Infragorri-en iturria ikusi

{{Wikipedia1000}}
[[Fitxategi:Infrared dog.jpg|thumb|330px|Txakur txiki baten irudia, infragorrien bidez hartua (asmatutako koloreak).]]
'''Infragorriak''' ('''IG''') edo '''izpi infragorriak''' [[argi ikusgai]]a baino [[uhin-luzera]] handiagoko [[erradiazio elektromagnetiko]]ak dira; beraz, ikusezinak dira [[giza]] begiarentzat. [[Espektro elektromagnetiko]]an, infragorriak [[argi ikusgai]]aren eta [[erradiazio infragorri]]aren artean daude, 700&nbsp;[[Nanometro|nm]]-tik 1&nbsp;mm-rainoko [[uhin-luzera]] tartean (430&nbsp;[[Hertz|THz]]&nbsp;-&nbsp;300&nbsp;[[Hertz|GHz]] [[maiztasun]] tartean)<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Principles of Remote Sensing - Centre for Remote Imaging, Sensing and Processing, CRISP|url=https://crisp.nus.edu.sg/~research/tutorial/em.htm|aldizkaria=crisp.nus.edu.sg|sartze-data=2022-10-19}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Antoni|abizena=Rogalski|izenburua=Infrared and terahertz detectors|data=2018|url=https://www.worldcat.org/oclc/1051779256|edizioa=Third edition|isbn=978-1-315-27133-0|pmc=1051779256|sartze-data=2022-10-19}}</ref><ref name="Sin-nombre-p28b-1">{{Erreferentzia |egilea=Dr. S. C. Liew |url=http://www.crisp.nus.edu.sg/~research/tutorial/em.htm |izenburua=Electromagnetic Waves |argitaletxea=Centre for Remote Imaging, Sensing and Processing |fechaacceso=27 de octubre de 2006}}</ref>.

Gorputz guztiek igortzen dute, gutxi-asko, erradiazio infragorria, baldin eta 0&nbsp;[[Kelvin (unitatea)|Kelvin]] baino tenperatura altuago badu ―hau da, –273,15&nbsp;gradu Celsius (zero absolutua)―<ref name="Sin-nombre-p28b-1"/>, eta, giro tenperaturan, gorputzek igorritako erradiazio gehiena infragorrian izaten da.

Beraz, ikusezina da giza begiarentzat. Normalean, IGak [[Espektro ikusgai|espektro ikusgaiaren]] [[Gorri|gorriaren]] ertz nominaletik uhin-luzerak hartzen dituela ulertzen da, 700&nbsp;[[Nanometro|nm]] inguru (430&nbsp;THz-ko [[Maiztasun-espektro|frekuentzia]]), 1&nbsp;[[Milimetro|mm]] arte (300&nbsp;GHz)<ref>{{Erreferentzia|egilea=Liew, S. C. |url=http://www.crisp.nus.edu.sg/~research/tutorial/em.htm |izenburua=Olas electromagnéticas |argitaletxea=Centre for Remote Imaging, Sensing and Processing |access-date=2006-10-27}}</ref> (nahiz eta IG uhin-luzera luzeenak terahertzio-erradiazio gisa izendatu ohi diren). Giro-tenperaturatik gertu dauden objektuen [[Gorputz beltzaren erradiazio|gorputz beltzaren ia erradiazio]] guztiak uhin-luzera infragorria du. Erradiazio elektromagnetikoaren forma gisa, erradiazio infragorriak [[energia]] eta [[Momentu lineal|momentua]] hedatzen ditu, [[uhin]]-partikula baten, [[Fotoi|fotoia]], [[Uhin-partikula dualtasuna|uhin-partikula dualtasunari]] dagozkion propietateekin.

[[William Herschel]] [[Astronomo|astronomoak]] aurkitu zuen erradiazio infragorria [[1800]]<nowiki/>ean, [[Espektro elektromagnetiko|espektroan]] argi gorria baino energia ahulagoko erradiazio ikusezin batek [[termometro]] batean eragiten zuen tenperatura aldaketa neurtzean<ref>Michael Rowan-Robinson (2013). ''Visión nocturna: Explorando el universo infrarrojo''. Cambridge University Press. p. 23. {{ISBN|1107024765}}.</ref>. [[Eguzki-erradiazio|Eguzkiak igorritako]] energiaren erdia baino gehixeago, erradiazio infragorria da, nahiz eta [[Argi ikusgai|argi ikusgarria]]<nowiki/>n duen intentsitate handiena. Xurgatutako eta igorritako erradiazio infragorriaren arteko orekak eragin kritikoa du [[Lurra|Lurreko]] [[Klima|kliman]].

[[Molekula|Molekulek]], haien [[errotazio-bibrazio]] mugimenduak aldatzerakoan, erradiazio infragorria [[Igorpen-espektro|igortzen]] edo [[xurgatzen]] dute. [[Momentu dipolar|Momentu dipolarrean]], aldaketa gertatzen da, eta horrek molekularen bibrazioa eszitatzen du. Eremu infragorriko fotoien transmisio eta xurgapena neurtzeko, [[Infragorrien espektroskopia|espektroskopia infragorria]] erabiltzen da<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Infrared Spectroscopy|data=2007-10-27|url=https://web.archive.org/web/20071027110406/http://www.cem.msu.edu/~reusch/VirtualText/Spectrpy/InfraRed/infrared.htm|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2022-03-10}}</ref>.

Erradiazio infragorria prozesu industrial, zientifiko, militar, komertzial eta medikoetan erabiltzen da. Erabilpen militarren artean, zaintza lanetarako eta jarraipenerako erabiltzen da. Horietaz aparte, efizientzia termikoaren analisia, ingurugiroaren gainbegiratzea, instalakuntza industrialen inspekzioa, urruneko tenperatura detekzioak, haririk gabeko komunikaziorako, aurreikuspen meteorologikoak eta espektroskopiak egiteko erabiltzen dira izpi infragorriak.

==Historia==
Infragorriak [[William Herschel|William Herschelek]] aurkitu zituen 1800ean, alemaniar jatorriko astronomo ingeles bat. Herschelek [[Merkurio (elementua)|merkuriozko]] [[termometro]] bat jarri zuen kristalezko prisma batek lortutako [[Maiztasun-espektro|espektroan]] kolore bakoitzak igorritako beroa neurtzeko asmoz. Ohartu zen beroa indartsuagoa zela espektroaren gorriaren ondoan, eta han argirik ez zegoela ohartu zen. Beroa argi-forma ikusezin baten bidez transmiti daitekeela erakusten duen lehen esperientzia da hori. Herschelek «bero-izpi» deitu zion erradiazio horri; izena nahiko ezaguna izan zen XIX. mendean, eta, azkenean, «erradiazio infragorri» izendapen modernoenari eman zion bide.

Erradiazio infragorrien lehen detektagailuak bolometroak ziren, detektagailu xurgatzaile batean sortutako tenperatura-igoeragatik erradiazioa jasotzen duten tresnak.

