Kometa-en iturria ikusi

{{Wikipedia1000}}
{{Artikulu nabarmendua}}
{{Argitzeko|argizagiari|Kometa (argipena)}}

{{irudi multzo |perrow=2 |total_width=350
 |image1=Deep Impact HRI.jpeg |alt1=Comet Tempel collides with Deep Impact's impactor |image2=Comet 67P on 19 September 2014 NavCam mosaic.jpg |alt2=Comet 67P/Churyumov–Gerasimenko orbited by Rosetta
 |image3=17pHolmes 071104 eder vga.jpg |alt3=Comet 17P/Holmes and its blue ionized tail |image4=Comet Wild2.jpg |alt4=Comet Wild 2 visited by Stardust probe
 |image5=Comet-Hale-Bopp-29-03-1997 hires adj.jpg |alt5=Hale–Bopp seen from Croatia in 1997 |image6=Iss030e015472 Edit.jpg |alt6=Comet Lovejoy seen from orbit
 |footer=Kometak – [[Kometa nukleo|nukleoak]], [[koma (kometa)|koma]] eta [[isats (kometa)|isatsa]]:
* Goian: [[9P/Tempel]] (inpaktorearen talka: ''[[Deep Impact (zunda)|Deep Impact]]''), eta [[67P/Churyumov–Gerasimenko]] (''[[Rosetta (zunda)|Rosetta]]'')
* Erdian: [[17P/Holmes]] eta bere isats urdin ionizatua, eta [[81P/Wild]] (Wild 2) ''[[Stardust (zunda)|Stardust]]'' zundaren bisitan
* Behean: [[Hale–Bopp]] Lurretik ikusia 1997an, eta [[C/2011 W3 (Lovejoy)]] Lurreko orbitatik ikusia
}}
'''Kometak''' [[Eguzki-sistema]]ko gorputz [[izotz|izoztu]] txikiak dira, [[Eguzki]]tik gertu pasatzean berotu eta gasak askatzen hasten direnak, [[gasgabetze]]a izeneko prozesu batean. Horrek [[atmosfera]] ikusgarri bat edo [[Koma (kometa)|koma]] bat sortzen du, eta batzuetan [[Isats (kometa)|isats]] bat ere bai. Fenomeno horiek [[kometaren nukleo]]an eragiten duen [[eguzki erradiazio]]aren eta [[eguzki haize]]aren efektuen ondorio dira. Kometen nukleoak ehunka metro gutxi batzuetatik hamarnaka kilometroko diametroraino doaz, eta izotz, [[hauts]] eta arroka-partikula txiki soltez osatuta daude. Koma batek hamabost aldiz izan dezake [[Lurra]]ren diametroa, eta buztanak, berriz, [[unitate astronomiko]] bat luza daiteke. Behar bezain distiratsua bada, kometa bat Lurretik ikus daiteke [[teleskopio]] baten laguntzarik gabe, eta 30°ko arku bat (60 [[Ilargi]]) osa dezake zeruan. Kometak antzinatik kultura askok behatu eta erregistratu dituzte.

Kometek orbita [[eliptiko]] oso [[Eszentrikotasun|eszentrikoak]] izaten dituzte, eta [[orbita-periodo]] oso desberdinak izaten dituzte, zenbait urtetatik milioika urte arte. Periodo laburreko kometak [[Kuiper gerrikoa]]n edo hari lotutako [[disko sakabanatua]]n sortzen dira, [[Neptunoz haraindiko objektu|Neptunoren orbitatik haratago]] daudenak. Uste denez, periodo luzeko kometak [[Oorten hodeia]]n sortzen dira, Kuiper gerrikoaren kanpoaldetik gertuen dagoen [[Izarrarteko ingurune|izarraren distantziaren erdiraino]] hedatzen den gorputz izoztuen hodei esferiko bat<ref>{{Erreferentzia|abizena=Randall, Lisa,|izenburua=Dark matter and the dinosaurs : the astounding interconnectedness of the universe|url=https://www.worldcat.org/oclc/915740676|edizioa=First edition|isbn=978-0-06-232847-2|pmc=915740676|sartze-data=2020-03-07}}</ref>. Periodo luzeko kometak Eguzkirantz mugitzen dira Oorten hodeitik, beste izarren [[grabitazio]]aren eraginez eta [[marea galaktiko]]ak eragindako perturbazio grabitazionalen ondorioz. Kometa hiperbolikoak behin pasa daitezke barne Eguzki Sistematik izarrarteko espaziora berriro jaurti aurretik. Kometa baten agerpenari aparizio deitzen zaio.

Kometak [[asteroide]]engandik bereizten dira [[atmosfera]] hedatua dutelako, grabitateak mugatu gabe, bere nukleoa inguratzen duena. Atmosfera honek komaren (nukleoa inguratzen duen erdiko zatia) eta isatsaren (Eguzkiaren argiaren presioak edo eguzki haizearen [[Plasma (fisika)|plasmak]] komatik kanporatutako hautsa edo [[gas]]a) zatiak ditu. Hala ere, Eguzkitik gertu igaro diren [[kometa iraungi]]ek, askotan, euren izotz lurrunkor eta hauts ia guztiak galdu dituzte, eta asteroide txikien antza izatera irits daitezke<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Frequently asked questions|hizkuntza=en|url=http://www.esa.int/Science_Exploration/Space_Science/Rosetta/Frequently_asked_questions|aldizkaria=www.esa.int|sartze-data=2020-03-07}}</ref>. Uste denez, asteroideek, kometen jatorri ezberdina dute: [[Jupiter]]ren orbitaren barnean eratu ziren, kanpoko Eguzki Sisteman sortu beharrean, [[antzigar lerroa|antzigar lerrotik]] haratago<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Frequently Asked Questions (FAQs)|url=https://cneos.jpl.nasa.gov/faq/|aldizkaria=cneos.jpl.nasa.gov|sartze-data=2020-03-07}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Hope A.|abizena=Ishii|izenburua=Comparison of Comet 81P/Wild 2 Dust with Interplanetary Dust from Comets|orrialdeak=447–450|hizkuntza=en|abizena2=Bradley|abizena3=Dai|abizena4=Chi|abizena5=Kearsley|abizena6=Burchell|abizena7=Browning|abizena8=Molster|izena2=John P.|izena3=Zu Rong|izena4=Miaofang|izena5=Anton T.|izena6=Mark J.|izena7=Nigel D.|izena8=Frank|data=2008-01-25|url=https://science.sciencemag.org/content/319/5862/447|aldizkaria=Science|alea=5862|zenbakia=319|issn=0036-8075|pmid=18218892|doi=10.1126/science.1150683|sartze-data=2020-03-07}}</ref>. [[Asteroide gerrikoa|Gerriko nagusiko]] kometen eta planeta nano [[Zentauro (astronomia)|zentauro]] aktiboen aurkikuntzak asteroideen eta kometen arteko bereizketa desitxuratu du. [[XXI. mende]]aren hasieran, periodo luzeko kometen orbitak dituzten baina barne Eguzki-sistemako asteroideen ezaugarriak dituzten zenbait objektu txiki aurkitu ziren, [[Manx kometa]]k deitzen direnak. Oraindik kometa gisa sailkatzen dira, c/2014 S3 (PANSTARRS) bezala<ref>{{Erreferentzia|izenburua=JPL Small-Body Database Browser|url=https://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb.cgi?orb=1;sstr=2014+S3|aldizkaria=ssd.jpl.nasa.gov|sartze-data=2020-03-07}}</ref>. 27 Manx kometa aurkitu dira 2013 eta 2017 artean<ref>{{Erreferentzia|izena=Haynes|abizena=Stephens|izenburua=Chasing Manxes: Long-Period Comets Without Tails|orrialdeak=420.02|hizkuntza=en|abizena2=Meech|abizena3=Kleyna|abizena4=Keane|abizena5=Hainaut|abizena6=Yang|abizena7=Wainscoat|abizena8=Micheli|abizena9=Bhatt|izena2=Karen Jean|izena3=Jan|izena4=Jacqueline|izena5=Olivier|izena6=Bin|izena7=Richard J.|izena8=Marco|izena9=Bhuwan|data=2017-10|url=https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2017DPS....4942002S/abstract|aldizkaria=DPS|sartze-data=2020-03-07}}</ref>.

2019ko uztailean 6.619 kometa ezagun zeuden, aurkitu ahala etengabe handitzen ari den kopurua. Hala ere, honek kometen populazio potentzial osoaren zati txiki bat baino ez du adierazten, kometen antzeko gorputzen multzoa kanpoko Eguzki Sisteman (Oorten hodeian) bilioi batean estimatzen baita<ref>{{Erreferentzia|abizena=Erickson, Jon, 1948-|izenburua=Asteroids, comets, and meteorites : cosmic invaders of the earth|argitaletxea=Facts On File|data=2003|url=https://www.worldcat.org/oclc/49276666|isbn=0-8160-4873-8|pmc=49276666|sartze-data=2020-03-07}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=The planets : the definitive guide to our solar system|url=https://www.worldcat.org/oclc/889810944|edizioa=First American edition|isbn=978-1-4654-3573-6|pmc=889810944|sartze-data=2020-03-07}}</ref>. Gutxi gorabehera, urtean kometa bat begi hutsez ikus daiteke, horietako asko ahulak eta ez oso ikusgarriak diren arren<ref>{{Erreferentzia|izena=A. Lewis|abizena=Licht|izenburua=The Rate of Naked-Eye Comets from 101 BC to 1970 AD|orrialdeak=355–356|hizkuntza=en|data=1999-02-01|url=http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0019103598960481|aldizkaria=Icarus|alea=2|zenbakia=137|issn=0019-1035|doi=10.1006/icar.1998.6048|sartze-data=2020-03-07}}</ref>. Kometak, tripulatu gabeko [[espazio-zunda|espazio-zundek]] bisitatu dituzte, [[Europako Espazio Agentzia]]ren ''[[Rosetta (zunda)|Rosetta]]'', kometa batean espazio-ontzi robotiko bat lurreratu zuen lehena izan zena<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Touchdown! Rosetta’s Philae probe lands on comet|hizkuntza=en|url=http://www.esa.int/Science_Exploration/Space_Science/Rosetta/Touchdown%21_Rosetta_s_Philae_probe_lands_on_comet|aldizkaria=www.esa.int|sartze-data=2020-03-07}}</ref>, eta [[NASA]]ren ''[[Deep Impact (zunda)|Deep Impact]]'', [[Tempel 1]] kometan krater bat leherrarazi zuena bere barnealdea aztertzeko.

== Etimologia ==
{{infotaula
|above = Filipe Handiaren heriotzean (1666)
|data1 = 
<poem>
O Kometa, gizonen
Lotsazale bortitza!
Joan aitzinan Turkoaren
Buru krudela kentzera!
</poem>
}}
''Kometa'' hitza [[latin]]eko ''comēta'' edo ''comētēs'' hitzetik dator. Hau, era berean, [[Antzinako greziera]]ko [[latinizazio]] bat da, ''κομήτης'' ("ile luzea izan") hitzetik; ''(ἀστὴρ) κομήτης'' kontzeptuak Antzinako Grezian jada ''ile luzedun izar, kometa'' esan nahi zuen. Κομήτης hitza, era berean, κομᾶν hitzetik dator ("ile luzea"), κόμη hitzetik eratorria ("buruko ilea"), "kometaren isatsa" esateko balio duena<ref>{{Erreferentzia|izenburua=comet {{!}} Origin and meaning of comet by Online Etymology Dictionary|hizkuntza=en|url=https://www.etymonline.com/word/comet|aldizkaria=www.etymonline.com|sartze-data=2020-03-07}}</ref>. Euskarazko lehen aipamena 1666ko ''Filipe Handiaren heriotzean'' poeman agertzen da<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Euskal Poesiaren ataria - FILIPE HANDIAREN HERIOTZEAN - anonimoa|url=http://basquepoetry.eus/?i=poemak&b=827|aldizkaria=basquepoetry.eus|sartze-data=2020-03-07}}</ref>.

Kometen [[sinbolo astronomiko]]a [[Fitxategi:Comet symbol (fixed width).svg|16px]] da ([[Unicode]] ☄ U+2604), disko txiki bat ilea bezalako hiru lerrorekin<ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Encyclopedia Americana;|argitaletxea=New York, Chicago, The Encyclopedia American corporation|data=1918|url=http://archive.org/details/encyclopediaame01unkngoog|sartze-data=2020-03-07}}</ref>.

== Ezaugarri fisikoak ==
=== Nukleoa ===
[[Fitxategi:Comet_Hartley_2.jpg|thumb|[[103P/Hartley]] kometaren nukleoa, gutxi gora behera 2 km. zabal]]
[[Fitxategi:Comet_borrelly.jpg|thumb|[[Borrelly kometa]]k txorrotak ditu, baina ez du izotzik gainazalean]]
Kometaren erdian dagoen egitura solidoa [[kometa nukleo|nukleo]] deitzen da. Kometen nukleoak arroka, hauts, [[ur]] izotz eta izoztutako [[karbono dioxido]], [[karbono monoxido]], [[metano]] eta [[amoniako]]z osatuta daude<ref>{{Erreferentzia|izena=J. Mayo|abizena=Greenberg|izenburua=Making a comet nucleus|orrialdeak=375–380|hizkuntza=en|data=1998-02|url=https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1998A&A...330..375G/abstract|aldizkaria=A&A|zenbakia=330|issn=0004-6361|sartze-data=2020-03-07}}</ref>. Horregatik askotan "[[elur-bola]] zikin" izena ematen zaie, [[Fred Whipple]]ren eredua jarraituz<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Comets: Dirty Snowballs in Space|data=2013-01-29|url=https://web.archive.org/web/20130129035627/http://starryskies.com/solar_system/Comet/dirty_snowballs.html|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2020-03-07}}</ref>. Hala ere, kometa batzuk batez ere hautsaz osatuta daude, eta horregatik esaten zaie "zikinkeria bola izoztu"<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Evidence from ESA's Rosetta Spacecraft Suggests that Comets are more "Icy Dirtball" than "Dirty Snowball"|hizkuntza=en|data=2005-10-17|url=https://www.timeshighereducation.com/news/evidence-from-esas-rosetta-spacecraft-suggests-that-comets-are-more-icy-dirtball-than-dirty-snowball/199168.article|aldizkaria=Times Higher Education (THE)|sartze-data=2020-03-07}}</ref>. Termino hau [[9P/Temple 1]] kometara NASAren ''Deep Impact'' misioak zunda bat jaurti zuenean sortu zen. 2014an egindako ikerketa batek proposatzen du kometak [[izozki frijitu]]aren antzekoak direla, kanpoaldea [[mineral|kristalinoa]] eta dentsoa da eta barnealdea hotzagoa da eta ez hain dentsoa<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Why Comets Are Like Deep Fried Ice Cream|url=http://www.jpl.nasa.gov/news/news.php?feature=4480|aldizkaria=NASA/JPL|sartze-data=2020-03-07}}</ref>.

