Landare-en iturria ikusi

{{Wikipedia1000}}
{{HezkuntzaPrograma|Biologia eta geologia}}
{{Artikulu nabarmendua}}
{{taxotaula automatikoa
| name = Landareak
| familiaren kolorea = landare
| taxon = Plantae
| authority = [[Ernst Haeckel|Haeckel]], [[1866]]
}}
'''Landareak''' batez ere [[fotosintesi|fotosintetikoak]] diren [[eukariota]]k dira, '''Plantae''' [[Erreinu (biologia)|erreinua]] osatzen dute. Asko [[Organismo zelulaniztun|zelulanitzak]] dira. Historikoki, landare-erreinuak [[animalia]] ez ziren izaki bizidun guztiak biltzen zituen, baita [[alga]]k eta [[onddo]]ak ere. Gaur egungo definizio guztietan ez dira sartzen onddoak eta alga batzuk. Definizio baten arabera, landareek [[Viridiplantae]] [[klado]]a osatzen dute (latinez, "landare berdeak"), [[alga berde]]ek eta [[enbriofito]]ek edo lurreko landareek osatua. Azken horien artean daude [[Anthocerotophyta]], [[Marchantiophyta]], [[goroldio]]ak, [[likofita]]k, [[iratze]]ak, [[konifero]]ak eta beste [[gimnosperma]] batzuk, eta [[landare loredun]]ak. [[Genoma|Genometan]] oinarritutako definizio baten arabera, Viridiplantaek, [[alga gorri]]ek eta [[glaukofita|glaukofitek]] [[Archaeplastida]] kladoa osatzen dute.

Landare berdeek energia gehiena [[eguzki-argi]]tik lortzen dute, [[zianobakterio]]ekin [[endosinbiosi]]aren ondorio diren [[kloroplasto]]ak erabiliz. Kloroplastoek fotosintesia [[klorofila]] pigmentuaren bidez egiten dute, eta pigmentu horrek kolore [[berde]]a ematen die. Landare batzuk [[parasito]]ak dira eta klorofila kantitate normalak sortzeko edo fotosintesia egiteko gaitasuna galdu dute. Landareen ezaugarri nagusiak [[ugalketa sexual]]a eta [[belaunaldien txandakatze]]a dira, baina [[ugalketa asexual]]a ere ohikoa da.

380.000 landare-espezie inguru ezagutzen dira, eta horietako gehienek, 260.000 inguruk, [[hazi]]ak ekoizten dituzte. Landare berdeek planetako [[oxigeno]] molekularraren funtsezko proportzioa ematen dute eta [[Lurra|Lurreko]] [[ekosistema]] gehienen oinarria dira. [[Zereal]]ak, [[fruta]]k eta [[barazki]]ak gizakiaren oinarrizko elikagaiak dira, eta milaka urtez [[Etxekotze|etxekotu]] izan dira. Landareek erabilera kultural eta bestelakoa dute, hala nola apaingarriak, [[eraikuntzako material]]ak, [[idazteko material]]ak eta, era askotara, [[sendagai]]en iturri izan dira. Landareen azterketa zientifikoari [[botanika]] deitzen zaio, [[biologia]]ren adar bat.

== Definizioaren arazoa ==
=== Historia taxonomikoa ===
Tradizioz, izaki bizidun guztiak bi talde hauetako batean sailkatzen ziren: landareak eta animaliak. Sailkapen hori [[Aristoteles]]en garaitik dator (K.a. 384-322). Hark izaki maila desberdinak bereizten zituen [[Aristotelesen biologia|bere biologian]]<ref>{{Erreferentzia|izena=David L.|abizena=Hull|izenburua=Science as a Process: An Evolutionary Account of the Social and Conceptual Development of Science|argitaletxea=University of Chicago Press|hizkuntza=en|data=2010-12-15|url=https://books.google.com/books?id=ymrg0lMEYt0C&q=PA84|isbn=978-0-226-36049-2|sartze-data=2023-06-05}}</ref>, izaki bizidunek [[lokomozio]]a zuten edo [[organo sentsorial]]ak zituzten oinarri hartuta<ref>{{Erreferentzia|izena=G.|abizena=Singh|izenburua=Plant Systematics: An Integrated Approach, Third Edition|argitaletxea=CRC Press|hizkuntza=en|data=2016-04-19|url=https://books.google.com/books?id=z6fMBQAAQBAJ&pg=PA1|isbn=978-1-4398-4363-5|sartze-data=2023-06-05}}</ref>. [[Teofrasto]]k, Aristotelesen ikasleak, taxonomia eta landareen sailkapen lanetan jarraitu zuen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Taxonomy and Classification|hizkuntza=en|url=https://www.oxfordbibliographies.com/display/document/obo-9780199941728/obo-9780199941728-0065.xml|aldizkaria=obo|sartze-data=2023-06-05}}</ref>. Askoz geroago, [[Linneo]]k (1707-1778) [[sailkapen zientifiko]]ko sistema modernoaren oinarriak sortu zituen, baina animalien eta landareen erreinuak kontserbatu zituen.

=== Kontzeptu alternatiboak ===
{| class="wikitable"
!Izena
!Zabalera
!Deskribapena
|-
|Lehorreko landareak, edo [[Embryophyta]]
|Plantae ''sensu strictissimo''
|'''Landareak zentzurik hertsienean''', [[Marchantiophyta]], [[Anthocerotophyta]], [[goroldio]]ak eta [[landare baskular]]rak barne, eta talde hauekin lotuta dauden fosilak. (sin., Metaphyta <small>Whittaker, 1969</small>,<ref name="ib.usp.br">{{Erreferentzia|izena=R. H.|abizena=Whittaker|izenburua=New Concepts of Kingdoms of Organisms: Evolutionary relations are better represented by new classifications than by the traditional two kingdoms.|orrialdeak=150–160|hizkuntza=en|data=1969-01-10|url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.163.3863.150|aldizkaria=Science|alea=3863|zenbakia=163|issn=0036-8075|doi=10.1126/science.163.3863.150|sartze-data=2023-06-05}}</ref>, Plantae <small>[[Lynn Margulis|Margulis]], 1971</small><ref>{{Erreferentzia|izena=Lynn|abizena=Margulis|izenburua=Whittaker's Five Kingdoms of Organisms: Minor Revisions Suggested by Considerations of the Origin of Mitosis|orrialdeak=242|data=1971-03|url=https://www.jstor.org/stable/2406516?origin=crossref|aldizkaria=Evolution|alea=1|zenbakia=25|doi=10.2307/2406516|sartze-data=2023-06-05}}</ref>).
|-
|'''Landare berdeak''' edo [[Viridiplantae]], '''Viridiphyta''', '''Chlorobionta''' edo '''Chloroplastida'''
|Plantae ''sensu stricto''
|'''Landareak zentzu hertsian''' [[alga berde]]ak, lehorreko landareak eta [[Charales]] barne. Landareen arteko harremanak oraindik eztabaidan daude, eta ematen zaizkien izenak oso aldakorrak dira. Viridiplantae kladoan [[zelula horma]]n [[zelulosa]] zuten organismoak daude, [[klorofila a]] edo [[klorofila b]] dute, eta [[fotosintesi]]a egiteko eta [[almidoi]]a gordetzeko gai diren bi mintzadun [[plastido]]ak dituzte. Klado hau da artikulu honetan garatzen dena. (Plantae, [[Herbert Copeland|Copeland]], 1956.<ref>{{Erreferentzia|izena=Herbert Faulkner|abizena=Copeland|izenburua=The classification of lower organisms|argitaletxea=Palo Alto, Calif., Pacific Books|data=1956|url=http://archive.org/details/classificationof00cope|sartze-data=2023-06-05}}</ref>)
|-
|[[Archeaplastida]], baita ere Plastida edo Primoplantae
|Plantae ''sensu lato''
|'''Landareak oro har''' goian aipatzen diren landare berde guztiek, [[Rhodophyta]] [[alga gorri]]ak eta [[Glaucophyta]] algak hartzen ditu barne. Hauek almidoi mota bat gorde dezakete plastidoetatik kanpo, [[zitoplasma]]n. Klado honen barruan daude [[kloroplasto]]ak bereganatu zituzten organismo guztiak, [[zianobakterio]]ak euren barnean sartuz. (e.g., Plantae <small>Cavalier-Smith, 1981</small><ref>{{Erreferentzia|izena=T.|abizena=Cavalier-Smith|izenburua=Eukaryote kingdoms: Seven or nine?|orrialdeak=461–481|hizkuntza=en|data=1981-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/0303264781900502|aldizkaria=Biosystems|alea=3-4|zenbakia=14|doi=10.1016/0303-2647(81)90050-2|sartze-data=2023-06-05}}</ref>).
|-
|Landareen definizio zaharra (zaharkitua)
|Plantae ''sensu amplo''
|'''Landareak zentzurik zabalenean''' esaten denean, jada zaharkitua geratu den sailkapenari egiten zaio erreferentzia, non [[alga]] guztiak, [[onddo]]ak eta [[bakterio]]ak Plantae barruan sartzen ziren. (e.g., Plantae edo Vegetabilia <small>Linnaeus</small><ref>{{Erreferentzia|izena=Carl von|abizena=Linné|izenburua=Caroli Linnaei ... Philosophia botanica: in qua explicantur fundamenta botanica cum definitionibus partium, exemplis terminorum, observationibus rariorum, adjectis figuris aeneis|argitaletxea=apud Godofr. Kiesewetter|hizkuntza=la|data=1751|url=https://books.google.com/books?id=D18OAAAAQAAJ&pg=PA37|sartze-data=2023-06-05}}</ref>, Plantae <small>Haeckel 1866</small>,<ref>{{cite book|lekua=Berlin|abizena=Ernst|izena=Haeckel|izenburua=Generale Morphologie der Organismen|argitaletxea=Verlag von Georg Reimer|urtea=1866|egile lotura=Ernst Haeckel|atala=vol. 1: i–xxxii, 1–574, plates I–II; vol. 2: i–clx, 1–462, plates I–VIII}}</ref> Metaphyta <small>Haeckel, 1894</small>,<ref>{{Erreferentzia|izena=Ernst Heinrich Philipp August|abizena=Haeckel|izenburua=Systematische phylogenie|argitaletxea=Berlin : Georg Reimer|data=1894|url=http://archive.org/details/systematischephy01haec|sartze-data=2023-06-05}}</ref> Plantae <small>Whittaker, 1969</small><ref name="ib.usp.br" />).
|}

== Ezaugarri komunak ==
Izakiak konparatzean, animalien eta landareen arteko desberdintasunak begien bistakoak dira, baina, eskala ebolutiboan jaisten goazen neurrian, desberdintasunak xumeago bihurtzen dira. Landareen ezaugarri bereizgarriak hauek dira:<ref name="ZT">{{Erreferentzia | izenburua = landare | url = https://zthiztegia.elhuyar.eus/terminoa/eu/landare | aldizkaria = Zientzia eta Teknologiaren Hiztegi Entziklopedikoa | argitaletxea = Elhuyar | sartze-data=2019-06-14}}</ref>

=== Organismo autotrofoak dira ===
Argia jasotzen dute, klorofila eta bestelako pigmentu laguntzaileen bidez (adibidez, xantofilak eta karotenoak), eta fotosintesi deritzon erreakzio kimikoen ondorioz lortutako energia molekula organikoak eratzeko erabiltzen dute. Salbuespenak: [[onddo]]ak, [[Bizkarroi|landare bizkarroiak]] eta [[alga]] sekundarioki [[heterotrofo]]ak.

=== Mugiezinak dira ===
Landareen energia-iturria eguzki-argia denez, ez dute bilatzeko mugitu beharrik eta, beraz, eboluzioan zehar ez da mugimendurako egiturarik garatu. Salbuespenak: forma flagelatuak (zianobakterioak, algak eta onddoak).

=== Hazkunde mugaezina dute ===
Animaliek bizitzako une batetik aurrera, ez dira gehiago hazten; aitzitik, landareak bizitza osoan hazten dira, organo berriak garatuz. Salbuespena: [[zianobakterio]]ak eta [[alga unizelular]]rak.

=== Hazkunde irekia ===
Landareek kanpo-azalera handiak behar dituzte argi-energia bereganatzeko; hori dela eta, joera ebolutiboa azalera laminarrak eta adarkadurak garatzea izan da. Animalien kasuan, berriz, hazkunde itxia da, elikagaien xurgapena gorputzaren zati baten inbaginazioz burutzen baita.

=== Landare-zelulek pareta zelularra dute ===
Zelulosaz eratuta dago normalean, eta zurruntasuna ematen dio zelulari.

* Salbuespena: onddoetan kitinazkoa da ([[polisakarido]] [[Nitrogeno|nitrogenatua]]), [[zianobakterio]]etan peptidoglukano bat da ([[polisakarido]] eta [[peptido]]en elkartea), eta zenbait alga unizelularretan ez da existitzen.

Animalien zelulek, berriz, ez daukate pareta zelularrik (salbuespen bakarra tunikatuak dira). Horretaz gainera, plastodunak dira, hau da, pigmentuz hornituak dauden edo eratzeko gai diren landare-zelulen organuluak dituzte.

* Salbuespenak: bakterioak, onddo heterotrofoak eta [[zianofizeo]] [[autotrofo]]ak.