== Definizioa eta espektro elektromagnetikoarekin duen erlazioa ==
[[Fitxategi:ElectromagneticSpectrum5.png|thumb|Infragorriaren eta espektro elektromagnetikoaren arteko erlazioa]]
Erradiazio infragorria ikusgaia den [[Espektro ikusgai|espektro ikusgaiko]] kolore gorriaren muga nominaletik (700 [[nanometro]]) milimetro batera arte (1 mm) hedatzen da. [[Uhin-luzera|Uhin luzera]] eremu horrek, gutxi gorabehera, 430 [[THz]]- 300 [[GHz]] bitarteko frekuentziari dagokio. Infragorriaren azpitik, [[Espektro elektromagnetiko|espektro elektromagnetikoaren]] parte diren mikrouhinak kokatzen dira.
{| class=wikitable style="text-align:center; font-size:12px; float:center; margin:2px"
|- bgcolor= style="font-size: smaller;"
| colspan="8" style="text-align:center;"|''' [[Espektro elektromagnetiko|Argiaren konparaketa]]'''<ref>{{Erreferentzia|ref=Haynes|editorea=Haynes, William M.|urtea=2011|izenburua= CRC Handbook of Chemistry and Physics |url=https://archive.org/details/crchandbookofche0000unse_e9l0|edizioa=92nd|argitaletxea= CRC Press|isbn=978-1-4398-5511-9|orrialdea=10.233}}</ref>
|-
! Izena|| [[Uhin-luzera]] || [[Hertz|Frekuentzia (Hz)]] || [[Elektronvolt| Energia fotonikoa (eV)]]
|-
| [[Gamma izpi|Rayos gamma]] || 0.01&nbsp;nm baino gutxiago || 30&nbsp;EHz baino gehiago ||124&nbsp;keV baino gehiago
|- 
| [[X izpi|Rayos X]] || 0.01&nbsp;nm – 10&nbsp;nm || 30&nbsp;EHz – 30&nbsp;PHz || 124&nbsp;keV – 124&nbsp;eV
|-
| [[Ultramore|Ultravioleta]] || 10&nbsp;nm – 400&nbsp;nm || 30&nbsp;PHz – 790&nbsp;THz || 124&nbsp;eV – 3.3&nbsp;eV
|-
| [[Argi|Argi ikusgaia]] || 400&nbsp;nm – 700&nbsp;nm || 790&nbsp;THz – 430&nbsp;THz || 3.3&nbsp;eV – 1.7&nbsp;eV 
|- style="background:#FFE8E8;"
| '''Infragorriak''' || 700&nbsp;nm – 1&nbsp;mm || 430&nbsp;THz – 300&nbsp;GHz || 1.7&nbsp;eV – 1.24&nbsp;meV 
|-
| [[Mikrouhin|Mikrouhinak]] || 1&nbsp;mm – 1&nbsp;m || 300&nbsp;GHz – 300&nbsp;MHz || 1.24&nbsp;meV – 1.24&nbsp;μeV
|-
<!-- radio waves _include_ microwaves, so following ranges overlap those above -->
| [[Irrati-uhin|Irratia]] ||1&nbsp;m – 10,000&nbsp;km || 300&nbsp;MHz – 30&nbsp;Hz ||1.24&nbsp;μeV – 124&nbsp;feV
|}

==Infragorri naturala==
Eguzki-argia, 5.780&nbsp;[[Kelvin (unitatea)|kelvineko]] tenperatura eraginkorrean (5.510&nbsp;°C, 9.940&nbsp;°F), espektro ia termikoa den erradiazioa da, infragorrien erdia baino pixka bat handiagoa. Zenitean, eguzki-argiak, itsas mailan, metro koadroko 1&nbsp;[[Watt|kilowatt]] baino zertxobait gehiagoko irradiantzia ematen du. Energia horretatik, 527&nbsp;watt erradiazio infragorriak dira; 445&nbsp;watt argi ikusgaiak, eta 32&nbsp;watt erradiazio ultramoreak<ref>{{Erreferentzia |url=http://rredc.nrel.gov/solar/spectra/am1.5/ |izenburua=Reference Solar Spectral Irradiance: Air Mass 1.5 |access-date=2009-11-12}}</ref>. Eguzki-argiaren erradiazio infragorri ia guztia infragorri hurbila da, 4&nbsp;mikrometro baino gutxiago.

Lurraren azalean, Eguzkiaren gainazaleko tenperaturak baino askoz baxuagoak, erradiazio termikoaren zati bat infragorriak dira infragorri ertainaren aldean, eguzki-argitan baino askoz ere luzeago. Hala ere, [[Gorputz beltzaren erradiazio|gorputz beltzaren edo termikoaren erradiazioa]] etengabea da: erradiazioa uhin-luzera guztietan igortzen du. Bero-erradiazioko prozesu natural horietatik, tximistak eta sute naturalak soilik dira energia ikusgai asko sortzeko bezain beroak, eta suteek askoz energia infragorri gehiago sortzen dute argi ikusgaia baino<ref>https://www.e-education.psu.edu/astro801/content/l3_p5.html</ref>.

== Sailkapena ==
[[Fitxategi:Atmosfaerisk spredning.png|thumb|Alde infragorriaren zati bateko transmisio atmosferikoaren grafikoa]]
Infragorriak, uhin-luzera zein den, honela sailkatzen dira<ref name="Miller">Miller, ''Principles of Infrared Technology'' (Van Nostrand Reinhold, 1992), and Miller and Friedman, ''Photonic Rules of Thumb'', 2004. {{ISBN|978-0-442-01210-6}}</ref>:
* [[Infragorri hurbil|infragorri hurbila]]: 0,7&nbsp;eta&nbsp;1,0&nbsp;μm bitartekoa (giza begiaren gutxi gorabeherako amaieratik siliziozkoraino).
* Uhin laburreko infragorria: 1.0tik&nbsp;3&nbsp;μm-eraino (siliziozko ebakitik MWIR leiho atmosferikoraino). InGaAs-ek (Indio-Galio Arseniuro), gutxi gorabehera, 1,8&nbsp;µm-eraino estaltzen du; berun-gatz ez hain sentikorrek estaltzen dute alde hori.
* [[Infragorri ertain|Infragorri ertaina]]: 3tik&nbsp;5&nbsp;μm-eraino (leiho atmosferikoak definitua eta indiar antimonuroz [InSb] eta merkurio kadmiozko telurioaz [HgCdTe] estalia eta, partzialki, berun seleniuroz [PbSe]).
* Uhin luzeko infragorriak: 8tik&nbsp;12raino&nbsp;edo 7tik&nbsp;14&nbsp;μm-raino (hau HgCdTe-ek eta mikrobolometroek estaltzen duten leiho atmosferikoa da).
* Uhin oso luzeko infragorria (VLWIR) (12&nbsp;eta&nbsp;30&nbsp;μm artean, gutxi gorabehera. dopatutako silizioz estalia).
* [[Infragorri urrun|Infragorri urruna]] (50&nbsp;µm&nbsp;-&nbsp;1000&nbsp;µm)

Infragorri hurbila da uhin-luzeran giza begiak detekta dezakeen erradiaziotik hurbilen dagoen aldea; infragorri ertaina eta urruna, berriz, espektro ikusgaitik urruntzen joaten dira pixkanaka. Beste definizio batzuek mekanismo fisiko desberdinak jarraitzen dituzte (banden aurrean emisio-gailurrak, ur-xurgapena), eta berrienek arrazoi teknikoei jarraitzen diete (Silizio-detektagailu arruntek 1050&nbsp;nm inguruko sentikortasuna dute; InGaAs-aren sentikortasuna, berriz, 950&nbsp;nm ingurukoa da, eta&nbsp;1700&nbsp;eta&nbsp;2600&nbsp;nm&nbsp;artean amaitzen da, konfigurazio espezifiko zein den). Gaur egun{{noiz}}, zehaztapen horietarako, ez da nazioarteko estandarrik.

Infragorrien agerpena hainbat baliotan definitzen da (zenbait estandarren arabera), normalean 700 nm eta 800 nm bitartekoa, baina argi ikusgaiaren eta infragorriaren arteko muga ez dago zehatz-mehatz definituta. Giza begiak ez du argiarekiko sentikortasun handirik 700 nm-ko uhin-luzeratik gora, horregatik, uhin-luzera luzeagoek ekarpen oso txikiak egiten dizkiete argi-iturri arruntek argitutako eszenei. Hala ere, hurbileko argi infragorri bereziki bizia (adibidez, laserren IGak, LED IG iturriak, edo egun distiratsuaren argia koloretako gelekin argi ikusgaiak ezabatuta) gutxi gorabehera 780 nm-raino detekta daitezke, eta argi gorri gisa hautemango dira. 1050 nm-rainoko uhin-luzerak ematen dituzten argi biziko iturriak distira gorri itzali gisa ikus daitezke, eta horrek nolabaiteko zailtasuna eragiten du ilunpetako eszenen argiztapen infragorri hurbilean (orokorrean, problema praktiko hori zeharkako argiztapenaren bidez ebazten da). Ostoak bereziki distiratsuak dira infragorri hurbilean, eta egur efektua ikus daiteke infragorrien bidez distiratzen duen hostotza, baldin eta infragorrien iragazkiaren inguruko argi ikusgaiaren ihes guztiak blokeatuta badaude eta begiak une bat badu ikusmenez opakua den infragorrien iragaitzazko argazki-iragazki batetik datorren irudi guztiz mehera egokitzeko.

Materiak, energia-karakterizazioagatik (ikus [[Gorputz beltz]]), [[Erradiazio termiko|erradiazio termikoa]] igortzen du. Oro har, gorputz batek erradiazio maximoa igortzen duen uhin-luzera alderantziz proportzionala da gorputz horren tenperaturarekiko. (Wien-en legea). Horrela, eguneroko tenperaturetan dauden objektu gehienek infragorrian dute emisio maximoa. [[Bizi|Izaki bizidunek]], [[Ugaztun|ugaztunek]] bereziki, erradiazio proportzio handia igortzen dute [[Espektro elektromagnetiko|espektro infragorriaren]] aldean gorputzaren [[Bero|beroagatik]].