Nukleoaren gainazala, oro har, lehorra, hautsezkoa edo arrokatsua da, eta horrek iradokitzen du izotzak hainbat metroko lodiera duen gainazal baten azpian ezkutatuta daudela. Aipatutako gasez gain, nukleoek [[konposatu organiko]] ugari dituzte, [[metanol]]a, [[hidrogeno zianuro]]a, [[formaldehido]]a, [[etanol]]a, [[etano]]a eta, beharbada, [[molekula]] konplexuagoak, kate luzeko [[hidrokarburo]]ak eta [[aminoazido]]ak kasu<ref>{{Erreferentzia|izenburua=PSR Discoveries: Hot Idea: Comet Hale-Bopp|url=http://www.psrd.hawaii.edu/Feb97/Bright.html|aldizkaria=www.psrd.hawaii.edu|sartze-data=2020-03-07}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Stardust Findings Suggest Comets More Complex Than Thought|url=https://stardust.jpl.nasa.gov/news/news110.html|aldizkaria=stardust.jpl.nasa.gov|sartze-data=2020-03-07}}</ref>. 2009an, [[glizina]] aminoazidoa NASAren ''[[Stardust misioa]]''k berreskuratutako kometa hautsean aurkitu zela baieztatu zen<ref>{{Erreferentzia|izena=Jamie E.|abizena=Elsila|izenburua=Cometary glycine detected in samples returned by Stardust|orrialdeak=1323–1330|hizkuntza=en|abizena2=Glavin|abizena3=Dworkin|izena2=Daniel P.|izena3=Jason P.|data=2009|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/j.1945-5100.2009.tb01224.x|aldizkaria=Meteoritics & Planetary Science|alea=9|zenbakia=44|issn=1945-5100|doi=10.1111/j.1945-5100.2009.tb01224.x|sartze-data=2020-03-07}}</ref>. 2011ko abuztuan, txosten bat argitaratu zen, NASAk Lurrean aurkitutako meteoritoei buruz egindako ikerketetan oinarritua, [[DNA]] eta [[RNA]]ren osagaiak ([[adenina]], [[guanina]] eta erlazionatutako molekula organikoak) asteroide eta kometetan sor zitezkeela iradokitzen duena<ref>{{Erreferentzia|izena=Michael P.|abizena=Callahan|izenburua=Carbonaceous meteorites contain a wide range of extraterrestrial nucleobases|orrialdeak=13995–13998|hizkuntza=en|abizena2=Smith|abizena3=Cleaves|abizena4=Ruzicka|abizena5=Stern|abizena6=Glavin|abizena7=House|abizena8=Dworkin|izena2=Karen E.|izena3=H. James|izena4=Josef|izena5=Jennifer C.|izena6=Daniel P.|izena7=Christopher H.|izena8=Jason P.|data=2011-08-23|url=https://www.pnas.org/content/108/34/13995|aldizkaria=Proceedings of the National Academy of Sciences|alea=34|zenbakia=108|issn=0027-8424|pmid=21836052|pmc=PMC3161613|doi=10.1073/pnas.1106493108|sartze-data=2020-03-07}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=NASA - NASA Researchers: DNA Building Blocks Can Be Made in Space|hizkuntza=en|url=https://www.nasa.gov/topics/solarsystem/features/dna-meteorites.html|aldizkaria=www.nasa.gov|sartze-data=2020-03-07}}</ref>.

Kometa-nukleoaren kanpoko azalerek oso [[albedo]] baxua dute eta, ondorioz, gure Eguzki-sisteman argia gutxien islatzen duten objektuetako bat dira. ''[[Giotto misioa|Giotto]]'' espazio zundak [[Halley kometa]]ren nukleoak gainera erortzen zaion argiaren ehuneko lau inguru islatzen duela jakin zuen, eta ''[[Deep Space 1]]'' [[Borrelly kometa]]ren gainazalak %3,0 baino gutxiago islatzen duela jakin zuen<ref>{{Erreferentzia|izena=H. A.|abizena=Weaver|izenburua=The Activity and Size of the Nucleus of Comet Hale-Bopp (C/1995 O1)|orrialdeak=1900–1904|hizkuntza=en|abizena2=Feldman|abizena3=A'Hearn|abizena4=Arpigny|abizena5=Brandt|abizena6=Festou|abizena7=Haken|abizena8=McPhate|abizena9=Stern|izena2=P. D.|izena3=M. F.|izena4=C.|izena5=J. C.|izena6=M. C.|izena7=M.|izena8=J. B.|izena9=S. A.|data=1997-03-28|url=https://science.sciencemag.org/content/275/5308/1900|aldizkaria=Science|alea=5308|zenbakia=275|issn=0036-8075|pmid=9072959|doi=10.1126/science.275.5308.1900|sartze-data=2020-03-07}}</ref>; konparazioan, [[asfalto]]ak ehuneko zazpi islatzen du. Nukleoaren gainazaleko material ilunak konposatu organiko konplexuak izan daitezke. Eguzkiak berotzean konposatu lurrunkor argienak kanporatzen ditu, atzean utziz oso ilunak izateko joera duten konposatu organiko handiagoak, hala nola [[mundrun]]a edo [[petrolio]] gordina. Gainazalen islakortasun baxuaren ondorioz, gasgabetze-prozesuak bultzatzen duen beroa xurgatzen du<ref>{{Erreferentzia|abizena=Hanslmeier, Arnold.|izenburua=Habitability and cosmic catastrophes|argitaletxea=Springer-Verlag|data=2009|url=https://www.worldcat.org/oclc/310335602|isbn=978-3-540-76945-3|pmc=310335602|sartze-data=2020-03-07}}</ref>.

30 kilometro arteko erradioak dituzten kometen nukleoak ikusi dira<ref>{{Erreferentzia|izena=Yanga R.|abizena=Fernández|izenburua=The Nucleus of Comet Hale-Bopp (C/1995 O1): Size and Activity|orrialdeak=3–25|hizkuntza=en|data=2000-10-01|url=https://doi.org/10.1023/A:1021545031431|aldizkaria=Earth, Moon, and Planets|alea=1|zenbakia=89|issn=1573-0794|doi=10.1023/A:1021545031431|sartze-data=2020-03-07}}</ref>, baina zaila da horien tamaina zehatza zehaztea. [[322P/Soho]] kometaren nukleoak 100-200 metroko diametroa besterik ez du<ref>{{Erreferentzia|izenburua=SOHO's new catch: its first officially periodic comet|hizkuntza=en|url=http://www.esa.int/Science_Exploration/Space_Science/SOHO_s_new_catch_its_first_officially_periodic_comet|aldizkaria=www.esa.int|sartze-data=2020-03-07}}</ref>. Nahiz eta instrumentuen sentsibilitatea handitu den, kometa txikiagoak detektatu ez direnez, batzuek 100 metrotik beherako diametroa duten kometak falta direla iradoki dute. Kometa ezagunek 0,6 g/cm3-ko batez besteko dentsitatea dutela kalkulatu da<ref name=Britt2006>{{Erreferentzia|izena=D. T.|abizena=Britt|izenburua=Small Body Density and Porosity: New Data, New Insights|orrialdeak=2214|hizkuntza=en|abizena2=Consolmagno|abizena3=Merline|izena2=G. J.|izena3=W. J.|data=2006-03|url=https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2006LPI....37.2214B/abstract|aldizkaria=LPI|sartze-data=2020-03-07}}</ref>. Masa txikia dutenez, kometen nukleoak ez dira esferiko bihurtzen beren [[grabitazio]]aren ondorioz eta, beraz, forma irregularrak dituzte<ref>{{Erreferentzia|izenburua=ch7|url=https://history.nasa.gov/SP-467/ch7.htm|aldizkaria=history.nasa.gov|sartze-data=2020-03-07}}</ref>.

[[Lurretik gertuko objektu]]en %6 inguru jada gasgabetzerik pairatzen ez duten kometa iraungiak direla pentsatzen da<ref>{{Erreferentzia|izena=Kathryn|abizena=Whitman|izenburua=The size–frequency distribution of dormant Jupiter family comets|orrialdeak=101–114|hizkuntza=en|abizena2=Morbidelli|abizena3=Jedicke|izena2=Alessandro|izena3=Robert|data=2006-07-01|url=http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0019103506000765|aldizkaria=Icarus|alea=1|zenbakia=183|issn=0019-1035|doi=10.1016/j.icarus.2006.02.016|sartze-data=2020-03-07}}</ref>, tartean [[14827 Hypnos]] eta [[3552 Don Quixote]].

''[[Rosetta (zunda)|Rosetta]]'' eta ''[[Philae (espaziontzia)|Philae]]'' espazio-ontzien emaitzek [[67P/Txuriumov-Gerasimenko]] kometaren nukleoak [[eremu magnetiko]]rik ez duela erakusten dute; honek, magnetismoak [[planetesimal]]en eraketa goiztiarrean zeresanik izan ez zuela iradokitzen du. Gainera, ''Rosetta''ren [[ALICE espektrografoa]]k, eguzki erradiazioak eragindako ur molekulen [[fotoionizazio]]ak sortutako [[elektroi]]ak (kometaren nukleotik kilometro bat baino gehiagoko erradioan) kometaren nukleoak bere koman askatutako ur molekulen eta [[karbono dioxido]]aren degradazioaren erantzule direla zehaztu zuen, eta ez Eguzkiaren [[fotoi]]ak, lehen uste zen bezala<ref>{{Erreferentzia|izenburua=NASA Instrument on Rosetta Makes Comet Atmosphere Discovery|url=http://www.jpl.nasa.gov/news/news.php?feature=4609|aldizkaria=NASA/JPL|sartze-data=2020-03-07}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Paul D.|abizena=Feldman|izenburua=Measurements of the near-nucleus coma of comet 67P/Churyumov-Gerasimenko with the Alice far-ultraviolet spectrograph on Rosetta|orrialdeak=A8|hizkuntza=en|abizena2=A’Hearn|abizena3=Bertaux|abizena4=Feaga|abizena5=Parker|abizena6=Schindhelm|abizena7=Steffl|abizena8=Stern|abizena9=Weaver|izena2=Michael F.|izena3=Jean-Loup|izena4=Lori M.|izena5=Joel Wm|izena6=Eric|izena7=Andrew J.|izena8=S. Alan|izena9=Harold A.|data=2015-11-01|url=https://www.aanda.org/articles/aa/abs/2015/11/aa25925-15/aa25925-15.html|aldizkaria=Astronomy & Astrophysics|zenbakia=583|issn=0004-6361|doi=10.1051/0004-6361/201525925|sartze-data=2020-03-07}}</ref>. ''Philae'' lurreratze moduluko tresnek gutxienez hamasei konposatu organiko aurkitu zituzten kometaren azalean, eta lehenengo aldia izan zen horietako lau ([[azetamida]], [[azetona]], [[metilo isozianato]]a eta [[propionaldehido]]a) kometa batean atzematen zirela.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Science on the surface of a comet|hizkuntza=en|url=http://www.esa.int/Science_Exploration/Space_Science/Rosetta/Science_on_the_surface_of_a_comet|aldizkaria=www.esa.int|sartze-data=2020-03-07}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=J.-P.|abizena=Bibring|izenburua=Philae's First Days on the Comet|orrialdeak=493–493|hizkuntza=en|abizena2=Taylor|abizena3=Alexander|abizena4=Auster|abizena5=Biele|abizena6=Finzi|abizena7=Goesmann|abizena8=Klingelhoefer|abizena9=Kofman|izena2=M. G. G. T.|izena3=C.|izena4=U.|izena5=J.|izena6=A. Ercoli|izena7=F.|izena8=G.|izena9=W.|data=2015-07-31|url=https://science.sciencemag.org/content/349/6247/493|aldizkaria=Science|alea=6247|zenbakia=349|issn=0036-8075|pmid=26228139|doi=10.1126/science.aac5116|sartze-data=2020-03-07}}</ref>.

{| class="wikitable center" style="text-align: center; width: 530px; margin: 0.1em auto;"
|+Kometa batzuen ezaugarriak
|-
! width=120 | Izena
! width=120 | Tamaina<br />(km)
! width=120 | Dentsitatea<br />([[Gramo|g]]/cm<sup>3</sup>)
! width=120 | Masa<br />([[Kilogramo|kg]])<ref group="oh" name="mass">Halley: elipsoide baten 15×8×8&nbsp;km dituen elipsoide baten * [[eskonbro-multzo]] baten dentsitatea (0.6&nbsp;g/cm<sup>3</sup>) ematen duen masa (m=d*v) 3.02E+14&nbsp;kg. da<br />
Tempel 1: 6.25&nbsp;km-ko esfera baten bolumena * 0.62&nbsp;g/cm<sup>3</sup> dentsitatea = 7.9E+13&nbsp;kg.<br />
19P/Borrelly: 8x4x4km-ko elipsoidea * 0.3&nbsp;g/cm<sup>3</sup>-ko dentsitatea = 2.0E+13&nbsp;kg.<br />
81P/Wild: 5.5x4.0x3.3&nbsp;km-ko elipsoidea * 0.6&nbsp;g/cm<sup>3</sup>-ko dentsitatea =  2.28E+13&nbsp;kg.</ref>
!Refs
|-
| align=left | [[Halley kometa]]
| 15 × 8 × 8
| 0.6
| 3{{e|14}}
|<ref>{{erreferentzia|url=http://www.astrosociety.org/edu/publications/tnl/06/06.html |izenburua=What Have We Learned About Halley's Comet? |data=1986 |argitaletxea=Astronomical Society of the Pacific}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=R. Z.|abizena=Sagdeev|izenburua=Is the nucleus of comet Halley a low density body?|orrialdeak=240–242|hizkuntza=en|abizena2=Elyasberg|abizena3=Moroz|izena2=P. E.|izena3=V. I.|data=1988-01|url=http://www.nature.com/articles/331240a0|aldizkaria=Nature|alea=6153|zenbakia=331|issn=0028-0836|doi=10.1038/331240a0|sartze-data=2020-03-07}}</ref>
|-
| align=left | [[Tempel 1]]
| 7.6 × 4.9
| 0.62
| 7.9{{e|13}}
|<ref name=Britt2006 /><ref>{{Erreferentzia|izenburua=JPL Small-Body Database Browser|url=https://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb.cgi?sstr=9P|aldizkaria=ssd.jpl.nasa.gov|sartze-data=2020-03-07}}</ref>
|-
| align=left | [[19P/Borrelly]]
| 8 × 4 × 4
| 0.3
| 2.0{{e|13}}
|<ref name=Britt2006/>
|-
| align=left | [[81P/Wild]]
| 5.5 × 4.0 × 3.3
| 0.6
| 2.3{{e|13}}
|<ref name=Britt2006/>
|-
| align=left | [[67P/Txuriumov-Gerasimenko]]
| 4.1 × 3.3 × 1.8
| 0.47
| 1.0{{e|13}}
|<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Comet vital statistics|hizkuntza=en|url=http://www.esa.int/ESA_Multimedia/Images/2015/01/Comet_vital_statistics|aldizkaria=www.esa.int|sartze-data=2020-03-07}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Determining the mass of comet 67P/C-G|url=https://blogs.esa.int/rosetta/2014/08/21/determining-the-mass-of-comet-67pc-g/|aldizkaria=Rosetta - ESA's comet chaser|sartze-data=2020-03-07}}</ref>
|}

=== Koma ===
[[Fitxategi:Hubble's_Last_Look_at_Comet_ISON_Before_Perihelion.jpg|thumb|[[ISON]] kometa [[perihelio]]a baino pixka bat lehenago, [[Hubble espazio teleskopioa]]k ikusia.]]
Kometatik askatzen diren hauts eta gas korronte erraldoi baina oso fin horiek osatzen duten atmosferari "koma" deritzo. Eguzkiaren [[erradiazio presioa|erradiazioaren]] eta [[eguzki haize]]aren presioak koman eragiten duen indarrak Eguzkitik aldetzen den isats handi bat sortzea eragiten du<ref>{{Erreferentzia|abizena=Sherrod, P. Clay,|izenburua=Complete manual of amateur astronomy : tools and techniques for astronomical observations|argitaletxea=Dover Publications|data=2003|url=https://www.worldcat.org/oclc/868967313|isbn=1-306-36264-4|pmc=868967313|sartze-data=2020-03-07}}</ref>.

