garagardo lokalak produzitu eta saldu ziren, baina mendearen amaiera aldera garagardotegi horiek itxita zeuden. Kelerrek, gaur egun, Bartzelonan ekoizten du garagardoa eta [[Damm]] enpresarena da.<ref name="fantasma">{{Erreferentzia|izenburua=El curioso caso de las cervezas fantasma|hizkuntza=es-ES|url=https://www.cervezartesana.es/blog/post/el-curioso-caso-de-las-cervezas-fantasma.html|sartze-data=2018-04-05}}</ref>

[[XXI. mende]]an garagardogintza txiki eta ertainaren loraldi bat egon da. La Salve Bilbao garagardoa berriro ere ekoizteaz gain, badira bestelako produkzio asko. Bizkaian ekoizten diren batzuk honakoak dira: [[Mungia]]ko [[Boga Garagardoa|Boga Garagardoa,]]<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Euskal garagardo naturala ⋆ Boga|hizkuntza=eu-ES|url=https://boga.eus/|aldizkaria=Euskal garagardo naturala|sartze-data=2018-04-05}}</ref> [[Etxeandia Garardauak]] [[Urduliz]]en, [[Bertoko]] garagardoa [[Zeanuri]]n edo [[Txorierri Garagardoak]] [[Sondika]]n<ref>{{Erreferentzia|izenburua=TXorierri Garagardoa|hizkuntza=es-ES|url=http://www.txg.eus/|aldizkaria=www.txg.eus|sartze-data=2018-04-05}}</ref>. [[Araba]]n [[Baias Garagardotegia]] dago [[Urkabustaiz]]en<ref>{{erreferentzia|izenburua=Baias Garagardotegia|url=http://www.baiasgaragardotegia.com/Inicio.aspx}}</ref> eta [[VGnoster Brewery]] [[Iruña Oka]]n<ref>{{Erreferentzia|izenburua=VGNoster Brewery|url=http://www.cervebel.es/cervecerias/VG_Noster_Brewery.htm|aldizkaria=www.cervebel.es|sartze-data=2018-04-05}}{{Apurtutako esteka|date=otsaila 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. [[Nafarroa Garaia|Nafarroan]] ezaguna da [[Naparbier]] garagardoa edo [[Iruñea]]n sortzen den [[Marbel]] garagardoa.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Marbel|hizkuntza=es|url=https://birrapedia.com/cervecerias/marbel|sartze-data=2018-04-05}}</ref> [[Gipuzkoa]]n [[Pagoa (garagardoa)|Pagoa]] egiten da [[Oiartzun]]en, [[Zarautz beer company]]k hainbat garagardo ekoizten ditu [[Zarautz]]en<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Zarautz beer company|url=http://www.infobirras.com/zarautzbeercompany.php|aldizkaria=www.infobirras.com|sartze-data=2018-04-05}}</ref> edo [[Gross]] garagardotegia dago [[Donostia|Donostian.]]<ref>{{Erreferentzia|izena=Cold Cool|abizena=Beer|izenburua=Gross de Donostia|hizkuntza=en|url=https://www.coldcoolbeer.com/collections/brewgross|aldizkaria=Cold Cool Beer|sartze-data=2018-04-05}}</ref> [[Orereta]]ko [[Olañeta]] likore-etxeak ere garagardo aukera zabala ekoizten du.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Cerveza Archives - Licorera Vasca Olañeta|hizkuntza=es-ES|url=http://www.licoreravasca.com/categoria-producto/cerveza/|aldizkaria=Licorera Vasca Olañeta|sartze-data=2018-04-05}}</ref> [[Ipar Euskal Herria]]n ere badaude garagardogile batzuk, [[Hazparne]]ko [[Etxeko Bob´s Beer]], [[Ligi-Atherei]]ko [[Akerbeltz (garagardoa)|Akerbeltz]] eta [[Azkaine]]ko [[Oldarki]] gisa.

== Zerbitzatzeko modua ==
=== Upeleko garagardoa ===
[[Fitxategi:2012 Wien 0198 (8035468358).jpg|thumb|Upeleko garagardoa zerbitzatzeko iturriak.]]
Upeleko garagardoa presioan zerbitzatzea txorrotaren bidez metodorik ohikoena da mundu osoko [[taberna]] eta [[pub]]etan. Metalezko upela [[karbono dioxido]]rekin (<chem>CO2</chem>) presurizatzen da, eta honek garagardoa iturrira eramaten du. Garagardo batzuetan [[nitrogeno]]/karbono dioxido nahasketa erabiltzen da. Nitrogenoak [[burbuila]] txikiak sortzen ditu, [[garagardo apar]] dentso eta krematsua sortuz. Taberna edo pub askotan garagardo txorrotan bertan ematen den marka jartzen da.

[[Cask ale]] izena duten garagardoak [[pasteurizazio|pasteurizat]] eta iragazigabekoak dira, eta ez da gasik erabiltzen edalontzira botatzeko, baizik eta grabitatearen indarra. Garagardo hauei [[CAMRA]] elkarteak "benetako garagardo" ({{lang-en|real ale}}) izena ematen die.