Giza gorputz batek bero moduan igorritako potentzia, adibidez, bere azalaren azaleratik lor daiteke (2&nbsp;metro karratu inguru) eta gorputz-tenperatura (37&nbsp;°C inguru, hau da, 310&nbsp;K), [[Stefan-Boltzman legea|Stefan-Boltzmann legearen]] bidez, eta 100&nbsp;watt ingurukoa da<ref>{{Erreferentzia|url=https://rua.ua.es/dspace/bitstream/10045/34475/1/Mecanismos%20de%20transmisi%C3%B3n%20de%20calor%20%28CONDUCCION%2C%20CONVECCION%2C%20RADIACION%29.pdf|izenburua=MECANISMOS DE TRANSFERENCIA DE CALOR}}</ref>.

Horrek lotura estua du «sentsazio termiko» deritzonarekin, zeinaren arabera hotza edo beroa senti baitezakegu giro-tenperatura edozein dela ere, jasotzen dugun erradiazioa dela eta (adibidez, Eguzkiarena edo gertuagoko beste gorputz bero batzuena): Igortzen ditugun 100 watt baino gehiago jasotzen baditugu, beroa izango dugu, eta gutxiago jasotzen baditugu, hotza. Bi kasuetan gure gorputzaren tenperatura konstantea da (37 °C) eta inguratzen gaituen airearena ere bai. Beraz, aire geldiko sentsazio termikoak jasotzen dugun erradiazio-kantitatearekin bakarrik du zerikusia (gehienetan infragorria) eta haren balantzea, gorputz beroak garenez, etengabe jaulkitzen dugunarekin. Aldiz, haizea badabil, gure azala ukitzen duen aire-geruzaren ordez, beste tenperatura bateko aireak ordezka dezake, eta horrek ere oreka termikoa aldatzen du, eta sentsazio termikoa aldatzen.

==Infragorriaren barruko aldeak==
Oro har, objektuek erradiazio infragorria igortzen dute uhin-luzeren espektro oso batean, baina, batzuetan, espektroaren eremu mugatu bat baino ez da kontuan hartzen, sentsoreek banda-zabalera espezifiko baten barruan baino ez dutelako jasotzen erradiazioa. [[Wienen desplazamendu legea|Wien-en desplazamendu-legearen]] arabera, erradiazio infragorri termikoak igorpen-uhin-luzera maximoa ere du, objektuaren tenperatura absolutuarekiko alderantziz proportzionala dena. Infragorrien banda sekzio txikiagotan banatzen da, nahiz eta infragorrien espektroa banatzeko modua aldatu egiten den infragorria erabiltzen den eremuen arabera.

===Muga ikusgaia===
Infragorria, izenak berak adierazten duen bezala, giza begiak ikus ditzakeenak baino uhin-luzera luzeagoekin hasten dela uste da. Hala ere, ez dago uhin-luzeraren muga «gogorrik» ikusgaia denerako, izan ere, begiaren sentikortasuna azkar baina poliki murrizten da 700&nbsp;nm-tik gorako uhin-luzeretarako. Beraz, uhin-luzera luzeenak ikus daitezke behar bezain distiratsuak badira, baina ohiko definizioen arabera infragorri gisa sailka daitezke oraindik ere. Horrela, infragorri hurbileko [[laser]] baten argiak kolore gorri ahula eman dezake, eta arriskutsua izan daiteke, nahiko distiratsua izan baitaiteke. Bestalde, gizakiek ikus ditzakete, kondizio jakin batzuetan, sakatutako laserretatik eratorritako 1050&nbsp;nm-rainoko uhin-luzerak dituzten infragorriak<ref name="Sliney1976">{{Erreferentzia|abizena1=Sliney |izena1=David H. |abizena2=Wangemann |izena2=Robert T. |abizena3=Franks |izena3=James K. |abizena4=Wolbarsht |izena4=Myron L. |urtea=1976 |izenburua=Sensibilidad visual del ojo a la radiación láser infrarroja |argitaletxea=[[Journal of the Optical Society of America]] |liburukia=66 |zenbakia=4 |orrialdeak=339-341 | doi=10.1364/JOSA.66.000339 | pmid=1262982 | |besteak=Foveal sentikortasuna laser uhin luzera batzuetan neurtu zen infragorri hurbilean. Egiaztatu zen begiak 1064 nm-ko uhin-luzeratan erantzun ziezaiokeela erradiazioari. 1064 nm-ko laser-iturri jarraitu bat gorriz agertzen zen, baina 1060 nm-ko laser-iturri pultsatu bat berdez agertzen zen, eta horrek iradokitzen du bigarren harmoniko bat sortu dela erretinan. | bibcode=1976JOSA...66..339S }}</ref><ref name="LynchLivingston2001">{{Erreferentzia|abizena1=Lynch|izena1=David K.|abizena2=Livingston|izena2=William Charles|izenburua=Color y luz en la naturaleza|url=https://books.google.com/books? id=4Abp5FdhskAC&pg=PA231|access-date=12 de octubre de 2013|edizioa=2.|urtea=2001|argitaletxea=Cambridge University Press|lekua=Cambridge, UK|isbn=978-0-521-77504-5|orrialdea=231||besteak=Begiaren sentikortasun-tarte globalaren mugak 310 eta 1 nanometro (050 nanometro) artean daude.}}</ref><ref name="Dash2009">{{Erreferentzia|abizena1=Dash|izena1=Madhab Chandra|abizena2=Dash|izena2=Satya Prakash|izenburua=Fundamentals Of Ecology 3E|url=https://libros. google.com/books?id=7mW4-us4Yg8C&pg=PA213|access-date=18 de octubre de 2013|urtea=2009|argitaletxea=Tata McGraw-Hill Education|isbn=978-1-259-08109-5|orrialdea=213||besteak=Normalean, giza begiak 390 eta 760 nm arteko argi-izpiei erantzuten die. Hori 310 eta 1.050 nm bitarteko tartera zabal daiteke baldintza artifizialetan.}}</ref><ref name="Saidman1933">{{Erreferentzia|abizena1=Saidman |izena1=Jean |data=15 de mayo de 1933 |izenburua=Sur la visibilité de l'ultraviolet jusqu'à la longueur d'onde 3130 |trans-title=La visibilidad del ultravioleta hasta la longitud de onda de 3130 |argitaletxea=''Comptes rendus de l'Académie des sciences'' |liburukia=196 |orrialdeak=1537-9 |hizkuntza=fr | url =http://visualiseur.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k3148d}}</ref>.