Koma normalki uraz eta hautsaz osatuta dago, ihes egiten duten gasen %90 inguru ura delarik. Komaren sorrera kometa Eguzkitik 3 eta 4 [[unitate astronomiko]] artean dagoenean hasten da, hau da, 450 milioi eta 600 milioi kilometro artean dagoenean<ref name="#1">{{Erreferentzia|izena=M. R.|abizena=Combi|izenburua=Gas dynamics and kinetics in the cometary coma: theory and observations|orrialdeak=523|hizkuntza=en|abizena2=Harris|abizena3=Smyth|izena2=W. M.|izena3=W. H.|data=2004|url=https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2004come.book..523C/abstract|aldizkaria=come|sartze-data=2020-03-07}}</ref>. <chem>H2O</chem> molekulak [[fotodisoziazio]] bidez suntsitzen dira batez ere, eta maila txikiagoan [[fotoionizazio]] bidez; eguzki-haizeak ez du eragin esanguratsurik izaten uraren suntsipenean [[fotokimika]]rekin alderatuta<ref name="#1"/>. Hauts partikula handiagoak kometaren orbitaren bidean geratzen dira, partikula txikiagoak Eguzkitik aldentzen diren bitartean [[argiaren presioa]]ren ondorioz<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Comet Definitions|url=http://migall.fastmail.fm/astronomy/solar_system/small_bodies/hale_bop/jpl/define.htm|aldizkaria=migall.fastmail.fm|sartze-data=2020-03-07}}</ref>.

Kometen nukleo solidoak oro har 60 kilometro baino gutxiagoko diametroa badu ere, komak milaka edo milioika kilometroko diametroa izan dezake, batzuetan Eguzkia baino handiagoa izatera iritsiz<ref>{{Erreferentzia|abizena=Rosine Lallement|izenburua=The Shadow of Comet Hale–Bopp in Lyman-Alpha|orrialdeak=67–76|hizkuntza=en|abizena2=Bertaux|abizena3=Karöly Szegö|abizena4=Szilvia Nemeth|izena2=Jean-Loup|data=2002-06-01|url=https://doi.org/10.1023/A:1021512317744|aldizkaria=Earth, Moon, and Planets|alea=1|zenbakia=90|issn=1573-0794|doi=10.1023/A:1021512317744|sartze-data=2020-03-08}}</ref>. Adibidez, 2007ko urrian eztanda bat izan eta hilabete ingurura, [[17P/Holmes]] kometak Eguzkiak baino hauts atmosfera luzeagoa izan zuen tarte batez. [[1811ko Kometa Handia]]k ere Eguzkiaren diametroaren tamainako koma bat izan zuen. Koma nahiko handia izanda ere, bere tamaina [[Marte]]ren orbita (Eguzkitik 1,5 unitate astronomikotara; 220.000.000 km) zeharkatzen duen unean, gutxi gorabehera, murriztu daiteke. Distantzia horretan, eguzki haizea komako gasa eta hautsa kanporatzeko bezain indartsu bihurtzen da, eta hori egitean, isatsa handitzen du<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Comet Introduction|data=2011-05-17|url=https://web.archive.org/web/20110517043903/http://cometography.com/educate/comintro.html|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2020-03-08}}</ref>. [[Ioi]]en isatsak unitate astronomiko bat (150 milioi km) edo gehiago hedatzen direla ikusi da.

Bai koma bai buztana eguzkiak argiztatzen ditu, eta ikusgai egin daitezke kometa bat barneko Eguzki Sistematik pasatzen denean, hautsak zuzenean [[eguzki-argia]] islatzen duenean, gasek, [[ionizazio]]aren ondorioz distiratzen duten bitartean<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Faulkes Telescope Educational Guide - Planets- Comets|url=https://www.le.ac.uk/ph/faulkes/web/planets/r_pl_comets.html|aldizkaria=www.le.ac.uk|sartze-data=2020-03-08}}</ref>. Kometa gehienak ahulegiak dira [[teleskopio]] baten laguntzarik gabe ikusgai izateko, baina hamarkada bakoitzean gutxi batzuk begi hutsez ikusteko bezain distiratsu bihurtzen dira<ref>{{Erreferentzia|abizena=Pasachoff, Jay M.|izenburua=A field guide to the stars and planets.|argitaletxea=Houghton Mifflin|data=2000|url=https://www.worldcat.org/oclc/41137649|edizioa=4th ed.|isbn=0-395-93432-X|pmc=41137649|sartze-data=2020-03-08}}</ref>. Noizean behin, kometa batek gas eta hauts eztanda handi eta bat-batekoa izan dezake, eta aldi horretan komaren tamaina izugarri handitzen da denboraldi batean. Hori 2007an gertatu zitzaion [[Holmes kometa]]ri.

1996an, kometek [[X izpi]]ak igortzen zituztela jakin zen<ref>{{Erreferentzia|izena=C. M.|abizena=Lisse|izenburua=Discovery of X-ray and Extreme Ultraviolet Emission from Comet C/Hyakutake 1996 B2|orrialdeak=205–209|hizkuntza=en|abizena2=Dennerl|abizena3=Englhauser|abizena4=Harden|abizena5=Marshall|abizena6=Mumma|abizena7=Petre|abizena8=Pye|abizena9=Ricketts|izena2=K.|izena3=J.|izena4=M.|izena5=F. E.|izena6=M. J.|izena7=R.|izena8=J. P.|izena9=M. J.|data=1996-10-11|url=https://science.sciencemag.org/content/274/5285/205|aldizkaria=Science|alea=5285|zenbakia=274|issn=0036-8075|doi=10.1126/science.274.5285.205|sartze-data=2020-03-09}}</ref>, astronomoak asko harritu zituena, X izpien igorpena oso tenperatura altuko gorputzekin lotua egon ohi delako. X izpiak kometen eta eguzki-haizearen arteko elkarreraginaren ondorioz sortzen dira: eguzki haizearen ioiak, oso karga altukoak, atmosferan zehar hegan egiten dutenean, [[atomo]]ekin eta molekulekin talka egiten dute, "karga-truke" deitzen den prozesu batean atomoei [[elektroi]] bat edo gehiago "lapurtuz". Elektroi honen transferentziaren ostean ioiak [[Egoera kitzikatu (kimika)|kitzikapena]] galtzen du, eta berriro itzultzen da bere oinarrizko egoerara, X-izpiak eta [[fotoi]] [[ultramore]]ak askatuz<ref>{{Erreferentzia|izena=C. M.|abizena=Lisse|izenburua=Charge Exchange-Induced X-Ray Emission from Comet C/1999 S4 (LINEAR)|orrialdeak=1343–1348|hizkuntza=en|abizena2=Christian|abizena3=Dennerl|abizena4=Meech|abizena5=Petre|abizena6=Weaver|abizena7=Wolk|izena2=D. J.|izena3=K.|izena4=K. J.|izena5=R.|izena6=H. A.|izena7=S. J.|data=2001-05-18|url=https://science.sciencemag.org/content/292/5520/1343|aldizkaria=Science|alea=5520|zenbakia=292|issn=0036-8075|pmid=11359004|doi=10.1126/science.292.5520.1343|sartze-data=2020-03-09}}</ref>.

=== Talka-arkuak ===
Kometaren [[ionosfera]]ren eta eguzki-haizearen elkarrekintzaren ondorioz talka-arkuak sortzen dira. Ionosfera hori komako gasen ionizazioaren eraginez sortzen da. Kometa Eguzkira gerturatu ahala gasgabetzea handitzen da, koma hedatuz, eta errazago eginez eguzki-argiari komako gasak ionizatzea. Eguzki-haizea ionizatutako koma horretatik pasatzen denean, talka-arkuak eratzen dira.

Fenomeno honen lehen behaketak 1980ko eta 1990ko hamarkadetan egin ziren, espazio-ontzi batzuk [[21P/Giacobini–Zinner]]<ref>{{Erreferentzia|izena=D. E.|abizena=Jones|izenburua=The bow wave of comet Giacobini-Zinner: Ice magnetic field observations|orrialdeak=243–246|hizkuntza=en|abizena2=Smith|abizena3=Slavin|abizena4=Tsurutani|abizena5=Siscoe|abizena6=Mendis|izena2=E. J.|izena3=J. A.|izena4=B. T.|izena5=G. L.|izena6=D. A.|data=1986|url=https://agupubs.onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1029/GL013i003p00243|aldizkaria=Geophysical Research Letters|alea=3|zenbakia=13|issn=1944-8007|doi=10.1029/GL013i003p00243|sartze-data=2020-03-09}}</ref>, [[1P/Halley]]<ref>{{Erreferentzia|izena=K. I.|abizena=Gringauz|izenburua=First in situ plasma and neutral gas measurements at comet Halley|orrialdeak=282–285|hizkuntza=en|abizena2=Gombosi|abizena3=Remizov|abizena4=Apáthy|abizena5=Szemerey|abizena6=Verigin|abizena7=Denchikova|abizena8=Dyachkov|abizena9=Keppler|izena2=T. I.|izena3=A. P.|izena4=I.|izena5=I.|izena6=M. I.|izena7=L. I.|izena8=A. V.|izena9=E.|data=1986-05|url=https://www.nature.com/articles/321282a0|aldizkaria=Nature|alea=6067|zenbakia=321|issn=1476-4687|doi=10.1038/321282a0|sartze-data=2020-03-09}}</ref>, eta [[26P/Grigg–Skjellerup]]<ref>{{Erreferentzia|izena=F. M.|abizena=Neubauer|izenburua=First results from the Giotto magnetometer experiment during the P/Grigg-Skjellerup encounter|orrialdeak=L5–L8|hizkuntza=en|abizena2=Marschall|abizena3=Pohl|abizena4=Glassmeier|abizena5=Musmann|abizena6=Mariani|abizena7=Acuna|abizena8=Burlaga|abizena9=Ness|izena2=H.|izena3=M.|izena4=K.-H.|izena5=G.|izena6=F.|izena7=M. H.|izena8=L. F.|izena9=N. F.|data=1993-02|url=https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1993A&A...268L...5N/abstract|aldizkaria=A&A|alea=2|zenbakia=268|issn=0004-6361|sartze-data=2020-03-09}}</ref> kometetatik gertu pasa zirenean. Aurkitu zen talka-arkuak zabalagoak eta gradualagoak zirela planetetan ematen direnak baino. Behaketa guzti hauek kometak [[perihelio]]tik gertu zeudenean egin ziren.

''Rosetta'' espazio-ontziak [[67P/Txuriumov–Gerasimenko]] kometan talka-arkua ikusi zuen, oraindik sortzen ari zenean, kometa Eguzkira gerturatu ahala. Sortzen ari zen talka-arku honi "talka-arku haurra" deitu zitzaion. Talka-arku hau asimetrikoa eta nukleoaren distantziarekiko erlatiboa da; gainera, guztiz osatutako talka-arkuak baino zabalagoa da<ref>{{Erreferentzia|izena=Herbert|abizena=Gunell|izenburua=The infant bow shock: a new frontier at a weak activity comet|orrialdeak=L2|hizkuntza=en|abizena2=Goetz|abizena3=Wedlund|abizena4=Lindkvist|abizena5=Hamrin|abizena6=Nilsson|abizena7=Llera|abizena8=Eriksson|abizena9=Holmström|izena2=Charlotte|izena3=Cyril Simon|izena4=Jesper|izena5=Maria|izena6=Hans|izena7=Kristie|izena8=Anders|izena9=Mats|data=2018-11-01|url=https://www.aanda.org/articles/aa/abs/2018/11/aa34225-18/aa34225-18.html|aldizkaria=Astronomy & Astrophysics|zenbakia=619|issn=0004-6361|doi=10.1051/0004-6361/201834225|sartze-data=2020-03-09}}</ref>.

=== Isatsak ===
[[Fitxategi:Cometorbit01.svg|thumb|Kometa baten bi isatsak.]]
[[Fitxategi:Encke tail rip off.ogg|thumb|[[Encke kometa]] isatsa galtzen.]]
Kanpoko Eguzki Sisteman, kometak izoztuta eta inaktibo mantentzen dira, eta Lurretik detektatzeko oso zailak edo detektatu ezinak dira, euren tamaina txikia dela eta. [[Kuiper gerrikoa]]n dauden kometen nukleo inaktiboen detekzio estatistikoak [[Hubble Espazio Teleskopioa]]ren behaketen bidez jakinarazi dituzte<ref>{{Erreferentzia|izena=Anita L.|abizena=Cochran|izenburua=The Discovery of Halley-sized Kuiper Belt Objects Using the Hubble Space Telescope|orrialdeak=342|hizkuntza=en|abizena2=Levison|abizena3=Stern|abizena4=Duncan|izena2=Harold F.|izena3=S. Alan|izena4=Martin J.|data=1995-12|url=https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1995ApJ...455..342C/abstract|aldizkaria=ApJ|zenbakia=455|issn=0004-637X|doi=10.1086/176581|sartze-data=2020-03-09}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Anita L.|abizena=Cochran|izenburua=The Calibration of the Hubble Space Telescope Kuiper Belt Object Search:Setting the Record Straight*|orrialdeak=L89|hizkuntza=en|abizena2=Levison|abizena3=Tamblyn|abizena4=Stern|abizena5=Duncan|izena2=Harold F.|izena3=Peter|izena4=S. Alan|izena5=Martin J.|data=1998-07-17|url=https://iopscience.iop.org/article/10.1086/311515/meta|aldizkaria=The Astrophysical Journal Letters|alea=1|zenbakia=503|issn=1538-4357|doi=10.1086/311515|sartze-data=2020-03-09}}</ref>, baina detekzio horiek zalantzan jarri dituzte<ref>{{Erreferentzia|izena=Michael E.|abizena=Brown|izenburua=An Analysis of the Statistics of the Hubble Space Telescope Kuiper Belt Object Search|orrialdeak=L119|hizkuntza=en|abizena2=Kulkarni|abizena3=Liggett|izena2=Shrinivas R.|izena3=Timothy J.|data=1997-10-22|url=https://iopscience.iop.org/article/10.1086/311009/meta|aldizkaria=The Astrophysical Journal Letters|alea=1|zenbakia=490|issn=1538-4357|doi=10.1086/311009|sartze-data=2020-03-09}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=David|abizena=Jewitt|izenburua=The Mauna Kea-Cerro-Tololo (MKCT) Kuiper Belt and Centaur Survey|orrialdeak=1225|hizkuntza=en|abizena2=Luu|abizena3=Chen|izena2=Jane|izena3=Jun|data=1996-09|url=https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1996AJ....112.1225J/abstract|aldizkaria=AJ|zenbakia=112|issn=0004-6256|doi=10.1086/118093|sartze-data=2020-03-09}}</ref>. Kometa bat barnealdeko eguzki-sistemara hurbiltzen den heinean, eguzki erradiazioak kometa barruko material lurrunkorrak lurrundu eta nukleotik irtetea eragiten du, hautsa horiekin eramanez.