Azkenik, bakuoloak dituzte, hots, landare-zelulen zitoplasman agertzen diren barrunbeak, erreserba-substantziaz betetzen direnak.

== Eboluzioa ==
=== Dibertsitatea ===
382.000 landare-espezie inguru daude onartuta<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Home|url=http://worldfloraonline.org/|aldizkaria=worldfloraonline.org|sartze-data=2023-06-05}}</ref>, eta horietako gehienek, 293.000 inguruk, [[hazi]]ak ekoizten dituzte. Hurrengo taulan landare berdeen dibisioetako (''Viridiplantae'') espezieen zenbaketaren kalkulu batzuk jaso dira. Landare guztien %85-90 [[landare loredun]]ak dira. Gaur egun, zenbait proiektu landare-espezie guztien erregistroak biltzen saiatzen ari dira lineako datu-baseetan, hala nola [[World Flora Online|''World Flora Online'']] delakoan<ref>{{Erreferentzia|izenburua=How many plant species are there in the world? Scientists now have an answer|hizkuntza=en-US|data=2016-05-12|url=https://news.mongabay.com/2016/05/many-plants-world-scientists-may-now-answer/|aldizkaria=Mongabay Environmental News|sartze-data=2023-06-05}}</ref>.

Landareen eskala aldatu egiten da banakako zeluletatik hasi, adibidez, alga asko, [[Desmidiales]] (10 [[mikrometro]]ko diametrokoak) eta [[Picozoa]] (3 mikrometro baino gutxiagoko diametrokoak)<ref>{{Erreferentzia|izena=John D.|abizena=Wehr|izenburua=Freshwater algae of North America: ecology and classification|argitaletxea=Elsevier/AP, Academic Press is an imprint of Elsevier|abizena2=Sheath|abizena3=Kociolek|izena2=Robert G.|izena3=John Patrick|data=2015|edizioa=2nd edizioa|isbn=978-0-12-385876-4|sartze-data=2023-06-05}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Ramkumar|abizena=Seenivasan|izenburua=Picomonas judraskeda Gen. Et Sp. Nov.: The izena Identified Member of the Picozoa Phylum Nov., a Widespread Group of Picoeukaryotes, Formerly Known as ‘Picobiliphytes’|orrialdeak=e59565|hizkuntza=en|abizena2=Sausen|abizena3=Medlin|abizena4=Melkonian|izena2=Nicole|izena3=Linda K.|izena4=Michael|data=2013 mar. 26|url=https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0059565|aldizkaria=PLOS ONE|alea=3|zenbakia=8|issn=1932-6203|pmid=23555709|pmc=PMC3608682|doi=10.1371/journal.pone.0059565|sartze-data=2023-06-05}}</ref>, eta tamaina erraldoia duten [[zuhaitz]]etaraino, hala nola ''[[Sequoia sempervirens]]'' (120 m-ko altueraraino) eta ''[[Eucalyptus regnans]]'' angiosperma (99 m-ko altueraraino)<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Sequoia sempervirens (coast redwood) description|url=https://www.conifers.org/cu/Sequoia.php|aldizkaria=www.conifers.org|sartze-data=2023-06-05}}</ref>.
{| class="wikitable sortable"
!Talde informala
!Dibisioa
!Izen arrunta
!Espezie ezagunak
|-
| rowspan="2" |[[Alga berde]]ak
|[[Chlorophyta]]
|Alga berdeak (klorofitak)
|3800–4300 <ref>Van den Hoek, C.; Mann, D.G.; & Jahns, H.M. 1995. ''Algae: An Introduction to Phycology''. pp. 343, 350, 392, 413, 425, 439, & 448 (Cambridge: Cambridge University Press). {{ISBN|0-521-30419-9}}</ref><ref name="AlgaeBase_Chlorophyta">{{Citation|abizena1=Guiry|abizena2=Guiry|izena1=M.D.|izena2=G.M.|url=https://www.algaebase.org/browse/taxonomy/?searching=true&gettaxon=Chlorophyta|izenburua=AlgaeBase : Chlorophyta|publisher=World-wide electronic publication, National University of Ireland, Galway|urtea=2011|access-date=2011-07-26|name-list-style=amp|archive-url=https://web.archive.org/web/20190913110003/https://www.algaebase.org/browse/taxonomy/?id=97241&-session=abv4:AC1F1E78164b71ADB2VYE18555D5|archive-date=13 September 2019|url-status=live}}</ref>
|-
|[[Charophyta]]
|Alga berdeak (e.g. [[Desmidiales]] & [[Charales]])
|2800–6000 <ref name="AlgaeBase_Charophyta">{{Citation|abizena1=Guiry|abizena2=Guiry|izena1=M.D.|izena2=G.M.|url=https://www.algaebase.org/browse/taxonomy/?searching=true&gettaxon=Charophyta|izenburua=AlgaeBase : Charophyta|publisher=World-wide electronic publication, National University of Ireland, Galway|urtea=2011|access-date=2011-07-26|name-list-style=amp|archive-url=https://web.archive.org/web/20190913110015/https://www.algaebase.org/browse/taxonomy/?searching=true&gettaxon=Charophyta|archive-date=13 September 2019|url-status=live}}</ref><ref>Van den Hoek, C.; Mann, D.G.; & Jahns, H.M. 1995. ''Algae: An Introduction to Phycology''. pp. 457, 463, & 476. (Cambridge: Cambridge University Press). {{ISBN|0-521-30419-9}}</ref>
|-
| rowspan="3" |[[Briofita]]k
|[[Marchantiophyta]]
|Hepatikoak
|6000–8000 <ref>Crandall-Stotler, Barbara & Stotler, Raymond E., 2000. "Morphology and classification of the Marchantiophyta". p. 21 ''in'' A. Jonathan Shaw & Bernard Goffinet (Eds.), ''Bryophyte Biology''. (Cambridge: Cambridge University Press). {{ISBN|0-521-66097-1}}</ref>
|-
|[[Anthocerotophyta]]
|
|100–200 <ref>Schuster, Rudolf M., ''The Hepaticae and Anthocerotae of North America'', volume VI, pp. 712–713. (Chicago: Field Museum of Natural History, 1992). {{ISBN|0-914868-21-7}}.</ref>
|-
|[[Bryophyta]]
|Goroldioak
|12000 <ref name="Goffinet & Buck 2004">{{cite journal|egilea2=William R. Buck|aldizkaria=Monographs in Systematic Botany|liburukia=98|orrialdeak=205–239|izena=Bernard|abizena=Goffinet|izenburua=Systematics of the Bryophyta (Mosses): From molecules to a revised classification|urtea=2004}}</ref>
|-
| rowspan="2" |[[Pteridophyta]]
|[[Lycopodiophyta]]
|
|1200 <ref name="Raven 2005">{{cite book|abizena1=Raven|abizena2=Evert|abizena3=Eichhorn|izena1=Peter H.|izena2=Ray F.|izena3=Susan E.|url=https://archive.org/details/biologyofplants00rave_0|isbn=978-0-7167-1007-3|edizioa=7th|lekua=New York|izenburua=Biology of Plants|publisher=W.H. Freeman and Company|urtea=2005|url-access=registration}}</ref>
|-
|[[Polypodiophyta]]
|Iratzeak, zaldi-buztanak
|11000 <ref name="Raven 2005" />
|-
| rowspan="5" |[[Spermatophyta]] (hazidun landareak)
|[[Cycadophyta]]
|zikadak
|160 <ref>{{cite book|abizena1=Gifford|abizena2=Foster|izena1=Ernest M.|izena2=Adriance S.|isbn=978-0-7167-1946-5|edizioa=3rd|page=358|lekua=New York|izenburua=Morphology and Evolution of Vascular Plants|publisher=W.H. Freeman and Company|urtea=1988}}</ref>
|-
|[[Ginkgoales]]
|Ginkgo
|1 <ref>{{cite book|abizena1=Taylor|abizena2=Taylor|izena1=Thomas N.|izena2=Edith L.|isbn=978-0-13-651589-0|page=636|lekua=New Jersey|izenburua=The Biology and Evolution of Fossil Plants|publisher=Prentice-Hall|urtea=1993}}</ref>
|-
|[[Pinophyta]]
|Koniferak
|630 <ref name="Raven 2005" />
|-
|[[Gnetophyta]]
|
|70 <ref name="Raven 2005" />
|-
|[[Magnoliophyta]]
|Landare loredunak
|258650 <ref>International Union for Conservation of Nature and Natural Resources, 2006. ''[https://www.iucnredlist.org/ IUCN Red List of Threatened Species:Summary Statistics] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140627094911/https://www.iucnredlist.org/|date=27 June 2014}}''</ref>
|}

=== Aukera ebolutiboak ===
Lehorreko landareen arbasoek uretan eboluzionatu zuten. Duela 1.200 milioi urte alga-multzoak sortu ziren lehorrean, baina [[Ordoviziar]]rera iristean agertu ziren lehen lehorreko landareak, duela 450 milioi urte inguru, [[briofita|briofitek]] bezalako antolaketa-mailarekin<ref>{{Erreferentzia|izena=Thomas N.|abizena=Taylor|izenburua=THE ORIGIN OF LAND PLANTS: SOME ANSWERS, MORE QUESTIONS|orrialdeak=805–833|hizkuntza=en|data=1988-11|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.2307/1222087|aldizkaria=TAXON|alea=4|zenbakia=37|issn=0040-0262|doi=10.2307/1222087|sartze-data=2023-06-05}}</ref><ref>{{Erreferentzia|url=https://web.archive.org/web/20080302040410/https://www.clas.ufl.edu/users/pciesiel/gly3150/plant.html|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2023-06-05}}</ref>. Hala ere, [[Kanbriarraurre]]ko arroketako karbono-isotopoen proportzioek adierazten dute landare konplexuak duela 1.000 milioi urte baino gehiago garatu zirela<ref>{{Erreferentzia|izena=Paul K.|abizena=Strother|izenburua=Earth’s earliest non-marine eukaryotes|orrialdeak=505–509|hizkuntza=en|abizena2=Battison|abizena3=Brasier|abizena4=Wellman|izena2=Leila|izena3=Martin D.|izena4=Charles H.|data=2011-05|url=https://www.nature.com/articles/nature09943|aldizkaria=Nature|alea=7348|zenbakia=473|issn=1476-4687|doi=10.1038/nature09943|sartze-data=2023-06-05}}</ref>.

Lurreko landare primitiboak [[Siluriar]]raren amaieran hasi ziren dibertsifikatzen, duela 420 milioi urte inguru. Orduan, briofitak, [[goroldio]]ak eta [[iratze]]ak fosilen erregistroan agertzen dira<ref>{{Erreferentzia|izena=Richard F. E.|abizena=Crang|izenburua=Plant anatomy: a concept-based approach to the structure of seed plants|argitaletxea=Springer International Publishing|abizena2=Lyons-Sobaski|abizena3=Wise|izena2=Sheila|izena3=Robert|data=2018|edizioa=1st edition 2018|isbn=978-3-319-77315-5|sartze-data=2023-06-05}}</ref>. Lehenengo landareen anatomia zelula-xehetasunean gordetzen da [[Devoniar]] goiztiarreko multzo fosil batean, [[Rhynie chert]]ekoa. Lehenengo landare horiek [[silize]]an aberatsak ziren [[Hidrotermal|ur termal bolkanikoetan]] sortutako [[chert]]ean gorde ziren<ref>{{Erreferentzia|izena=Russell J.|abizena=Garwood|izenburua=An introduction to the Rhynie chert|orrialdeak=47–64|hizkuntza=en|abizena2=Oliver|abizena3=Spencer|izena2=Heather|izena3=Alan R. T.|data=2020-01|url=https://www.cambridge.org/core/journals/geological-magazine/article/abs/an-introduction-to-the-rhynie-chert/8F6F361EF41FED11FA97C3448DE09458|aldizkaria=Geological Magazine|alea=1|zenbakia=157|issn=0016-7568|doi=10.1017/S0016756819000670|sartze-data=2023-06-05}}</ref>.