===Gehien erabiltzen den zatiketa-eskema===
Normalean erabiltzen den azpi-banaketa eskema bat hau da<ref name="Byrnes">{{Erreferentzia|abizena=Byrnes |izena=James |izenburua=Unexploded Ordnance Detection and Mitigation |url=https://archive.org/details/unexplodedordnan00abry |argitaletxea=Springer |urtea=2009 |orrialdeak=[https://archive.org/details/unexplodedordnan00abry/page/n21 21]-22 |isbn=978-1-4020-9252-7|bibcode=2009uodm.book.....B }}</ref>:
{| class="wikitable"
|-
! Izena
! Laburdura
! Uhin-luzera
! Frekuentzia
! Energia fotonikoa
! Tenperatura<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Peaks of Blackbody Radiation Intensity|url=http://hyperphysics.phy-astr.gsu.edu/hbase/quantum/wien3.html|access-date=2016-07-27}}</ref>
! Ezaugarriak
|-
! Infragorri hurbila
|NIR, IR-A ''[[DIN]]''
| 0.75–1.4&nbsp;[[μm]]
| 214–400&nbsp;[[Terahercio|THz]]
| 886–1,653&nbsp;[[meV]]
| 3,864–2,070 K; (3,591–1,797&nbsp;°C)
| Ur-xurgapenak definitua,{{Erref behar}} eta zuntz optikozko telekomunikazioetan erabilia, SiO&nbsp;2 (sílice) beirazko ingurunean leuntze-galera txikiak gertatzen baitira. Irudi-intentsifikatzaileak espektroaren eremu horrekiko sentikorrak dira; adibideak dira: gaueko ikusmena duten betaurrekoak. Infragorri hurbileko [[espektroskopia]] [[Tumore|tumore endogenoak]] identifikatzeko erabiltzen da.
|-
! Uhin laburreko infragorriak
| SWIR, IR-B ''DIN''
| 1.4–3&nbsp;μm
| 100–214&nbsp;THz
| 413–886&nbsp;meV
| 2.070–966 K  (1.797–693&nbsp;°C)
| Ur-xurgapena nabarmen handitzen da 1450&nbsp;nm-ra. 1530 eta 1560&nbsp;nm arteko tartea da distantzia luzeko telekomunikazioetarako eskualde espektral nagusia. Objektuek islatutako argia nahiz objektuek igorritakoa maila horretan detekta daitezke. Gero eta gehiago erabiltzen dira ikuskapen automatizatuan, ikusmen artifizialeko irudietan eta irudi medikoetan<ref>{{Erreferentzia|url=https://www.swirvisionsystems.com/about/what-is-swir/|izenburua=What is SWIR?|títulotrad=¿Qué es SWIR?|fechaacceso=2024-04-09|sitioweb=SWIR Vision Systems}}</ref>.
|-
! {{anchor|MidIR|MWIR|IIR|IR-C}} Uhin-luzera ertaineko infragorriak
|MWIR, IR-C ''DIN''; MidIR.<ref name=rdmag20120908>{{Erreferentzia|data=2012-08-14 |izenburua=Photoacoustic technique 'hears' the sound of dangerous chemical agents |aldizkaria=[[R&D Magazine]] |at=rdmag.com |url=http://www.rdmag.com/News/2012/08/Chemistry-Test-Measurement-Photonics-Photoacoustic-technique-hears-the-sound-of-dangerous-chemical-agents/?et_cid=2797047&et_rid=54719290&linkid=http%3a%2f%2fwww.rdmag.com%2fNews%2f2012%2f08%2fChemistry-Test-Measurement-Photonics-Photoacoustic-technique-hears-the-sound-of-dangerous-chemical-agents |access-date=2012-09-08 }}</ref> Infragorri ertaina ere deitua (IIR)
| 3–8&nbsp;μm
| 37–100&nbsp;THz
| 155–413&nbsp;meV
| 966–362 K (693–89&nbsp;°C)
| Misil gidatuen teknologian, banda honen 3-5 μm-ko zatia beroa bilatzeko IG misil pasiboen erreferentzia-buruak funtzionatzeko diseinatutako leiho atmosferikoa da, helburuko hegazkinaren seinale infragorriari zuzendua, normalean erreakzioko motorra, ihes-gandorra. Eremu horri infragorri termiko ere esaten zaio, ikusmen artifizialeko irudiak.
|-
! Uhin-luzera luzeko infragorriak
| LWIR, IR-C ''DIN''
| 8–15&nbsp;μm
| 20–37&nbsp;THz
| 83–155&nbsp;meV
| 362-193 K
(89 - −80&nbsp;°C)
| Irudi termikoen" eremua, non sentsoreek giro-tenperatura baino zertxobait tenperatura altuagoko objektuen irudi erabat pasiboa lor dezaketen, adibidez, giza gorputza, emisio termikoetan bakarrik oinarritua eta eguzkiaren, ilargiaren edo infragorrien argitzailearen gisako argirik behar ez dutenak. Eremu horri «infragorri termikoa» ere deritzo.
|-
! [[Infragorri urrun]]
| FIR
| 15–1,000&nbsp;μm
| 0.3–20&nbsp;THz
| 1.2–83&nbsp;meV
| 193–3 K
(−80.15 – −270.15 °C)
| (Ikus [[Infragorri urruneko laser|Infragorri urruneko laserra]] eta[[Infragorri urrun|Infragorri urruna]] ere)
|}
NIR eta SWIRari, batzuetan, islatutako infragorri deritze; MWIR eta LWIRari, berriz, batzuetan infragorri termiko esaten zaie. Gorputz beltzaren erradiazio-kurben izaera dela eta, ohiko objektu beroak, hala nola ihes-tutuak, askotan, MWean LWean ikusitako objektu berarekin konparatuz distiratsuagoak agertzen dira.

==Bero-erradiazioa==
{{Sakontzeko|Erradiazio termiko}}
[[Fitxategi:Effect of emissivity on apparent temperature.jpg|thumb|Emisibitate handieneko materialak beroagoak daudela dirudi. Irudi termiko honetan, zilindro zeramikoa bere ontzi kubikoa (silizio karburoz egindakoa) baino hotzago dagoela dirudi, baina, izatez, tenperatura bera dute.]]
Erradiazio infragorria «bero-erradiazio» gisa ezagutzen da<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Radiación infrarroja. Van Nostrand's Scientific Encyclopedia|argitaletxea=John Wiley & Sons, Inc.|doi=10.1002/0471743984.vse4181.pub2|atala=Radiación infrarroja|urtea=2007|isbn=978-0471743989}}</ref>, baina edozein maiztasunetako argiak eta uhin elektromagnetikoek berotu egiten dituzte xurgatzen dituzten gainazal horiek. Eguzkiaren argi infragorria Lurraren berotzearen %&nbsp;49 da<ref>{{Erreferentzia |izenburua=Introducción a la energía solar |website=Manual de calefacción y refrigeración solar pasiva |argitaletxea=Rodale Press, Inc. |urtea=1980 |url=http://www.azsolarcenter.com/design/documents/passive.DOC |format=[[DOC (informática)|DOC]] |access-date=2007-08-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090318200719/http://www.azsolarcenter.com/design/documents/passive.DOC |archive-date=2009-03-18}}</ref>, gainerakoa argi ikusgaiak eragiten du. Argi hori, xurgatu egiten da, eta, gero, berriro irradiatzen da uhin-luzera luzeagoetan. Argi ikusgaiak edo [[Laser|laserrak]] igortzen duen ultramoreak papera ikatz dezakete eta objektu goriek erradiazio ikusgaia igortzen dute. [[Giro-tenperatura|Giro-tenperaturan]] dauden objektuek berezko [[Erradiazio termiko|erradiazio]] kontzentratua igorriko dute, batez ere 8&nbsp;eta&nbsp;25&nbsp;μm bitarteko bandan, baina hori ez da objektu goriek eta are beroagoek [[Ultramore|ultramorean]] igortzen duten argi ikusgaiaren ezberdina (Ikus [[Gorputz beltz|Gorputz beltz]] eta [[Wienen desplazamendu legea|Wien-en desplazamendu legea]])<ref>{{Erreferentzia |abizena=McCreary |izena=Jeremy |data=30 de octubre de 2004 |url=http://dpfwiw.com/ir.htm |izenburua=Básicos del infrarrojo (IR) para fotógrafos digitales-capturando lo invisible (Sidebar: Black Body Radiation) |argitaletxea=Digital Photography For What It's Worth |access-date=2006-11-07 |fechaarchivo=18 de diciembre de 2008 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20081218010429/http://dpfwiw.com/ir.htm |deadurl=yes }}</ref>.

[[Bero|Beroa]] iragaitzazko energia da, tenperatura-diferentzia baten ondorioz jariatzen dena. [[Beroaren eroapen|Eroapen termiko]] edo [[Konbekzio|konbekzio termiko]] bidez transmititutako beroa ez bezala, [[Erradiazio termiko|erradiazio termikoa]] hutsean zehar heda daiteke. Erradiazio termikoaren ezaugarri nagusia uhin-luzera askotako espektro jakin bat da, objektu baten emisioarekin lotuta dagoena molekulek tenperatura jakin batean bibratzen dutelako. Objektuek edozein uhin-luzeratan isur dezakete erradiazio termikoa, eta, tenperatura oso altuetan, erradiazio hori infragorria baino askoz espektro handiagoekin lotzen da, eta ikusgai den ultramorearen eta [[X izpi|X izpien]] eremuetara ere zabaltzen da (adibidez, [[Eguzki koroa|eguzki-koroa]]). Beraz, erradiazio infragorria erradiazio termikoarekin lotzea [[Lurra|Lurraren]] azaletik gertu egon ohi diren ohiko tenperaturetan (konparatiboki, baxuak) oinarritutako kointzidentzia baino ez da.