Hauts eta gas korronteek bakoitzak bere isatsa eratzen dute, norabide ezberdin samarretan apuntatuz. Hauts isatsa atzean uzten da kometaren orbitan, eta sarritan II motako isats kurbatua edo hauts isatsa eratzen du. Aldi berean, I. motako ioiak edo isatsak, gasez eginak, Eguzkiaren aurkako aldera apuntatzen dute beti eguzki haizea hautsak baino indartsuagoa delako, hala, eremu magnetikoaren lerroei jarraitzen die hautsak, ibilbide orbital bat jarraitu beharrean. Batzuetan, Lurra kometa baten plano orbitaletik igarotzen denean bezala, anti-isatsa ikus daiteke, ioi eta hauts isatsen kontrako norabidean apuntatzen duena<ref>{{Erreferentzia|izenburua=APOD: 2013 June 29 - PanSTARRS: The Anti Tail Comet|url=https://apod.nasa.gov/apod/ap130629.html|aldizkaria=apod.nasa.gov|sartze-data=2020-03-09}}</ref>.

Anti-isatsen behaketak nabarmen lagundu zuen eguzki haizearen aurkikuntzan<ref>{{Erreferentzia|izena=L.|abizena=Biermann|izenburua=The plasma tails of comets and the interplanetary plasma|orrialdeak=553–553|hizkuntza=en|data=1963-03-01|url=https://doi.org/10.1007/BF00225271|aldizkaria=Space Science Reviews|alea=3|zenbakia=1|issn=1572-9672|doi=10.1007/BF00225271|sartze-data=2020-03-09}}</ref>. Ioien buztana koman dauden partikulen eguzki-erradiazio ultramorearen bidezko ionizazioaren ondorioz sortzen da. Partikulak ionizatu ondoren, [[karga elektriko]] positibo garbia lortzen dute, aldi berean kometaren inguruan "[[magnetosfera]] induzitua" sortzen duena. Kometa eta bere eremu magnetiko induzitua oztopo bat dira kanporantz doazen eguzki haizearen partikulentzat. Kometaren eta eguzki haizearen abiadura orbital erlatiboa [[supersoniko]]a denez, kometatik bidean gora talka arku bat eratzen da eguzki haizearen fluxuaren norabidean. Talka arku honetan, egite ioi kontzentrazio handiak ("bilketa ioiak" deituak) elkartzen dira eta eguzki eremu magnetikoa plasmarekin "kargatzeko" jarduten dute, honela, eremu lerroak kometaren inguruan erortzen dira ioien isatsa eratuz<ref name="#2">{{Erreferentzia|abizena=Carroll, Bradley W.|izenburua=An introduction to modern astrophysics|argitaletxea=Addison-Wesley Pub|data=1996|url=https://www.worldcat.org/oclc/33357291|isbn=0-201-54730-9|pmc=33357291|sartze-data=2020-03-09}}</ref>.

Ioien isatsaren karga nahikoa bada, eremu magnetikoaren lerroak konprimitu egiten dira, ioien isatsetik distantzia jakin batera birkonexio magnetikoa gertatzen den punturaino. Horrek "buztana deskonektatzeko gertaera" batera darama<ref name="#2"/><ref>{{Erreferentzia|izena=C. J.|abizena=Eyles|izenburua=The Heliospheric Imagers Onboard the STEREO Mission|orrialdeak=387–445|hizkuntza=en|abizena2=Harrison|abizena3=Davis|abizena4=Waltham|abizena5=Shaughnessy|abizena6=Mapson-Menard|abizena7=Bewsher|abizena8=Crothers|abizena9=Davies|izena2=R. A.|izena3=C. J.|izena4=N. R.|izena5=B. M.|izena6=H. C. A.|izena7=D.|izena8=S. R.|izena9=J. A.|data=2009-02-01|url=https://doi.org/10.1007/s11207-008-9299-0|aldizkaria=Solar Physics|alea=2|zenbakia=254|issn=1573-093X|doi=10.1007/s11207-008-9299-0|sartze-data=2020-03-09}}</ref>. Hau behin baino gehiagotan ikusi izan da, gertaera nabarmen bat 2007ko apirilak 20an erregistratu zen, [[Encke kometa]]ren ioi isatsa erabat moztu zenean kometa [[Eguzki koroa|masa koronaleko]] eiekzio batetik igarotzen zen bitartean.

2013an, ESAko zientzialariek jakinarazi zuten [[Artizarra]] planetaren ionosfera gainazaletik urruntzen ari dela, kometa batean antzeko baldintzetan ikusten den ioien isatsaren antzera<ref>{{Erreferentzia|izenburua=When a planet behaves like a comet|hizkuntza=en|url=http://www.esa.int/Science_Exploration/Space_Science/When_a_planet_behaves_like_a_comet|aldizkaria=www.esa.int|sartze-data=2020-03-09}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Miriam Kramer 30|abizena=January 2013|izenburua=Venus Can Have 'Comet-Like' Atmosphere|hizkuntza=en|url=https://www.space.com/19537-venus-comet-atmosphere.html|aldizkaria=Space.com|sartze-data=2020-03-09}}</ref>.

=== Txorrotak ===
[[Fitxategi:Hartley2jets2_epoxi_big.jpg|thumb|[[103P/Hartley]] kometan gas txorrotak, geiser baten modukoak]]
Berotze desberdintasunek eta sortu berri diren gasek, kometaren nukleoaren gainazalean puntu ahul batetik askatzea eragin dezakete, [[geiser]] bat bezala. Gas eta hauts korronte hauek nukleoa birarazi dezakete, baita banandu ere<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Science|hizkuntza=en|url=http://hubblesite.org/home/science|aldizkaria=HubbleSite.org|sartze-data=2020-03-09}}</ref>. 2010ean agerian geratu zen izotz lehorrak ([[karbono dioxido]] izoztua) kometa baten nukleotik isurtzen diren material txorrotak sortu edo indartu ditzakeela<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Dry ice fuels comet jets|data=2013-12-17|url=https://web.archive.org/web/20131217034053/http://www.astronomynow.com/news/n1011/11hartley/|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2020-03-09}}</ref>. [[Hartley 2]]ren irudi infragorriak txorrotada horiek erakusten ditu, komarantz doazen hauts aleak erabiliz<ref>{{Erreferentzia|izena=Kenneth|abizena=Chang|izenburua=Surprise at a Comet Visited by NASA: A Snowstorm|hizkuntza=en-US|data=2010-11-18|url=https://www.nytimes.com/2010/11/19/science/space/19comet.html|aldizkaria=The New York Times|issn=0362-4331|sartze-data=2020-03-09}}</ref>.

== Orbitaren ezaugarriak ==
Kometa gehienak Eguzki-sistemako gorputz txikiak dira, [[Elipse|orbita eliptiko]] luzangak dituztenak. Eguzkitik gertu daude euren orbitaren zati batean eta, ondoren, kanporantz egiten dute, Eguzki Sistemaren zatirik urrunenetara<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Orbit of a Comet|url=https://www.st-andrews.ac.uk/~bds2/ltsn/ljm/JAVA/COMETORB/COMET.HTM|aldizkaria=www.st-andrews.ac.uk|sartze-data=2020-03-10}}</ref>. Kometak, sarri, euren orbita periodoen iraupenaren arabera sailkatzen dira: zenbat eta luzeagoa izan, orduan eta luzeagoa da elipsea.

=== Periodo laburrekoak ===
Kometa periodikoak edo aldi laburrekoak, oro har, 200 urte baino gutxiagoko orbita aldiak dituztenak dira<ref>{{Erreferentzia|izena=M.|abizena=Duncan|izenburua=The Origin of Short-Period Comets|orrialdeak=L69|hizkuntza=en|abizena2=Quinn|abizena3=Tremaine|izena2=T.|izena3=S.|data=1988-05|url=https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1988ApJ...328L..69D/abstract|aldizkaria=ApJL|zenbakia=328|issn=0004-637X|doi=10.1086/185162|sartze-data=2020-03-14}}</ref>. Normalean, planeten norabide berean orbitatzen dute, gutxi gorabehera [[plano ekliptiko]]an<ref>{{Erreferentzia|izena=Armand H.|abizena=Delsemme|izenburua=Our Cosmic Origins: From the Big Bang to the Emergence of Life and Intelligence|argitaletxea=Cambridge University Press|hizkuntza=en|data=1998|url=https://books.google.com/books?id=Ox5hCOc9A2AC&pg=PA117|isbn=978-0-521-79480-0|sartze-data=2020-03-14}}</ref>. Haien orbitak, normalki, [[afelio]]an kanpoaldeko eguzki-sistemaraino heltzen dira; adibidez, Halley kometaren afelioa Neptunoren orbitatik pixka bat haratago dago<ref>{{Erreferentzia|izena=H. C.|abizena=Wilson|izenburua=The Comet Families of Saturn, Uranus and Neptune|orrialdeak=629–633|hizkuntza=en|data=1909-11|url=https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1909PA.....17..629W/abstract|aldizkaria=PA|zenbakia=17|issn=0197-7482|sartze-data=2020-03-14}}</ref>. Afelioa planeta nagusi baten orbitatik gertu duten kometak, bere "familia" deitzen dira. Uste denez, familia hauek planetak periodo luzekoak ziren kometak harrapatu eta periodo laburreko bihurtzen dituelako sortzen da<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Comets|data=2013-07-29|url=https://web.archive.org/web/20130729122906/http://www.uwgb.edu/dutchs/PLANETS/Comets.HTM|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2020-03-14}}</ref>.

Orbitarik laburrena duen kometak, [[Encke kometa]], Jupiterren orbitaraino iristen ez den orbita bat du; kometa mota hauei Encke motako kometa deritze. 20 urte baino laburragoak diren orbita-periodoak eta [[makurdura axial]] txikia duten orbitak dituzten kometak (30º baino gutxiago) Jupiterren familiako kometak dira (JFC)<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Comets – where are they|data=2013-08-05|url=https://web.archive.org/web/20130805211248/http://www.britastro.org/projectalcock/Comets%20where%20are%20they.htm|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2020-03-14}}</ref>. Halleyren antzekoak direnak, 20 eta 200 urte arteko orbitak dituztenak eta 0 eta 90 gradu arteko makurdura axiala dutenak, Halley motako kometak dira (HTC)<ref>{{Erreferentzia|izena=Martin J.|abizena=Duncan|izenburua=Dynamical Origin of Comets and Their Reservoirs|orrialdeak=109–126|hizkuntza=en|data=2008-07-01|url=https://doi.org/10.1007/s11214-008-9405-5|aldizkaria=Space Science Reviews|alea=1|zenbakia=138|issn=1572-9672|doi=10.1007/s11214-008-9405-5|sartze-data=2020-03-14}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=David C.|abizena=Jewitt|izenburua=From Kuiper Belt Object to Cometary Nucleus: The Missing Ultrared Matter|orrialdeak=1039|hizkuntza=en|data=2002 February|url=https://iopscience.iop.org/article/10.1086/338692/meta|aldizkaria=The Astronomical Journal|alea=2|zenbakia=123|issn=1538-3881|doi=10.1086/338692|sartze-data=2020-03-14}}</ref>. 2019an 89 HTC<ref>{{Erreferentzia|izenburua=JPL Small-Body Database Search Engine|url=https://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb_query.cgi?obj_group=all;obj_kind=all;obj_numbered=all;com_orbit_class=HTC;OBJ_field=0;ORB_field=0;c1_group=ORB;c1_item=Bg;c1_op=%3E=;c1_value=0;table_format=HTML;max_rows=100;format_option=comp;c_fields=AcBgBiBjBqChCk;c_sort=AcD;.cgifields=format_option;.cgifields=obj_kind;.cgifields=obj_group;.cgifields=obj_numbered;.cgifields=ast_orbit_class;.cgifields=table_format;.cgifields=com_orbit_class&query=1|aldizkaria=ssd.jpl.nasa.gov|sartze-data=2020-03-14}}</ref> eta 676 JFC ezagutzen ziren<ref>{{Erreferentzia|izenburua=JPL Small-Body Database Search Engine|url=https://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb_query.cgi?obj_group=all;obj_kind=com;obj_numbered=all;com_orbit_class=JFc;OBJ_field=0;ORB_field=Bh;table_format=HTML;max_rows=100;format_option=comp;c_fields=AcBgBiBjBqChCk;c_sort=AcD;.cgifields=format_option;.cgifields=obj_kind;.cgifields=obj_group;.cgifields=obj_numbered;.cgifields=ast_orbit_class;.cgifields=table_format;.cgifields=com_orbit_class&query=1|aldizkaria=ssd.jpl.nasa.gov|sartze-data=2020-03-14}}</ref>. Azken urteotan aurkitutako [[asteroide gerrikoko kometa]]k beste klase bat dira, gerrikoan ia orbita zirkular bat dutenak<ref>{{Erreferentzia|izena=Francis Reddy {{!}} Published:|abizena=Monday|izenburua=New comet class in Earth's backyard|abizena2=April 3|abizena3=2006|url=https://astronomy.com/news/2006/04/new-comet-class-in-earths-backyard|aldizkaria=Astronomy.com|sartze-data=2020-03-14}}</ref>.