=== Ontziratzea ===
Garagardo asko botilatan saltzen dira. Botila hauek gardenak izan daitezke, batez ere garagardo oso argien kolorea erakusteko, edo ilunak izan daitezke, garagardoa eguzkitik eta argitik babesteko. Garagardo gehienak legamia kentzeko [[garagardo iragazia|iragazten]] dira botila edo latetan sartu aurretik.<ref>{{Erreferentzia|izena=Bamforth, Charles W.,|abizena=1952-|izenburua=Beer : tap into the art and science of brewing|argitaletxea=Oxford University Press|data=2003|url=https://www.worldcat.org/oclc/59157198|edizioa=2nd ed|isbn=0195154797|pmc=59157198}}</ref> Hala ere, badaude botilaratzeko prestatzen diren garagardo batzuk legamia bizirik mantentzen dutenak, iragazi gabe, edo iragazi ondoren berriro ere legamia botaz.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Yeasts in food : beneficial and detrimental aspects|argitaletxea=Behr's Verlag|data=2003|url=https://www.worldcat.org/oclc/52387592|edizioa=1 Aufl|isbn=3860229613|pmc=52387592}}</ref> Eskuarki garagardoa abiadura txikian bota behar da botilatik ondoren, legamien edozein hondakin botilaren azpian uzteko. Hala ere, kontsumitzaile batzuek nahiago dute legamia ere edalontzira botatzea; praktika hau garizko garagardoekin ohikoa da.

Garagardo marka batzuek [[garagardo lata]]k ere ekoizten dituzte, nahiz eta herrialdez herrialde hauen proportzioa aldakorra den. [[Suedia]]n, adibidez, garagardoaren % 63,9 latatan saltzen da,<ref>{{Erreferentzia|izenburua=European Beer Statistics|url=http://www.europeanbeerguide.net/eustats.htm#package|aldizkaria=www.europeanbeerguide.net|sartze-data=2018-04-05}}</ref> eta bertatik edatea zein edalontzian botatzea ohikoa da. [[2010eko Munduko Futbol Txapelketa]]n lata berri bat aurkeztu zen, tapa osoa kentzeko aukera ematen zuena eta, beraz, edalontzi eramangarri gisa erabili.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Pack Web Asia - Full aperture end technology makes drinking easy|data=2013-12-02|url=https://web.archive.org/web/20131202230222/http://www.packwebasia.com/design/packaging-materials-innovation/695-full-aperture-end-technology-makes-drinking-easy|sartze-data=2018-04-05}}</ref> Latek hobeto babesten dute garagardoa argitik, eta galerak izateko arriskua txikiagoa da. Hasiera batean garagardoa hobeto kontserbatzeko eta, beraz, kalitatea igotzeko asmakizuna izan bazen ere, azkar hedatu zen masan sortutako garagardoaren sinonimoa zela eta, beraz, kalitate txikiagokoa.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=All About Beer Feature: Beer Packaging Secrets|data=2007-09-28|url=https://web.archive.org/web/20070928060803/http://www.allaboutbeer.com/features/packaging.html|sartze-data=2018-04-05}}</ref>

Enpresa batzuek [[PET]] plastikozko botilak erabiltzen dituzte.

=== Edalontziak ===
Garagardoa kontsumitzeko [[edalontzi]] mota asko erabiltzen dira, [[kristal]]ezko edalontziak, [[garagardo pitxer]]rak, [[katilu]]ak edo zuzenean garagardo botila edo latatik; [[musika-jaialdi]]etan eta batzuetan [[gau]]ean eta [[jai]]etan [[plastikozko edalontzi]]ak ere erabiltzen dira. Edalontziak duen formak garagardoa edaterakoan dugun sentsazioa alda dezake, eta garagardoaren estiloak dituen berezitasunak indar ditzake.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Handbook of brewing|url=https://www.worldcat.org/oclc/1005696449|edizioa=Third edition|isbn=9781498751919|pmc=1005696449}}</ref> Garagardogile batzuek edalontzi bereziak sortzen dituzte, askotan [[marketin]] helburuarekin eta euren garagardoaren salmentak areagotzeko.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Publican - Home - Beer Matters: How Miller Brands partners with licensees to drive sales|data=2011-07-24|url=https://web.archive.org/web/20110724020628/http://www.thepublican.com/story.asp?storycode=64595|sartze-data=2018-04-04}}</ref>

Garagardoa edalontziak botatzeko prozesuak aurkezpenean eta itxuran eragina du. Txorrotaren edo botilaren ahotik erortzen den isurkari-kopurua, edalontziaren okerdurak eta edalontzian bertan duen posizioak amaierako emaitzan aldaketak eragiten ditu, adibidez [[garagardo apar]]raren iraupena eta tamaina, karbono dioxidoaren askatzea edo aparra jaisterakoan egiten duen mugimendua.<ref>{{Erreferentzia|izena=Foley,|abizena=Ray.|izenburua=Running a bar for dummies|argitaletxea=Wiley|data=2007|url=https://www.worldcat.org/oclc/76851455|isbn=0470049197|pmc=76851455}}</ref>

Askotan garagardo edalontzietan zerbitzatzeko neurria agertzen da marka batekin. [[Euskal Herria]]n ohikoa da, bereziki plastikozko edalontzi berrerabilgarriak ematen diren jaietan, [[zurito]] eta [[kaña]] hitzak agertzea, edo sinpleki ''z'' eta ''k'' letrak.