Emisibitatearen kontzeptua garrantzitsua da objektuen igorpen infragorriak ulertzeko. Gainazal baten propietatea da, eta haren isuri termikoak gorputz beltz baten ideiatik nola desbideratzen diren deskribatzen du. Hobeto azaltzeko: tenperatura fisiko berean dauden bi objektuk irudi infragorri bera ez erakustea gerta daiteke, baldin eta emisibitate desberdina badute. Adibidez, aurrez ezarritako edozein emisibitate-baliorentzat, emisibitate handiagoa duten objektuak beroago agertuko dira, eta emisibitate baxuagoa dutenak hotzago agertuko dira (asumituz, izan ohi den bezala, inguruko ingurunea ikusten ari garen objektuak baino hotzagoa dela). Objektu batek emisibitate perfektua ez duenean, erreflektibitate eta/edo gardentasun propietateak hartzen ditu, beraz, inguruko tenperatura partzialki islatzen da, eta/edo objektuaren bidez transmititzen da. Objektua ingurune beroago batean balego, orduan, tenperatura berean emisibitate txikiagoa duen objektu batek, seguruenik, igorleagoa den batek baino beroagoa emango luke. Hori dela eta, emisibitatea oker hautatzeak eta giro-tenperaturak kontuan ez hartzeak emaitza okerrak emango dituzte kamera infragorriak eta pirometroak erabiltzean.

== Izpi infragorrien erabilpena ==
=== Infragorri hurbila ===
Infragorri hurbila espektro infragorriaren uhin luzera laburrenari deritzo, infragorri ertainaren eta argi ikusgaiaren artean hedatzen denari, gutxi gorabehera 800-2500 nanometroren artekoa, nahiz eta unibertsalki ez dagoen onartutako definiziorik.

==== [[Astronomia|Astronomian]] ====
[[Astronomia|Astronomian]], infragorri hurbilen [[espektroskopia]], izar hotzen atmosferak aztertzeko eta izarraren espektroa zein motatakoa den jakiteko erabiltzen da.

Infragorri [[Industria|industrial]] igortzaileak: Erabilpena, pinturak edo paperak lehortzeko, plastikoak termikoki finkatzeko eta beira manipulatzeko (kurbadurak, laminak...) beste batzuen artean. Lau infragorri igortzaile bereizten dira, erabiltzen dituzten uhin luzeren arabera:

* Uhin laburreko infragorri igortzaileak
* Uhin ertain azkarreko infragorri igortzaileak
* Uhin ertaineko infragorri igortzaileak
* Uhin luzeko infragorri igortzaileak

=== Gaueko ikusmena ===
Ikusgaia den argia nahikoa ez denean, gaueko ikusmen materialean erabiltzen da objektuak ikusteko<ref name="#1">{{Erreferentzia|izenburua=How Does Night Vision Work? Systems and Generations {{!}} ATN Corp|url=https://www.atncorp.com/hownightvisionworks|aldizkaria=www.atncorp.com|sartze-data=2022-03-10}}</ref>. Objektuek igorritako erradiazioa jasotzen dute, eta hori pantaila batera islatzen da, ingurugiroko argiaren fotoiak elektroi bihurtzen dituen prozesu bat jarraituz, non elektroi horiek ondoren, prozesu kimiko eta elektriko baten bitartez, argi ikusgaian birsortzen diren. Argi infragorriaren edo gaueko ikusmenak eta irudi termikoak ez dira haien artean nahastu behar, azkenengo horrek irudiak sortzen ditu objektu ezberdinen artean antzeman daitezkeen tenperatura ezberdintasunen bitartez, horiek igortzen duten erradiazio infragorria (beroa) islatuz<ref name="#1"/>.

=== Termografia ===
[[Fitxategi:STS-3 infrared on reentry.jpg|thumb|200x200px|Termografia objektuaren tenperatura antzemateko erabilita]]
Erradiazio infragorria objektuen tenperatura antzemateko erabil daiteke distantzia batera, horien igorketa ezaguna bada. Termografia (irudi termikoa) erabilpen militar eta industrialetarako erabiltzen da gehien bat, baina geroz eta erabilera publikoagoa bereganatzen doa, kamara infragorrien agertzearekin batera, ibilgailuetan erabiltzen diren kameratan, horien produkzio kostua merkeagoa baita.
Kamara termografoek espektro elektromagnetikoaren eremu infragorriko erradiazioa antzematen dute (9.000-14.000 nanometro inguru), eta erradiazio horien irudiak sortzen dituzte. Jakinda erradiazio infragorria objektu bakoitzak duen tenperaturaren arabera igortzen dela eta gorpu beltzaren erradiazio legea jarraituz, termografiak argi ikusgairik gabe ingurua «ikusteko» aukera ematen du. Objektu baten tenperaturaren igoerarekin batera, horren erradiazio kopurua ere handitzen da, termografiak tenperatura aldaketa horiek antzematea ahalbidetzen duelarik.

=== Tratamendu fisioterapikoa ===
[[Fitxategi:Radiación infrarroja.jpg|thumb|Erradiazio infragorriaren bitartezko tratamendua jasotzen ari den pazientea]]
Izpi infragorrien bitartezko terapia lotuta dago termoterapia printzipioarekin, eta, erradiazioaren aplikazioaren bitartez, beroa lortu nahi da. Izpi infragorriak, frekuentzia eta uhin luzera konkretuekin erabiltzen dira, pertsonaren azala zeharkatzea bilatuz, 2-10 mm-tako sakonerara gutxi gorabehera. Sortutako beroak, odol zirkulazioa handiagotu, zeluletara heltzen den oxigeno kopurua handitu eta nutriente berriak sortzen laguntzen du, ehunen erreparazioa eta zelulen berriztatzea bultzatuz. Terapia hori, ez da inbaditzailea, ez du eragin desiragarrik sortzen, ez du minik egiten eta tentsio muskularra murrizteko, odol zirkulazioa hobetzeko, mina arintzeko eta immunitate sistema hobetzeko erabiltzen da besteak beste<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Rayos infrarrojos en fisioterapia - Fisiocasa|hizkuntza=es|data=2021-03-02|url=https://fisiocasa.es/uso-de-los-rayos-infrarrojos-en-fisioterapia/|sartze-data=2022-03-10}}</ref>.

Izpi infragorriak helburu terapeutikoekin erabiltzeko, horiek zelan, noiz eta norekin aplika daitezkeen ezagutu behar dira; osasun arloko profesionalek aplikatu behar dituzte, edo hauek emandako argibide eta jarraibide zehatzak jarraituz aplikatu beharko dira. Arazo, min edo patologia ezberdinen aurrean, aldagarriak izango dira erabiliko den tratamendu denbora, izpi infragorrien uhin luzera eta tratamenduaren aplikazio tokia; beraz, beharrezkoa izango da aldez aurretik, horiek iturri fidagarrietan kontsultatzea, tratamenduaren eraginkortasuna bermatzeko eta efektu desiragarri edo kalteak prebenitzeko.