Euren orbita eliptikoen ondorioz askotan planeta erraldoietara hurbiltzen direnez gero, kometek beste perturbazio grabitazional batzuk izan ditzakete<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Comets {{!}} Astronomy 801: Planets, Stars, Galaxies, and the Universe|url=https://www.e-education.psu.edu/astro801/content/l11_p9.html|aldizkaria=www.e-education.psu.edu|sartze-data=2020-03-14}}</ref>. Aldi laburreko kometek euren afelioan planeta erraldoi baten [[ardatzerdi handi]]arekin bat etortzeko joera dute, JFCak horien artean talderik handiena direlarik. Argi dago Oorten hodeitik datozen kometek, sarri, euren orbitetan planeta erraldoien grabitatearen eragin handia pairatzen dutela, gertuko topaketa baten ondorioz. Jupiter perturbazio handienen iturria da, gainontzeko planeta guztiek elkarrekin baino masa gehiago duelako. Perturbazio horiek periodo luzeko kometak desbidera ditzakete eta hortaz, haien orbita-periodoa labur dezake<ref>{{Erreferentzia|abizena=Sagan, Carl, 1934-1996.|izenburua=Comet|argitaletxea=Headline|data=1997|url=https://www.worldcat.org/oclc/43139887|edizioa=Rev. and updated ed|isbn=0-7472-7664-1|pmc=43139887|sartze-data=2020-03-14}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Theo|abizena=Koupelis|izenburua=In Quest of the Solar System|argitaletxea=Jones & Bartlett Publishers|hizkuntza=en|data=2010-02-04|url=https://books.google.com/books?id=w7E_uwj0Lc8C&pg=PA246|isbn=978-0-7637-9477-4|sartze-data=2020-03-14}}</ref>.

Beren ezaugarri orbitaletan oinarrituz, periodo laburreko kometak [[Zentauro (astronomia)|zentauroetan]] eta [[Kuiper gerrikoa]]n edo [[disko sakabanatua]]n sortzen direla pentsatzen da -[[Neptunoz haraindiko objektu]]z osatutako disko bat-, baina periodo luzeko kometen iturria [[Oorten hodeia|Oorten hodei]] esferikoa dela pentsatzen da<ref>{{Erreferentzia|izena=J. H.|abizena=Oort|izenburua=The structure of the cloud of comets surrounding the Solar System and a hypothesis concerning its origin|orrialdeak=91–110|hizkuntza=en|data=1950-01|url=https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1950BAN....11...91O/abstract|aldizkaria=BAN|zenbakia=11|issn=0365-8910|sartze-data=2020-03-15}}</ref>. Uste denez, kometen antzeko gorputzez osatutako talde zabalak Eguzkiaren inguruan orbitatzen dute, gutxi gorabeherako orbita zirkularretan, urrun dauden eskualde horietan. Batzuetan, kanpoko planeten (Kuiper gerrikoko objektuen kasuan) edo gertuko izarren (Oorten hodeiko objektuen kasuan) grabitate eraginak gorputz horietako bat orbita eliptiko bat izatera behar dezake. Aldizkako kometen itzulera iragar daiteke haien orbitak aurreko behaketen datuen bidez zehaztuz, baina aldaketa horiek jasaten dituzten kometen etorrera iragartzea ezinezkoa da<ref>{{Erreferentzia|abizena=Hanslmeier, Arnold.|izenburua=Habitability and cosmic catastrophes|argitaletxea=Springer-Verlag|data=2009|url=https://www.worldcat.org/oclc/310335602|isbn=978-3-540-76945-3|pmc=310335602|sartze-data=2020-03-15}}</ref>. Eguzkiaren orbitara jaurtikitzen dituztenean, eta etengabe bertara eramanak direnean, materia tonak kentzen zaizkie kometei, eta horrek eragin handia du haien bizitzan; zenbat eta materia gehiago galdu, orduan eta laburragoa da haien bizitza<ref>{{Erreferentzia|izena=Jake|abizena=Rocheleau|izenburua=What is A Short Period Comet – Less than 200 Year Orbital Cycle|hizkuntza=en|data=2011-09-12|url=http://planetfacts.org/short-period-comet/|aldizkaria=Planet Facts|sartze-data=2020-03-15}}</ref>.

=== Periodo luzekoak ===
[[Fitxategi:Comet_Kohoutek_orbit_p391.svg|thumb|[[Kohoutek kometa]]ren orbita oso eszentrikoa da. Eguzkitik gertu dagoenean bere abiadura asko handitzen da.]]
Aldi luzeko kometek oso orbita eszentrikoak dituzte, eta 200 urtetik milaka urtera bitarteko aldiak. Periheliotik gertu dagoenean 1 baino eszentrikotasun handiagoa izateak ez du esan nahi nahitaez kometa bat Eguzki-sistematik aterako denik. Adibidez, [[McNaught kometa]]k 1,000019ko eszentrikotasun [[heliozentriko]]a zuen periheliotik gertu 2007ko urtarrilean, baina eguzkiari lotuta dago 92.600 urteko orbitarekin, eszentrikotasuna dela-eta. Periodo luzeko kometa baten orbita zehaztasunez lortzen da [[orbita oszilatzaile]]a kometa eskualde planetariotik irten ondorengo garai batean kalkulatzen denean eta eguzki-sistemaren (edo beste edozein sistema) [[masa zentro]]arekiko kalkulatzen denean. Definizioz, periodo luzeko kometak, grabitate bidez, Eguzkiari lotuta mantentzen dira; gure Eguzki-sistematik kanporatzen diren kometak planeta erraldoietatik gertu egiten dituzten paseen ondorioz, jada ez dira "periodiko" bezala hartzen. Periodo luzeko kometen orbiten afelioak kanpoaldeko planeta ezagunak baino askoz haratago daude, eta euren orbiten planoak ez du zertan ekliptikatik gertu egon. [[West komet]]a eta [[c/1999 F1]] bezalako aldi luzeko kometek ia 70.000 [[unitate astronomiko]]ko afelio-distantziak izan ditzakete, 6 milioi urte inguruko orbita-periodoekin.

Agerpen bakarreko kometak edo ez-periodikoak aldi luzeko kometen antzekoak dira, ibilbide [[Parabola (matematika)|parabolikoak]] edo [[Hiperbola|hiperboliko]] samarrak ere badituzte, barne Eguzki-sisteman [[perihelio]]tik gertu daudenean. Hala ere, planeta erraldoien grabitate perturbazioek euren orbitak aldatzea eragiten dute. Agerpen bakarreko kometek orbita oszilatzaile hiperboliko edo paraboliko bat dute, Eguzkiaren pasabide bakar baten ondoren eguzki-sistematik etengabe irtetea ahalbidetzen diena<ref>{{Erreferentzia|abizena=Bhattacharya, Asit B.|izenburua=Astronomy and astrophysics|argitaletxea=Infinity Science Press|data=2008|url=https://www.worldcat.org/oclc/435671261|isbn=978-0-7637-8269-6|pmc=435671261|sartze-data=2020-03-15}}</ref>. Eguzkiaren [[Hillen esfera]]k 230.000 unitate astronomikoko gehienezko muga ezegonkorra du (1,1 [[Parsec|pc]]; 3,6 [[Argi-urte|ly]])<ref>{{Erreferentzia|izena=G. A.|abizena=Chebotarev|izenburua=Gravitational Spheres of the Major Planets, Moon and Sun|orrialdeak=618|hizkuntza=en|data=1964-04|url=https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1964SvA.....7..618C/abstract|aldizkaria=SvA|zenbakia=7|issn=0038-5301|sartze-data=2020-03-15}}</ref>. Kometa gutxi batzuk ezagutzen dira orbita hiperboliko batera iritsi direnak (e > 1), periheliotik gertu<ref>{{Erreferentzia|izenburua=JPL Small-Body Database Search Engine|url=https://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb_query.cgi?obj_group=all;obj_kind=all;obj_numbered=all;OBJ_field=0;ORB_field=0;c1_group=ORB;c1_item=Bg;c1_op=%3E;c1_value=1;table_format=HTML;max_rows=100;format_option=comp;c_fields=AcBgBiBjBqChCk;.cgifields=format_option;.cgifields=ast_orbit_class;.cgifields=table_format;.cgifields=obj_kind;.cgifields=obj_group;.cgifields=obj_numbered;.cgifields=com_orbit_class&query=1&c_sort=BgD|aldizkaria=ssd.jpl.nasa.gov|sartze-data=2020-03-15}}</ref>, [[Bi gorputzen arazoa|bi gorputzeko]] [[Lerro doikuntza]] heliozentriko bat erabiliz, Eguzki-sistematik ihes egin dezaketela iradokitzen dutenak.

2019an bi objektu baino ez dira ezagutzen 1 baino handiagoa den eszentrikotasuna dutenak:[[1I/ʻOumuamua]] eta [[2I/Borisov]], Eguzki-sistematik kanpo sortu zirela iradokitzen duen datua. Biak ere [[izarrarteko gorputz]] gisa sailkatu dira. ʻOumuamuak, 1,2ko eszentrikotasunarekin, ez zuen kometa baten jardueraren seinale optikorik 2017ko urrian barne Eguzki-sistematik igaro zenean, baina bere ibilbidea aldatu zuenez pentsatzen da gasgabetze prozesuan ondorioz izan zitekeela. Bestetik, [[2I/Borisov]]en eszentrikotasuna 3,36 da eta baditu kometa baten ezaugarriak; izarren arteko lehen kometa ezaguna da. [[C/1980 E1]]ren orbitaren periodoa 7,1 milioi urtekoa zen 1982an periheliotik pasa zenean, baina 1980an Jupiterretik gertu pasa zenean kometa asko azeleratu zen, 1.057ko eszentrikotasuna lortuz, ezagutzen den kometarik hiperbolikoena. Espero da [[C/1980 E1]], [[C/2000 U5]], [[C/2001 Q4]] (NEAT), [[C/2009 R1]], [[C/1956 R1]], eta [[C/2007 F1]] (LONEOS) kometak ez itzultzea inoiz barne Eguzki-sistemara.

=== Oorten hodeia eta Hillsen hodeia ===
{{sakontzeko|Oorten hodeia|Hillsen hodeia}}
[[Fitxategi:Kuiper belt - Oort cloud-eu.png|thumb|Kuiper gerrikoa eta Oorten hodeia erakusten duen irudikapen artistikoa.]]
[[Oorten hodeia]]<ref>{{Erreferentzia|izenburua=ZT Hiztegi Berria|url=https://zthiztegia.elhuyar.eus/terminoa/eu/Oorten%20hodeia|aldizkaria=zthiztegia.elhuyar.eus|sartze-data=2018-06-12}}</ref>, Öpik-Oorten hodeia ere deitua, [[Ernst Öpik]] eta [[Jan Hendrik Oort|Jan Oorten]] omenez<ref>{{Erreferentzia|izena=F. L.|abizena=Whipple|izenburua=A review of cometary sciences|orrialdeak=339–347|hizkuntza=en|data=1987-09-30|url=http://rsta.royalsocietypublishing.org/content/323/1572/339|aldizkaria=Phil. Trans. R. Soc. Lond. A|alea=1572|zenbakia=323|issn=0080-4614|doi=10.1098/rsta.1987.0090|sartze-data=2018-06-12}}</ref>, ustez [[eguzki-sistema]]ren amaieran dagoen eta [[transneptunotar objektuak|Neptunoz haraindiko objektuak]] dituen hodei esferiko bat da. [[Eguzkia|Eguzkitik]] ia [[argi-urte]] batera kokaturik dago, hau da, guregandik hurbilen dagoen [[Proxima Centauri]] izarrera dagoen distantziaren laurden batera. Hodei hau oraindik ez da zuzenean behatua izan eta, horregatik, oraindik ezin izan da frogatu bere existentzia. Eguzkitik urrunen dauden objektu multzoak, hala nola, [[Kuiper gerrikoa]], [[transneptunotar objektuak|Neptunoz haraindiko objektuak]] eta [[disko sakabanatua]], Oorten hodeia baino ehun aldiz hurbilago daude Eguzkitik. Azkeneko estatistikek diotenez, hodei honek bilioi bat eta ehun bilioi objektu artean eduki ditzake; hori horrela bada, Lurrak duen masa halako bost izango luke hodeiak. 

Oorten hodeiak bi zonalde desberdin ditu: kanpoaldeko Oorten hodeiak forma esferikoa du, eta barnealdeko Oorten hodeiak, [[Hillsen hodeia]] ere deituak, disko itxura. Hodeiaren barnean dauden objektuak [[izotz]]ez, [[metano]]z eta [[amoniako]]z osatzen dira, beste substantzia batzuen artean. Objektu horiek, seguru aski, Eguzkitik oso hurbil sortu ziren, [[eguzki-sistema]]ren sorreraren lehen ataletan. Objektuok, sortu ondoren, gaur egun dauden kokalekuetara iritsi ziren, planeta erraldoien grabitazio indarraren ondorioz<ref name=":0">Morbidelli, Alessandro (2005). [http://arxiv.org/abs/astro-ph/0512256v1 «Origin and Dynamical Evolution of Comets and their Reservoirs»]. 2017ko abenduaren 8an ikuskatua.</ref>.

Oorten hodeia oraindik ezin izan da zuzenean behatu (halako distantzian dagoen objektu bat ezin da behatu, ezta [[X izpi]]ekin ere). Hala ere, astronomoek uste dute bertan egon daitekeela [[Halley kometa|Halley]] eta periodo luzeko beste [[kometa]] guztien eta, beharbada, hainbat [[Zentauro (astronomia)|zentauro]] eta [[Jupiter]]ren kometaren sorlekua<ref name=":1">Emel'yanenko, V.V.; Asher, D.J. y Bailey, M.E. (2007). [[doi:10.1111/j.1365-2966.2007.12269.x|«The fundamental role of the Oort cloud in determining the flux of comets through the planetary system»]]. ''Monthly Notices of the Royal Astronomical Society'' '''381''' (2). <small>779-789</small> <sub>or</sub>.</ref>. Oorten hodeiaren kanpoaldean egon daitezkeen objektuak, seguraski, grabitazionalki ez dira oso lotuak egongo Eguzkiarekin eta beraz, inguruko izarren eta [[Esne Bidea]]ren eraginez, eguzki-sistemaren barnealdera jaurtiak izaten dira<ref name=":0" />. Periodo motzeko kometa gehienen sorlekua [[disko sakabanatua]]n dagoen arren, astronomoek uste dute Oorten hodeian dutela bakan batzuek beraien sorlekua<ref name=":0" /><ref name=":1" />. [[Kuiper gerrikoa]]n eta disko sakabanatuan hainbat objektu aurkitu diren bitartean, Oorten hodeiaren kide diren bost objektu baino ez ditugu ezagutzen: [[(90377) Sedna]], [[(148209) 2000 CR105]], [[(308933) 2006 SQ372]], [[2008 KV42]] eta  [[2012 VP113]]<ref name=":7">Europa Press (2014ko martxoaren 26). [http://www.europapress.es/ciencia/noticia-descubren-nuevo-planeta-enano-sistema-solar-20140326191204.html «Un nuevo planeta enano cambia el mapa del Sistema Solar»]. 2017ko abenduaren 8an ikuskatua. </ref>. Aipatutako objektu guztiak barnealdeko Oorten hodeian kokaturik daude<ref>Morbidelli, A. eta Levison H. F. (2004). [[doi:10.1086/424617|«Scenarios for the Origin of the Orbits of the Trans-Neptunian Objects 2000 CR<sub>105</sub> and 2003 VB<sub>12</sub> (Sedna)»]]. ''The Astronomical Journal'' '''128''' (5). <small>2564-2576</small> <sub>or</sub>.</ref>. 2015eko azaroaren 10ean [[Nature]] aldizkariak Neptunoz haraindiko objektu berri bat aurkitu zela zabaldu zuen, Oorten hodeian kokaturik egon beharko zuen objektu honek, Natureren arabera<ref>[http://www.nature.com/news/astronomers-spy-most-distant-solar-system-object-ever-1.18770 Artikulu bat]</ref>.