<gallery mode="packed" heights="220px">
Fitxategi:Schloss_Eggenberg_Hopfenkönig.jpg|Pilsner edalontzia.
Fitxategi:British_dimpled_glass_pint_jug_with_ale.jpg|Pinta bateko pitxer klasikoa.
Fitxategi:Weizenbier.jpg|Weizen edalontzia.
Fitxategi:Pint_Glass_(Pub).svg|''Nonic'' motako pinta edalontzia.
Fitxategi:Lemke_dunkel_beer_in_glass.jpg|Stangen edalontzia.
Fitxategi:Beerstein.jpg|Garagardoa edateko Alemaniako pitxer berezia.
Fitxategi:Beerglass_orval.jpg|Kaliz motako edalontzia, Belgikan oso erabilia.
Fitxategi:Kwak.jpg|[[Kwak]] markaren edalontzi berezia.
Fitxategi:Kaña eta zurito.jpg|'''K'''aña eta '''Z'''uritoaren neurriak dituen plastikozko edalontzi berrerabilgarri bat.
</gallery>

=== Tenperatura ===
Garagardoaren tenperaturak kontsumitzailearen esperientzian eragina da; tenperatura altuagoan zapore mota gehiago nabarmentzen dira, baina hotzago dagoenean freskatze ahalmen handiagoa du. Garagardozale gehienek [[lager]] garagardoak oso hotz hartzen dituzte, [[pale ale]] garagardoak fresko eta [[barley wine]] edo [[imperial stout]] garagardo sendo eta indartsuak gelako tenperaturan.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Realbeer.com: Beer Break - Temperatures For Serving Beer|url=http://www.realbeer.com/library/beerbreak/archives/beerbreak20000921.php|aldizkaria=www.realbeer.com|sartze-data=2018-04-05}}</ref>

Garagardoetan aditua den [[Michael Jackson (idazlea)|Michael Jackson]] idazlearen arabera, bost eskalako tenperatura daude garagardoa zerbitzatzeko: oso hotzak (7&nbsp;°C) garagardo arinentzat ([[pale lager]]); hotza (8&nbsp;°C) [[Berliner Weisse]] eta bestelako gari garagardoentzat; nahiko hotza (9&nbsp;°C) [[lager]] ilun guztientzat, [[altbier]] eta Alemaniako beste gari garagardoentzat; upategiko tenperatura (13&nbsp;°C) [[Ale (garagardoa)|ale]], stout eta Belgikako garagardo gehienentzat; eta gelako tenperatura (15,5&nbsp;°C) ale ilun indartsuentzat, eta bereziki [[trappist]] garagardoarentzat.<ref>{{Erreferentzia|izena=Jackson, Michael,|abizena=1942-2007.|izenburua=Michael Jackson's beer companion : the world's great beer styles, gastronomy, and traditions.|argitaletxea=Running Press|data=1997|url=https://www.worldcat.org/oclc/37502861|edizioa=2nd ed|isbn=0762407727|pmc=37502861}}</ref>

Garagardo oso hotza ezin izan zen hartu hozkailuaren asmakuntzara arte, eta [[1870ko hamarkada]]n zehar lager arinak kontsumitzen zituzten herrialdetan zehar hedapen handia izan zuen.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Alcohol and temperance in modern history : an international encyclopedia|argitaletxea=ABC-CLIO|data=2003|url=https://www.worldcat.org/oclc/436851206|isbn=9781576078334|pmc=436851206}}</ref> Garagardoa hozteak freskagarri egiten du,<ref>{{Erreferentzia|izena=Zumdahl, Steven|abizena=S.|izenburua=Introductory chemistry : a foundation|argitaletxea=Houghton Mifflin|data=2004|url=https://www.worldcat.org/oclc/56951576|edizioa=5th ed., instructor's annotated ed|isbn=9780618304998|pmc=56951576}}</ref> baina 15,5&nbsp;°Ctik behera zaporea galtzen doa eta 10&nbsp;°Ctik behera asko jaisten da<ref>{{Erreferentzia|izena=Hillman,|abizena=Howard.|izenburua=The new kitchen science : a guide to knowing the hows and whys for fun and success in the kitchen|argitaletxea=Houghton Mifflin|data=2003|url=https://www.worldcat.org/oclc/50441065|isbn=061824963X|pmc=50441065}}</ref>. [[Cask Marque]] elkarteak 12&nbsp;°C-14&nbsp;°C tenperaturak ezartzen ditu aleak zerbitzatzeko tenperatura egoki gisa.

