Io-en iturria ikusi

{{Argitzeko|Jupiterreko sateliteari|Io (argipena)}}
{{astronomia infotaula}}
'''Io''' edo '''Jupiter I''' Galileok aurkitutako lau sateliteetatik [[Jupiter]]gandik gertuen dagoena da. [[Eguzki-sistema]]ko laugarren ilargirik handiena da, dentsitaterik handiena du eta ezagutzen ditugun objektuen artean [[ur]] gutxien duena da. [[1610]]ean aurkitu zen eta mitologiako [[Io (mitologia)|Io]] pertsonaiaren omenez darama izena, [[Zeus]]en maitalea izan zen [[Hera]]ren jarraitzailea.

[[Sumendi]]-aktibitate nabarmena du [[satelite natural]] honek, 400 sumendi aktibo baino gehiagorekin, Eguzki-sisteman jarduera geologiko handiena duen objektua da<ref>{{Erreferentzia|izena=Rosaly M.C|abizena=Lopes|izenburua=Lava lakes on Io: observations of Io's volcanic activity from Galileo NIMS during the 2001 fly-bys|orrialdeak=140–174|abizena2=Kamp|abizena3=Smythe|abizena4=Mouginis-Mark|abizena5=Kargel|abizena6=Radebaugh|abizena7=Turtle|abizena8=Perry|abizena9=Williams|izena2=Lucas W|izena3=William D|izena4=Peter|izena5=Jeff|izena6=Jani|izena7=Elizabeth P|izena8=Jason|izena9=David A|data=2004-05|url=https://doi.org/10.1016/j.icarus.2003.11.013|aldizkaria=Icarus|alea=1|zenbakia=169|issn=0019-1035|doi=10.1016/j.icarus.2003.11.013|sartze-data=2018-10-14}}</ref><ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Rosaly M.C|abizena=Lopes|izenburua=Lava lakes on Io: observations of Io's volcanic activity from Galileo NIMS during the 2001 fly-bys|orrialdeak=140–174|hizkuntza=en|abizena2=Kamp|abizena3=Smythe|abizena4=Mouginis-Mark|abizena5=Kargel|abizena6=Radebaugh|abizena7=Turtle|abizena8=Perry|abizena9=Williams|izena2=Lucas W|izena3=William D|izena4=Peter|izena5=Jeff|izena6=Jani|izena7=Elizabeth P|izena8=Jason|izena9=David A|data=2004-05|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2004Icar..169..140L|aldizkaria=Icarus|alea=1|zenbakia=169|issn=0019-1035|doi=10.1016/j.icarus.2003.11.013|sartze-data=2018-10-03}}</ref>. Muturreko jarduera geologiko hau Ioren barnealdea Jupiterrek eta beste [[galilear satelite]]ek sortzen dituzte barne frikzioen beroaren ondorioa da. Sumendi batzuek [[sufre]] eta [[sufre dioxido]]zko [[Luma (sumendiak)|lumak]] sortzen dituzte, batzuk gainazaletik 500 kilometrora. Ioren gainazalean [[silikato]]zko lurrazalaren konpresioagatik sortutako 100 mendi baino gehiago daude. Mendi horietako batzuk [[Everest]] baino altuagoak dira<ref>{{Erreferentzia|izena=Paul|abizena=Schenk|izenburua=The mountains of Io: Global and geological perspectives from Voyager and Galileo|orrialdeak=33201–33222|hizkuntza=en|abizena2=Hargitai|abizena3=Wilson|abizena4=McEwen|abizena5=Thomas|izena2=Henrik|izena3=Ronda|izena4=Alfred|izena5=Peter|data=2001-12-01|url=https://doi.org/10.1029/2000JE001408|aldizkaria=Journal of Geophysical Research: Planets|alea=E12|zenbakia=106|issn=0148-0227|doi=10.1029/2000je001408|sartze-data=2018-10-14}}</ref>. Kanpo Eguzki-sistemako satelite gehienak [[ur]]-[[izotz]]ez osatuta daude, baina Io batez ere silikato arrokaz osatuta dago, urtutako [[burdina]] edo [[burdin sulfuro]]zko nukleo baten inguruan. Ioren gaonazalean lautada handiak daude, izoztutako sufre eta sufre dioxidoz estaliak.