Devoniarraren amaieran, gaur egungo landareen oinarrizko ezaugarri gehienak bazeuden, hala nola sustraiak, hostoak eta bigarren mailako zura, ''[[Archaeopteris]]'' eta antzeko zuhaitzetan<ref>{{Erreferentzia|izena=Charles B.|abizena=Beck|izenburua=The identity of Archaeopteris and Callixylon|orrialdeak=351–368|hizkuntza=en|data=1960-10-01|url=https://doi.org/10.2307/2805124|aldizkaria=Brittonia|alea=4|zenbakia=12|issn=1938-436X|doi=10.2307/2805124|sartze-data=2023-06-05}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=G. W.|abizena=Rothwell|izenburua=Elkinsia gen. nov., a Late Devonian Gymnosperm with Cupulate Ovules|orrialdeak=170–189|hizkuntza=en|abizena2=Scheckler|abizena3=Gillespie|izena2=S. E.|izena3=W. H.|data=1989-06|url=https://www.journals.uchicago.edu/doi/10.1086/337763|aldizkaria=Botanical Gazette|alea=2|zenbakia=150|issn=0006-8071|doi=10.1086/337763|sartze-data=2023-06-05}}</ref>. [[Karbonifero]]an basoak garatu ziren [[azeri-buztan]]ak nagusi ziren ingurune [[zingira]]tsuetan. Horietako batzuk zuhaitzak bezain handiak ziren, eta lehen gimnospermak agertu ziren, lehenengo hazidun landareak<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Plants|hizkuntza=en-GB|url=https://www.bgs.ac.uk/discovering-geology/fossils-and-geological-time/plants-2/|aldizkaria=British Geological Survey|sartze-data=2023-06-05}}</ref>. [[Permo-Triasiar iraungipen masiboa|Permo-Triasiar iraungitze masiboak]] errotik aldatu zituen komunitateen egiturak<ref>{{Erreferentzia|izena=Jennifer C.|abizena=McElwain|izenburua=Mass extinction events and the plant fossil record|orrialdeak=548–557|abizena2=Punyasena|izena2=Surangi W.|data=2007-10|url=https://doi.org/10.1016/j.tree.2007.09.003|aldizkaria=Trends in Ecology &amp; Evolution|alea=10|zenbakia=22|issn=0169-5347|doi=10.1016/j.tree.2007.09.003|sartze-data=2023-06-05}}</ref>. Horrek loreak dituzten landareen eboluziorako bidea presta zezakeen [[Triasiko]]an (duela 200 milioi urte inguru), [[Kretazeo]]an egokitze-erradiazioa hain azkarra izanik, [[Charles Darwin|Darwinek]] "misterio gogaikarria" zela esan zuen<ref>{{Erreferentzia|izena=William E.|abizena=Friedman|izenburua=The meaning of Darwin's “abominable mystery”|orrialdeak=5–21|hizkuntza=en|data=2009-01|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.3732/ajb.0800150|aldizkaria=American Journal of Botany|alea=1|zenbakia=96|issn=0002-9122|doi=10.3732/ajb.0800150|sartze-data=2023-06-05}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Frank|abizena=Berendse|izenburua=The angiosperm radiation revisited, an ecological explanation for Darwin’s ‘abominable mystery’|orrialdeak=865–872|hizkuntza=en|abizena2=Scheffer|izena2=Marten|data=2009-09|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1461-0248.2009.01342.x|aldizkaria=Ecology Letters|alea=9|zenbakia=12|pmid=19572916|pmc=PMC2777257|doi=10.1111/j.1461-0248.2009.01342.x|sartze-data=2023-06-05}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Patrick S.|abizena=Herendeen|izenburua=Palaeobotanical redux: revisiting the age of the angiosperms|orrialdeak=1–8|hizkuntza=en|abizena2=Friis|abizena3=Pedersen|abizena4=Crane|izena2=Else Marie|izena3=Kaj Raunsgaard|izena4=Peter R.|data=2017-03-03|url=https://www.nature.com/articles/nplants201715|aldizkaria=Nature Plants|alea=3|zenbakia=3|issn=2055-0278|doi=10.1038/nplants.2017.15|sartze-data=2023-06-05}}</ref>. Koniferoak Triasiko berantiarretik abiatuta dibertsifikatu ziren, eta floraren zati nagusi bihurtu ziren [[Jurasiko]]an<ref>{{Erreferentzia|izena=Brian A.|abizena=Atkinson|izenburua=Additional evidence for the Mesozoic diversification of conifers: Pollen cone of Chimaerostrobus minutus gen. et sp. nov. (Coniferales), from the Lower Jurassic of Antarctica|orrialdeak=77–84|hizkuntza=en|abizena2=Serbet|abizena3=Hieger|abizena4=Taylor|izena2=Rudolph|izena3=Timothy J.|izena4=Edith L.|data=2018-10-01|url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0034666717302543|aldizkaria=Review of Palaeobotany and Palynology|zenbakia=257|issn=0034-6667|doi=10.1016/j.revpalbo.2018.06.013|sartze-data=2023-06-05}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Andrew B.|abizena=Leslie|izenburua=An overview of extant conifer evolution from the perspective of the fossil record|orrialdeak=1531–1544|hizkuntza=en|abizena2=Beaulieu|abizena3=Holman|abizena4=Campbell|abizena5=Mei|abizena6=Raubeson|abizena7=Mathews|izena2=Jeremy|izena3=Garth|izena4=Christopher S.|izena5=Wenbin|izena6=Linda R.|izena7=Sarah|data=2018-09|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/ajb2.1143|aldizkaria=American Journal of Botany|alea=9|zenbakia=105|issn=0002-9122|doi=10.1002/ajb2.1143|sartze-data=2023-06-05}}</ref>. [[Belar]]rak Kretazeoaren amaieran agertu ziren<ref>{{Erreferentzia|izena=Dolores R.|abizena=Piperno|izenburua=Dinosaurs Dined on Grass|orrialdeak=1126–1128|hizkuntza=en|abizena2=Sues|izena2=Hans-Dieter|data=2005-11-18|url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.1121020|aldizkaria=Science|alea=5751|zenbakia=310|issn=0036-8075|doi=10.1126/science.1121020|sartze-data=2023-06-05}}</ref>.

<gallery mode="packed" heights="180">
Rhynia_stem.jpg|''[[Rhynia]]'' landarearen zurtoinaren ebakidura, [[Devoniar]] garaiko ''Rhynie chert'' arroketan fosilizatua.
Asterophyllites_Equisetiformis.jpg|[[Karbonifero]]ko azeri-buztanen fosilak.
Petrified_Araucaria_cone.jpg|Fosilizatutako ''[[Araucaria]]'' baten [[pinaburu]]a.
Sagaria_cilentana_(cropped).jpg|''[[Sagaria cilentana]]'' lorearen fosila, [[Kretazeo]]koa, garai horretan gertatutako erradiazio adaptatiboaren erakusgarri.
</gallery>

=== Zuhaitz filogenetikoa eraikitzeko saiakerak ===
Plantaeren [[zuhaitz filogenetiko]] bat proposatu zuten 1997an Kenrichek eta Cranek<ref>{{Erreferentzia|izena=Paul|abizena=Kenrick|izenburua=The origin and early diversification of land plants: a cladistic study|argitaletxea=Smithsonian Inst. Press|abizena2=Crane|izena2=Peter R.|data=1997|isbn=978-1-56098-730-7|sartze-data=2023-06-05|serie=Smithsonian series in comparative evolutionary biology}}</ref>. [[Prasinophiceae]] alga-berde leinuen talde [[parafiletiko]] bat da, baina Chlorophytatik kanpo lantzen da:<ref name="leliaert">{{Erreferentzia|izena=Frederik|abizena=Leliaert|izenburua=Phylogeny and Molecular Evolution of the Green Algae|orrialdeak=1–46|hizkuntza=en|abizena2=Smith|abizena3=Moreau|abizena4=Herron|abizena5=Verbruggen|abizena6=Delwiche|abizena7=De Clerck|izena2=David R.|izena3=Hervé|izena4=Matthew D.|izena5=Heroen|izena6=Charles F.|izena7=Olivier|data=2012-01|url=http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/07352689.2011.615705|aldizkaria=Critical Reviews in Plant Sciences|alea=1|zenbakia=31|issn=0735-2689|doi=10.1080/07352689.2011.615705|sartze-data=2023-06-05}}</ref>

{{clade|style=font-size:75%;line-height:75%;
|label1=Plantae
|1={{clade
   |1=[[Prasinophyceae]] (micromonadak)
   |2={{clade
      |label1=[[Chlorophyta]]
      |1={{clade
         |1={{clade
            |1=[[Trebouxiophyceae]]
            |2=[[Chlorophyceae]]
            }}
         |2=[[Ulvophyceae]]
         }}
      }}
   |3={{clade
   |label1=Streptobionta
   |1={{clade
      |1=[[Charophyta]]
      |2={{clade
         |label1=[[Embryophyte]]s
         |sublabel1= (lehorreko landareak) 
         |1={{clade
            |1=[[Marchantiophyta]] 
            |2={{clade
            |label1=Stomatophyta
            |1={{clade
               |1=[[Goroldio|Bryophyta]] (goroldioak)
               |2=[[Anthocerotophyta]] 
               |3={{clade
               |label1=[[Polysporangiophyte|Polysporangiates]]
               |1={{clade
                  |1=''[[Aglaophyton]]''&nbsp;†
                  |2=[[Horneophytopsida]]&nbsp;†
                  |label3=[[Vascular plant|Tracheophytes]]
                  |sublabel3=(landare baskularrak)
                  |3={{clade
                     |1=[[Rhyniophyta]]&nbsp;†
                     |2={{clade
                        |label1=Eutracheophytes
                        |1={{clade
                           |label1=Lycophytina
                           |1={{clade
                              |1=[[Lycopodiophyta]]
                              |2=[[Zosterophyllophyta]]&nbsp;†
                              }}
                           |label2=Euphyllophytina
                           |2={{clade
                              |label1=Lignophyta
                              |1={{clade
                                 |1=[[Spermatophyta]] (hazidun landareak)
                                 |2=[[Progymnospermophyta]]&nbsp;†
                                 }}
                              |2=[[Iratze|Pteridophyta]]
                              }}
                           }}
                        }}
                     }}
                  }}
               }}
            }}
         }}
      }}
    }}
   }}
  }}
}}
}}

Hala ere, horietako batzuk ([[Prasinodermophyta]]) landareen talde basala direla dirudi<ref>{{Erreferentzia|izena=Linzhou|abizena=Li|izenburua=The genome of Prasinoderma coloniale unveils the existence of a third phylum within green plants|orrialdeak=1220–1231|hizkuntza=en|abizena2=Wang|abizena3=Wang|abizena4=Sahu|abizena5=Marin|abizena6=Li|abizena7=Xu|abizena8=Liang|abizena9=Li|izena2=Sibo|izena3=Hongli|izena4=Sunil Kumar|izena5=Birger|izena6=Haoyuan|izena7=Yan|izena8=Hongping|izena9=Zhen|data=2020-09|url=https://www.nature.com/articles/s41559-020-1221-7|aldizkaria=Nature Ecology & Evolution|alea=9|zenbakia=4|issn=2397-334X|pmid=32572216|pmc=PMC7455551|doi=10.1038/s41559-020-1221-7|sartze-data=2023-06-05}}</ref>.

Leliaertek eta bere taldeak sailkapen ezberdina egin zuten 2011an<ref>{{Erreferentzia|izena=Frederik|abizena=Leliaert|izenburua=Into the deep: New discoveries at the base of the green plant phylogeny|orrialdeak=683–692|hizkuntza=en|abizena2=Verbruggen|abizena3=Zechman|izena2=Heroen|izena3=Frederick W.|data=2011-09|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/bies.201100035|aldizkaria=BioEssays|alea=9|zenbakia=33|doi=10.1002/bies.201100035|sartze-data=2023-06-05}}</ref>, Silarrek 2016an alga berdeen sailkapena aldatua<ref>{{Erreferentzia|izena=Patricia|abizena=Sánchez-Baracaldo|izenburua=Early photosynthetic eukaryotes inhabited low-salinity habitats|hizkuntza=en|abizena2=Raven|abizena3=Pisani|abizena4=Knoll|izena2=John A.|izena3=Davide|izena4=Andrew H.|data=2017-09-12|url=https://pnas.org/doi/full/10.1073/pnas.1620089114|aldizkaria=Proceedings of the National Academy of Sciences|alea=37|zenbakia=114|issn=0027-8424|pmid=28808007|pmc=PMC5603991|doi=10.1073/pnas.1620089114|sartze-data=2023-06-05}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Matthew A.|abizena=Gitzendanner|izenburua=Plastid phylogenomic analysis of green plants: A billion years of evolutionary history|orrialdeak=291–301|hizkuntza=en|abizena2=Soltis|abizena3=Wong|abizena4=Ruhfel|abizena5=Soltis|izena2=Pamela S.|izena3=Gane K.-S.|izena4=Brad R.|izena5=Douglas E.|data=2018-03|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/ajb2.1048|aldizkaria=American Journal of Botany|alea=3|zenbakia=105|doi=10.1002/ajb2.1048|sartze-data=2023-06-05}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Protistes Eucaryotes|data=2016-05-13|url=https://web.archive.org/web/20160513001929/https://hal.archives-ouvertes.fr/hal-01263138|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2023-06-05}}</ref>, eta Novíkov & Barabaš-Krasnik 2015ean lehorreko landareena<ref>{{Erreferentzia|izena=Andrew|abizena=Novikoff|izenburua=Modern plant systematics|argitaletxea=Liga-Pres|abizena2=Barabasz-Krasny|izena2=Beata|data=2015|url=http://rgdoi.net/10.13140/RG.2.1.4745.6164|doi=10.13140/rg.2.1.4745.6164|sartze-data=2023-06-05}}</ref>. Sailkapen hauetan Prasinophyceae Chlorophytaren barruan doa. 

