Ikur-en iturria ikusi

{{HezkuntzaPrograma|Plastika eta ikus-entzunezkoak}}
[[Fitxategi:ReligijneSymbole.svg|thumb|Hainbat [[Erlijio-Ikurren zerrenda|erlijio-ikur]].]]
'''Ikurra''' edo '''sinboloa''' ([[Antzinako greziera]]tik σύμβoλoν 'símbolon') zerbaiten adierazgarri den irudizko zeinua da, izaki biziduna edo gauza. Ikurrak [[zentzumen|sentimena]] ere adieraz dezake. Ikurrarekin loturik dagoena '''sinbolikoa''' dela esaten da. Ikurren ikerketaz arduratzen den zientzia [[semiotika]] da, [[Erlijio|erlijioan]], [[Psikologia|psikologian]], [[Arte|artean]] eta beste hainbat esparrutan adierazten dena.

Ikurrak mota askotakok izan daitezke: [[materia]]zkoak ([[gurutze]]a [[Kristautasun]]aren ikurra da), [[Ikusmen|ikustekoak]] ([[gorri]] kolorea higikunde [[Komunismo|komunistaren]] ikurra da), ahozkoak ([[hitz]] guztiak ikurrak dira), [[zenbaki]]zkoak, [[soinu]]ak...

== Etimologia ==
''Sinbolo'' eta ''sinbologia'' hitza [[latin]]eko ''symbŏlum'' hitzetik datoz, eta hau [[greziera]]ko ''σύμβoλoν'' hitzetik. Sinboloa [[pentsamendu]] edo [[ideia]] bat kanporatzeko erabiltzen den forma da. Ikurrari [[esanahi]] bat egozten zaio, duen antzekotasun erreal edo imaginarioaren ondorioz. [[Aristoteles]]ek zioen ezin dela pentsatu [[irudi]]rik gabe, eta [[zientzia]] sinbolikoa dela bere baitan. Ikurrak eta irudiak erabiltzea [[adimen]]aren manifestaziorik argienak dira.

== Ikurrak eta semiotika ==
{{sakontzeko|Semiotika}}
[[Semiotika]] ikurrak, sinboloak eta komunikazio-portaera gisa duen esanahia aztertzea da. Azterketa semiotikoak [[adierazle]]aren eta [[esanahi]]aren arteko erlazioan oinarritzen dira, ikusizko seinaleen interpretazioa, gorputz-hizkuntza, soinua eta testuinguruko beste pista batzuk ere kontuan hartuta. Semiotika [[hizkuntzalaritza]]rekin eta psikologiarekin lotuta dago. Semiotikoek ikurra zer den ikertzeaz gain, esanahia nola lortu zuen eta gizartean zentzua emateko nola funtzionatzen duen ere aztertzen dute. Sinboloek aukera ematen diote giza garunari zentzumen-informaziotik etengabe esanahi bat sortzeko eta sinboloak denotazioaren eta konnotazioaren bidez deskodetzeko<ref>{{Erreferentzia|izena=Cary|abizena=Campbell|izenburua=Learning and knowing as semiosis: Extending the conceptual apparatus of semiotics|orrialdeak=352–381–352–381|hizkuntza=en|abizena2=Olteanu|abizena3=Kull|izena2=Alin|izena3=Kalevi|data=2019-12-31|url=https://ojs.utlib.ee/index.php/sss/article/view/SSS.2019.47.3-4.01|aldizkaria=Sign Systems Studies|alea=3/4|zenbakia=47|issn=1736-7409|doi=10.12697/SSS.2019.47.3-4.01|sartze-data=2022-05-11}}</ref>. [[Umberto Eco]] idazle eta semiotikoak defendatzen du edozein fenomeno kultural iker daitekeela bere komunikazioaren ikuspuntutik<ref>{{Erreferentzia|izena=Michael|abizena=Caesar|izenburua=Umberto Eco : philosophy, semiotics, and the work of fiction|argitaletxea=Polity Press|data=1999|url=https://www.worldcat.org/oclc/40805449|isbn=0-7456-0849-3|pmc=40805449|sartze-data=2022-05-11}}</ref>. 

== Zientzia eta teknologia ikurrak ==
{{Nagusia|Notazio matematiko}}
[[Zientzia]] eta [[teknologia]]n, ikurra letra, letra-multzo edo zeinu grafiko bat da, kontzeptuak, magnitudeak, unitateak, etab. adierazteko erabiltzen dena (laburdurak ez bezala, bukaeran punturik gabe idazten dira). Esaterako, [[ikur kimiko]]ak (adibidez, [[Burdina|Fe]] burdinaren elementua, [[Karbono|C]] karbonoa, [[Oxigeno|O]] oxigenoa, [[Ur|H<sub>2</sub>0]] ura, [[Butano|C<sub>4</sub>H<sub>10</sub>]] butanoa), [[Sinbolo matematikoen taula|ikur matematikoak]] (ad. <math>\nabla, \partial, \int_{a}^{b}, f(x)</math>), [[Nazioarteko Unitate Sistema|unitateak]] (ad. [[metro|m]], [[Kilogramo|kg]], [[Kandela|cd]]), [[informatika]]n, [[mihiztatzaile]]ak, [[iturburu kode]]an agertzen diren ikur guztiak eta haietako bakoitzak memorian duen helbidea gordetzeko eraikitzen duen taula; [[puntu kardinal]]ak (ad. [[Ipar|N]], [[Mendebalde|O]]), [[diru]]aren ikurrak (ad. [[Peso|$]], [[Euro|€]]). Ikurren helburu, batez ere, idazkera erraztea da ideiak eta ezagutza helarazteko.