=== Exokometak ===
Beste izar batzuen inguruan ere aurkitu dira kometak, eta pentsatzen da ohikoak izango direla [[Esne Bidea]]n. 1987an [[Beta Pictoris]] izarraren inguruan gasaren absortzioak sortzen duen espektroa detektatu zen<ref>{{Erreferentzia|izenburua='Exocomets' Common Across Milky Way Galaxy|data=2014-09-16|url=https://web.archive.org/web/20140916085824/http://www.space.com/19156-exocomets-alien-solar-systems.html|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2020-03-17}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=H.|abizena=Beust|izenburua=The beta Pictoris circumstellar disk. X. Numerical simulations of infalling evaporating bodies.|orrialdeak=202|hizkuntza=en|abizena2=Lagrange-Henri|abizena3=Madjar|abizena4=Ferlet|izena2=A. M.|izena3=A. Vidal|izena4=R.|data=1990-09|url=https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1990A&A...236..202B/abstract|aldizkaria=A&A|zenbakia=236|issn=0004-6361|sartze-data=2020-03-17}}</ref>. 2013an jada hamaika exokometa ezagutzen ziren. Kepler Espazio Teleskopioak exoplaneten bilaketa egiten ari zela kometak ere aurkitu ziren 2018ko otsailean<ref>{{Erreferentzia|izena=Meghan Bartels On 10/30/17 at 2:24 PM|abizena=EDT|izenburua=Astronomers have detected comets outside our solar system for the first time ever|hizkuntza=en|data=2017-10-30|url=https://www.newsweek.com/comets-detected-outside-our-solar-system-first-time-696446|aldizkaria=Newsweek|sartze-data=2020-03-17}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=S.|abizena=Rappaport|izenburua=Likely transiting exocomets detected by Kepler|orrialdeak=1453–1468|hizkuntza=en|abizena2=Vanderburg|abizena3=Jacobs|abizena4=LaCourse|abizena5=Jenkins|abizena6=Kraus|abizena7=Rizzuto|abizena8=Latham|abizena9=Bieryla|izena2=A.|izena3=T.|izena4=D.|izena5=J.|izena6=A.|izena7=A.|izena8=D. W.|izena9=A.|data=2018-02-21|url=https://academic.oup.com/mnras/article/474/2/1453/4583467|aldizkaria=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society|alea=2|zenbakia=474|issn=0035-8711|pmid=29755143|pmc=PMC5943639|doi=10.1093/mnras/stx2735|sartze-data=2020-03-17}}</ref>.

== Kometen patua ==
=== Eguzki-sistematik ateratzea ===
Kometa batek behar bezain azkar bidaiatzen badu, eguzki-sistematik irten daiteke. Kometa horiek [[hiperbola]] baten bide irekiari jarraitzen diote, eta horregatik deitzen dira kometa hiperbolikoak. Orain arte, kometak eguzki-sistemako beste objektu baten elkarrekintzaren ondorioz kanporatuak izan direla jakina da, Jupiter da erantzule nagusienetako bat<ref>{{Erreferentzia|izena=D. W.|abizena=Hughes|izenburua=On hyperbolic comets|orrialdeak=119–120|hizkuntza=en|data=1991-04|url=https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1991JBAA..101..119H/abstract|aldizkaria=JBAA|zenbakia=101|issn=0007-0297|sartze-data=2020-03-24}}</ref>. Honen adibide bat [[C/1980 E1]] kometa dela uste da, Eguzkiaren inguruan 7,1 milioi urteko orbita aurresangarri batetik ibilbide hiperboliko batera desplazatua izan zena, 1980an Jupiter planetatik gertu egon ondoren<ref>{{Erreferentzia|izenburua=HORIZONS Web-Interface|url=https://ssd.jpl.nasa.gov/horizons.cgi?find_body=1&body_group=sb&sstr=C/1980+E1|aldizkaria=ssd.jpl.nasa.gov|sartze-data=2020-03-24}}</ref>.

=== Kometaren agorpena ===
Jupiterren familiako kometek eta periodo luzeko kometek, dirudienez, oso lege ezberdinak jarraitzen dituzte. JFCak 10.000 urte edo ~1.000 orbitako bizitzan aktibo daude, epe luzeko kometak askoz azkarrago desagertzen diren bitartean. Epe luzeko kometen %10ek baino ez dute perihelio txiki baterako 50 pasarte baino gehiago bizirauten, eta horietatik %1ek baino ez dute 2.000 pasarte baino gehiago bizirauten<ref>{{Erreferentzia|izena=Kathryn|abizena=Whitman|izenburua=The size–frequency distribution of dormant Jupiter family comets|orrialdeak=101–114|hizkuntza=en|abizena2=Morbidelli|abizena3=Jedicke|izena2=Alessandro|izena3=Robert|data=2006-07-01|url=http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0019103506000765|aldizkaria=Icarus|alea=1|zenbakia=183|issn=0019-1035|doi=10.1016/j.icarus.2006.02.016|sartze-data=2020-03-24}}</ref>. Batzuetan, kometa baten nukleoan dagoen material lurrunkor gehiena lurrundu egiten da, eta kometa, [[asteroide]] baten antza izan dezakeen harri edo hondakin zati txiki, ilun eta bizigabe bihurtzen da<ref>{{Erreferentzia|izenburua=If comets melt, why do they seem to last for long periods of time?|hizkuntza=en|url=https://www.scientificamerican.com/article/if-comets-melt-why-do-the/|aldizkaria=Scientific American|sartze-data=2020-03-24}}</ref>. Orbita eliptikoetan dauden asteroide batzuk, orain, desagertutako kometak bezala identifikatzen dira<ref>{{Erreferentzia|izena=P. R.|abizena=Weissman|izenburua=Evolution of Comets into Asteroids|orrialdeak=669–686|hizkuntza=en|abizena2=Bottke|abizena3=Levison|izena2=W. F.|izena3=H. F.|data=2002-03|url=https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2002aste.book..669W/abstract|aldizkaria=aste|sartze-data=2020-03-24}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=J. K.|abizena=Davies|izenburua=Are the IRAS-detected Apollo asteroids extinct comets?|orrialdeak=19P–23P|hizkuntza=en|data=1986-07-01|url=https://academic.oup.com/mnras/article/221/1/19P/1028399|aldizkaria=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society|alea=1|zenbakia=221|issn=0035-8711|doi=10.1093/mnras/221.1.19P|sartze-data=2020-03-24}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=L. A.|abizena=McFadden|izenburua=The Comet-Asteroid Transition: Recent Telescopic Observations|orrialdeak=95|hizkuntza=en|data=1994|url=https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1994IAUS..160...95M/abstract|aldizkaria=IAUS|zenbakia=160|issn=1743-9221|sartze-data=2020-03-24}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Lucy A.|abizena=McFadden|izenburua=The enigmatic object 2201 Oljato: Is it an asteroid or an evolved comet?|orrialdeak=3031–3041|hizkuntza=en|abizena2=Cochran|abizena3=Barker|abizena4=Cruikshank|abizena5=Hartmann|izena2=Anita L.|izena3=Edwin S.|izena4=Dale P.|izena5=William K.|data=1993|url=https://agupubs.onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1029/92JE01895|aldizkaria=Journal of Geophysical Research: Planets|alea=E2|zenbakia=98|issn=2156-2202|doi=10.1029/92JE01895|sartze-data=2020-03-24}}</ref>. Uste da Lurretik gertu dauden asteroideen ehuneko sei, gutxi gorabehera, iraungitako kometen nukleoak direla.

=== Hausturak eta talkak ===
Kometa batzuen nukleoa hauskorra izan daiteke, banantzen diren kometen behaketek erakutsi duten bezala<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Astronomers see comet break-up|hizkuntza=en-GB|data=2002-07-26|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/2153650.stm|sartze-data=2020-03-24}}</ref>. 1993an atzeman zen lehen adibidea [[Shoemaker-Levy 9]] kometan, zeinak etenaldi esanguratsu bat pairatu zuen. 1992ko uztaileko topaketa hurbil batek zatika hautsi zuen, eta 1994ko uztaileko sei eguneko aldi batean, zati hauek Jupiterren atmosferan erori ziren, astronomoek eguzki-sistemako bi objekturen arteko talka bat ikusi zuten lehen aldiz<ref>{{Erreferentzia|izenburua=C&MS: D/1993 F2 (Shoemaker-Levy 9)|data=2008-05-09|url=https://web.archive.org/web/20080509145539/http://cometography.com/pcomets/1993f2.html|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2020-03-24}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Comet Shoemaker-Levy Background|url=https://www2.jpl.nasa.gov/sl9/background.html|aldizkaria=www2.jpl.nasa.gov|sartze-data=2020-03-24}}</ref>. Banatu ziren beste kometa batzuk [[3D/Biela]] (846an )eta 1995etik 2006ra [[73P/Schwassmann-Wachmann]] dira<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Spitzer Telescope Sees Trail of Comet Crumbs|hizkuntza=en|url=http://www.spitzer.caltech.edu/news/239-ssc2006-13-Spitzer-Telescope-Sees-Trail-of-Comet-Crumbs|aldizkaria=NASA Spitzer Space Telescope|sartze-data=2020-03-24}}</ref>. [[Eforo]] historialari greziarrak kometa bat K.a. 372-373 neguan banandu zela jakinarazi zuen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Great Comets in History|url=https://ssd.jpl.nasa.gov/?great_comets|aldizkaria=ssd.jpl.nasa.gov|sartze-data=2020-03-24}}</ref>. Kometak tentsio termikoaren, gasaren barne presioaren edo inpaktuaren ondorioz bereizten diren susmoa dago<ref>{{Erreferentzia|izena=H.|abizena=Boehnhardt|izenburua=Split comets|orrialdeak=301|hizkuntza=en|data=2004|url=https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2004come.book..301B/abstract|aldizkaria=come|sartze-data=2020-03-24}}</ref>.

[[42P/Neujmin]] eta [[53P/Van Biesbroeck]] kometak kometa guraso baten zatiak direla dirudi. Zenbakizko integrazioek, bi kometak, 1850eko urtarrilean Jupiterrengandik nahiko gertu egon zirela frogatu dute, eta, 1850 baino lehen, bi orbitak ia berdinak zirela<ref>{{Erreferentzia|izena=J.|abizena=Pittichova|izenburua=Are Comets 42P/Neujmin 3 and 53P/Van Biesbroeck Parts of one Comet?|orrialdeak=47.05|hizkuntza=en|abizena2=Meech|abizena3=Valsecchi|abizena4=Pittich|izena2=K. J.|izena3=G. B.|izena4=E. M.|data=2003-05|url=https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2003DPS....35.4705P/abstract|aldizkaria=DPS|sartze-data=2020-03-24}}</ref>.

Ikusi da kometa batzuk hautsi egiten direla periheliotik igarotzean, West eta [[Ikeya-Seki]] kometa handiak barne. Bielako kometa adibide esanguratsua izan zen, 1846an periheliotik igarotzean bi zatitan hautsi zenean. Bi kometa hauek 1852an bananduta ikusi ziren, baina ez beranduago. Aldiz, meteorito euri ikusgarriak ikusi ziren 1872 eta 1885ean, kometa ikusgai egon behar zenean. Meteoro euri txiki bat, Andromedena, urtero azaroan gertatzen da, eta Lurrak Biela kometa zenaren orbita zeharkatzen duenean sortzen da<ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Andromedids ("Bielids")|data=2013-01-22|url=https://web.archive.org/web/20130122144223/http://meteorshowersonline.com/showers/andromedids.html|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2020-03-24}}</ref>.

Kometa batzuek amaiera ikusgarriagoa dute, Eguzkira eroriz edo planeta edo beste gorputz baten aurka talka eginez<ref>{{Erreferentzia|izenburua=ESA Science & Technology - SOHO analyses a kamikaze comet|url=https://sci.esa.int/web/soho/-/26188-soho-analyses-a-kamikaze-comet|aldizkaria=sci.esa.int|sartze-data=2020-03-24}}</ref>. Kometa eta planeta edo ilargien arteko talkak ohikoak izan ziren eguzki-sistema goiztiarrean: Ilargiaren krater ugarietako batzuk, adibidez, kometek eragindakoak izan daitezke. Kometa batek planeta batekin berriki izandako talka bat 1994ko uztailean gertatu zen, Shoemaker-Levy 9 kometa zatika hautsi eta Jupiterrekin talka egin zuenean<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Comet Shoemaker-Levy 9 (NSSDCA)|url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/comet.html|aldizkaria=nssdc.gsfc.nasa.gov|sartze-data=2020-03-24}}</ref>.

<gallery mode="packed" heights="200">
Fitxategi:Jupiter showing SL9 impact sites.jpg|[[Shoemaker-Levy 9]] kometaren talka erakusten duten puntu marroiak
Fitxategi:Schwassman-Wachmann3-B-HST.gif|[[73P/Schwassmann–Wachmann]] kometaren haustura hiru egunetan zehar
Fitxategi:C2015D1-SOHO.jpg|[[C/2015 D1]] (SOHO) kometaren isatsaren arrastoak
Fitxategi:14060-Asteroid-P2013R3-Disintegration-20140306.jpg|[[P/2013 R3]] kometaren suntsipena, 2014an<ref>{{Erreferentzia|izena=Karen|abizena=Northon|izenburua=NASA's Hubble Telescope Witnesses Asteroid's Mysterious Disintegration|data=2014-03-06|url=http://www.nasa.gov/press/2014/march/nasas-hubble-telescope-witnesses-asteroids-mysterious-disintegration-1|aldizkaria=NASA|sartze-data=2020-03-24}}</ref>
</gallery>

== Kometen efektuak ==
=== Ozar-izarrei lotuta ===
{{sakontzeko|Ozar-izar}}
[[Fitxategi:PSM_V18_D201_Shower_of_perseids_sept_6_and_7.jpg|thumb|Perseiden diagrama bat.]]
Kometa bat Eguzkira gerturatu berotzen den heinean, bere osagai izoztuetatik gasak askatu ahala hondakin solido handiak ere askatzen ditu, erradiazioaren eta eguzki haizearen presioak eramaten dituenak. [[Lurraren orbita]] hondakinen arrasto horietatik igarotzen bada (material harritsuaren ale finez osatuta daude gehienbat), litekeena da [[ozar-izar]] ekaitz bat egotea Lurra bertatik igaro ahala. Hondakinen arrasto trinkoenek meteoro azkar baina bizien euri-jasak eragiten dituzte, eta trinkotasun gutxiagoko arrastoek eurite luzeagoak baina ez hain bortitzak sortzen dituzte<ref>{{Erreferentzia|izenburua=What causes a meteor shower?|hizkuntza=en|url=https://www.scientificamerican.com/article/what-causes-a-meteor-show/|aldizkaria=Scientific American|sartze-data=2020-03-24}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Meteor showers, explained|hizkuntza=en|data=2019-02-07|url=https://www.nationalgeographic.com/science/space/reference/meteor-showers/|aldizkaria=Science|sartze-data=2020-03-24}}</ref>. Hondakinen arrastoaren dentsitatea kometa gurasoak materiala askatzeko behar izan zuen denborarekin lotzen da. [[Perseidak]], adibidez, urtero abuztuaren 9tik 13ra bitartean ikusten dira, Lurra [[109P/Swift-Tuttle|Swift-Tuttle kometaren]] orbitatik igarotzen denean. Halley kometari lotutako [[Orionidak]] urrian gertatzen dira<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Major Meteor Showers|data=2013-07-24|url=https://web.archive.org/web/20130724111133/http://meteorshowersonline.com/major_meteor_showers.html|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2020-03-24}}</ref>.