{{barlabel |size=1 |at=0.1 |label=[[Alga berde]]ak|cladogram=
{{clade|style=font-size:90%;line-height:80%;
|label1=[[Viridiplantae]]
|sublabel1= (landare berdeak) 
|1={{cladex
   |1={{cladex|barbegin1=darkgreen
      |1=[[Mesostigmatophyceae]]
      |2={{cladex
         |1=[[Chlorokybophyceae]] |bar1=darkgreen
         |2=''[[Spirotaenia]]'' |bar2=darkgreen
         }}
      }}
  |2={{cladex
     |1=[[Chlorophyta]] inc. Prasinophyceae |bar1=darkgreen
     |label2=[[Streptophyta|Streptobionta]]
     |2={{cladex
        |1=[[Klebsormidiophyceae|Klebsormidiophyta]] |bar1=darkgreen
        |label2=[[Phragmoplastophyta]]
        |2={{cladex
            |1=[[Charophyta]] <small>Rabenhorst 1863 emend. Lewis & McCourt 2004</small>|bar1=darkgreen
            |2={{cladex
               |1=[[Coleochaetophyceae|Coleochaetophyta]] |bar1=darkgreen
               |2={{cladex
                  |1=[[Zygnematophyceae|Zygnematophyta]]|barend1=darkgreen
                  |label2=[[Embryophyta|Embryophyta]]
                  |sublabel2= (lehorreko landareak) 
                  |2={{cladex
                     |1=[[Marchantiophyta]] (hepatikak)
                     |label2=[[Stomatophyta]]
                     |2={{cladex
                        |1=[[goroldio|Bryophyta]] (benetako goroldioak)
                        |2={{cladex
                           |1=[[Anthocerotophyta]]
                           |label2=[[Polysporangiophyta]]
                           |2={{cladex
                              |1=†[[Horneophytopsida|Horneophyta]]
                              |2={{cladex
                                 |1=†[[Aglaophyton|Aglaophyta]]
                                 |2=[[Tracheophyta]] (landare baskularrak)
                                 }}
                              }}
                           }}
                        }}
                     }}
                  }}
               }}
            }}
         }}
      }}
   }}
}}
}}

=== Filogenia genetikoa ===
2019an, 1.153 landare-espezieren genometan eta transkripzioetan oinarritutako filogenia proposatu zen<ref>{{Erreferentzia|izena=James H.|abizena=Leebens-Mack|izenburua=One thousand plant transcriptomes and the phylogenomics of green plants|orrialdeak=679–685|hizkuntza=en|abizena2=Barker|abizena3=Carpenter|abizena4=Deyholos|abizena5=Gitzendanner|abizena6=Graham|abizena7=Grosse|abizena8=Li|abizena9=Melkonian|izena2=Michael S.|izena3=Eric J.|izena4=Michael K.|izena5=Matthew A.|izena6=Sean W.|izena7=Ivo|izena8=Zheng|izena9=Michael|data=2019-10|url=https://www.nature.com/articles/s41586-019-1693-2|aldizkaria=Nature|alea=7780|zenbakia=574|issn=1476-4687|pmid=31645766|pmc=PMC6872490|doi=10.1038/s41586-019-1693-2|sartze-data=2023-06-05}}</ref>. [[Mesostigmatophyceae]] eta [[Chlorokybophyceae]] genometan oinarritutako filogenietan oinarritzen dira alga-taldeak, eta harrezkero sekuentziatu egin dira. "Alga klorofitoak" eta "alga estreptofitoak" parafiletikotzat (zuhaitz filogenetikoaren diagramaren ondoko barra bertikalak) hartzen dira azterketa honetan, lurreko landareak talde horietan sortu baitziren<ref>{{Erreferentzia|izena=Zhe|abizena=Liang|izenburua=Mesostigma viride Genome and Transcriptome Provide Insights into the Origin and Evolution of Streptophyta|orrialdeak=1901850|hizkuntza=en|abizena2=Geng|abizena3=Ji|abizena4=Du|abizena5=Wong|abizena6=Zhang|abizena7=Zhang|abizena8=Zhang|abizena9=Riaz|izena2=Yuke|izena3=Changmian|izena4=Hai|izena5=Chui Eng|izena6=Qian|izena7=Ye|izena8=Pingxian|izena9=Adeel|data=2020-01|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/advs.201901850|aldizkaria=Advanced Science|alea=1|zenbakia=7|issn=2198-3844|pmid=31921561|pmc=PMC6947507|doi=10.1002/advs.201901850|sartze-data=2023-06-05}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Sibo|abizena=Wang|izenburua=Genomes of early-diverging streptophyte algae shed light on plant terrestrialization|orrialdeak=95–106|hizkuntza=en|abizena2=Li|abizena3=Li|abizena4=Sahu|abizena5=Wang|abizena6=Xu|abizena7=Xian|abizena8=Song|abizena9=Liang|izena2=Linzhou|izena3=Haoyuan|izena4=Sunil Kumar|izena5=Hongli|izena6=Yan|izena7=Wenfei|izena8=Bo|izena9=Hongping|data=2020-02|url=https://www.nature.com/articles/s41477-019-0560-3|aldizkaria=Nature Plants|alea=2|zenbakia=6|issn=2055-0278|pmid=31844283|pmc=PMC7027972|doi=10.1038/s41477-019-0560-3|sartze-data=2023-06-05}}</ref>. Puttickek eta bestek babesten dute Bryophytaren sailkapena. 2018, baita orduz geroztik sekuentziatu diren beste landare talde batzuen genomak dituzten filogeniak ere<ref>{{Erreferentzia|izena=Jian|abizena=Zhang|izenburua=The hornwort genome and early land plant evolution|orrialdeak=107–118|hizkuntza=en|abizena2=Fu|abizena3=Li|abizena4=Zhao|abizena5=Liu|abizena6=Li|abizena7=Zwaenepoel|abizena8=Ma|abizena9=Goffinet|izena2=Xin-Xing|izena3=Rui-Qi|izena4=Xiang|izena5=Yang|izena6=Ming-He|izena7=Arthur|izena8=Hong|izena9=Bernard|data=2020-02|url=https://www.nature.com/articles/s41477-019-0588-4|aldizkaria=Nature Plants|alea=2|zenbakia=6|issn=2055-0278|pmid=32042158|pmc=PMC7027989|doi=10.1038/s41477-019-0588-4|sartze-data=2023-06-05}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Fay-Wei|abizena=Li|izenburua=Anthoceros genomes illuminate the origin of land plants and the unique biology of hornworts|orrialdeak=259–272|hizkuntza=en|abizena2=Nishiyama|abizena3=Waller|abizena4=Frangedakis|abizena5=Keller|abizena6=Li|abizena7=Fernandez-Pozo|abizena8=Barker|abizena9=Bennett|izena2=Tomoaki|izena3=Manuel|izena4=Eftychios|izena5=Jean|izena6=Zheng|izena7=Noe|izena8=Michael S.|izena9=Tom|data=2020-03|url=https://www.nature.com/articles/s41477-020-0618-2|aldizkaria=Nature Plants|alea=3|zenbakia=6|issn=2055-0278|pmid=32170292|pmc=PMC8075897|doi=10.1038/s41477-020-0618-2|sartze-data=2023-06-05}}</ref>.

{{clade|style=font-size:90%;line-height:80%;
|grouplabel1={{clade labels |label1="alga klorofitoak"<!--not a clade, paraphyletic-->|top1=15%
                            |label2="alga estreptofitoak"<!--not a clade, paraphyletic-->|top2=40%}}
|label1=[[Archaeplastida]]
|1={{clade
  |1=[[Alga gorri|Rhodophyta]] [[Fitxategi:Chondrus crispus - Köhler–s Medizinal-Pflanzen-034 (single).jpg|50px]]
  |2={{clade
    |1=[[Glaucophyta|Glaucophyta]] [[Fitxategi:Glaucocystis nostochinearum.jpg|50px]]
    |label2=[[Viridiplantae]]
    |sublabel2= (landare berdeak) 
    |2={{clade
      |1=[[Chlorophyta]] [[Fitxategi:Volvox sp.png|50px]] |bar1=darkgreen 
      |2={{clade
        |1=[[Prasinococcaceae|Prasinococcales]]  |bar1=darkgreen
        |2=&nbsp; |state2=none |style2=font-size:50%;line-height:50%; <!-- spacer -->
        |3={{clade
          |1= {{clade
            |1=[[Mesostigmatophyceae]]|bar1=blue
            |2={{clade
              |1=[[Chlorokybophyceae]]|bar1=blue
              |2=''[[Spirotaenia]]'' [[Fitxategi:Spirotaenia condensata.jpg|30px]] |bar2=blue
               }}
             }} 
          |2={{clade
            |1=[[Klebsormidiophyceae|Klebsormidiales]] [[Fitxategi:Klebsormidium bilatum Belgium (14759117646).jpg|50px]] |bar1=blue
            |2={{clade
              |1=''[[Chara (alga)|Chara]]'' [[Fitxategi:CharaGlobularis.jpg|40px]] |bar1=blue
              |2={{clade
                |1=[[Coleochaetophyceae|Coleochaetales]]|bar1=blue
                |2={{clade
                  |1=[[Zygnematophyceae]] [[Fitxategi:The freshwater alga Spirogyra.jpg|50px]] |bar1=blue
                  |label2=[[Embryophyta]]
                  |sublabel2= (lehorreko landareak) 
                  |2={{clade
                    |1={{clade
                      |label1=[[Bryophyta]]
                      |1={{clade
                        |1=[[Anthocerotophyta]] [[Fitxategi:Phaeoceros laevis 48205337 (white background).jpg|40px]]
                        |2={{clade
                          |1=[[Marchantiophyta]] [[Fitxategi:Conocephalum conicum (e, 144739-474742) 1022.jpg|50px]]
                          |2=[[Goroldio]]ak [[Fitxategi:WWB-0265-127-Polytrichum formosum.png|20px]]
                        }}
                      }}
                    }}
                    |2={{clade
                      |1=[[Lycophyta]] [[Fitxategi:Lycopodium clavatum - Köhler–s Medizinal-Pflanzen-219 (extracted).jpg|50px]]
                      |2={{clade
                        |1=[[Iratze]]ak [[Fitxategi:California Arena Point fern.jpg|50px]]
                        |label2=[[Spermatophyta]]
                        |sublabel2= (hazidun landareak) 
                        |2={{clade
                          |1=[[Gymnosperma]] [[Fitxategi:PIH 1830 Scots Pine (Pinus sylvestris) graft clone collection in Röykkä Finland.jpg|40px]]
                          |2=[[Angiosperma]] [[Fitxategi:160 Ranunculus repens.jpg|50px]]
                          }}
                        }}
                      }}
                    }}
                  }}
                }}
              }}
            }}
          }}
        }}
      }}
    }}
  }}
}}



== Fisiologia ==
{{sakontzeko|Landare-fisiologia}}
=== Zelula ===
{{sakontzeko|Landare zelula}}
[[Fitxategi:Plant cell structure-eu.svg|thumb|Landare baten zelularen diagrama.]]
[[Landare zelula|Landare zelulek]] beste [[zelula]] [[eukariota|eukariotoek]] ez dituzten ezaugarri bereizgarri batzuk dituzte (adibidez, [[Animalia|animalienak]]). Urez betetako erdiko [[bakuola]] handia, [[kloroplasto]]ak eta [[zelula-pareta]] sendo eta malgua da, [[zelula-mintz]]etik kanpo dagoena. [[Kloroplasto]]ak zelula ez-[[Fotosintesi|fotosintetiko]] baten eta [[zianobakterio]] fotosintetiko baten arteko [[sinbiosi]]an sortzen dira. Zelula-paretak, batez ere [[zelulosa]]z osatua denak, landare-zelulak urez puzteko aukera ematen du, lehertu gabe. Bakuolaren bidez, zelula tamainaz alda daiteke, eta [[zitoplasma]]-kantitatea ez da aldatzen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Plant Cells, Chloroplasts, Cell Walls {{!}} Learn Science at Scitable|hizkuntza=en|url=https://www.nature.com/scitable/topicpage/plant-cells-chloroplasts-and-cell-walls-14053956/|aldizkaria=www.nature.com|sartze-data=2023-06-05}}</ref>.

=== Egitura ===
[[Fitxategi:Landare angiospermoaren oinarrizko atalak.jpg|thumb|Landare [[angiospermo]] baten oinarrizko atalak.]]
Landare gehienak zelulanitzak dira. Animalietan bezala, landare-zelulak hainbat zelula-motatan bereizten eta garatzen dira. Hala, [[Ehun (biologia)|ehunak]] sortzen dira, hala nola, [[hosto]]en eta [[zurtoin]]en zainetan espezializatutako [[xilema]] eta [[floema]] duten [[ehun baskular]]rak, eta funtzio fisiologiko desberdinak dituzten organoak, hala nola ura eta mineralak xurgatzeko [[sustrai]]ak, ura eta molekula sintetizatuak mantendu eta garraiatzeko zurtoinak, fotosintesirako [[hosto]]ak eta ugalketarako [[lore]]ak.