== Garagardoa eta osasuna ==
{{ohar medikoa}}
{{sakontzeko|Mozkor}}
Garagardoak [[etanol]]a du, alkohol bat, gorputzean epe laburreko eta luzeko eragina duen sustantzia. Alkoholaren kontzentrazioak eragina du pertsona baten gorputzean, baina efektu horiek aldakorrak izan daitezke pertsonen artean. Alkoholaren efektua pertsona batek edan duenaren araberakoa, garagardoak duen alkohol bolumenaren araberakoa, edaten eman den denbora tartearen araberakoa, lehenago edo bitartean jandako [[janari]]aren kopuruaren araberakoa,<ref>{{Erreferentzia|izena=M.|abizena=Horowitz|izenburua=Relationships between gastric emptying of solid and caloric liquid meals and alcohol absorption|orrialdeak=G291–298|abizena2=Maddox|abizena3=Bochner|abizena4=Wishart|abizena5=Bratasiuk|abizena6=Collins|abizena7=Shearman|izena2=A.|izena3=M.|izena4=J.|izena5=R.|izena6=P.|izena7=D.|data=August 1989|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/2764113|aldizkaria=The American Journal of Physiology|alea=2 Pt 1|zenbakia=257|issn=0002-9513|pmid=2764113|doi=10.1152/ajpgi.1989.257.2.G291|sartze-data=2018-04-07}}</ref> edo aldi berean hartutako [[sendagai]] edo [[droga|drogen]] araberakoa. [[Odol]]ean dagoen alkohol kontzentrazioa % 0,03-% 0,12 artean kokatzen bada, pertsonaren jarreraren hobekuntza eta [[euforia]] sortu ohi du, konfiantza eragiten du edan duen pertsonan eta [[soziabilitate]]a areagotzen da, [[antsietate]]a gutxitu eta [[gihar]]rak era koordinatu batean mugitzeko zailtasunak zein aurpegiko gorritasuna eratzen du. % 0,09 eta % 0,25 artean [[letargia]], [[sedazio]]a, [[oreka]] mantentzeko arazoak eta ikuspen lausoa eragiten du. % 0,18tik % 0,3 bitartean hitz egiteko ezintasuna edo zailtasuna, noraeza eta [[oka]] egitea eragin dezake.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Vida saludable: MedlinePlus enciclopedia médica|hizkuntza=es|url=http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/spanish/ency/article/002393.htm|aldizkaria=www.nlm.nih.gov|sartze-data=2018-04-07}}</ref> % 0,25 eta %0,4 artean [[txundidura]], [[kontzientzia galera]], [[amnesia anterogrado]]a, oka egitea (eta [[heriotza]] etor daiteke botaka egiten bada inkonsziente egonda) eta [[arnasketa depresio]]a. % 0,35 eta %0,8 artean [[koma etiliko]]a eragiten du eta, litekeenez, alkoholarengatik pozoitzea eta hiltzea.<ref>{{Erreferentzia|izena=Aguilar Ros,|abizena=Antonio.|izenburua=Manual de drogodependencias para enfermería.|argitaletxea=Ediciones Díaz de Santos|data=2000|url=https://www.worldcat.org/oclc/928635683|isbn=9788479785147|pmc=928635683}}</ref> Beste edozein [[edari alkoholdun]]ekin gertatzen den bezala, [[gidatze]]a eta edatea ezin dira elkarrekin egin; era berean, ez da gomendagarria lan arriskutsuak egitea.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Educast: What are the Consequences of a DUI to Expect to Happen?|hizkuntza=en|url=http://scalar.usc.edu/works/educast/what-are-the-consequences-of-a-dui-to-expect-to-happen|aldizkaria=Educast|sartze-data=2018-04-07}}{{Apurtutako esteka|date=otsaila 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Herrialde askotan ezin da gidatu alkohola edan bada, eta zigor penalak egon daitezke.