=== Kometen inpaktua bizian ===
Kometa eta asteroide askok Lurrarekin talka egin zuten euren lehen etapetan. Zientzialari askok pentsatzen dute duela 4.000 milioi urte Lur gaztea [[Bonbardaketa Berantiar Handia|bonbardatu zuten kometek]] ekarri zituztela orain Lurreko [[ozeano]]ek betetzen dituzten [[ur]] kopuru izugarriak, edo gutxienez haren zati esanguratsu bat. Beste batzuek zalantzan jarri dute ideia hori<ref>{{Erreferentzia|izena=Hazel|abizena=Muir|izenburua=Earth's water brewed at home, not in space|hizkuntza=en-US|url=https://www.newscientist.com/article/dn12693-earths-water-brewed-at-home-not-in-space/|aldizkaria=New Scientist|sartze-data=2020-03-24}}</ref>. [[Molekula organiko]]ak, [[hidrokarburo aromatiko polizikliko]]ak barne, kometetan kopuru esanguratsuetan detektatu izanak kometak edo meteoritoak [[Biziaren jatorria|bizitzaren aitzindariak]] - edo are bizitza bera ere - Lurrera ekar ditzaketenaren espekulazioa eragin du<ref>{{Erreferentzia|abizena=Fernández, J. A. (Julio A.)|izenburua=Comets : nature, dynamics, origin, and their cosmogonical relevance|argitaletxea=Springer|data=2005|url=https://www.worldcat.org/oclc/209846832|isbn=978-1-4020-3495-4|pmc=209846832|sartze-data=2020-03-24}}</ref>. 2013an iradoki zen gainazal harritsu eta izoztuek, kometek kasu, [[aminoazido]]ak sortzeko ahalmena zutela, [[proteina|proteinek]] osatzen dituztenak, [[talka sintesi]]aren bidez<ref>{{Erreferentzia|izena=Zita|abizena=Martins|izenburua=Shock synthesis of amino acids from impacting cometary and icy planet surface analogues|orrialdeak=1045–1049|hizkuntza=en|abizena2=Price|abizena3=Goldman|abizena4=Sephton|abizena5=Burchell|izena2=Mark C.|izena3=Nir|izena4=Mark A.|izena5=Mark J.|data=2013-12|url=https://www.nature.com/articles/ngeo1930|aldizkaria=Nature Geoscience|alea=12|zenbakia=6|issn=1752-0908|doi=10.1038/ngeo1930|sartze-data=2020-03-24}}</ref>. Kometak atmosferan sartu ziren abiadurak, hasierako ukipenaren ondoren sortutako energiaren magnitudearekin konbinatuta, molekula txikienak bizitzarako oinarri izan ziren makromolekula handienetan kondentsatzea ahalbidetu zuen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Did comet impacts jump-start life on Earth?|hizkuntza=en-US|data=2019-10-18|url=https://www.astrobio.net/also-in-news/did-comet-impacts-jump-start-life-on-earth/|aldizkaria=Astrobiology Magazine|sartze-data=2020-03-24}}</ref>. 2015ean, zientzialariek [[oxigeno]] molekularraren kopuru handiak aurkitu zituzten 67P kometaren gasetan, eta horrek iradokitzen du molekula uste baino maizago ager daitekeela eta, beraz, bizitzaren adierazle oso ziurra ezin dela izan<ref>{{Erreferentzia|izena=David|abizena=Seargent|izenburua=Comet Controversies|argitaletxea=Springer International Publishing|orrialdeak=133–201|data=2015-12-27|url=http://dx.doi.org/10.1007/978-3-319-25295-7_4|aldizkaria=Astronomers' Universe|isbn=978-3-319-25293-3|sartze-data=2020-03-24}}</ref>.

Kometen talkek, denbora eskala luzeetan zehar, Lurraren [[Ilargi]]ra ur kopuru esanguratsuak ekarri dituztela susmatzen da, horietako batzuk, Ilargiko izotz bezala biziraun dutelarik<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Water Discovered in Apollo Moon Rocks Likely Came from Comets|hizkuntza=en-US|url=https://sservi.nasa.gov/articles/water-discovered-in-apollo-moon-rocks-likely-came-from-comets/|aldizkaria=Solar System Exploration Research Virtual Institute|sartze-data=2020-03-24}}</ref>. Kometen eta meteoroideen inpaktuak [[tektita]]k eta [[australita]]k egotearen erantzule direla ere uste da.

== Behaketaren historia ==
=== Lehen behaketak eta ideiak ===
[[Fitxategi:Tapestry of bayeux10.jpg|thumb|[[Halley kometa]] ageri da [[Bayeuxko tapiza]]n.]]
Antzinako iturrietatik, Txinako [[orakulu hezur]]rak kasu, jakina da kometak gizakiek ezagutzen zituztela aitzina<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Oracle Bone|data=2013-10-05|url=https://web.archive.org/web/20131005100532/http://www.lib.cam.ac.uk/mulu/oracle.html|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2020-03-19}}</ref>. [[XVI. mende]]ra arte, kometak, orokorrean, errege edo nobleen heriotzen edo etorkizuneko hondamendien iragarpen txartzat hartzen ziren, baita zeruko izakiek lurreko biztanleen aurka egindako erasotzat ere<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Comet lore|url=http://www.ianridpath.com/halley/halley1.htm|aldizkaria=www.ianridpath.com|sartze-data=2020-03-19}}</ref><ref>{{Erreferentzia|abizena=Sagan, Carl, 1934-1996.|izenburua=Comet|argitaletxea=Headline|data=1997|url=https://www.worldcat.org/oclc/43139887|edizioa=Rev. and updated ed|isbn=0-7472-7664-1|pmc=43139887|sartze-data=2020-03-19}}</ref>. [[XI. mende]]ko [[Bayeuxeko tapiz]]ean, Halley kometa irudikatzen da Harolden heriotza eta normandiarren garaipena iragarriz [[Hastingseko gudua]]n<ref name="#3">{{Erreferentzia|izena=Roberta J. M.|abizena=Olson|izenburua=...And They Saw Stars: Renaissance Representations of Comets and Pretelescopic Astronomy|orrialdeak=216–224|data=1984|url=http://www.jstor.org/stable/776821|aldizkaria=Art Journal|alea=3|zenbakia=44|issn=0004-3249|doi=10.2307/776821|sartze-data=2020-03-19}}</ref>.

[[Eskandinaviar mitologia]]ren arabera kometak [[Ymir]] erraldoiaren garezurraren zati bat ziren. Elezaharren arabera, [[Odin]]ek eta bere anaiek Ymir hil eta Lurra eraikitzen hasi ziren, haren hilotzetik abiatuta. Ozeanoak bere odolarekin osatu zituzten, lurra bere azal eta giharrekin, landaretza bere ilearekin, hodeiak bere garunarekin eta zerua bere burezurrarekin. Lau ipotxek, lau puntu kardinalei zegozkienak, Ymirren burezurra lurraren gainean eusten zuten. Ipuin honi jarraituz, zeruko kometak, eskandinaviarrek uste zutenez, Ymirren garezurreko ezkatak ziren, zerutik erori eta gero desegiten zirenak<ref>{{Erreferentzia|abizena=Simek, Rudolf, 1954-|izenburua=Dictionary of northern mythology|argitaletxea=D.S. Brewer|data=1993|url=https://www.worldcat.org/oclc/27266483|isbn=0-85991-369-4|pmc=27266483|sartze-data=2020-03-19}}</ref>.

[[India]]n, berriz, [[VI. mende]]ko astronomoek kometak aldian-aldian berragertzen ziren gorputz zerutiarrak zirela uste zuten. Hau izan zen [[Varāhamihira]] eta [[Bhadrabahu]] astronomoek VI. mendean adierazitako iritzia, eta X. mendeko [[Bhaṭṭotpala]] astronomoak kometa batzuen izen eta aldi estimatuak zerrendatu zituen, baina ez dakigu zifrak zein zehaztasunekoak diren<ref>{{Erreferentzia|izena=David H.|abizena=Kelley|izenburua=Exploring Ancient Skies|hizkuntza=en-gb|abizena2=Milone|izena2=Eugene F.|data=2011|url=https://doi.org/10.1007/978-1-4419-7624-6|doi=10.1007/978-1-4419-7624-6|sartze-data=2020-03-19}}</ref>.

1301ean, [[Giotto]] margolari italiarra izan zen kometa bat zehaztasunez margotu zuen lehen pertsona. "''[[Erregeen gurtza]]''" izeneko lanean, Halley kometa margotu zuen [[Belengo Izarra]]ren ordez. Bere zehaztasuna paregabea izango zen XIX. mendera arte, eta soilik [[argazki]]aren asmakuntzarekin gaindituko zen<ref name="#3"/>.

[[Aristoteles]] kometen teoria kosmologiko sendo eta egituratu bat eraikitzeko teoria eta behaketa erabili zituen lehen zientzialari ezaguna izan zen. Kometak fenomeno atmosferikoak zirela uste zuen, [[Zodiako]]tik kanpo ager zitezkeelako eta egun gutxi batzuetako ibilbidean distiran aldatzen zutelako. Aristotelesen kometen teoria bere behaketetatik eta [[kosmos]]ean guztia konfigurazio ezberdin batean antolatuta dagoela dioen teoria kosmologikotik sortu zen<ref name="#4">{{Erreferentzia|abizena=Heidarzadeh, Tofigh.|izenburua=A history of physical theories of comets, from Aristotle to Whipple|argitaletxea=Springer|data=2008|url=https://www.worldcat.org/oclc/272298679|isbn=978-1-4020-8323-5|pmc=272298679|sartze-data=2020-03-19}}</ref>. Konfigurazio honen zati bat, zeruaren eta Lurraren arteko banaketa argi bat zen, kometak, azken honekin hertsiki lotuta zeudela uste zelarik. Aristotelesen arabera, kometak Ilargiaren esferaren barruan egon behar dira, eta zeruetatik argi eta garbi bereizita. Kometei buruzko bere teoria oso onartua izan zen [[Erdi Aro]] osoan zehar, zenbaiten aurkikuntza batzuek ideia honen zenbait alderdi desafiatzen zituzten arren<ref>{{Erreferentzia|izena=Peter|abizena=Barker|izenburua=The role of comets in the Copernican revolution|orrialdeak=299–319|hizkuntza=en|abizena2=Goldstein|izena2=Bernard R.|data=1988-09-01|url=http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/0039368188900027|aldizkaria=Studies in History and Philosophy of Science Part A|alea=3|zenbakia=19|issn=0039-3681|doi=10.1016/0039-3681(88)90002-7|sartze-data=2020-03-19}}</ref>. Aurkari nabarmen bat [[Seneka]] izan zen, bere aurrekoen logika zalantzan jarri zuena, XVI eta XVII. mendeetan Aristotelesen kritikarien artean eztabaida handia eraginez. Senekak kometa zeruan zehar euren distira laburrek iradokitzen zutena baino iraunkorragoak zirela uste zuen, eta kometen izaera zerutiarraren pentsamendua eragiten zuen ebidentzia eman zuen. Galdera asko planteatu zituen kometei buruzko teoria garaikideen baliozkotasunari buruz; ez zen, ordea, teoria funtsezko propio baten egilea izan<ref name="#4"/>. [[Plinio Zaharra]]k kometak asaldura politikoarekin eta heriotzarekin lotuta zeudela uste zuen. Kometak "gizakiak bezalakoak" zirela ikusi zuen Pliniok, sarritan bere isatsak "ile luzearekin" edo "bizar luzearekin" deskribatzen<ref>{{Erreferentzia|abizena=Hellman, Clarisse Doris, 1910-1973.|izenburua=The comet of 1577: its place in the history of astronomy,|argitaletxea=AMS Press|data=[1971, ©1944]|url=https://www.worldcat.org/oclc/207248|isbn=0-404-51510-X|pmc=207248|sartze-data=2020-03-19}}</ref>. Kometak kolorearen eta formaren arabera sailkatzeko sistema mendeetan zehar erabili zen<ref>{{Erreferentzia|abizena=Brandt, John C.|izenburua=Introduction to comets|argitaletxea=Cambridge University Press|data=2004|url=https://www.worldcat.org/oclc/51770235|edizioa=2nd ed|isbn=0-521-80863-4|pmc=51770235|sartze-data=2020-03-19}}</ref>.

Kometen interpretazio [[astrologia|astrologikoek]] [[XV. mende]]an hartu zuten lehentasuna, sustraiak botatzen hasia zen [[astronomia]] zientifiko modernoaren presentzia hor egonda ere. 1400. urtean, kometek hondamendiaz ohartarazten jarraitzen zuten, [[Luzerner Schilling]]en kroniketan eta [[Kalixto III.a]] aita santuaren oharretan ikusten den bezala<ref>{{Erreferentzia|izena=Roberta J. M.|abizena=Olson|izenburua=...And They Saw Stars: Renaissance Representations of Comets and Pretelescopic Astronomy|orrialdeak=216–224|data=1984|url=http://www.jstor.org/stable/776821|aldizkaria=Art Journal|alea=3|zenbakia=44|issn=0004-3249|doi=10.2307/776821|sartze-data=2020-03-20}}</ref>. [[Regiomontano]] izan zen eguneko [[Izar-paralaxia|paralaxia]] kalkulatzen saiatu zen lehena, 1472ko kometa handia behatuz. Bere iragarpenak ez ziren oso zehatzak, baina kometa batek Lurrera duen distantzia zenbatesteko itxaropenarekin egin ziren<ref>{{Erreferentzia|abizena=Brandt, John C.|izenburua=Introduction to comets|argitaletxea=Cambridge University Press|data=2004|url=https://www.worldcat.org/oclc/51770235|edizioa=2nd ed|isbn=0-521-80863-4|pmc=51770235|sartze-data=2020-03-20}}</ref>.