=== Hazkundea eta sendaketa ===
Landareen hazkundean, elikagai gehiago jasotzen dira airetik [[lurzoru]]tik baino. Landareek fotosintesia egiten dute euren hazkunde eta mantenurako. Prozesu honetan, landareek eguzki-argia erabiltzen dute [[karbono]] dioxidoa [[azukre]] bihurtzeko. Landareak ura bereganatzen du lurzorutik prozesua aurrera eramateko. Lurzorutik ere [[nitrogeno]]a, [[fosforo]]a eta bestelako elikagai garrantzitsuak eskuratzen dituzte.<ref name="ZT"/>

Hazkundea inguruneko faktoreek eta genetikoek mugatzen dute<ref>{{Erreferentzia|izena=Regina S.|abizena=Baucom|izenburua=Plant–environment interactions from the lens of plant stress, reproduction, and mutualisms|orrialdeak=175–178|hizkuntza=en|abizena2=Heath|abizena3=Chambers|izena2=Katy D.|izena3=Sally M.|data=2020-02|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/ajb2.1437|aldizkaria=American Journal of Botany|alea=2|zenbakia=107|issn=0002-9122|pmid=32060910|pmc=PMC7186814|doi=10.1002/ajb2.1437|sartze-data=2023-06-05}}</ref>. Hazkundearen arabera, landare belarkarak hiru taldetan sailkatzen dira: batetik, urterokoak, urte bakar batean bizi eta ugaltzen direnak; bestetik, bienalak, bi urtez bizi direnak, eta bigarrenean ugaltzen ohi dira; eta, azkenik, bizikorrak, hainbat urtez hazten direnak, eta heldu ondoren ere ugaltzen direnak. Zurezko landareen artean, hiru talde bereiz daitezke: [[hostogalkor]]rak edo kaduzifolioak (adibidez, [[pago]]a, [[haritz]]a, [[lizar]]ra), [[martzeszente]]ak (adibidez, [[erkametz]]a) eta [[hostoiraunkor]]rak (adibidez, [[Arte (zuhaitza)|artea]], [[pinu]]a).<ref name="ZT"/>

[[Izozte (medikuntza)|Izozteek]] eta [[deshidratazio]]ak landareak kaltetu edo hil ditzakete. Landare batzuek [[izoztearen kontrako proteina]]k, [[talka termikoko proteina]]k eta azukreak dituzte beren [[zitoplasma]]n<ref>{{Erreferentzia|url=https://academic.oup.com/pcp/article/61/1/3/5593656|aldizkaria=academic.oup.com|pmid=31626277|pmc=PMC6977023|doi=10.1093/pcp/pcz196|sartze-data=2023-06-05}}</ref>, estresa horiek jasan ahal izateko. Landareak DNA kaltetzen duten tentsio fisiko eta biotikoen eraginpean daude etengabe. Landareak gai dira kalte horietako asko jasan eta konpontzeko<ref>{{Erreferentzia|izena=Teresa|abizena=Roldán-Arjona|izenburua=Repair and tolerance of oxidative DNA damage in plants|orrialdeak=169–179|hizkuntza=en|abizena2=Ariza|izena2=Rafael R.|data=2009-03-01|url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1383574208001154|aldizkaria=Mutation Research/Reviews in Mutation Research|alea=2|zenbakia=681|issn=1383-5742|doi=10.1016/j.mrrev.2008.07.003|sartze-data=2023-06-05}}</ref>.

=== Fotosintesia ===
[[Fitxategi:Leaf_1_web.jpg|thumb|ezkerrera|Hostoa izaten da landare baten [[fotosintesi]]rako gune nagusia.]]
Landareek [[fotosintesi]]a egiten dute, [[argi]]tik lortutako energiaren bidez elikadura-[[molekula]]k sortuz. Landareek argi-energia hartzeko duten mekanismo nagusia landare-zelulek beren [[kloroplasto]]etan duten [[pigmentu]] berdea da, [[klorofila]]. Fotosintesiaren ekuazio sinplea hau da<ref>{{Erreferentzia|izenburua=What Is the Photosynthesis Equation?|hizkuntza=en|url=https://sciencing.com/photosynthesis-equation-6962557.html|aldizkaria=Sciencing|sartze-data=2023-06-05}}</ref>:

<chem>6CO2{} + 6H2O{} ->[\text{argia}] C6H12O6{} + 6O2{}</chem>

Horrek esan nahi du [[oxigeno]]a askatzen dutela atmosferara, [[karbono dioxido]]a hartuz. Landare berdeek munduko oxigeno molekularraren zati handi bat ematen dute, alga fotosintetikoen eta [[zianobakterio]]en ekarpenekin batera<ref>{{Erreferentzia|izena=Christopher T.|abizena=Reinhard|izenburua=Earth’s oxygen cycle and the evolution of animal life|orrialdeak=8933–8938|hizkuntza=en|abizena2=Planavsky|abizena3=Olson|abizena4=Lyons|abizena5=Erwin|izena2=Noah J.|izena3=Stephanie L.|izena4=Timothy W.|izena5=Douglas H.|data=2016-08-09|url=https://pnas.org/doi/full/10.1073/pnas.1521544113|aldizkaria=Proceedings of the National Academy of Sciences|alea=32|zenbakia=113|issn=0027-8424|pmid=27457943|pmc=PMC4987840|doi=10.1073/pnas.1521544113|sartze-data=2023-06-05}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Christopher B.|abizena=Field|izenburua=Primary Production of the Biosphere: Integrating Terrestrial and Oceanic Components|orrialdeak=237–240|hizkuntza=en|abizena2=Behrenfeld|abizena3=Randerson|abizena4=Falkowski|izena2=Michael J.|izena3=James T.|izena4=Paul|data=1998-07-10|url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.281.5374.237|aldizkaria=Science|alea=5374|zenbakia=281|issn=0036-8075|doi=10.1126/science.281.5374.237|sartze-data=2023-06-05}}</ref>. Behar dituzten gainontzeko elementuak lurretik hartzen dituzte, [[sustrai]]en bidez.

=== Arnasketa ===
Landareek ere [[arnasketa|arnasa hartzen]] dute. [[Hosto]]ek aireko oxigenoa hartu, karbono dioxidora eraldatu, eta karbono dioxidoa kanporatzen dute. Beraz, arnasketa-prozesuko gas-sarrera eta -irteera elikadura-prozesukoaren alderantzizkoa da. Izan ere, fotosintesian karbono dioxidoa sartzen da hostoen estometatik, eta oxigenoa kanporatzen da. Arnasketa- eta elikadura-prozesuak aldi berean gertatzen dira egunez, baina gauez, argirik ez denez, arnasketa soilik burutzen dute. Egunez, landareek arnasa hartu, eta fotosintesia egiten dute. Beraz, airetik karbono dioxidoa eta oxigenoa hartzen dituzte, eta, gero, biak botatzen dituzte. Gauez, berriz, landareek ez dute fotosintesirik egiten, baina arnasa hartzen jarraitzen dute. Hortaz, gauez oxigenoa hartzen dute, eta karbono dioxidoa kanporatzen dute.<ref name="ZT"/>

[[Zerrenda:Ohiko uste-okerrak|Ohiko uste oker]] baten arabera, landareek gauez egiten duten arnasketaren ondorioz, landareekin lo egitea kaltegarria da, are pozoitsua. Landareek gauez [[oxigeno]]a hartu eta [[karbono dioxido]]an bilakatzen badute ere, animaliek edo beste pertsona batek askoz kantitate handiagoan egiten dute eta, beraz, landare bat gelan izatea ez da arriskutsua<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Is it true that you shouldn’t keep plants in the bedroom?|hizkuntza=en|url=https://www.sciencefocus.com/science/is-it-true-that-you-shouldnt-keep-plants-in-the-bedroom/|aldizkaria=BBC Science Focus Magazine|sartze-data=2023-06-05}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Is It Bad To Sleep With Plants In Your Room? (Experts Weigh In)|hizkuntza=en-US|data=2021-10-16|url=https://gardeningmentor.com/is-it-bad-to-sleep-with-plants-in-your-room/|aldizkaria=Gardening Mentor|sartze-data=2023-06-05}}</ref>.

=== Ugalketa ===
{{sakontzeko|Landareen ugalketa}}
[[Lineo]]k XIV. mendean landareen sailkapen-sistema sexuala proposatu zuenean, bi talde bereizi zituen: [[kriptogamo]]ak (ugaltze-organoak “ezkutuan” dituztenak, begi-bistaz ezin ikus daitekeena) eta [[fanerogamo]]ak (ugaltze-organoak ikusgai dituztenak). Bestetik, gimnospermoak eta [[angiospermoak]] ere bereizi dira: lehenek, hazi-hasikinak “biluzik” garatzen dituzte, hots, euren garapen osoan kanpo-ingurunearekin kontaktuan mantentzen dituzte; bigarrenek, ordea, ginezeoaren obarioan ([[obulutegi]]an) babesturik garatzen dituzte. Aipatu ditugun taldekatzeek ez dute oinarri [[Filogenetika|filogenetiko]]-[[Taxonomia|taxonomikorik]], sailkapen “funtzionalak” direla esan dezakegu.<ref name="ZT" />

==== Ugalketa asexuala ====
[[Fitxategi:RowOfPlants.JPG|thumb|''[[Ficinia spiralis]]'' landarea asexualki ugaltzen da, kume berriak ilaran sortuz.]]
Sortu zen lehenengo ugalketa-mota izan zen, eta sinpleena da. [[Mitosi]]aren bidez, aleen kopurua emendatzen da zelularen nukleoak fase-aldaketarik jasan gabe ([[kromosoma]]-kopuru bera mantentzen du prozesu osoan). Ugalketa-mota honetatik [[gene]]tikoki berdinak diren aleak sortzen dira, [[Birkonbinazio genetiko|birkonbinaziorik]] ez baita gertatzen. Batzuetan, zelula begetatiboen ugalketaren bidez eta, beste batzuetan, lan horretarako bereizi diren zelulen bidez gertatzen da [[ugalketa asexual]]a. [[Zatiketa zelular]]ra, [[gemazio]]a, [[fragmentazio]]a, [[propagulazio]]a eta [[Espora|esporen]] bidezko ugalketa dira mekanismorik aipagarrienak.<ref name="ZT" />

==== Ugalketa sexuala ====
[[Fitxategi:Mature flower diagram-eu.png|thumb|[[Lore]]ak dira [[landare loredun]]en [[ugal-aparatu]]ak.]]
Baterakorrak eta [[haploide]]ak diren bi egitura ([[gameto]]ak) batzen dira ([[ernalketa]] bidez), eta [[egitura diploide]]a («2n») sortzen dute ([[zigoto]]a). Nukleo-emaileari «ar» deritzo, eta nukleo hartzaileari, «eme». Ugalketa-zikloetan kromosomen murrizketa-prozesurik gertatuko ez balitz, belaunaldiz belaunaldi bikoiztu egingo litzateke kromosoma-edukia, eta fisikoki bizitza ezinezkoa izango litzateke. [[Meiosi]]aren bidez, ondare kromosomikoa «2n» izatetik «n» izatera pasatzen da. Meiosiaren ondorengo zelula berriak informazio genetiko desberdinez hornituta daude, birkonbinazio genetikoari esker, eta horrek [[eboluzio]]natzeko aukera handitzen du. [[Gameto]]en ekoizle diren ugaltze-egiturak gametozisteak dira [[onddo]] eta [[Alga|algen]] kasuan, eta pareta sinplez inguratuta daude. Geruza antzuaz babestuta daudenean, ordea, gametangio (anteridio arra eta arkegonio emea) deritze, eta horiek [[enbriofito]]ek garatzen dituzte. Enbriofitoen bizi-zikloan, bi belaunaldi ageri dira — [[esporofito]]a (gorputz [[diploide]]a) eta [[gametofito]]a (gorputz [[haploide]]a), eta euren arteko txandaketa beha daiteke: briofitoen kasuan, gametofitoa da belaunaldi nagusia; kormofitoetan, aitzitik, esporofitoa.<ref name="ZT" />

=== Gaixotasunekiko erantzuna ===
Landareek [[gaixotasun]]ekiko duten erresistentziak [[patogeno]]etatik babesten ditu bi modutan: aldez aurretik prestatutako egitura eta [[substantzia kimiko]]en bidez eta [[infekzio]]ak eragindako [[sistema immunitario]]aren erantzunen bidez<ref>{{Erreferentzia|izena=Peter N.|abizena=Dodds|izenburua=Plant immunity: towards an integrated view of plant–pathogen interactions|orrialdeak=539–548|hizkuntza=en|abizena2=Rathjen|izena2=John P.|data=2010-08|url=https://www.nature.com/articles/nrg2812|aldizkaria=Nature Reviews Genetics|alea=8|zenbakia=11|issn=1471-0064|doi=10.1038/nrg2812|sartze-data=2023-06-05}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Jonathan D. G.|abizena=Jones|izenburua=The plant immune system|orrialdeak=323–329|hizkuntza=en|abizena2=Dangl|izena2=Jeffery L.|data=2006-11|url=https://www.nature.com/articles/nature05286|aldizkaria=Nature|alea=7117|zenbakia=444|issn=1476-4687|doi=10.1038/nature05286|sartze-data=2023-06-05}}</ref>. Gaixotasunekiko erresistentzia, berriz, [[patogeno]]aren hazkundea murriztea da, bai landarearen gainean, bai barruan (eta, beraz, gaixotasunaren murrizketa); gaixotasunekiko tolerantzia terminoak, berriz, patogeno-maila handiak gorabehera gaixotasunagatik kalte gutxi eragiten duten landareak deskribatzen ditu. Gaixotasunaren emaitza patogenoaren, landarearen eta ingurumen-baldintzen elkarreragin hirukoitzak zehazten du (gaixotasunaren triangelu gisa ezagutzen den elkarreragina).