Alkohol kopuru txikiak hartzeak (egunero bat baino gutxiago emakumeentzat eta bi gizonentzat) [[gaixotasun kardiako]], [[istripu zerebrobaskular]] edo [[diabetes mellitus]]aren arriskua jaisten du.<ref>{{Erreferentzia|izena=James H.|abizena=O’Keefe|izenburua=Alcohol and Cardiovascular Health: The Dose Makes the Poison…or the Remedy|orrialdeak=382–393|abizena2=Bhatti|abizena3=Bajwa|abizena4=DiNicolantonio|abizena5=Lavie|izena2=Salman K.|izena3=Ata|izena4=James J.|izena5=Carl J.|url=https://doi.org/10.1016/j.mayocp.2013.11.005|aldizkaria=Mayo Clinic Proceedings|alea=3|zenbakia=89|doi=10.1016/j.mayocp.2013.11.005|sartze-data=2018-04-07}}</ref> Baina alkohola modu jarraian edateak [[alkoholismo]]a eta [[zirrosi]]a eragin dezake. Alkoholismoak edariaren ondorioz sortzen diren arazoei ematen zaien izena da.<ref>{{Erreferentzia|izena=Jill|abizena=Littrell|izenburua=Understanding and Treating Alcoholism: Volume I: An Empirically Based Clinician's Handbook for the Treatment of Alcoholism:volume Ii: Biological, Psychological, and Social Aspects of Alcohol Consumption and Abuse|argitaletxea=Psychology Press|hizkuntza=en|data=2014-01-02|url=https://books.google.com/books?id=2k57AgAAQBAJ&pg=PA55|isbn=9781317783145|sartze-data=2018-04-07}}</ref> Lehenago alkohola gehiegi edatea eta alkoholarekiko dependentzia taldetan banatzen ziren alkoholikoak.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Classification of Alcohol Use Disordeers|hizkuntza=en|url=http://pubs.niaaa.nih.gov/publications/arh27-1/5-17.htm|aldizkaria=pubs.niaaa.nih.gov|sartze-data=2018-04-07}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Publications {{!}} National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism {{!}} Alcohol Use Disorder: A Comparison Between DSMIV and DSM5|hizkuntza=en|url=http://pubs.niaaa.nih.gov/publications/dsmfactsheet/dsmfact.htm|aldizkaria=pubs.niaaa.nih.gov|sartze-data=2018-04-07}}</ref> Gaur egungo irizpide medikuen arabera alkoholismoa honako bi ezaugarri edo gehiago betetzen badira izan daiteke: pertsona batek kopuru handiak edaten ditu denbora tarte luzean, ezin du ohitura hori kendu, alkohola lortu edo edatean denbora handia ematen du, alkoholaren desira oso handia da, alkohola edatearen ondorioz ez ditu bere ardurak betetzen, alkoholaren eraginez arazo sozialak izaten ditu, osasun arazoak eragiten dizkio, egoera arriskutsuetan jartzen du bere burua edo [[alkoholarekiko tolerantzia]] garatu du erabileraren ondorioz. Alkoholismoak [[bizi itxaropen]]a murrizten du hamar bat urtetan<ref>{{Erreferentzia|izena=Marc A.|abizena=Schuckit|izenburua=Recognition and Management of Withdrawal Delirium (Delirium Tremens)|orrialdeak=2109–2113|hizkuntza=EN|data=2014-11-26|url=https://doi.org/10.1056/NEJMra1407298|aldizkaria=New England Journal of Medicine|alea=22|zenbakia=371|doi=10.1056/nejmra1407298|sartze-data=2018-04-07}}</ref>, eta alkohola edatea da [[Ameriketako Estatu Batu]]etan hirugarren heriotza arrazoia. Ez dago inongo medikuntza elkarterik gomendatzen duena alkoholik edaten ez duen norbaiti garagardoa edaten hastea.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Alcohol and Heart Health|hizkuntza=en|url=http://www.heart.org/HEARTORG/GettingHealthy/NutritionCenter/HealthyEating/Alcohol-and-Heart-Health_UCM_305173_Article.jsp|aldizkaria=www.heart.org|sartze-data=2018-04-07}}</ref> Urtero 3.300.000 heriotza alkoholaren ondorio direla kalkulatzen da.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Alcohol Facts and Statistics {{!}} National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism (NIAAA)|hizkuntza=en|url=http://www.niaaa.nih.gov/alcohol-health/overview-alcohol-consumption/alcohol-facts-and-statistics|aldizkaria=www.niaaa.nih.gov|sartze-data=2018-04-07}}</ref>

Gehiegi jateak eta muskuluak ez garatzeak sortzen du [[loditasun]]a, askotan "garagardozalearen tripa" gisa izendatzen dena. 2004an egindako ikerketa baten arabera edatearen eta triparen arteko harremana aurkitu zuen. Hala ere, arazo nagusia ariketarik ez egitea da, eta [[karbono hidrato]] gehiegi hartzea.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Drink binges 'cause beer belly'|hizkuntza=en-GB|data=2004-11-28|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/health/4048969.stm|sartze-data=2018-04-07}}</ref> [[Dieta]] batzuetan aipatzen da garagardoak [[indize gluzemiko]] handia duela, [[maltosa]]ren bera. Hala ere, garagardoak duen maltosak legamiaren metabolismoa jasaten du garagardoa egiten den bitartean, beraz garagardoaren gehiena ura, lupuluaren olioak eta azukre gutxi batzuk dira, tartean maltosa.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Realbeer.com: Is There Maltose In Your Beer|url=http://www.realbeer.com/edu/health/maltose.php|aldizkaria=www.realbeer.com|sartze-data=2018-04-07}}</ref>

Garagardoaren eduki nutrizionala aldakorra da.<ref>{{Erreferentzia|izena=Jenny|abizena=Sugar|izenburua=A Calorie Comparison of Your Favorite Beers|hizkuntza=en-US|url=http://www.fitsugar.com/Calories-Popular-Beers-1504697|aldizkaria=POPSUGAR Fitness|sartze-data=2018-04-07}}</ref> Legamiak eta osagaien arteko aldeak [[nutriente]] ugari ematen dituzte; [[magnesio]], [[selenio]], [[potasio]], [[fosforo]], [[biotina]], [[kromo]] eta [[B bitamina]] du garagardoak. Askotan garagardoari "ogi isurkari" izena ematen bazaio ere,<ref>{{Erreferentzia|izenburua=World Grains Summit 2006 - Abstract - Beer as liquid bread: Overlapping science|url=http://www.aaccnet.org/meetings/Documents/Pre2009Abstracts/2006Abstracts/O-76.htm|aldizkaria=www.aaccnet.org|sartze-data=2018-04-07}}</ref> garagardoa ez da janari bat.<ref>{{Erreferentzia|izena=Charles W.|abizena=Bamforth|izenburua=Beer: Health and Nutrition|argitaletxea=John Wiley & Sons|hizkuntza=en|data=2008-04-15|url=https://books.google.co.uk/books?id=eHArQOTf_WQC&pg=PA137#v=onepage&q&f=false|isbn=9781405147972|sartze-data=2018-04-07}}</ref>