XVI. mendean, [[Tycho Brahe]]k eta [[Michael Maestlin]]ek kometek Lurraren atmosferatik kanpo egon behar zutela frogatu zuten, [[1577ko Kometa Handia]]ren paralaxia neurtuz<ref>{{Erreferentzia|izena=Peter|abizena=Barker|izenburua=Constructing Copernicus|orrialdeak=208–227|data=2002-06-01|url=https://www.mitpressjournals.org/doi/10.1162/106361402321147531|aldizkaria=Perspectives on Science|alea=2|zenbakia=10|issn=1063-6145|doi=10.1162/106361402321147531|sartze-data=2020-03-20}}</ref>. Neurketen zehaztasunak gora behera, kometak Lurretik Ilargira baino gutxienez lau aldiz urrunago egon behar zutela kalkulatu zuten<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Comet|hizkuntza=en|data=2020-03-08|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Comet&oldid=944463618|sartze-data=2020-03-20|encyclopedia=Wikipedia}}</ref><ref>{{Erreferentzia|abizena=Sagan, Carl, 1934-1996.|izenburua=Comet|argitaletxea=Headline|data=1997|url=https://www.worldcat.org/oclc/43139887|edizioa=Rev. and updated ed|isbn=0-7472-7664-1|pmc=43139887|sartze-data=2020-03-20}}</ref>. 1664ko behaketetan oinarrituta, [[Giovanni Borelli]]k kometen luzera eta latitudeak erregistratu zituen, eta kometen orbitak parabolikoak izan daitezkeela iradoki zuen<ref>{{Erreferentzia|izena=Luciano|abizena=Boschiero|izenburua=Giovanni Borelli and the Comets of 1664–65|orrialdeak=11–30|hizkuntza=en-US|data=2009-02|url=https://doi.org/10.1177/002182860904000103|aldizkaria=Journal for the History of Astronomy|alea=1|zenbakia=40|issn=0021-8286|doi=10.1177/002182860904000103|sartze-data=2020-03-20}}</ref>. [[Galileo Galilei]], orain arteko astronomorik ospetsuenetako bat, kometei buruz idazten ere saiatu zen ''[[Il Saggiatore]]'' liburuan. Kometen paralaxiari buruzko [[Tycho Brahe]]ren teoriak baztertu zituen eta ilusio optiko hutsa izan zitezkeela adierazi zuen. Kometen izaerak nahasturik, Galileok ezin izan zuen saihestu bere teoria propioak azaltzea, behaketa pertsonal gutxi izan arren. Kritika bidegabe horiei erantzun zien [[Kepler]]rek ''[[Hyperaspistes]]'' bere obran.

[[Aro Moderno]] goiztiarrean, kometek diziplina medikoetan zuten esanahi astrologikoa ere aztertu zen. Garai honetako [[sendagile]] askok medikuntza eta astronomia diziplinartekoak zirela uste zuten, eta kometei eta beste zeinu astrologiko batzuei buruzko ezagutzak erabiltzen zituzten pazienteak diagnostikatzeko eta tratatzeko<ref>{{Erreferentzia|izena=Lanuza Navarro|abizena=Tm|izenburua=Medical Astrology in Spain During the Seventeenth Century|hizkuntza=en|data=2006|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/18543450/|aldizkaria=Cronos (Valencia, Spain)|pmid=18543450|sartze-data=2020-03-20}}</ref>.

=== Orbiten ikerketa ===
[[Fitxategi:Newton Comet1680.jpg|thumb|290px|[[Isaac Newton|Newtonen]] ''[[Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica|Principia]]'' liburuan kometen deskribapena.]]
[[Isaac Newton]]ek, 1687ko bere ''[[Principia Mathematica]]'' lanean, grabitatearen eraginpean mugitzen den objektu batek [[sekzio koniko]]etako baten forma duen orbita bat trazatu behar duela frogatu zuen, eta kometa baten ibilbidea zeruan zehar orbita paraboliko batera nola egokitzen den frogatu zuen, 1680ko kometa adibide bezala erabiliz<ref>{{Erreferentzia|abizena=Newton, Isaac, 1642-1727.|izenburua=Isaac Newton's 'Philosophiae naturalis principia mathematica'.|argitaletxea=Cambridge University Press|data=1972|url=https://www.worldcat.org/oclc/59165550|edizioa=3rd ed. [reprinted] with variant readings|isbn=0-521-07646-3|pmc=59165550|sartze-data=2020-03-22}}</ref>. Newton kometen natura fisikoki ulertzen lagundu zuen lehenetarikoa izan zen.

1705ean, [[Edmond Halley]]k (1656-1742) Newtonen metodoa aplikatu zien 1337 eta 1698 bitartean gertatutako hogeita hiru agerpenei. Horietako hiruk, 1531, 1607 eta 1682ko kometek, oso elementu orbital antzekoak zituztela ikusi zuen eta, gainera, Jupiterrek eta Saturnok eragindako grabitate asaldurari dagokionez orbitetan zeuden alde txikiak azaldu ahal izan zituen. Hiru agerpen hauek kometa beraren hiru agerpen izan zirela espero zuenez, berriz 1758 eta 1759 artean agertuko zela iragarri zuen. Halleyk iragarritako itzulera data, beranduago, [[Alexis Clairaut]], [[Joseph Lalande]] eta [[Nicole-Reine Lepaute]]k findu zuten, kometaren perihelioaren data, 1759an hilabeteko zehaztasunarekin iragarri zutenean. Kometa iragarri bezala itzuli zenean, [[Halley kometa]] bezala ezagutu zen (gaur egun 1p/Halley izendapenarekin). [[2061]]. urtean agertuko da berriro ere.

XIX. mendean, [[Paduako Astronomia Behatokia]] kometen behaketen epizentroa izan zen. [[Giovanni Santini]]k (1787-1877) zuzendua eta [[Giuseppe Lorenzoni]]k (1843-1914) jarraitua, behatoki hau astronomia klasikoari eskaini zitzaion, nagusiki kometa eta planeta berrien orbita kalkulatzeari, ia hamar mila izarreko katalogo bat biltzeko helburuarekin. Italiako iparraldean kokatua, behatoki honetako behaketak funtsezkoak izan ziren kalkulu [[geodesia|geodesiko]], geografiko eta astronomiko garrantzitsuak ezartzeko, Milan eta Paduaren arteko [[longitude]] diferentzia kasu, baita Padua eta Fiumerena ere. Behaketa geografiko horiez gain, behatoki barruko korrespondentzia, bereziki Santiniren eta Giuseppe Toaldo beste astronomo baten artekoa, kometa eta planeten behaketa orbitalen garrantziari buruzkoa oparoa izan zen<ref>{{Erreferentzia|izena=Giovanni|abizena=Santini|izenburua=Schreiben des HerrnSantini Directors der Sternwarte in Padua an den Herausgeber.|orrialdeak=5–8|data=1834|url=http://dx.doi.org/10.1002/asna.18340110104|aldizkaria=Astronomische Nachrichten|alea=1|zenbakia=11|issn=0004-6337|doi=10.1002/asna.18340110104|sartze-data=2020-03-22}}</ref>.

=== Ezaugarri fisikoen ikerketa ===
[[Isaac Newton]]ek, kometak orbita zeiharretan mugitzen diren gorputz solido trinko eta iraunkor bezala deskribatu zituen, eta euren isatsak, euren nukleoek igorritako, Eguzkiak piztutako edo berotutako lurrun korronte mehe bezala. Newtonek kometak [[atmosfera|airearen bizi-euskarriaren]] jatorria zirela susmatzen zuen.

XVIII. mendean jada, zenbait zientzialarik kometen konposizio fisikoari buruzko hipotesi zuzenak egin zituzten. 1755ean, [[Immanuel Kant]]ek, kometak substantzia lurrunkorren batez osatuta dauden hipotesia formulatu zuen, hauen lurruntzearen ondorioz euren hedapen distiratsuak sortzen zirelarik periheliotik gertu egotean. 1836an, [[Friedrich Wilhelm Bessel]] matematikari alemaniarrak, 1835ean Halley kometa agertu zenean lurrun korronteak ikusi ondoren, lurruntzen ari zen materiaren zurrusta-indarrak kometa baten orbita nabarmen aldatzeko bezain handiak izan zitezkeela proposatu zuen, eta [[Encke kometa]]ren grabitazio gabeko mugimenduak fenomeno honen emaitza zirela argudiatu zuen<ref>{{Erreferentzia|abizena=Sagan, Carl, 1934-1996.|izenburua=Comet|argitaletxea=Headline|data=1997|url=https://www.worldcat.org/oclc/43139887|edizioa=Rev. and updated ed|isbn=0-7472-7664-1|pmc=43139887|sartze-data=2020-03-22}}</ref>.

=== Espazio-misioak ===
[[1980ko hamarkada]]n hainbat zunda prestatu ziren Halley kometaren bisita ikertzeko. Guztiei elkarrekin [[Halley Armada]] izena eman zaie. Ondoren beste hainbat espazio-misio egin dira kometak aztertzeko.''[[Deep Impact]]'' misioaren barruan ''[[Deep Space 1]]'' espazio-ontziak [[Borrelly kometa]]ren kalitate handiko irudiak lortu zituen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=2002 News Releases - NASA Spacecraft Finds Comet Has Hot, Dry Surface|url=https://www.jpl.nasa.gov/releases/2002/release_2002_80.html|aldizkaria=www.jpl.nasa.gov|sartze-data=2020-03-24}}</ref>. 2005ean Tempel 1 kometaren aurkako zunda bat bidali zuen, bere barnealdea ikertzeko. 2007an ''Ulysses'' espazio-ontziak [[C/2006 P1]] kometaren isatsa aztertu zuen, hasieran planteatzen ez zen helburua. ''[[Stardust]]'' misioak Wild 2 kometaren hautsa jaso zuen eta Lurrera ekarri<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Comets 'are born of fire and ice'|hizkuntza=en-GB|data=2006-03-14|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/4801968.stm|sartze-data=2020-03-24}}</ref>. 2014ean ''[[Rosetta]]'' misioak [[67P/Txuriumov-Gerasimenko]] kometa aztertu zuen, lehen aldiz objektu bat kometa batean lurreratuz<ref>{{Erreferentzia|izenburua=ESA Science & Technology - Rosetta Ready to Explore A Comet's Realm|url=https://sci.esa.int/web/rosetta/-/34479-rosetta-ready-to-explore-a-comet-s-realm|aldizkaria=sci.esa.int|sartze-data=2020-03-24}}</ref>.

== Kometak kulturan ==
[[Fitxategi:John Martin - The Eve of the Deluge - WGA14146.jpg|thumb|[[John Martin]]en ''The Eve of the Deluge'', 1840]]
Herri kulturan, kometen irudikapena sendo errotuta dago kometak galeraren iragarpen gisa eta mundua aldatzen duten aldaketen iragarpen gisa ikustearen mendebaldeko tradizioan. Halley kometak era guztietako argitalpen sentsazionalistak sortu ditu bere berragerpen bakoitzean. Bereziki ikusi zen pertsona aipagarri batzuen jaiotza eta heriotza kometaren agerpenekin bat etorri zirela, [[Mark Twain]] idazlearen kasuan bezala (berak espekulatu eta asmatu zuen "kometarekin hilko zela" 1910ean) eta [[Eudora Welty]] idazleen kasuan bezala, zeinaren bizitzari [[Mary Carpin Charpentier]]rek ''[[Halley Came to Jackson]]'' abestia eskaini zion.<ref name="#5">{{Erreferentzia|abizena=Van Riper, A. Bowdoin.|izenburua=Science in popular culture : a reference guide|argitaletxea=Greenwood Press|data=2002|url=https://www.worldcat.org/oclc/150421392|isbn=978-1-4294-7581-5|pmc=150421392|sartze-data=2020-03-24}}</ref>

Garai batean, kometa distiratsuek, sarri, izua eta histeria eragiten zuten biztanlerian, iragarpen txartzat hartzen zirelarik. Oraintsuago, Halley kometaren 1910eko agerpenean, Lurra kometaren isatsetik pasa zen, eta egunkarietako informazio okerrek, isatsaren [[zianogeno]]ak milioika pertsona pozoituko zituen beldurra sortu zuten<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Comet|hizkuntza=en|data=2020-03-08|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Comet&oldid=944463618|sartze-data=2020-03-24|encyclopedia=Wikipedia}}</ref>. Hale-Bopp kometaren agerpenak, 1997an, [[Zeruko Atea]]ren gurtzaren suizidio masiboa eragin zuen<ref>{{Erreferentzia|izena=B. Drummond Ayres|abizena=Jr|izenburua=Families Learning of 39 Cultists Who Died Willingly|hizkuntza=en-US|data=1997-03-29|url=https://www.nytimes.com/1997/03/29/us/families-learning-of-39-cultists-who-died-willingly.html|aldizkaria=The New York Times|issn=0362-4331|sartze-data=2020-03-24}}</ref>.

[[Zientzia fikzioa]]n, kometen inpaktua teknologiak eta heroismoak (1998ko ''[[Deep Impact]]'' eta ''[[Armageddon]]'' filmetan bezala) gainditutako mehatxu gisa deskribatu izan da, edo munduko [[apokalipsi]]aren (''[[Lucifer's Hammer]]'', 1979) edo [[zonbi]]en (''[[Night of the Comet]]'', 1984) eragile gisa. [[Jules Verne]]ren ''[[Hector Servadac]]'' eleberrian, pertsona talde bat Eguzkia orbitatzen duen kometa batean hondartuta dago<ref name="#5"/>, tripulatutako espazio espedizio handi batek Halley kometa bisitatzen duen bitartean Sir [[Arthur C. Clarke]]ren ''[[2061: Odisea Three]]'' eleberrian<ref>{{Erreferentzia|izenburua=The View From Halley's Comet : 2061: ODYSSEY THREE by Arthur C. Clarke (Del Rey/Ballantine Books: $17.95; 280 pp.)|hizkuntza=en-US|data=1987-12-06|url=https://www.latimes.com/archives/la-xpm-1987-12-06-bk-26609-story.html|aldizkaria=Los Angeles Times|sartze-data=2020-03-24}}</ref>.

== Oharrak ==
{{erreferentzia zerrenda|taldea=oh}}

== Erreferentziak ==
{{lur}}
{{erreferentzia zerrenda|2}}

== Ikus, gainera ==
* [[Argizagi]]
* [[Asteroide]]
* [[Meteorito]]
* [[Panspermia]]

== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
{{Eguzki sistema aurkibidea}}

[[Kategoria:Kometak| ]]
[[Kategoria:Astronomiako kontzeptuak]]