== Nazio ikurrak ==
{{sakontzeko|Heraldika|Numismatika|Bexilologia}}
[[Fitxategi:Ikurrina, Euskal Derbia, 1976.jpg|thumb|[[Euskal derbia|Euskal derbian]] [[Ikurrin|ikurrina]] erakusteak ez zuen soilik euskal nazioa ordezkatu, baita [[Errepresio frankista|Frankismoaren]] debekuarekin amaitzeko jarrera bat.]]
[[Nazio-ikur]]rak munduaren aurrean komunitate [[nazio]]naltzat hartzen eta agertzen den edozein erakunderen sinboloa da: Estatu subiranoak, baina baita dependentzia kolonialeko edo bestelako egoeran dauden nazioak eta herrialdeak ere, integrazio federala, edo baita "nazionalitatetzat" hartzen den komunitate etnokulturala ere, autonomia politikorik ez izan arren.

Sinbolo nazionalek jendea batu nahi dute, herriaren, balioen, helburuen edo historia nazionalaren irudikapen bisualak, ahozkoak edo ikonikoak sortuz. Sinbolo horiek [[abertzaletasun]]-ospakizunen edo nazionalismo-asmoen zati gisa erabiltzen dira (hala nola independentzia-, autonomia- edo banantze-mugimenduak), eta komunitate nazionaleko pertsona guztien ordezkari izateko diseinatuta daude.

Ikur horiek izan daitezke [[bandera]] bat, [[armarri]] bat (maiz agintean dagoen leinuarena), [[monarka]] baten irudia, herrialdearen leloa, edo herrialdearen kolorea. Batzuetan, ikur abstraktuak ere izan daitezke ikur, edo [[animalia]], [[landare]] edo [[abesti]] bat. [[Ereserki]]ek ere nazio-ikurraren papera hartzen dute.

== Erlijio ikurrak ==
Antzineko gizartean, ikurrak erlijio sinesteen oinarrizko bertuteak adierazteko erabili ziren. Historian zehar, erlijioa egon da lotuta hainbat ikur adierazgarriri.

== Ikurrak kartografian ==
[[Fitxategi:Sample-national-park-service-pictographs.gif|thumb|AEBko Parkeen Zerbitzuak ematen dituen piktogramak.]]
Ikurrak [[kartografia]]n erabiltzen dira informazio geografikoa komunikatzeko (oro har, puntuaren, lerroaren edo eremuaren ezaugarri gisa)<ref>{{Erreferentzia|izena=Judith A.|abizena=Tyner|izenburua=Principles of map design|argitaletxea=Guilford Press|data=2010|url=https://www.worldcat.org/oclc/437300476|isbn=978-1-60623-544-7|pmc=437300476|sartze-data=2022-05-11}}</ref>. Beste sinbolo batzuekin gertatzen den bezala, ikusizko aldagaiek, hala nola tamainak, formak, orientazioak, testurak eta patroiak, esanahia ematen diote sinboloari<ref>{{Erreferentzia|izena=Borden D.|abizena=Dent|izenburua=Cartography : thematic map design|data=2009|url=https://www.worldcat.org/oclc/184827987|edizioa=Sixth edition|isbn=978-0-07-294382-5|pmc=184827987|sartze-data=2022-05-11}}</ref>. Semiotikaren arabera, mapetako erabiltzaileek sinbolo kartografikoak "irakurtzen" dituzte maparen marka grafikoaren (zeinuaren), kontzeptu orokor baten (interpretatzailearen) eta mundu errealaren (erreferentearen) ezaugarri zehatz baten arteko lotura bat ezartzen dutenean. Sinbolo kartografikoak lotura hori iradokitzeko moduaren arabera sailka daitezke<ref>{{Erreferentzia|izena=Borden D.|abizena=Dent|izenburua=Cartography : thematic map design|argitaletxea=WCB/McGraw-Hill|data=1999|url=https://www.worldcat.org/oclc/39257175|edizioa=5th ed|isbn=0-697-38495-0|pmc=39257175|sartze-data=2022-05-11}}</ref>:

* Ikur piktorikoak ("irudia", "Ikonikoa" edo "erreplikatiboa") mundu errealaren ezaugarri gisa agertzen dira, nahiz eta askotan orokorrean agertu; adibidez, [[baso]] bat irudikatzeko [[zuhaitz]] baten ikonoa edo landaretza adierazten duen berdea.
* Sinbolo funtzionalek ("adierazgarriak" ere bai) zuzenean adierazten dute irudikatutako elementuan gertatzen den jarduera; adibidez, eskiatzaile baten irudia, [[eski]]-estazio bat edo [[kanpin]] bat irudikatzeko kanpin-denda bat irudikatzeko.
* Kontzeptu-sinboloek zuzenean adierazten dute irudikatutako elementuarekin lotutako kontzeptu bat; adibidez, [[dolar]]-zeinu bat [[kutxazain automatiko]] bat irudikatzeko, edo [[Daviden izar]] bat [[sinagoga]] judu bat irudikatzeko.
* Sinbolo konbentzionalek (baita "asoziatiboek" ere) ez dute inolako harreman intuitiborik, baina hain maiz erabiltzen dira, ezen mapa-irakurgailuek azkenean ezagutzen ikasten baitute; adibidez, marra gorri bat [[errepide]] bat irudikatzeko, edo gurutze bat ospitale bat irudikatzeko.
* Sinbolo abstraktu/geometrikoak, kartografoak ezaugarri jakin bat irudikatzeko aukeratutako forma arbitrarioak dira.

== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda}}

== Kanpo estekak ==
* [http://www.symbols.com/ Ikurren entziklopedia]

{{autoritate kontrola}}


{{ikur aurkibidea}}

[[Kategoria:Ikurrak]]
[[Kategoria:Kontzeptu filosofikoak]]
[[Kategoria:Laburtzapenak]]