Ioren bulkanismoa bere ezaugarri bakunen jatorria da. Bere luma bolkanikoak eta laba ibaiek aldaketa handiak sortzen dituzte gainazalean eta kolore ugariz margotzen dute: horia, gorria, zuria, beltza eta berdea, batez ere sufrearen [[alotropo]] eta konposatuen ondorioz. [[Laba]] ibilgu luzeak daude, batzuk 500 kilometro baino luzeago. Bulkanismoak jaurtitako materialek Ioren atmosfera ahula eta Jupiterren [[magnetosfera]] betetzen dute. Sendien eiekzio bolkanikoek Jupiterren inguruan [[plasma-toro]] bat sortzen dute.

Iok paper garrantzitsua izan zuen [[XVII. mende|XVII.]] eta [[XVIII. mende]]etako astronomiaren garapenean. [[1610]]eko urtarrilean aurkitu zuen [[Galileo Galilei]]k, beste [[galilear satelite]]ekin batera. Aurkikuntzak lagundu zuen [[Koperniko]]ren [[Eguzki-sistema]]ren eredu [[heliozentriko]]a onartzen, [[Keplerren legeak]] garatzen eta [[argiaren abiadura]]en lehen neurketa egiten<ref>{{Erreferentzia|izena=Galder Gonzalez|abizena=Larrañaga|izenburua=Io eta argiaren abiadura|url=https://aldizkaria.elhuyar.eus/|aldizkaria=Elhuyar aldizkaria|sartze-data=2020-05-07}}</ref>. Lurretik ikusia, Io argi-puntu bat baino ez zen XIX. mendearen bukaera eta XX. mendearen hasierara arte, bere geografia ikertzea posible izan zenean, adibidez bere polo gorriak eta ekuatore distiratsua. [[1979]]an ''[[Voyager]]'' espazio-misioak aurkitu zuen Io geologikoki aktiboa den planeta dela, [[sumendi]] eta egitura-bolkaniko ugarirekin, [[mendi]] handiekin eta [[talka-krater]] nabarmenik ez duen gainazal gazte batekin. ''[[Galileo (espazio-zunda)|Galileo]]'' zunda hainbat aldiz pasa zen bertatik 1990eko eta 2000ko hamarkadatan zehar, bere barne egitura eta gainazalaren konposizioaren datuak eskuratuz. Misio horrek ere Io eta Jupiterren [[magnetosfera]]ren arteko harremana erakutsi zuen, eta Ioren orbitan kokatutako energia-altuko erradiazio gerriko bat dagoela ikusi zuen. Iok 3.600 [[Rem (fisika)|rem]] (36 [[Sievert|Sv]]) [[ionizazio]] erradiazio jasotzen du egunero<ref>{{Erreferentzia|izenburua=WebCite query result|hizkuntza=en|url=https://www.webcitation.org/5jwBSgPuV?url=http://zimmer.csufresno.edu/~fringwal/w08a.jup.txt|aldizkaria=www.webcitation.org|sartze-data=2018-10-17}}</ref>.

== Izendapena ==
[[Galilear satelite]]en aurkikuntza [[Simon Mariusi]] egozten ez zaion arren, berak proposatutako izenak eman zitzazkien ilargiei. [[1614]]ko bere argitalpenean, ''Mundus Iovialis anno M.DC.IX Detectus Ope Perspicilli Belgici'', Jupiterren ilargi handietako barnekoenaren ordezko zenbait izen proposatu zituen, horien artean, ''Jupiterren merkurioa'' eta ''Jobiar planetetako lehena''<ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Mundus Jovialis of Simon Marius|orrialdeak=367–381|hizkuntza=en|data=1916-09|url=https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1916Obs....39..367./abstract|aldizkaria=The Observatory|zenbakia=39|issn=0029-7704|sartze-data=2020-09-13}}</ref>. [[Johannes Kepler]]rek 1613ko urrian egindako iradokizun batean oinarrituta, Ilargi bakoitza [[Zeus]] mitologikoaren edo honen baliokide erromatar [[Jupiter (mitologia)|Jupiterren]] maitale baten omenez izendatzeko izendapen eskema bat ere asmatu zuen. Jupiterren ilargirik barnekoena izendatu zuen [[Io (mitologia)|Io]] greziar mitologiako pertsonaiaren omenez<ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Galileo Project {{!}} Science {{!}} Satellites of Jupiter|url=http://galileo.rice.edu/sci/observations/jupiter_satellites.html|aldizkaria=galileo.rice.edu|sartze-data=2020-09-13}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Mundus Iovialis : anno MDCIX detectus ope perspicilli Belgici, hoc est, quatuor Jovialium planetarum, cum theoria, tum tabulæ ... {{!}} OU Libraries Digital Collections|url=https://repository.ou.edu/uuid/748b6fe7-62da-5877-ae84-885372b3030c|aldizkaria=repository.ou.edu|sartze-data=2020-09-13}}</ref>.