Defentsaren osagai aktibatzaileak zelulatik zelulara eta sistematikoki mugi daitezke landarearen [[sistema baskular]]rean zehar. Hala ere, landareek ez dute [[zelula immunitario]] zirkulatzailerik, eta, beraz, zelula mota gehienek [[mikrobio]]en aurkako defentsa-multzo zabala dute. Zenbait [[espezimen]] konparatzen direnean, gaixotasunekiko erresistentzian alde kualitatibo nabariak hauteman daitezke (horri esker, "erresistente" edo "sentikor" gisa sailka daitezke, zepa patogeno berak antzeko inokulazio-mailetan infektatu ondoren, antzeko inguruneetan). Hala ere, ohikoena da zepen edo landare-[[genotipo]]en arteko gaixotasunekiko erresistentziaren alde kuantitatiboen mailaketa ikustea. Landareek sistematikoki egiten diete aurre zenbait patogenori, baina beste batzuei ere bai; erresistentzia espezie jakin batzuena edo patogeno-anduiena izaten da.

=== Genoma ===
Landareek organismo guztien artean [[genoma]]rik handienetako batzuk dituzte<ref>{{Erreferentzia|izena=Todd P.|abizena=Michael|izenburua=The First 50 Plant Genomes|hizkuntza=en|abizena2=Jackson|izena2=Scott|data=2013-07|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.3835/plantgenome2013.03.0001in|aldizkaria=The Plant Genome|alea=2|zenbakia=6|issn=1940-3372|doi=10.3835/plantgenome2013.03.0001in|sartze-data=2023-06-05}}</ref>. Landare-genomarik handiena gariarena da (''[[Triticum aestivum]]''), 94.000 [[gene]] kodifikatzen dituena<ref>{{Erreferentzia|izena=Rachel|abizena=Brenchley|izenburua=Analysis of the bread wheat genome using whole-genome shotgun sequencing|orrialdeak=705–710|hizkuntza=en|abizena2=Spannagl|abizena3=Pfeifer|abizena4=Barker|abizena5=D’Amore|abizena6=Allen|abizena7=McKenzie|abizena8=Kramer|abizena9=Kerhornou|izena2=Manuel|izena3=Matthias|izena4=Gary L. A.|izena5=Rosalinda|izena6=Alexandra M.|izena7=Neil|izena8=Melissa|izena9=Arnaud|data=2012-11|url=https://www.nature.com/articles/nature11650|aldizkaria=Nature|alea=7426|zenbakia=491|issn=1476-4687|pmid=23192148|pmc=PMC3510651|doi=10.1038/nature11650|sartze-data=2023-06-05}}</ref>, hau da, giza genoma baino ia 5 aldiz gehiago. Sekuentziatutako lehen landare-genoma ''[[Arabidopsis thaliana]]'' izan zen, 25.500 gene inguru kodetzen dituena<ref>{{Erreferentzia|abizena=The Arabidopsis Genome Initiative|izenburua=Analysis of the genome sequence of the flowering plant Arabidopsis thaliana|orrialdeak=796–815|hizkuntza=en|data=2000-12|url=https://www.nature.com/articles/35048692|aldizkaria=Nature|alea=6814|zenbakia=408|issn=1476-4687|doi=10.1038/35048692|sartze-data=2023-06-05}}</ref>. [[DNA]] sekuentziari dagokionez, argitaratutako genomarik txikiena ''[[Utricularia gibba]]''rena da, 82 Mb-koa (28.500 gene kodetzen dituen arren)<ref>{{Erreferentzia|izena=Enrique|abizena=Ibarra-Laclette|izenburua=Architecture and evolution of a minute plant genome|orrialdeak=94–98|hizkuntza=en|abizena2=Lyons|abizena3=Hernández-Guzmán|abizena4=Pérez-Torres|abizena5=Carretero-Paulet|abizena6=Chang|abizena7=Lan|abizena8=Welch|abizena9=Juárez|izena2=Eric|izena3=Gustavo|izena4=Claudia Anahí|izena5=Lorenzo|izena6=Tien-Hao|izena7=Tianying|izena8=Andreanna J.|izena9=María Jazmín Abraham|data=2013-06|url=https://www.nature.com/articles/nature12132|aldizkaria=Nature|alea=7452|zenbakia=498|issn=1476-4687|pmid=23665961|pmc=PMC4972453|doi=10.1038/nature12132|sartze-data=2023-06-05}}</ref>, eta handiena, ''[[Picea abies]]''ena, 19,6 Gb okupatzen dituena (28.300 gene inguru)<ref>{{Erreferentzia|izena=Björn|abizena=Nystedt|izenburua=The Norway spruce genome sequence and conifer genome evolution|orrialdeak=579–584|hizkuntza=en|abizena2=Street|abizena3=Wetterbom|abizena4=Zuccolo|abizena5=Lin|abizena6=Scofield|abizena7=Vezzi|abizena8=Delhomme|abizena9=Giacomello|izena2=Nathaniel R.|izena3=Anna|izena4=Andrea|izena5=Yao-Cheng|izena6=Douglas G.|izena7=Francesco|izena8=Nicolas|izena9=Stefania|data=2013-05|url=https://www.nature.com/articles/nature12211|aldizkaria=Nature|alea=7451|zenbakia=497|issn=1476-4687|doi=10.1038/nature12211|sartze-data=2023-06-05}}</ref>.

== Ekologia ==
=== Banaketa ===
[[Fitxategi:Vegetation.png|thumb|350px|Munduko landareen banaketa [[bioma]]k erabilita. Hemen izendatzen direnak honako hauek dira: [[tundra]], [[taiga]], [[hostozabalen baso misto epel]]a, [[estepa]] epela, [[baso euritsu subtropikal]]a, [[baso mediterraneo]]a, [[baso montzoniko]]a, [[basamortu]] idorra, [[sastrakadi xerofilo]]a, [[estepa lehor]]ra, basamortu erdi-lehorra, belardi-[[sabana]], sabana arboladuna, [[baso lehor]]ra, [[baso tropikal]]a, [[tundra alpino]]a eta baso [[montano]]a. Grisez, landarerik ez duten eskualdeak, batez ere [[izotz]]ez estalita egoteagatik.]]
Ia mundu osoan daude landareak. [[Ekoeskualde]] ugaritan bana daitezkeen hainbat [[bioma]]tan bizi diren arren<ref>{{Erreferentzia|url=https://academic.oup.com/crawlprevention/governor?content=%2fbioscience%2farticle%2f51%2f11%2f933-938%2f227116|aldizkaria=academic.oup.com|doi=10.1641/0006-3568(2001)051[0933:teotwa]2.0.co;2|sartze-data=2023-06-06}}</ref>, [[flora antartiko]]aren landare erresistenteak (algak, goroldioak, hepatikoak, likenak eta soilik bi landare loredun) bakarrik egokitu dira kontinente austral horretako baldintza nagusietara<ref>{{Erreferentzia|izena=Ernst-Detlef|abizena=Schulze|izenburua=Spatial Distribution of Plants and Plant Communities|argitaletxea=Springer|orrialdeak=657–688|hizkuntza=en|abizena2=Beck|abizena3=Buchmann|abizena4=Clemens|abizena5=Müller-Hohenstein|abizena6=Scherer-Lorenzen|izena2=Erwin|izena3=Nina|izena4=Stephan|izena5=Klaus|izena6=Michael|data=2019|url=https://doi.org/10.1007/978-3-662-56233-8_18|aldizkaria=Plant Ecology|editore-abizena=Schulze|editore-izena=Ernst-Detlef|isbn=978-3-662-56233-8|doi=10.1007/978-3-662-56233-8_18|sartze-data=2023-06-06}}</ref>.

Landareak, sarritan, habitaten osagai fisiko eta estruktural nagusia dira. Lurreko bioma askok landare motaren izena dute, landareak baitira bioma horietan nagusi diren organismoak, hala nola [[larre]]ak, [[sabana]] eta [[oihan tropikal]]a<ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Five Major Types of Biomes|hizkuntza=en|url=https://education.nationalgeographic.org/resource/five-major-types-biomes|aldizkaria=education.nationalgeographic.org|sartze-data=2023-06-06}}</ref>.

=== Ekoizle primarioak ===
Lurreko landareek eta algek egindako fotosintesia da energia eta materia organikoaren azken iturria ia ekosistema guztietan. Fotosintesia zianobakterioek egin zuten lehenik, eta, gero, eukarioto fotosintetikoek, eta erabat aldatu zen [[Oxigenazio Handia|Lur primitiboaren atmosfera anoxikoaren]] osaera; horren ondorioz, orain %&nbsp;21 [[oxigeno]]a da. Animaliak eta gainerako organismo gehienak [[aerobiko]]ak dira eta oxigenoaren mende daude; ez daudenak, berriz, [[ingurune anaerobiko]] nahiko arraroetan daude. Lurreko ekosistema gehienen ekoizle nagusiak dira landareak, eta ekosistema horien [[elikadura-kate]]aren oinarria dira. Landareek munduko biomasaren %&nbsp;80 inguru osatzen dute, 450 bat gigatonelada [[karbono]]rekin<ref>{{Erreferentzia|izena=Yinon M.|abizena=Bar-On|izenburua=The biomass distribution on Earth|orrialdeak=6506–6511|hizkuntza=en|abizena2=Phillips|abizena3=Milo|izena2=Rob|izena3=Ron|data=2018-06-19|url=https://pnas.org/doi/full/10.1073/pnas.1711842115|aldizkaria=Proceedings of the National Academy of Sciences|alea=25|zenbakia=115|issn=0027-8424|pmid=29784790|pmc=PMC6016768|doi=10.1073/pnas.1711842115|sartze-data=2023-06-06}}</ref>.

=== Harreman ekologikoak ===
[[Fitxategi:Polinizatzaileak.webm|thumb|{{Ikusgela}}Animalia polinizatzaileak arriskuan daude? Eta horrela bada, zergatik?]]
Animalia askok [[eboluzio]]natu dute landareekin; landare loredunek [[polinizazio sindrome]]ak garatu dituzte, ugalketa errazten duten lore-ezaugarrien multzoak. Askok, [[Entomofilia|intsektuak]] eta [[Ornitofilia|hegaztiak tartean]], [[polinizatzaile]]ak dira, loreak bisitatzen dituzte eta, nahi gabe, polena transferitzen dute elikagai baten truke, polena edo [[nektar]]ra gisa<ref>{{Erreferentzia|izena=Klaus|abizena=Lunau|izenburua=Adaptive radiation and coevolution — pollination biology case studies|orrialdeak=207–224|hizkuntza=en|data=2004-09-02|url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1439609204000388|aldizkaria=Organisms Diversity & Evolution|alea=3|zenbakia=4|issn=1439-6092|doi=10.1016/j.ode.2004.02.002|sartze-data=2023-06-06}}</ref>.

Animalia askok horretarako egokitutako [[Sakabanatze biologiko|haziak sakabanatzen]] dituzte. Hainbat sakabanatze-mekanismo garatu dira. Fruitu batzuek animalientzat erakargarriak diren kanpoko geruza elikagarriak eskaintzen dituzte; haziak, berriz, animaliaren hestetik igarotzean bizirik irauteko egokituta daude; beste batzuek, berriz, ugaztun baten [[ile]]ari atxikitzeko aukera ematen dieten kakoak dituzte<ref>{{Erreferentzia|url=https://academic.oup.com/book/9311/chapter/156059930|aldizkaria=academic.oup.com|doi=10.1093/acprof:osobl/9780199563609.003.0003|sartze-data=2023-06-06}}</ref>. [[Mirmekofita]]k [[inurri]]ekin batera eboluzionatu duten landareak dira. Landareak etxe bat eta batzuetan janaria ematen die inurriei. Horren truke, inurriek belarjaleen eta, batzuetan, landare lehiakideen aurka landarea defendatzen dute. Inurrien hondakinak [[ongarri]] organikoak dira<ref>{{Erreferentzia|izena=Martin R.|abizena=Speight|izenburua=Ecology of insects: concepts and applications|argitaletxea=Wiley-Blackwell|abizena2=Hunter|abizena3=Watt|izena2=Mark D.|izena3=Allan D.|data=2008|edizioa=2nd ed|isbn=978-1-4051-3114-8|sartze-data=2023-06-06}}</ref>.

Landare-espezie gehienek [[mikorriza]] izeneko [[sinbiosi]] [[Mutualismo (biologia)|mutualista]] batean dituzte onddoak beren sustrai-sistemekin lotuta. Onddoek ura eta lurzoruko elikagai mineralak lortzen laguntzen diete landareei, eta landareak, berriz, fotosintesian egindako [[karbohidrato]]ak ematen dizkie onddoei<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Mycorrhizas|data=2018-04-27|url=https://web.archive.org/web/20180427082137/http://archive.bio.ed.ac.uk/jdeacon/microbes/mycorrh.htm|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2023-06-06}}</ref>. Landare batzuek [[onddo endofito]]ak dituzte, belarjaleetatik babesteko, toxinak sortuz. ''[[Festuca arundinacea]]'' landarearen ''[[Neotyphodium coenophialuminio]]'' endofitoa izurri bat da AEBetako abeltzaintza-industriarentzat<ref>{{Erreferentzia|izena=Philip C.|abizena=Lyons|izenburua=Occurrence of Peptide and Clavine Ergot Alkaloids in Tall Fescue Grass|orrialdeak=487–489|hizkuntza=en|abizena2=Plattner|abizena3=Bacon|izena2=Ronald D.|izena3=Charles W.|data=1986-04-25|url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.3008328|aldizkaria=Science|alea=4749|zenbakia=232|issn=0036-8075|doi=10.1126/science.3008328|sartze-data=2023-06-06}}</ref>.