==Zientzia infragorrien historia==
Erradiazio infragorriaren aurkikuntza [[William Herschel]] astronomoari egozten zaio, XIX. mendearen hasieran. Herschelek 1800ean argitaratu zituen emaitzak [[Londres|Londresko]] [[Royal Society|Royal Societyren]] aurrean. Herschelek [[Prisma optiko|prisma]] bat erabili zuen [[Eguzkia|eguzkiaren]] argia [[Errefrakzio|errefraktatzeko]], eta infragorria detektatu zuen, espektroaren alde gorritik harago, [[termometro]] batean erregistratutako tenperaturaren igoeraren bidez. Harritu egin zen emaitzarekin, eta «kaloria izpiak» deitu zien<ref>{{Erreferentzia |abizena=Herschel |izena=William |izenburua=Experimentos sobre la refrangibilidad de los rayos invisibles del Sol |aldizkaria=Philosophical Transactions of the Royal Society of London |urtea=1800 |liburukia=90 |orrialdeak=284-292 |url=https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=pst.000054592520 ;view=1up;seq=358 |jstor=107057 |doi=|doi-access=}}</ref><ref>{{Erreferentzia |url=http://coolcosmos.ipac.caltech.edu/cosmic_classroom/classroom_activities/herschel_bio.html {{Erreferentzia|url=http://coolcosmos.ipac.caltech.edu/cosmic_classroom/classroom_activities/herschel_bio.html |data=20120225094516 }} |izenburua=Herschel descubre la luz infrarroja |website=Coolcosmos.ipac.caltech.edu |access-date=2011-11-08 |archive-url=https://web.archive {{Erreferentziak|url=https://web.archive/ |data=20130727044905 }}. org/web/20120225094516/http://coolcosmos.ipac.caltech.edu/cosmic_classroom/classroom_activities/herschel_bio.html {{Erreferentzia|url=http://coolcosmos.ipac.caltech.edu/cosmic_classroom/classroom_activities/herschel_bio.html |data=20120225094516 }} |archive-date=2012-02-25 }}</ref>. Infragorri terminoa ez zen XIX. mendearen amaierara arte agertu<ref>1867an, [[Edmond Becquerel]] fisikari frantsesak {{lang|fr|infra-rouge}} (infragorri) terminoa asmatu zuen:
* {{Erreferentzia |abizena1=Becquerel |izena1=Edmond |izenburua=La Lumiere: Ses causes et ses effets |trans-title=La luz: sus causas y efectos |data=1867 |argitaletxea=Didot Frères, Fils et Cie. |lekua=París, Francia |orrialdeak=141-145 |url=https://books.google.com/books?id=SyWP1zBJiv0C&pg=PA141 |hizkuntza=fr}}
{{lang|fr|infra-rouge}} terminoa ingelesera "infragorri" gisa itzuli zen 1874an artikulu baten itzulpen batean, Vignaud Dupuy de Saint-Florent-ek egindakoa (1830-1907) Frantziako armadako ingeniaria, teniente koronel gradua lortu zuena, eta argazkilaritzari ekin ziona denbora-pasa gisa.
* {{Erreferentzia |abizena1=de Saint-Florent |izenburua=Fotografía en colores naturales |aldizkaria=The Photographic News |data=1874-04-10 |liburukia=18 |orrialdeak=175-176 |url=https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=nyp.33433060399015;view=1up;seq=188}}  176. orrialdetik: "Izpi infragorriei dagokienez, kobre sulfatozko disoluzio ahul baten bidez xurga daitezke, ..."
Ikus, gainera:
* {{Erreferentzia |abizena1=Rosenberg |izena1=Gary |izenburua=Carta a los editores: Datación por infrarrojos |aldizkaria=American Scientist |data=2012 |liburukia=100 |alea=5 |orrialdea=355 |url=https://www.americanscientist.org/article/infrared-dating}}</ref>.
[[Fitxategi:William Herschel01.jpg|thumb|upright|Erradiazio infragorria William Herschelek aurkitu zuen 1800ean.]]
Beste data garrantzitsu batzuk hauek dira:<ref name="Miller"/>
* 1737: [[Émilie du Châtelet|Émilie du Châteletek]] gaur egun erradiazio infragorria deritzona iragarri zuen ''{{lang|fr|Dissertation sur la nature et la propagation du feu}}''n.<ref>En 1737, Du Châtelet-ek anonimoki aurkeztu zuen bere saiakera ''{{lang|fr|Dissertation sur la nature et la propagation du feu}}'' (Suaren izaera eta hedapenari buruzko hitzaldia)  {{lang|fr|Académie Royale des Sciences}}en, suaren izaera lehiaketa baterako gai bihurtu zuena. Bere saiakera liburu gisa argitaratu zen 1739an, eta bigarren edizio bat 1744an. Ikus: {{Erreferentzia|abizena1=Du Chatelet|izena1=Émilie|url=http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k756786?rk=643780;0|izenburua=Dissertation sur la nature et la propagation du feu|data=1744|argitaletxea=Prault, Fils|edizioa=2nd|lekua=Paris, France|hizkuntza=fr|trans-title=Dissertation on the nature and propagation of fire}} De (Châtelet, 1744), p. 70: {{lang|fr|"Une expérience bien curieuse ... une plus grande chaleur que les ''violets'', &c. ... " ... " ... les ''rouges'' échauffent davantage que les ''violets'', les ''jaunes'' que les ''bleus'', &c. car ils sont des impressions plus fortes sur les yeux; ... "|italic=}} (Esperimentu nahiko bitxia (ahal izanez gero) izango litzateke izpi homogeneo nahikoak [eguzki-espektroaren kolore bakoitzeko] bakoitza bere aldetik biltzea gure baitan kolore ezberdinen sentsazioa kitzikatzen duten jatorrizko izpiak, ez lukete errekuntza-ahalmen desberdinik izango; ''gorriek'', adibidez, ''bioletek'' baino bero handiagoa emango balute, etc. ... " ... " ... ''gorriek'' gehiago berotzen dute ''bioletek'' baino, ''horiak'' [urdinak baino gehiago], etab., begietan zirrara handiagoak egiten baitituzte; ... ").</ref>
* 1830: [[Leopoldo Nobili|Leopoldo Nobilik]] lehenengo [[termopila]] Infragorrien detektagailua egin zuen<ref>Ver:
* {{Erreferentzia |abizena1=Nobili |izena1=Leopoldo |izenburua=Description d'un thermo-multiplicateur ou thermoscope électrique |aldizkaria=Bibliothèque Universelle |data=1830 |liburukia=44 |orrialdeak=225-234 |url=https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=pst.000052859885 ;view=1up;seq=237 |trans-title=Descripción de un termo-multiplicador o termoscopio eléctrico |hizkuntza=fr }}
* {{Erreferentzia |abizena1=Nobili |abizena2=Melloni |izenburua=Recherches sur plusieurs phénomènes calorifiques entreprises au moyen du thermo-multiplicateur |aldizkaria=Annales de Chimie et de Physique |data=1831 |liburukia=48 |orrialdeak=198-218 |url=https://babel./ |serie=2ª serie |trans-title=Investigaciones de varios fenómenos térmicos realizadas mediante un termomultiplicador |hizkuntza=fr |fechaacceso=26 de marzo de 2021 |fechaarchivo=24 de julio de 2013 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20130724230918/http://babel/ |deadurl=yes }}
* {{Erreferentzia |abizena1=Vollmer |izena1=Michael |abizena2=Möllmann |izena2=Klaus-Peter |izenburua=Infrared Thermal Imaging: Fundamentos, investigación y aplicaciones |fecha=2010 |argitaletxea=Wiley-VCH |lekua=Berlín, Alemania |orrialdeak=1-67 |edizioa=2. |url=https://books.google.com/books?id=ClU_DwAAQBAJ&pg=SA1-PA67 |isbn=9783527693290 }}</ref>