{{esaera2|Lehenik eta behin, Jupiterrek maitasun sekretuagatik harrapatu zituen hiru emakume gazte ohoratuko dira, hau da, Io Inako ibaiaren alaba... Lehena [ilargia] nik deitzen diot... Io, Europa, Ganimedes haurra, eta Kalisto asko poztu  zena Jupiter lizunarekin.|<ref group="oh">...Inprimis autem celebrantur tres fœminæ Virgines, quarum furtivo amore Iupiter captus & positus est, videlicet Io Inachi Amnis filia... Primus à me vocatur Io... [Io,] Europa, Ganimedes puer, atque Calisto, lascivo nimium perplacuere Jovi.</ref>}}

Mariusen izenak ez ziren oso erabiliak izan mende batzuk beranduago arte (XX. mendearen erdialdera arte<ref>{{Erreferentzia|izena=Claudio|abizena=Marazzini|izenburua=I nomi dei satelliti di Giove: da Galileo a Simon Marius|orrialdeak=391–407|data=2005|url=https://www.jstor.org/stable/26267017|aldizkaria=Lettere Italiane|alea=3|zenbakia=57|issn=0024-1334|sartze-data=2020-09-13}}</ref>). Aurreko literatura astronomikoaren zati handi batean, Io, orokorrean, zenbaki erromatarretan (Galileok sartutako sistema bat) "Jupiter I" edo "Jupiterren lehen satelitea" bezala izendatzen zen<ref>{{Erreferentzia|izena=E. E.|abizena=Barnard|izenburua=on the dark poles and bright equatorial belt of the first satellite of Jupiter|orrialdeak=134|hizkuntza=en|data=1894-01|url=https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1894MNRAS..54..134B/abstract|aldizkaria=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society|zenbakia=54|issn=0035-8711|doi=10.1093/mnras/54.3.134|sartze-data=2020-09-13}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=E. E.|abizena=Barnard|izenburua=Observations of the Planet Jupiter and his Satellites during 1890 with the 12-inch Equatoreal of the Lick Observatory|orrialdeak=543–556|hizkuntza=en|data=1891-07-14|url=https://academic.oup.com/mnras/article/51/9/543/995058|aldizkaria=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society|alea=9|zenbakia=51|issn=0035-8711|doi=10.1093/mnras/51.9.543|sartze-data=2020-09-13}}</ref>.

Ioren geografia, Ioren mitoko pertsonaia eta tokien arabera izendatzen dira, baita suaren, sumendien, Eguzkiaren eta trumoiaren jainkoen izenekin, eta [[Dante Alighieri|Danteren]] [[Jainkotiar komedia|infernuko]] pertsonaia eta tokiak ere: gainazaleko izaera sumenditsua ikusita egokiak diren izenak. Gainazala ''[[Voyager 1]]'' espazio-ontziak lehen aldiz gertutik ikusi zuenetik, [[Nazioarteko Astronomia Batasuna]]k 225 izen onartu ditu Ioko sumendi, mendi, ordoki eta [[albedo]] ezaugarri handientzat. Ezaugarri bolkaniko mota ezberdinetarako erabiltzen diren onartutako ezaugarrien kategoriak honako hauek dira: ''patera'' ("platertxoa"; depresio bolkanikoa), ''fluctus'' ("fluxua"; laba fluxua), ''vallis'' ("harana"; laba kanala) eta erupzio zentro aktiboa (lumak sumendi batean aktibitate bolkanikoaren lehen zeinua izan ziren tokia). Mendien, goi-ordokien, geruzetan dauden lurren eta ezkutuan dauden sumendien izenak ''mons'', ''mensa'' ("mahaia"), ''planum'' eta ''tholus'' ("biribilgunea") dira, hurrenez hurren. Albedo eskualde izendatuek eta distiratsuek, ''regio'' hitza erabiltzen dute. Izendatutako gune batzuk [[Prometheus (sumendia)|Prometheus]], [[Pan Mensa]], [[Tvashtar Paterae]] edo [[Tsũi Goab Fluctus]] dira<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Astrogeology Research Program : Body Search Results|data=2007-06-29|url=https://web.archive.org/web/20070629200803/http://planetarynames.wr.usgs.gov/jsp/FeatureTypes2.jsp?system=Jupiter&body=Io&systemID=5&bodyID=7&sort=AName&show=Fname&show=Lat&show=Long&show=Diam&show=Stat&show=Orig|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2020-09-13}}</ref>.