Lekale askok [[Nitrogenoaren finkapena|nitrogenoa finkatzen]] duten ''[[Rhizobium]]'' [[bakterio]]ak dituzte sustraietako noduluetan. Bakterio horiek airearen nitrogenoa finkatzen dute landareak erabil dezan<ref>{{Erreferentzia|izena=Ann|abizena=Fullick|izenburua=Feeding Relationships|argitaletxea=Heinemann-Raintree Library|hizkuntza=en|data=2006|url=https://books.google.com/books?id=o5j1ys2uLQYC&pg=PA48|isbn=978-1-4034-7521-3|sartze-data=2023-06-06}}</ref>; landareek, ordea, azukreak ematen dizkiete bakterioei. Horrela finkatutako nitrogenoa beste landare batzuentzat erabil daiteke, eta garrantzitsua da nekazaritzan; adibidez, nekazariek lekadunen moduko [[Labore-txandaketa|laboreak txandakatu]] ditzakete, eta, ondoren, zereala (garia, adibidez), ongarri nitrogenatuen ekarpen txikia duten labore komertzialak lortzeko<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Nature|hizkuntza=en|data=2023-06-05|url=https://www.nature.com/nature|aldizkaria=Nature|sartze-data=2023-06-06}}</ref>.

Landareen %1 [[parasito]]ak dira. Adibidez, [[mihura]] erdi-parasitoa da, ostalariaren elikagai batzuk hartzera mugatzen dena, baina hosto fotosintetikoak izaten jarraitzen duena, edo ''[[Orobanche]]'' edo ''[[Lathraea]]'', erabat parasitoak, beste landare batzuen sustraiekin lotuz hartzen baitituzte mantenugai guztiak, eta, beraz, ez dute klorofilarik. Parasito osoak oso kaltegarriak izan daitezke landare-ostalarientzat<ref>{{Erreferentzia|izena=Anna|abizena=Kokla|izenburua=Developing a thief: Haustoria formation in parasitic plants|orrialdeak=53–59|hizkuntza=en|abizena2=Melnyk|izena2=Charles W.|data=2018-10-01|url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0012160617305407|aldizkaria=Developmental Biology|alea=1|zenbakia=442|issn=0012-1606|doi=10.1016/j.ydbio.2018.06.013|sartze-data=2023-06-06}}</ref>.

Beste landare batzuen gainean hazten diren landareak, normalean zuhaitzak, parasitoak baino, [[epifita]]k dira. Horiek hainbat zuhaitz-ekosistema izan ditzakete. Batzuek zeharka kalte egin diezaiokete landare ostalariari, adibidez, argia eteten badute. [[Hemiepifita]]k, [[pikuondo itogarri]]a bezala, epifito gisa hasten dira, baina, azkenean, erroak botatzen dituzte eta ostalaria menderatu eta hiltzen dute. [[Orkidea]], [[bromelia]], iratze eta goroldio asko epifita gisa hazten dira. Epifitoen artean, bromeliek ura metatzen dute hostoen galtzarbeetan; urez betetako barrunbe horiek uretako sare trofiko konplexuei euts diezaiekete<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Bromeliad Biota - Phytotelmata|data=2009-08-20|url=https://web.archive.org/web/20090820084326/https://entomology.ifas.ufl.edu/frank/bromeliadbiota/bromfit.htm|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2023-06-06}}</ref>.

630 [[Landare intsektujale|landare-espezie haragijale]] dira, hala nola Venus harrapakariak (''[[Dionaea muscipula]]'') eta ''[[Drosera]]'' generoa. Animalia txikiak harrapatu eta digeritzen dituzte elikagai mineralak lortzeko, batez ere nitrogenoa eta [[fosforo]]a<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Carnivorous plants: physiology, ecology, and evolution|argitaletxea=Oxford University Press|data=2019|editore-abizena=Ellison|editore-izena=Aaron M.|isbn=978-0-19-883372-7|sartze-data=2023-06-06}}</ref>.

<gallery class="center" mode="packed" heights="150px">
File:Honey_Bee_gathering_pollen_image_by_Dr._Raju_Kasambe_DSCN4801_(13)_(cropped).jpg|Erle bat polena biltzen, hanken artean duen [[korbikula]]n. 
File:Purple-throated_carib_hummingbird_feeding_(cropped).jpg|[[Kolibri]] bat lore bat bisitatzen [[nektar]]ra hartzeko.
File:Epizoochory_-_dog_with_hooked_Geum_fruits_in_his_fur_(detail).jpg|Hazien [[sakabanatze biologiko]]a animalien aldetik. ''[[Geum urbanum]]'' fruituak txakur baten larrura lotuak.
File:Robinia_pseudoacacia_root_nodules.JPG|[[Lekale]]etako [[sustrai-nodulu]]ek ''[[Rhizobium]]'' sinbiotikoak dituzte, nitrogenoa finkatzen duten bakterioak.
File:Drosera_capensis_bend.JPG|[[Drosera]] landare baten hostoetako ile itsaskorrak, intsektu bat irenstea baimentzen diotenak.
</gallery>

=== Lehia ===
Baliabide partekatuekiko [[Lehia (biologia)|lehiak]] landare baten hazkundea murrizten du<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Competition in Plant Communities|hizkuntza=en|url=https://www.oxfordbibliographies.com/display/document/obo-9780199830060/obo-9780199830060-0009.xml|aldizkaria=obo|doi=10.1093/obo/9780199830060-0009|sartze-data=2023-06-06}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Arnaud|abizena=Pocheville|izenburua=The Ecological Niche: History and Recent Controversies|argitaletxea=Springer Netherlands|orrialdeak=547–586|hizkuntza=en|data=2015|url=https://doi.org/10.1007/978-94-017-9014-7_26|aldizkaria=Handbook of Evolutionary Thinking in the Sciences|editore-abizena=Heams|editore-izena=Thomas|isbn=978-94-017-9014-7|doi=10.1007/978-94-017-9014-7_26|sartze-data=2023-06-06}}</ref>. Baliabide partekatuak eguzki-argia, ura eta mantenugaiak dira. Argia baliabide kritikoa da, beharrezkoa baita fotosintesirako. Landareek beren hostoak erabiltzen dituzte eguzki-argiaren beste landare batzuei itzala emateko eta azkar hazteko, beren esposizioa ahalik eta handiena izan dadin. Ura ere funtsezkoa da fotosintesirako; sustraiak lehian dabiltza lurzorutik ahalik eta ur gehien hartzeko<ref>{{Erreferentzia|izena=Brenda B.|abizena=Casper|izenburua=Plant Competition Underground|orrialdeak=545–570|hizkuntza=en|abizena2=Jackson|izena2=Robert B.|data=1997-11|url=https://www.annualreviews.org/doi/10.1146/annurev.ecolsys.28.1.545|aldizkaria=Annual Review of Ecology and Systematics|alea=1|zenbakia=28|issn=0066-4162|doi=10.1146/annurev.ecolsys.28.1.545|sartze-data=2023-06-06}}</ref>. Landare batzuek sustrai sakonak dituzte, eta lur azpian sakonera handian pilatutako ura aurkitzeko gai dira. Beste batzuek, berriz, sustrai ez hain sakonak dituzte, eta azken euri-ura biltzeko distantzia luzeagoak egiteko gai dira. [[Oligoelementu|Mineralak]] garrantzitsuak dira landareak hazi eta garatzeko<ref>{{Erreferentzia|izena=Joseph M.|abizena=Craine|izenburua=Mechanisms of plant competition for nutrients, water and light|orrialdeak=833–840|hizkuntza=en|abizena2=Dybzinski|izena2=Ray|data=2013-08|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/1365-2435.12081|aldizkaria=Functional Ecology|alea=4|zenbakia=27|editore-abizena=Robinson|editore-izena=David|doi=10.1111/1365-2435.12081|sartze-data=2023-06-06}}</ref>. Nitrogenoa, fosforoa eta potasioa dira landareek gehien lehiatzen dituzten elikagaiak<ref>{{Erreferentzia|izena=Beáta|abizena=Oborny|izenburua=THE EFFECT OF CLONAL INTEGRATION ON PLANT COMPETITION FOR MOSAIC HABITAT SPACE|orrialdeak=3291–3304|hizkuntza=en|abizena2=Kun|abizena3=Czárán|abizena4=Bokros|izena2=Ádám|izena3=Tamás|izena4=Szilárd|data=2000-12|url=http://doi.wiley.com/10.1890/0012-9658(2000)081[3291:TEOCIO]2.0.CO;2|aldizkaria=Ecology|alea=12|zenbakia=81|issn=0012-9658|doi=10.1890/0012-9658(2000)081[3291:TEOCIO]2.0.CO;2|sartze-data=2023-06-06}}</ref>.

== Ikerketaren historia ==
{{sakontzeko|Botanika}}
[[Fitxategi:Neuchâtel_Herbarium_-_Athyrium_filix-femina_-_NEU000003080.tif|thumb|''[[Athyrium filix-femina]]'' iratzearen ale bat, [[Neuchâtelgo herbarioa]]n gordeta. Herbarioetako ikerketa funtsezkoa izan da landareen ezagutzan.]]
[[Botanika]] historiaurrean sortu zen, inguruko belarren azterketa gisa. Lehen gizakiek landare jangarriak, pozoitsuak eta, agian, sendagarriak identifikatzeko ahalegina egin zuten, eta, ondorioz, giza ikerketaren lehenengo erronketako bat bihurtu zen<ref>{{Erreferentzia|izena=Judith|abizena=Sumner|izenburua=The natural history of medicinal plants|argitaletxea=Timber Press|data=2001|edizioa=Repr|isbn=978-0-88192-483-1|sartze-data=2023-06-06}}</ref>. [[Erdi Aro]]ko [[lorategi medizinal]]ek, askotan [[monasterio]]etara itsatsita zeudenek, [[sendabelar]]rak zituzten. Unibertsitateetako lehen [[lorategi botaniko]]en aitzindariak izan ziren, 1540ko hamarkadatik aurrera sortuak. Lehenetako bat [[Paduako lorategi botanikoa]] izan zen. Lorategi horiek landareen azterketa akademikoa erraztu zuten<ref>{{Erreferentzia|izena=Arthur W.|abizena=Hill|izenburua=The history and functions of botanic gardens|data=1915|url=https://catalog.hathitrust.org/Record/100420406|sartze-data=2023-06-06|serie=Annals of the Missouri Botanical Garden ;v.2}}</ref>. Bere bildumak katalogatu eta deskribatzeko ahaleginak taxonomia begetalaren hasiera izan ziren, eta 1753an [[Lineo]]k nomenklatura-sistema binomialera eraman zuten; gaur egun ere erabiltzen da espezie biologiko guztiak izendatzeko.

XIX. eta XX. mendeetan landareak aztertzeko teknika berriak garatu ziren, hala nola [[mikroskopia optiko]]ko metodoak eta [[zelula bizien irudigintza]], [[mikroskopia elektroniko]]a, [[Ploidia|kromosoma kopuruaren]] analisia, [[Fitokimiko|landare-kimika]] eta entzimen eta beste proteina batzuen egitura eta funtzioa. XX. mendeko azken bi hamarkadetan, [[analisi genetiko molekular]]reko teknikak ustiatu zituzten botanikoek, [[genomika]] eta [[proteomika]] eta [[DNA sekuentzia]]k barne, landareak zehaztasun handiagoz sailkatzeko<ref>{{Erreferentzia|izena=Marc|abizena=Ereshefsky|izenburua=The Evolution of the Linnaean Hierarchy|orrialdeak=493–519|hizkuntza=en|data=1997-10-01|url=https://doi.org/10.1023/A:1006556627052|aldizkaria=Biology and Philosophy|alea=4|zenbakia=12|issn=1572-8404|doi=10.1023/A:1006556627052|sartze-data=2023-06-06}}</ref>.

Botanika modernoa diziplina anitzeko gai zabala da, zientziaren eta teknologiaren gainerako arlo gehienen ekarpen eta ezagutzekin. Ikerketa-gaien artean daude landareen egitura, hazkuntza eta bereizketa, ugalketa, biokimika eta metabolismo primarioa, produktu kimikoak, garapena, gaixotasunak, eboluzio-harremanak, landare-sistematika eta taxonomia. XXI. mendeko landare-zientziaren gai nagusiak [[genetika molekular]]ra eta [[epigenetika]] dira<ref>{{Erreferentzia|izena=Adrian|abizena=Bird|izenburua=Perceptions of epigenetics|orrialdeak=396–398|hizkuntza=en|data=2007-05-01|url=https://www.nature.com/articles/nature05913|aldizkaria=Nature|alea=7143|zenbakia=447|issn=1476-4687|doi=10.1038/nature05913|sartze-data=2023-06-06}}</ref>, eta horiek landare-zelulak eta -ehunak bereiztean gene-adierazpenaren mekanismoak eta kontrola aztertzen dituzte.