* 1840: [[John Herschel|John Herschelek]] [[Termografia| termograma]] deitutako lehenengo irudi termikoa ematen du<ref>{{Erreferentzia |abizena1=Herschel |izena1=John F.&nbsp;W. |izenburua=Sobre la acción química de los rayos del espectro solar en la preparación de la plata y otras sustancias tanto metálicas como no metálicas y sobre algunos procesos fotográficos |aldizkaria=Philosophical Transactions of the Royal Society of London |data=1840 |liburukia=130 |orrialdeak=1-59 |url=https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=pst.000054592933 ;view=1up;seq=47 |bibcode=1840RSPT..130....1H |doi=10.1098/rstl.1840.0002|s2cid=98119765 }} "Termografo" terminoa 51. orrialdean agertzen da: ... Aurkitu dudan prozedura baten bidez, eguzki-espektroko bero-izpiek beren aztarna uzten dute horretarako behar bezala prestatutako gainazal batean, horrela, espektroko termografo dei dakiokeena eratzen da, ... ".</ref>
* 1860: [[Gustav Kirchhoff|Gustav Kirchhoffek]] [[Erradiazio termikoaren Kirchhoffen legea|gorputz beltzaren teorema]] formulatu zuen <math>E = J(T, n)</math>.<ref>Ikus:
* {{Erreferentzia |abizena1=Kirchhoff |izenburua=Ueber den Zusammenhang von Emission und Absorption von Licht und Warme |aldizkaria=Monatsberichte der Königlich-Preussischen Akademie der Wissenschaften zu Berlin (Berlingo Filosofia Akademia Prusiarraren hileroko txostenak) |data=1859 |orrialdeak=783-787 |url=https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015049219333 ;view=1up;seq=811 |trans-title=Sobre la relación entre la emisión y la absorción de la luz y el calor |hizkuntza=de}}
* {{Erreferentzia |abizena1=Kirchhoff |izena1=G. |izenburua=Ueber das Verhältnis zwischen dem Emissionsvermögen und dem Absorptionsvermögen der Körper für Wärme und Licht |aldizkaria=Annalen der Physik und Chemie |data=1860 |liburukia=109 |alea=2 |orrialdeak=275-301 |url=https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=umn.31951 d00326548g;view=1up;seq=291 |trans-title=Sobre la relación entre la capacidad de emisión de los cuerpos y la capacidad de absorción de calor y luz |hizkuntza=de|bibcode=1860AnP...185..275K |doi=10.1002/andp.18601850205 }}
* Ingelesera itzulpena: {{Erreferentzia |abizena1=Kirchhoff |izena1=G. |izenburua=Sobre la relación entre los poderes de radiación y absorción de diferentes cuerpos para la luz y el calor |aldizkaria=Philosophical Magazine |data=1860 |liburukia=20 |orrialdeak=1-21 |url=https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=pst.000068485634;view=1up;seq=19 |serie=4th series}}</ref>
* 1873: [[Willoughby Smith|Willoughby Smithek]] [[selenio|selenioaren]] fotoeroankortasuna aurkitu zuen<ref>Ver:
* {{Erreferentzia |abizena1=Smith |izena1=Willoughby |izenburua=La acción de la luz sobre el selenio |aldizkaria=Journal of the Society of Telegraph Engineers |data=1873 |liburukia=2 |alea=4 |orrialdeak=31-33 |url=https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=uiug.30112007449892;view=1up;seq=67 |doi=10.1049/jste-1.1873.0023}}.
* {{Erreferentzia |abizena1=Smith |izena1=Willoughby |izenburua=Efecto de la luz sobre el selenio durante el paso de una corriente eléctrica |aldizkaria=Nature |data=1873-02-20 |liburukia=7 |alea=173 |orrialdea=303 |url=https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=uiug.30112007449892 ;view=1up;seq=67 |doi=10.1038/007303e0|bibcode=1873Natur...7R.303. |doi-access=}}</ref>
* 1878: [[Samuel Pierpont Langley|Samuel Pierpont Langleyk]] lehenengo [[bolometroa]] asmatu zuen, tenperatura gorabehera txikiak neurtzeko gai zen tresna eta, beraz, infragorri urrunaren iturrien potentzia<ref>Ver:
* {{Erreferentzia |abizena1=Langley |izena1=S.&nbsp;P. |izenburua=El bolómetro |aldizkaria=Proceedings of the American Metrological Society |data=1880 |liburukia=2 |orrialdeak=184-190 |url=https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=nyp.33433090766035;view=1up;seq=282}}
* {{Erreferentzia |abizena1=Langley |izena1=S.&nbsp;P. |izenburua=El bolómetro y la energía radiante |aldizkaria=Proceedings of the American Academy of Arts and Sciences |data=1881 |liburukia=16 |orrialdeak=342-358 |url=https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=hvd.32044106428089;view=1up;seq=360 |doi=10.2307/25138616 |jstor=25138616}}</ref>
* 1879: [[Stefan-Boltzman legea|Stefan-Boltzman legeak]], enpirikoki, formulatu zuen gorputz beltz batek irradiatutako potentzia ''T'' <sup>4</sup>ekiko proportzionala dela<ref>{{Erreferentzia |abizena1=Stefan |izena1=J. |izenburua=Über die Beziehung zwischen der Wärmestrahlung und der Temperatur |aldizkaria=Sitzungsberichte der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften [Wien]: Mathematisch-naturwissenschaftlichen Classe (Actas de la Academia Imperial de Filosofía [en Viena]: Mathematisch-naturwissenschaftlichen Classe) |data=1879 |liburukia=79 |orrialdeak=391-428 |url=https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=hvd.32044093294874;view=1up;seq=419 |trans-title=Sobre la relación entre la radiación de calor y la temperatura |hizkuntza=de}}</ref>
* 1880 eta 1890ko hamarkadak: [[John William Strutt|Lord Rayleighek]] eta [[Wilhelm Wien|Wilhelm Wienek]] gorputz beltzaren ekuazioaren zati bat ebatzi zuten, baina bi soluzioak espektro elektromagnetikoaren zati batzuetan desberdinak ziren. Arazo honi ultramorearen katastrofea eta infragorriaren katastrofea deitu zioten<ref>Ikus:
* {{Erreferentzia |abizena1=Wien |izena1=Willy |izenburua=Ueber die Energieverteilung im Emissionsspektrum eines schwarzen Körpers |aldizkaria=Annalen der Physik und Chemie |data=1896 |liburukia=58 |orrialdeak=662-669 |url=https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=wu.89048352850 ;view=1up;seq=676 |serie=3. serie |trans-title=Sobre la distribución de energía en el espectro de emisión de un cuerpo negro |hizkuntza=de}}
* Ingeleserako itzulpena: {{Erreferentzia |abizena1=Wien |izena1=Willy |izenburua=Sobre la división de la energía en el espectro de emisión de un cuerpo negro |aldizkaria=Philosophical Magazine |data=1897 |liburukia=43 |alea=262 |orrialdeak=214-220 |doi=10.1080/14786449708620983 |url=https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015024088695 ;view=1up;seq=226 |serie=5. serie}}</ref>
* 1892: Willem Henri Juliusek bolometro batekin neurtutako 20 konposatu organikoren espektro infragorriak argitaratu zituen desplazamendu angeluarreko unitateetan<ref>{{Erreferentzia |url=https://books.google.com/books?id=K1AVAAAAIAAJ&q=Bolometrisch+Ondersoek+van+Absorptiespectra&pg=PA44 |izenburua=Bolometrisch onderzoek van absorptiespectra |abizena=Julius |izena=Willem Henri |data=1892 |argitaletxea=J. Müller |hizkuntza=nl}}</ref>.
* 1901: [[Max Planck|Max Planckek]] [[Plancken legea|gorputz beltzaren ekuazioa]] eta teorema argitaratu zituen. Baimendutako energia trantsizioak kuantifikatuz konpondu zuen arazoa<ref>Ikus:

* {{Erreferentzia|url=https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=coo.31924056107224;view=1up;seq=516|izenburua=Ueber eine Verbesserung der Wien'schen Spectralgleichung|abizena1=Planck|izena1=M.|data=1900|aldizkaria=Verhandlungen der Deutschen Physikalischen Gesellschaft|liburukia=2|orrialdeak=202-204|hizkuntza=de|trans-title=Sobre una mejora de la ecuación espectral de Wien}}
* {{Erreferentzia|url=https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=coo.31924056107224;view=1up;seq=551|izenburua=Zur Theorie des Gesetzes der Energieverteilung im Normalspectrum|abizena1=Planck|izena1=M.|data=1900|aldizkaria=Verhandlungen der Deutschen Physikalischen Gesellschaft|liburukia=2|orrialdeak=237-245|hizkuntza=de|trans-title=Sobre la teoría de la ley de distribución de energía en el espectro normal}}
* {{Erreferentzia|url=https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=coo.31924066378310 ;view=1up;seq=585|izenburua=Ueber das Gesetz der Energieverteilung im Normalspectrum|abizena1=Planck|izena1=Max|data=1901|aldizkaria=Annalen der Physik|liburukia=4|alea=3|orrialdeak=553-563|serie=4ª serie|hizkuntza=de|bibcode=1901AnP...309..553P|doi=10.1002/andp.19013090310|trans-title=Sobre la ley de distribución de energía en el espectro normal}}</ref>
* 1905: [[Albert Einstein|Albert Einsteinek]] [[Efektu fotoelektriko|efektu fotoelektrikoaren]] teoria garatu zuen.<ref>Ikus:
* {{Erreferentzia |abizena1=Einstein |izena1=A. |izenburua=Über einen die Erzeugung und Verwandlung des Lichtes betreffenden heuristischen Gesichtspunkt |aldizkaria=Annalen der Physik |data=1905 |liburukia=17 |alea=6 |orrialdeak=132-148 |url=https://archive. org/stream/annalenderphysi108unkngoog#page/n150/mode/2up |serie=4ª serie |trans-title=Sobre el punto de vista heurístico relativo a la producción y transformación de la luz |hizkuntza=de |bibcode=1905AnP...322..132E |doi=10.1002/andp.19053220607 |doi-access= }}
* Ingeleserako itzulpena: {{Erreferentzia |abizena1=Arons |izena1=A. B. |abizena2=Peppard |izena2=M. B. |izenburua=La propuesta de Einstein del concepto de fotón-una traducción del artículo de Annalen der Physik de 1905 |aldizkaria=American Journal of Physics |data=1965 |liburukia=33 |alea=5 |orrialdeak=367-374 |bibcode=1965AmJPh..33..367A |doi=10.1119/1.1971542 |s2cid=27091754 |url=https://semanticscholar.org/paper/aba2955e7f52c8d95f4e25a0fe5ddefdbdef7d4a}} Disponible en [https://web.archive.org/web/20141121114532/http://www.esfm2005.ipn.mx/ESFM_Images/paper1.pdf Wayback Machine].</ref>
* 1905-1908: [[William Coblentz|William Coblentzek]] Infragorrien espektroak uhin-luzerako unitateetan (mikrometroetan) argitaratu zituen hainbat konposatu kimikorentzat ''Investigations of Infra-Red Spectra'' lanean.<ref>{{Erreferentzia |url=https://books.google.com/books? id=qVUoHbyKbDsC&q=coblentz,+william+weber&pg=PP7 |izenburua=Investigaciones de espectros infrarrojos: Parte I, II |abizena=Coblentz |izena=William Weber |data=1905 |argitaletxea=Carnegie institution of Washington }}</ref><ref>{{Erreferentzia |url=https://archive. org/details/investigationsi01coblgoog |izenburua=Investigaciones de espectros infrarrojos: Parte III, IV |abizena=Coblentz |izena=William Weber |data=1905 |argitaletxea=Washington, D.C., Carnegie institution of Washington |others=University of Michigan }}</ref><ref>{{Erreferentzia |url=https://archive. org/details/investigationsof03coblrich |izenburua=Investigaciones de los espectros infrarrojos: Parte V, VI, VII |abizena=Coblentz |izena=William Weber |data=Agosto de 1905 |argitaletxea=Washington, D.C. : Carnegie Institution of Washington |others=University of California Libraries }}</ref>
* 1917: [[Theodore Case|Theodore Casek]] [[talio sulfuro]] detektagailua garatu zuen; zientzialari britainiar batek milia bateko distantziara (1,6&nbsp;km) hegazkinak detektatzeko gai zen lehen infragorrien bilatzaile eta aztarnaria (IRST) eraiki zuen.
* 1935: Berun-gatzak: [[Bigarren Mundu Gerra|Bigarren Mundu Gerrako]] lehen misil-gida.
* 1938: [[Yeou Ta|Yeou Tak]] iragarri zuen efektu piroelektrikoa erradiazio infragorria detektatzeko erabil zitekeela<ref>{{Erreferentzia|url=https://books.google.com/books?id=OTXABAAAQBAJ&q=yeou+ta+1938&pg=PA406|izenburua=Waste Energy Harvesting: Mechanical and Thermal Energies|orrialdea=406|argitaletxea=Springer Science & Business Media|urtea=2014|isbn=9783642546341|access-date=2020-01-07}}</ref>
* 1945: [[Zielgerät 1229]] «Vampir» aplikazio militarretarako lehen gailu infragorri eramangarri gisa sartu zen.
* 1952: [[Heinrich Welker]] [[indio antimonida|InSb]] kristal sintetikoak landu zituen.
* 1950 eta 1960ko hamarkadak: [[Fred Nicodemenus|Fred Nicodemenusek]], [[G.J. Zissis|G.J. Zissisek]] eta [[R. Clark|R. Clarkek]] definitutako nomenklatura eta unitate erradiometrikoak; [[Robert Clark Jones|Robert Clark Jonesek]] ''D'' definitu zuen.
* 1958: [[W.D. Lawson|W.D. Lawson]] ([[Malvern (Worcestershire)|Malverneko]] [[Royal Radar Establishment|Royal Radar Establishmenten]], [[kadmio eta merkurio teluroaren]] (HgCdTe) infragorriak detektatzeko propietateak aurkitu zituen<ref name=Reine>{{Erreferentzia|url=https://link.springer.com/content/pdf/10.1007/s11664-015-3737-1.pdf|izenburua=Entrevista con Paul W. Kruse sobre la historia temprana del HgCdTe (1980)|author=Marion B. Reine|urtea=2015|access-date=2020-01-07|doi=10.1007/s11664-015-3737-1|s2cid=95341284}}</ref>.
* 1958: [[AIM-4 Falcon|Falcon]] eta [[AIM-9 Sidewinder|Sidewinder]] misilak garatu ziren teknologia infragorriarekin.
* 1960s: [[Paul Kruse (ingeniero)|Paul Krusek]] eta [[Honeywell|Honeywell Ikerketa Zentroko]] lankideek frogatu zuten HgCdTe infragorrien bidezko detekziorako [[konposatu kimiko|konposatu]] gisa erabil daitekeela<ref>{{Erreferentzia|izena=Marion B.|abizena=Reine|izenburua=Interview with Paul W. Kruse on the Early History of HgCdTe, Conducted on October 22, 1980|orrialdeak=2955–2968|hizkuntza=en|data=2015-09-01|url=https://link.springer.com/article/10.1007/s11664-015-3737-1|aldizkaria=Journal of Electronic Materials|alea=9|zenbakia=44|issn=1543-186X|doi=10.1007/s11664-015-3737-1|sartze-data=2024-12-18}}</ref>
* 1962: [[J. Cooper|J. Cooperrek]] detektatze piroelektrikoa frogatu zuen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Un detector térmico piroeléctrico de respuesta rápida
|urtea=1962|egilea=J Cooper|aldizkaria= Journal of Scientific Instruments|liburukia = 39|alea= 9|orrialdeak= 467-472|doi=10.1088/0950-7671/39/9/308|bibcode = 1962JScI...39..467C}}</ref>
* 1964: W.G. Evansek termorrezeptore infragorriak aurkitu zituen kakalardo pirofilo batean.
* 1965: Infragorrien lehen eskuliburua; irudi komertzialen lehen sorgailuak (Barnes, Agema, orain, FLIR Systems Inc. zati); Richard Hudsonen erreferentziazko testua; F4 TRAM FLIR [[Hughes Aircraft|Hughesena]]; Fred Simmons eta A.T. Stair-en fenomenologia aitzindaria; AEBko armadaren gaueko ikusmen-laborategia sortu zen (gaur egun, Night Vision and Electronic Sensors Directorate [NVESD]), eta  [[Rachets|Rachetsek]] detekzio-, ezagutza- eta identifikazio-ereduak garatzen ditu han.
* 1970: [[Willard Boyle|Willard Boylek]] eta [[George E. Smith|George E. Smithek]] CCDa proposatzen dute videochaterako Bell laborategietan.
* 1973: NVESDk hasitako modulu komuneko programa<ref>{{Erreferentzia|url=https://c5isr.ccdc.army.mil/inside_c5isr_center/nvesd/history/|izenburua=Historia de la visión nocturna del ejército|argitaletxea=C5ISR Center|access-date=2020-01-07}}</ref>
* 1978: Irudi infragorrien astronomia heldutasunera iritsi da; behatokiak aurreikusten dira; [[Mauna Keako Behatokiak|NASAren teleskopio infragorria inauguratu zen Mauna Kean]]; 32&nbsp;×&nbsp;32 eta 64&nbsp;×&nbsp;64ko multzoak sortzen dira InSb, HgCdTe eta beste material batzuk erabiliz. 
* 2013: Otsailaren 14an, ikertzaileek arratoiei argi infragorria hautemateko gaitasuna ematen dien [[Entzefalo|garun]] inplante bat garatu zuten, lehen aldiz izaki bizidunei trebetasun berriak ematen dizkiena, eta ez dituen trebetasunak ordeztu edo areagotu soilik<ref>{{Erreferentzia |url=https://www.wired.co.uk/news/archive/2013-02/14/implant-gives-rats-sixth-sense-for-infrared-light |izenburua=El implante da a las ratas un sexto sentido para la luz infrarroja |aldizkaria=Wired UK |data=14 de febrero de 2013 |access-date=14 de febrero de 2013 |fechaarchivo=17 de febrero de 2013 |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20130217055046/http://www.wired.co.uk/news/archive/2013-02/14/implant-gives-rats-sixth-sense-for-infrared-light |deadurl=yes }}</ref>

== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}

== Ikus, gainera ==
* [[Kable ardazkide]]
* [[Pare txirikordatu|Pare kordatu]]
* [[Zuntz optiko]]
* [[Lurreko mikrouhin]]
* [[Satelite bidezko mikrouhin]]
* [[Irrati-uhin]]

== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}


{{erradiazioelektromagnetiko}}

[[Kategoria:Telekomunikazioak]]
[[Kategoria:Espektro elektromagnetikoa]]