== Behaketaren historia ==
[[Galileo Galilei]]k 1610 urteko urtarrilaren 7an aurkitu zuen beste bi sateliterekin batera. Hurrengo gauean laugarrena aurkitu zuen. Io, [[Europa (satelitea)|Europa]], [[Ganimedes (satelitea)|Ganimedes]] eta [[Kalisto]] ziren, Jupiterren lau satelite handienak. Galileok berak "astro medizearrak" izena eman zien, bere mezenasa zen [[Cosimo II.a Medici]]-ren omenez, baina astronomoei ez zitzaien gustatu eta [[Simon Marius]]-ek gaur egungo izenak jarri zizkien greziar mitologian oinarriturik. Galileok orduan Jupiter I, II, III eta IV izenak proposatu zituen eta XX mendearen erdialdera arte horrela ezagutu ziren<ref>{{erreferentzia|hizkuntza=|izenburua=I nomi dei satelliti di Giove: da Galileo a Simon Marius (The names of the satellites of Jupiter: from Galileo to Simon Marius)|urtea=2005|abizena=Marazzini|izena=Claudio|orrialdeak=391–407|orrialdea=|argitaletxea=Lettere Italiane|ISBN=}}</ref>. Lau satelite hauen multzoa "satelite galilearrak" izenarekin ere ezagutzen da<ref>{{erreferentzia|hizkuntza=|izenburua=El libro de la astronomía|urtea=2014|abizena=Bell|izena=Jim|orrialdeak=|orrialdea=|argitaletxea=Kerkdriel|ISBN=978-90-8998-357-2}}</ref>.

Satelite hauen aurkikuntza ezinbestekoa izan zen [[Nikolas Koperniko]]ren teoria [[Heliozentrismo|heliozentrikoa]] berresteko. XVII mendean longitudea kalkulatzeko ere erabili izan ziren<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Longitude1|url=http://www-groups.dcs.st-and.ac.uk/~history/HistTopics/Longitude1.html|aldizkaria=www-groups.dcs.st-and.ac.uk|sartze-data=2018-10-03}}</ref>, bai eta [[Keplerren legeak|Keplerren hirugarren legea]] baieztatzeko ere. Jupiter eta Lurraren arteko distantzia egiteko argiak behar duen denbora kalkulatzeko ere erabili izan zen XVII mendean<ref>{{erreferentzia|hizkuntza=|izenburua=A history of the exploration of Io|url=https://archive.org/details/ioaftergalileone0000lope|urtea=2007|abizena=R.M. Nelson|izena=D.P. Cruikshank|orrialdeak=|orrialdea=|argitaletxea=|ISBN=3-540-34681-3}}</ref>. [[Pierre-Simon Laplace]] astronomoak XIX mendearen hasieran Io, Europa eta Ganimedesen orbita erresonanteak azaltzeko teoria matematikoa garatu zuen.

=== Esplorazioa ===
[[Fitxategi:Io VGR South polar color mosaic.jpg|200px|eskuinera|thumb|Voyager 1 zundak ateratako argazkien muntaia.]]
Iotik gertu pasa ziren lehen zundak [[Pioneer 10]] eta [[Pioneer 11|11]] izan ziren, 1973ko eta 1974ko abenduaren hasieran. Aurreneko argazki onak [[Voyager 1]] eta [[Voyager 2]]-k atera zituzten 1979an. Voyager 1 20.600 kilometrotako distantziara pasa zen eta atera zituen argazkiek azal koloretsua eta kraterrik gabea erakutsi zuten. Sumendietatik ateratzen zren bederatzi zorrotada ere erakutsi zituen, geologikoki aktiboa den astroa dela frogatzeko balio izan zutenak<ref>{{Cite aldizkari|abizena=Strom|izena=R.G.|egile-lotura=|izenburua=Volcanic eruption plumes on Io|aldizkaria=Nature|argitaratze-lekua=|liburukia=|alea=280|data=|urtea=1979|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1979Natur.280..733S|sartze-data=|issn=}}</ref>.