== Garagardoa eta gizartea ==
[[Fitxategi:Oktoberfest_inside_Hippodrom.jpg|thumb|[[Oktoberfest]], Munich. Garagardoaren inguruko azokak eta jaialdiak ugariak dira mundu osoan zehar.]]
Gizarte askotan, garagardoa da alkoholdun edaririk ohikoena. Garagardoa edatearekin batera hainbat jarduera eta ohitura hedatu dira, adibidez [[Karta joko]]ak, dardoak eta bestelako tabernetako jolasak, [[garagardo azoka]]tara joatea,; garagardoaren ikerketan aritzea (zythologia), [[poteo]]a eta, pub kultura dagoen lekuetan, [[pub crawl]] deitzen den antzeko jarduera, [[garagardotegi]]ak bisitatzea, garagardoan oinarritutako turismoa edo garagardoaren puntuazioak ematea.<ref>{{Erreferentzia|izena=Earl|abizena=Horlyk|izenburua=Don't worry, be hoppy: The Weekender's Guide to Beer|hizkuntza=en|url=http://siouxcityjournal.com/weekender/community/don-t-worry-be-hoppy-the-weekender-s-guide-to/article_f7312865-b20b-59ef-8492-037060167bd8.html|aldizkaria=Sioux City Journal|sartze-data=2018-04-05}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=10 things you never knew about beer|url=http://www.news.com.au/lifestyle/food/international-beer-day-10-things-you-never-knew-about-beer/story-fneuz92c-1227010274449|aldizkaria=NewsComAu|sartze-data=2018-04-05}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Dunkling, Leslie,|abizena=1935-|izenburua=The Guinness drinking companion|argitaletxea=Lyons Press|data=2002|url=https://www.worldcat.org/oclc/56012224|edizioa=1st Lyons Press pbk. ed|isbn=1585746177|pmc=56012224}}</ref> [[Edateko joko]]ak, adibidez [[kinito]]a edo [[beer pong]] ohikoak dira herrialde askotan.<ref>{{Erreferentzia|izena=Fries,|abizena=Biggie.|izenburua=The best drinking games book ever!|argitaletxea=Carlton|data=1998|url=https://www.worldcat.org/oclc/60151640|isbn=1858685605|pmc=60151640}}</ref> [[Garagardo sommelier]] ogibide nahiko berria da: taberna eta jatetxeetan garagardoa eta janariaren arteko parekatzeak proposatzen dute.

Garagardoa labaingarri sozial gisa ulertzen da gizarte askotan,<ref>{{Erreferentzia|izenburua=BEER BOSS.|data=2001-06-01|url=http://www.highbeam.com/doc/1G1-76964204.html|sartze-data=2018-04-05}}</ref> eta mundu osoan zehar kontsumitzen da. Garagardo gehien kontsumitzen duten herrialdeak [[Txekiar Errepublika]], [[Seychelleak]], [[Austria]], Alemania eta [[Namibia]] dira.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Kirin Beer University Report Global Beer Consumption by Country in 2014 {{!}} News Releases {{!}} Kirin Holdings|hizkuntza=en|url=http://www.kirinholdings.co.jp/english/news/2015/1224_01.html#table3|aldizkaria=www.kirinholdings.co.jp|sartze-data=2018-04-05}}</ref> Alkohola edateko ohiturarik ez dagoen herrialde askotan ere garagardoa egiten da, hala nola [[Siria]]<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Al-Chark|hizkuntza=en|url=http://www.ratebeer.com/beer/al-chark/17686/|aldizkaria=RateBeer|sartze-data=2018-04-05}}</ref> edo [[Afrika]]ko herrialde askotan. Garagardoaren salmentak ardoarena laukoizten du, eta ardoa da bigarren edari alkoholdun salduena.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=European Beer Statistics|url=http://www.europeanbeerguide.net/eustats.htm#consumption|aldizkaria=www.europeanbeerguide.net|sartze-data=2018-04-05}}</ref>

''Neuropsychopharmacology'' aldizkarian argitaratutako ikerketa baten arabera garagardoaren zaporeak [[dopamina]] sortzeko gaitasuna du parte-hartzaile arren garunean, eta gehiago edateko gogoa piztu zien horrek. Parte hartu zuten 49 gizonezkoek [[Positroi-igorpenaren bidezko tomografia]] jaso zuten, ordenagailu bidezko sistema batek garagardo, ur eta [[edari isotoniko]] kopuru txikiak eskaintzen zizkien bitartean euren [[mingain]]ean. Garagardoaren zaporeak edateko gogoa piztu zuen eta dopamina sortu, nahiz eta edaten zen kopuruan ez egon [[alkohol]] kopuru nabarmenik.<ref>{{Erreferentzia|izena=Carley|abizena=Tonoli|izenburua=Beer on the brain: how taste alone can drive men to drink|hizkuntza=en|url=http://theconversation.com/beer-on-the-brain-how-taste-alone-can-drive-men-to-drink-13509|aldizkaria=The Conversation|sartze-data=2018-04-05}}</ref>

=== Mitologia ===
Garagardoa oso lotuta egon da hainbat [[mito]] ezberdinekin. [[Finlandia]]ko ''[[Kalevala]]'' epikak, adibidez, espazio gehiago eskaintzen dio garagardoaren sorrerari eta garagardogintzari gizakiaren jatorriari baino. [[Gambrinus]] [[flandriar]] errege mitikoak garagardoa asmatu zuela esaten da bertako mitoen artean.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=The dictionary of beer and brewing|argitaletxea=Fitzroy Dearborn|data=1998|url=https://www.worldcat.org/oclc/40454877|edizioa=2nd ed|isbn=1579580785|pmc=40454877}}</ref> Txekiar Errepublikan ''[[Radegast]]'' hospitalitatearen jainkoak asmatu zuen garagardoa.<ref>{{Erreferentzia|izena=Kaarina|abizena=Aitamurto|izenburua=Modern Pagan and Native Faith Movements in Central and Eastern Europe|argitaletxea=Routledge|hizkuntza=en|abizena2=Simpson|izena2=Scott|data=2014-10-20|url=https://books.google.cz/books?id=2L3oBAAAQBAJ&pg=PA356&dq=radegast+slavic&hl=en&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=radogost&f=false|isbn=9781317544623|sartze-data=2018-04-05}}</ref>

Antzinako [[Sumer]]en ''[[Ninkasi]]'' zen garagardoaren jainkosa. [[Antzinako Egiptoko erlijioa]]n ''[[Sejmet]]'' lehoi-jainkosaren odol-gose izugarria gelditzeko, kolore gorriko garagardoa edateko konbentzitu zuten: mozkortu zen eta horrela bezatu ahal izan zuten.

[[Norvegiar mitologia]]n ''[[Ægir]]'' itsasoko jainkoak eta bere emazte [[Rán|''Ránek'']] bederatzi alabekin batera garagardoa (edo ur-eztia) egin zuten jainkoei eskaintzeko. ''[[Lokasenna]]''n esaten da ''Ægir''rek jain bat egingo zuel jainko guztientzat eta berak egindako garagardoa edango zutela. [[Thor|''Thor''rek]] emandako lapiko erraldoian egin zuen. ''Ægir''ren egongelan edalontziak beti zeuden beteta, eta amaitzen zirenean magikoki betetzen ziren. ''Ægir''rekin batera ''[[Eldir]]'' eta ''[[Fimafeng]]'' zerbitzariak zeuden.

[[Kaukaso]]ko [[Nart saga]]tan ''[[Stanaya]]'', Nart guztien ama, oparotasunaren eta amalehenaren figura da, eta garagardoaren asmatzailea.

[[Irlandar mitologia]] modernoan garagardoa [[Charlie Mops]] irlandarrak asmatu zuen.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Alcohol and temperance in modern history : an international encyclopedia|argitaletxea=ABC-CLIO|data=2003|url=https://www.worldcat.org/oclc/436851206|isbn=1576078337|pmc=436851206}}</ref>

=== Garagardotegiak Euskal Herrian ===
{{nagusia|Garagardotegi}}
Euskal Herrian badira hainbat garagardotegi, bereziki [[Bizkaia]]n. Eguraldi ona egiten dueneko ohitura da, askotan kalean jateko lekuak direlako.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Temporada de cerveceras|hizkuntza=es-ES|url=http://www.elcorreo.com/bizkaia/planes/201405/16/temporada-cerveceras-20140514211952.html|aldizkaria=Bizkaia - El Correo.com|sartze-data=2018-04-07}}</ref> Garagardoa eta [[freskagarri]]ez gain (bestelako edariak ere egoten dira) [[oilasko errea]], [[entsalada]], [[Gernikako piper]]rak eta [[kroketa]]k egon ohi dira, menu ekonomiko eta azkarra eskainiz. [[Berango]] da Euskal Herrian garagardotegi gehien duen udalerria biztanleko.<ref>{{Erreferentzia|izena=EiTB Radio Televisión Pública|abizena=Vasca|izenburua=Típico menú de cervecera en Berango|hizkuntza=es-ES|url=http://www.eitb.eus/es/television/programas/no-es-pais-para-sosos/videos/detalle/2568848/tipico-menu-cervecera-berango/|aldizkaria=www.eitb.eus|sartze-data=2018-04-07}}</ref>

=== Garagardoa artean ===
Garagardoa [[arte]]an askotan agertu den elementu bat da. [[Vincent van Gogh]], [[Edouard Manet]], [[Jasper Johns]], [[Juan Gris]] edo [[Peter Paul Rubens]]ek margolanak egin dituzte garagardoa gaitzat edo elementutzat hartuta.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Beer In Art - Brookston Beer Bulletin|hizkuntza=en-US|url=http://brookstonbeerbulletin.com/beer-in-art/|aldizkaria=Brookston Beer Bulletin|sartze-data=2018-04-07}}</ref>