1995 urtean [[Galileo (espazio misioa)|Galileo zundak]] Voyagerren argazkiak berretsi zituen eta satelitearen dentsitatea ikusirik burdinezko nukleoa zuela frogatu zuen<ref>{{erreferentzia|hizkuntza=|izenburua=Galileo Gravity Results and the Internal Structure of Io|urtea=1996|abizena=Anderson|izena=J.D.|orrialdeak=709–712|orrialdea=|argitaletxea=Science|ISBN=}}</ref>. 2007ko otsailaren 28an [[New Horizons]] izan zen Ioren ondotik pasa zena bere [[Pluton (planeta nanoa)|Plutonerako]] bidaian. Honek sumendiak aztertu zituen. Hainbat erupzio ere aurkitu zituen<ref>{{erreferentzia|hizkuntza=|izenburua=Io Volcanism Seen by New Horizons: A Major Eruption of the Tvashtar Volcano|urtea=2007|abizena=Spencer|izena=J.R.|orrialdeak=240–243|orrialdea=|argitaletxea=Science|ISBN=}}</ref>.

== Orbita eta errotazioa ==
[[Fitxategi:Galilean moon Laplace resonance animation 2.gif|thumb|Jupiterren satelite nagusien errotazioa.]]
Iok Jupiterren inguruan orbitatzen du, Jupiterren erdigunetik 421.700 kilometrora eta bere hodeietatik 350.000 kilometrora. Jupiterren [[Galilear satelite]]en artean barnekoena da, bere orbita [[Tebe (satelitea)|Tebe]] eta [[Europa (satelitea)|Europakoen]] artean dago. Jupiterren barne sateliteak barne, Jupiterretik dagoen bosgarren ilargia da. Iok 42,5 ordu inguru behar ditu Jupiterren inguruan orbita bat osatzeko (bere mugimendua behaketa gau bakar batean ikus dadin bezain azkarra). Io, 2:1 erresonantzia orbital batean dago Europarekin, eta 4:1 erresonantzia orbital batean [[Ganimedes (satelitea)|Ganimedesekin]], Europak osatzen duen orbita bakoitzeko Jupiterren bi orbita osatuz, eta lau orbita, Ganimedesek osatzen duen orbita bakoitzeko. Erresonantzia honek Ioren [[eszentrikotasun orbital]]a (0,0041) mantentzen laguntzen du, bere jarduera geologikorako lehen mailako beroa ematen duena<ref>{{Erreferentzia|izena=S. J.|abizena=Peale|izenburua=Melting of Io by Tidal Dissipation|orrialdeak=892–894|hizkuntza=en|abizena2=Cassen|abizena3=Reynolds|izena2=P.|izena3=R. T.|data=1979-03-02|url=https://science.sciencemag.org/content/203/4383/892|aldizkaria=Science|alea=4383|zenbakia=203|issn=0036-8075|pmid=17771724|doi=10.1126/science.203.4383.892|sartze-data=2020-09-15}}</ref>. Behartutako eszentrikotasun hori gabe, Ioren orbita [[itsasaldiaren azelerazio]]ren eraginpean legoke ibiliko litzateke, geologikoki hain aktiboa ez den mundu batera eramango lukeena.

Galilear gainontzeko sateliteek eta [[Ilargia]]k bezala, biraketaren eta errotazioaren arteko sinkronizazioa dago, Jupiterrerantz apuntatzen duen aurpegi bat mantenduz. Sinkronia honek Ioren luzera-sistemaren definizioa ematen du. Beti Jupiterrera begira dagoen aldea, subjobiar hemisferioa bezala ezagutzen da, beti kanpora begira dagoen aldea, berriz, antijobiar hemisferioa bezala ezagutzen da. Beti bere orbitan bidaiatzen duen norabidean orientatua dagoen aldea, hemisferio nagusia bezala ezagutzen da, beti kontrako norabidean orientatua dagoen aldea, jarraipen hemisferioa bezala ezagutzen den bitartean<ref>{{Erreferentzia|izena=Rosaly M C|abizena=Lopes|izenburua=Io afterGalileo|orrialdeak=303–340|abizena2=Williams|izena2=David A|data=2005-01-07|url=https://doi.org/10.1088/0034-4885/68/2/R02|aldizkaria=Reports on Progress in Physics|alea=2|zenbakia=68|issn=0034-4885|doi=10.1088/0034-4885/68/2/r02|sartze-data=2020-09-15}}</ref>.

Ioren gainazaletik, Jupiterrek 19,5ºko arku bat izango luke zeruan, Jupiter Lurretik Ilargiaren itxurazko diametroa baino 39 aldiz handiagoa.