<gallery mode="packed" heights="240px">
Fitxategi:Still_Life_by_Pieter_Claesz,_1627,_Timken_Museum_of_Art.JPG|[[Pieter Claesz]]
Fitxategi:Still_Life_with_a_Glass_of_Beer_and_Nuts_(Georg_Hainz)_-_Nationalmuseum_-_22275.tif|[[Georg Hainz]]
Fitxategi:Manet,_Edouard_-_La_Serveuse_de_Bocks_(The_Waitress),_1879.jpg|[[Edourd Manet]]
Fitxategi:François_Louis_Jaques_Paysans_fribourgeois_au_bistrot.jpg|[[François Louis Jaques]]
Fitxategi:Paudiss, Christoph — Stilleven met glas bier, haringen en rookgerei — 1660.jpg|[[Cristoph Paudiss]]
Fitxategi:Vincent van Gogh - De Drinkers.jpg|[[Vincent van Gogh]]
</gallery>

== Garagardoaren kimika ==
Garagardoak hainbat [[azido]] [[fenol]]iko ditu, hala nola [[azido 4-hidroxifenilazetiko]], [[azido baniliko]], [[azido kafeiko]], [[azido siringiko]], [[azido p-kumariko]], [[azido feruliko]] eta [[azido sinapiko]]a. [[Hidrolisi]] [[alkalino]]zko esperimentuen bidez ikusi da azido fenoliko horiek gehienak ez daudela modu libre edo independentean, baizik eta kate luze eta estuak sortuz.<ref>{{Erreferentzia|izena=M|abizena=Nardini|izenburua=Determination of free and bound phenolic acids in beer|orrialdeak=137–143|url=https://doi.org/10.1016/S0308-8146(03)00257-7|aldizkaria=Food Chemistry|alea=1|zenbakia=84|doi=10.1016/s0308-8146(03)00257-7|sartze-data=2018-04-05}}</ref> Lupuluak, eta berarekin egiten den garagardoak, [[8-Prenilnaringenina]] du, ezagutzen den [[fitoestrogeno]]rik indartsuena.<ref>{{Erreferentzia|izena=Dejan|abizena=Nikolic|izenburua=Metabolism of 8-Prenylnaringenin, a Potent Phytoestrogen from Hops (humulus Lupulus), by Human Liver Microsomes|orrialdeak=272–279|hizkuntza=en|abizena2=Li|abizena3=Chadwick|abizena4=Grubjesic|abizena5=Schwab|abizena6=Metz|abizena7=Breemen|izena2=Yongmei|izena3=Lucas R.|izena4=Simonida|izena5=Pia|izena6=Peter|izena7=Richard B. van|data=2004-02-01|url=http://dmd.aspetjournals.org/content/32/2/272|aldizkaria=Drug Metabolism and Disposition|alea=2|zenbakia=32|issn=0090-9556|pmid=14744951|doi=10.1124/dmd.32.2.272|sartze-data=2018-04-05}}</ref> [[Mirzeno]], [[humuleno]], [[xantohumol]], [[isoxantohumol]], [[mirzenol]], [[linalook]], [[tanino]]ak eta [[erretxina]] ere badu lupuluak. [[2-Metil-2-Butanol]] alkohola ere lupuluaren ondorioa da.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Hops|url=http://www.herbs2000.com/herbs/herbs_hops.htm|aldizkaria=www.herbs2000.com|sartze-data=2018-04-05}}</ref>

Garagardo maltak hainbat tanino eskaintzen ditu, [[B3 prodelfinidina|B3]], [[B9 prodelfinidina|B9]] eta [[C2 prodelfinidina]] gisa.<ref>{{Erreferentzia|izena=Clara M.|abizena=Szlavko|izenburua=TRYPTOPHOL, TYROSOL AND PHENYLETHANOL-THE AROMATIC HIGHER ALCOHOLS IN BEER|orrialdeak=283–288|hizkuntza=en|data=1973-07-08|url=http://doi.wiley.com/10.1002/j.2050-0416.1973.tb03541.x|aldizkaria=Journal of the Institute of Brewing|alea=4|zenbakia=79|issn=2050-0416|doi=10.1002/j.2050-0416.1973.tb03541.x|sartze-data=2018-04-05}}</ref> [[Triptofol]], [[tirosol]] eta [[feniletanol]]a [[alkohol aromatiko]]ak dira, garagardoaren hartzidura ''Saccharomyces cerevisiae'' legamiarekin egitearen ondorioz sortzen diren bigarren mailako produktuak.<ref>{{Erreferentzia|izena=P.|abizena=Ribéreau-Gayon|izenburua=[On the presence in wine of tyrosol, tryptophol, phenylethyl alcohol and gamma-butyrolactone, secondary products of alcoholic fermentation]|orrialdeak=1915–1916|abizena2=Sapis|izena2=J. C.|data=1965-08-23|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/4954284|aldizkaria=Comptes Rendus Hebdomadaires Des Seances De l'Academie Des Sciences. Serie D: Sciences Naturelles|alea=8|zenbakia=261|pmid=4954284|sartze-data=2018-04-05}}</ref>

== Oharrak ==
<references group="oh" responsive="" />
<references group="neol."/>

== Erreferentziak ==
<references responsive="" />

== Kanpo estekak ==
* {{eu}} [http://garagardoahotsa.com/ Garagardo ahotsa] Garagardoaren munduaren inguruko blog-a
* {{es}} [http://www.cervezasdelmundo.com/ Cervezas del mundo]
{{autoritate kontrola}}

{{Alkoholdun edariak}}

[[Kategoria:Garagardoak]]
[[Kategoria:Garagardo markak]]
[[Kategoria:Aranismoak]]