== Jupiterren magnetosferarekin elkarrekintza ==

== Geologia ==
[[Fitxategi:Tvashtarvideo.gif|220px|eskuinera|thumb|Sumendi aktiboa Io.]]
3.600 kilometrotako diametroa duenez Jupiterren sateliteen artean hirugarren handiena da eta gure [[Ilargia]] baino zerbait handiagoa.

Lautada zabalak ditu eta tarteka mendikate luzeak. Ez dira ordea meteoritoen kraterrak ikusten, izan ere bere 400 sumendi aktiboek azala etengabe berrizten baitute<ref>{{erreferentzia|hizkuntza=|izenburua=Io: The Volcanic Moon|url=https://archive.org/details/bwb_W8-BGD-739|urtea=2006|abizena=Lopes|izena=Rosalie MC|orrialdeak=419–431|orrialdea=|argitaletxea=Encyclopedia of the Solar System|ISBN=978-0-12-088589-3}}</ref>. Sumendi hauetako batzuk [[Everest]] mendia baino garaiagoak dira<ref>{{Erreferentzia|izena=Paul|abizena=Schenk|izenburua=The mountains of Io: Global and geological perspectives from Voyager and Galileo|orrialdeak=33201–33222|hizkuntza=en|abizena2=Hargitai|abizena3=Wilson|abizena4=McEwen|abizena5=Thomas|izena2=Henrik|izena3=Ronda|izena4=Alfred|izena5=Peter|data=2001-12-01|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2001JGR...10633201S|aldizkaria=Journal of Geophysical Research: Planets|alea=E12|zenbakia=106|issn=0148-0227|doi=10.1029/2000JE001408|sartze-data=2018-10-03}}</ref> eta jaurtitzen dituzten [[sufre]] eta [[sufre dioxido]] hodeiak 500 kilometrotako altuerara ere iristen dira. Hauek erortzean sufre urtuzko aintzira zabalak eratzen dituzte<ref name=":0" />. Sufre honek kolore horixka ematen dio sateliteari.

Barnealdean [[planeta teluriko]]en antzeko osaketa du, hau da, [[silikato]]zko arrokak dira nagusi, sufrea ere ugaria den arren. 900 km inguruko erradioa duen nukleo urtua duela pentsatzen da. Nukeloan burdina egongo dela uste da, Iok magnetosfera duela frogaturik baitago.

=== Barnealdea ===
=== Marea bidezko berotzea ===
=== Gainazala ===
==== Konposizioa ====
==== Bulkanismoa ====
==== Mendiak ====

== Atmosfera ==
[[Fitxategi:Io_Aurorae_color.jpg|thumb|Ioren goiko atmosferako auroren distira. Kolore ezberdinek atmosferaren osagai ezberdinen emisioa adierazten dute (berdea sodiotik dator, gorria oxigenotik eta urdina sufre-dioxidoa bezalako gas sukoietatik). Io eklipsean zegoela hartutako irudia.]]
Iok oso atmosfera fina du, batez ere [[sufre dioxido]]z osatua (<chem>SO2</chem>), kopuru txikiagoan agertzen diren beste konposatu batzuekin, [[sulforo monoxodio]]a (<chem>SO</chem>), [[kloruro sodiko]]a (<chem>NaCl</chem>) eta [[sufre]] eta [[oxigeno]] atomikoa<ref>{{Erreferentzia|abizena=Lopes, Rosaly M. C., 1957-|izenburua=Io after Galileo : a new view of Jupiter's volcanic moon|argitaletxea=Springer|data=2007|url=https://www.worldcat.org/oclc/185022041|isbn=978-3-540-48841-5|pmc=185022041|sartze-data=2021-01-24}}</ref>. Atmosferak aldaketa nabarmenak ditu dentsitatean eta tenperaturan eguneko orduaren, latitudearen, sumendien jardueraren eta gainazalean dagoen izotzaren arabera. Ioren [[presio atmosferiko]]a gehienez ere 3.3 x 10<sup>−5</sup>&nbsp;eta&nbsp;3<sup>−4</sup>&nbsp;[[Pascal (unitatea)|pascal]] artean dago.

== Fikzioan ==

== Oharrak ==
{{erreferentzia zerrenda|taldea=oh}}

== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|2}}

== Ikus, gainera ==
* [[Argiaren abiadura]]
* [[Galileo Galilei]]
* [[Longitude]]

== Kanpo estekak ==
{{Jupiterren satelite aurkibidea}}
{{Eguzki sistema aurkibidea}}
{{autoritate kontrola}}

[[Kategoria:Jupiterren sateliteak]]