== Landareak eta gizakiak ==
=== Elikagai gisa ===
{{sakontzeko|Nekazaritza}}
[[Fitxategi:Crops_Kansas_AST_20010624.jpg|thumb|Irrigazio zirkularreko nekazaritza-lurrak, satelite batetik ikusita. Gizakiek landareak behar dituzte elikatzeko.]]
Landareen giza laborantza [[nekazaritza]]ren muina da, eta, aldi berean, zeregin garrantzitsua izan du munduko [[zibilizazio]]en historian. Gizakia elikatzeko landareen mende dago, bai zuzenean, bai [[animalien hazkuntza]]ren bidez, zeharka. Nekazaritzan sartzen dira [[labore]]etarako [[agronomia]], [[baratzezaintza]] [[barazki]]etarako eta frutetarako, eta [[basogintza]] zura eskuratzeko<ref>{{Erreferentzia|izena=United States Agricultural Research|abizena=Service|izenburua=Report on the Work and Expenditures of the Agricultural Experiment Stations|argitaletxea=U.S. Government Printing Office|hizkuntza=en|data=1903|url=https://books.google.com/books?id=wiVGAQAAMAAJ&pg=PA429|sartze-data=2023-06-05}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Development of Agriculture|data=2016-04-14|url=https://web.archive.org/web/20160414142437/https://genographic.nationalgeographic.com/development-of-agriculture/|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2023-06-05}}</ref>. 7.000 landare-espezie inguru erabiltzen ditu gizakiak elikatzeko, baina gaur egungo elikagai gehienak 30 espezietakoak baino ez dira. Oinarrizko elikagai nagusiak [[zereal]]ak dira, hala nola [[arroz]]a eta [[gari]]a, sustraiak eta [[tuberkulu]] amilazeoak, hala nola [[juka]] eta [[patata]], eta [[lekale]]ak, hala nola [[ilar]]rak eta [[leka]]k. Landare-[[olio]]ek, hala nola [[oliba-olio]]ak eta [[palma-olio]]ak, [[lipid]]oak ematen dituzte, eta frutek eta barazkiek, berriz, [[bitamina]]k eta mineralak ematen dizkiote [[dieta]]ri<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Food & Drink {{!}} Discover Useful Plants At Kew|data=2014-03-28|url=https://web.archive.org/web/20140328124344/https://www.kew.org/science-conservation/plants-fungi/food-drink|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2023-06-05}}</ref>. Pertsonek landareak nola erabiltzen dituzten aztertzeari botanika ekonomiko edo [[etnobotanika]] deritzo<ref>{{Erreferentzia|izena=S. L.|abizena=Kochhar|izenburua=Economic Botany: A Comprehensive Study|argitaletxea=Cambridge University Press|hizkuntza=en|data=2016-07-01|url=https://books.google.com/books?id=_wS-DAAAQBAJ&pg=PA644|isbn=978-1-316-67539-7|sartze-data=2023-06-05}}</ref>.

=== Sendagaiak eta drogak ===
{{sakontzeko|Sendabelar}}
[[Fitxategi:Folio_Materia_Medica_Dioscurides_Met_13.152.6_(cropped).jpg|thumb|[[Erdi Aro]]ko ilustrazio bat, landareen erabilpena [[sendabelar]] gisa.]]
[[Sendabelar]]rak [[konposatu organiko]]en iturri primarioa dira, bai ondorio sendagarri eta fisiologikoengatik, bai substantzia kimiko organiko askoren sintesi industrialerako<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Chemicals from Plants|data=2017-12-09|url=https://web.archive.org/web/20171209152153/https://www.botanic.cam.ac.uk/Botanic/Trail.aspx?p=27&ix=11|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2023-06-05}}</ref>. Ehunka sendagai landareetatik datoz, bai [[Belar-denda|belar-dendetan]] erabiltzen diren sendagai tradizionaletatik, bai landareetatik purifikatutako substantzia kimikoetatik edo landareetan lehen aldiz identifikatutakoetatik<ref>{{Erreferentzia|izena=Linda C|abizena=Tapsell|izenburua=Health benefits of herbs and spices: the past, the present, the future|hizkuntza=en|abizena2=Hemphill|abizena3=Cobiac|abizena4=Sullivan|abizena5=Fenech|abizena6=Patch|abizena7=Roodenrys|abizena8=Keogh|abizena9=Clifton|izena2=Ian|izena3=Lynne|izena4=David R|izena5=Michael|izena6=Craig S|izena7=Steven|izena8=Jennifer B|izena9=Peter M|data=2006-08|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.5694/j.1326-5377.2006.tb00548.x|aldizkaria=Medical Journal of Australia|alea=S4|zenbakia=185|issn=0025-729X|doi=10.5694/j.1326-5377.2006.tb00548.x|sartze-data=2023-06-05}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=P. K.|abizena=Lai|izenburua=Antimicrobial and Chemopreventive Properties of Herbs and Spices|orrialdeak=1451–1460|hizkuntza=en|abizena2=Roy|izena2=J.|url=https://www.eurekaselect.com/article/7081|aldizkaria=Current Medicinal Chemistry|alea=11|zenbakia=11|doi=10.2174/0929867043365107|sartze-data=2023-06-05}}</ref>. Ezaugarri horiei batzuetan bilaketa etnobotanikoaren bidez lortu dira, eta medikuntza modernoan erabiltzeko sintetizatu dira. Landareetatik eratorritako sendagai modernoen artean, [[aspirina]], [[taxol]]a, [[morfina]], [[kinina]], [[erreserpina]], [[koltxizina]], [[digitalina]] eta [[vinkristina]] daude. Belar-dendetan erabiltzen diren landareen artean, [[ginkgo]]a, [[ekinazea]], [[artemisia]] eta [[santio belar]]ra daude. [[Dioskorides]]en ''[[De Materia Medica]]'' [[farmakopea]], non 600 bat sendabelar deskribatzen baitira, gure garaiko 50. eta 70. urteen artean idatzi zen eta Europan eta Ekialde Hurbilean 1600 ingurura arte erabili zen; farmakopea moderno guztien aitzindaria izan zen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Greek Medicine - Dioscorides|url=https://www.nlm.nih.gov/hmd/greek/greek_dioscorides.html|aldizkaria=www.nlm.nih.gov|sartze-data=2023-06-05}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Kathleen|abizena=Hefferon|izenburua=Let Thy Food Be Thy Medicine: Plants and Modern Medicine|argitaletxea=Oxford University Press|hizkuntza=en|data=2012-08-01|url=https://books.google.com/books?id=iORoAgAAQBAJ&pg=PA46|isbn=978-0-19-987398-2|sartze-data=2023-06-05}}</ref>. Landare batzuk gorputzean duten eraginarengatik hartzen dira, hala nola [[tabako]]a, [[kafe]]a, [[Te (edaria)|tea]] edo [[Kalamu (botanika)|kalamua]].

=== Janariaz besteko produkzioa ===
Industria-labore gisa hazten diren landareak manufaktura-industrian erabiltzen diren produktu-sorta zabalaren iturria dira. Elikagaiak ez diren produktuen artean, [[olio esentzial]]ak, [[tindu]] naturalak, [[pigmentu]]ak, [[argizari]]ak, [[erretxina]]k, [[tanino]]ak, [[alkaloide]]ak, [[anbar]]ra eta [[kortxo]]a daude. Landareen produktuak [[xaboi]]ak, [[xanpu]]ak, [[lurrin]]ak, [[kosmetiko]]ak, [[pintura]], [[berniz]]a, [[trementina]], [[kautxu]]a, [[latex]]a, [[lubrifikatzaile]]ak, [[linolio]]a, [[plastiko]]ak, [[tinta]]k eta [[goma]]k dira. Landare-jatorriko [[erregai berriztagarri]]ak [[egur]]ra, [[zohikatza]] eta beste [[bioerregai]] batzuk dira<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Wayback Machine|data=2017-10-02|url=https://web.archive.org/web/20171002022039/https://www.elsevier.com/journals/industrial-crops-and-products/0926-6690?generatepdf=true|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2023-06-06}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Von Mark V.|abizena=Cruz|izenburua=Industrial Crops: Breeding for BioEnergy and Bioproducts|argitaletxea=Springer|hizkuntza=en|abizena2=Dierig|izena2=David A.|data=2014-11-17|url=https://books.google.com/books?id=iIFxBQAAQBAJ&pg=PR9|isbn=978-1-4939-1447-0|sartze-data=2023-06-06}}</ref>. Erregai fosilak [[ikatz]]a, [[petrolio]]a eta [[gas natural]]a uretako organismoen hondarretatik eratortzen dira, [[fitoplankton]]a barne, eskala geologikoan<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Wayback Machine|data=2015-09-20|url=https://web.archive.org/web/20150920172448/https://www.geochemsoc.org/files/6214/1261/1770/SP-2_271-284_Sato.pdf|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2023-06-06}}</ref>. [[Ikatz-hobi]] asko Lurraren historiako Karbonifero garaikoak dira. Lurreko landareek ere [[III. motako kerogeno]]a osatzen dute, gas naturalaren iturria<ref>{{Erreferentzia|izena=G.|abizena=Miller|izenburua=Environmental Science: Problems, Connections and Solutions|argitaletxea=Cengage Learning|hizkuntza=en|abizena2=Spoolman|izena2=Scott|data=2007-09-28|url=https://books.google.com/books?id=AJ4SnHbb-ZcC&q=fossil+fuels+depleted+much+faster+than+renewal&pg=PA11|isbn=978-0-495-38337-6|sartze-data=2023-06-06}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Satinder|abizena=Ahuja|izenburua=Food, Energy, and Water: The Chemistry Connection|argitaletxea=Elsevier|hizkuntza=en|data=2015-01-25|url=https://books.google.com/books?id=DHKDBAAAQBAJ&q=fossil+fuels+depleted+much+faster+than+renewal&pg=PA278|isbn=978-0-12-800374-9|sartze-data=2023-06-06}}</ref>.

Egiturazko baliabideak eta [[landare-zuntz|landareen zuntzak]] etxebizitzak eraikitzeko eta arropa egiteko erabiltzen dira. [[Zur]]a eraikinak, ontziak eta altzariak egiteko erabiltzen da, baita artikulu txikiagoak egiteko ere, hala nola [[musika-tresna]]k eta kirol-ekipamendua. Zura [[paper]]a eta [[kartoi]]a egiteko xahutzen da<ref>{{Erreferentzia|izena=Herbert|abizena=Holik|izenburua=Handbook of paper and board|argitaletxea=Wiley-VCH|data=2006|isbn=978-3-527-30997-9|sartze-data=2023-06-06}}</ref>. Oihala [[kotoi]]az, [[liho]]z, ''[[Boehmeria nivea]]'' edo zuntz sintetikoz ([[rayon]] eta [[azetato]]a) egiten da, landare-zelulosaren eratorriak. Oihala josteko haria egiteko ere kotoia erabiltzen da kasu askotan<ref>{{Erreferentzia|izenburua=15 Natural fibres - International Year of Natural Fibres 2009|data=2016-07-20|url=https://web.archive.org/web/20160720093749/https://www.naturalfibres2009.org/en/fibres/|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2023-06-06}}</ref>.

=== Landare apaingarriak ===
{{sakontzeko|Landare apaingarri}}
[[Fitxategi:Rose espalier Niedernhall.JPG|thumb|Etxe bat apaintzeko erabilitako [[arrosa (landarea)|arrosadia]].]]
Milaka landare-espezie lantzen dira beren [[edertasun]]agatik eta [[itzal]]a emateko, tenperaturak aldatzeko, haizea gutxitzeko, zarata gutxitzeko, [[intimitate]]a emateko eta lurzoruaren higadura murrizteko. Landareak urtean milaka milioi dolarreko industria turistikoaren oinarria dira, besteak beste, [[lorategi historiko]]ak, [[parke nazional]]ak, [[oihan tropikal]]ak, udazkeneko hosto koloretsuak dituzten basoak edo [[Japonia]]ko [[gereziondo]]en ''[[sakura]]'' jaialdia<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Introduction to Japanese culture|argitaletxea=Tuttle|data=2001|edizioa=1. ed., 4. print|editore-abizena=Sosnoski|editore-izena=Daniel|isbn=978-0-8048-2056-1|sartze-data=2023-06-06}}</ref>. [[Frantzia]]n garrantzi berezia dute ''[[ville fleurie]]'' lehiaketek.

Landareak barnealdean landu daitezke, barneko landareak bezala, edo eraikin espezializatuetan, hala nola [[berotegi]]etan. Hainbat landare moldatzen dira, [[lorezain]]en bidez, berrikuntza gisa saltzeko. Landare bizien edo ebakien konponketan espezializatutako arte-formen artean [[bonsai]]a, [[ikebana]] eta lore ebaki edo lehorren konponketa sartzen dira. Batzuetan, landare apaingarriek historiaren ibilbidea aldatu dute, [[tulipomania]]n bezala<ref>{{Erreferentzia|izena=Tim|abizena=Lambert|izenburua=A History of Gardening|hizkuntza=en-GB|data=2021-03-14|url=https://localhistories.org/a-history-of-gardening/|aldizkaria=Local Histories|sartze-data=2023-06-06}}</ref>.

=== Zientzian ===
{{sakontzeko|Modelo organismoa}}
[[Fitxategi:Barbara_McClintock_(1902-1992)_shown_in_her_laboratory_in_1947.jpg|thumb|[[Barbara McClintock]] bere laborategian, artoaren genetika ikertzen.]]
Oinarrizko ikerketa biologikoak maiz erabili izan ditu landareak [[modelo organismoa|modelo organismo]] gisa. Genetikoki, ilar-landareen hazkuntzari esker, [[Gregor Mendel]]ek [[Herentzia genetiko|herentzia]] arautzen duten oinarrizko legeak ondorioztatu zituen, eta [[arto]]aren kromosomak aztertuta, [[Barbara McClintock]]ek herentziazko ezaugarriekin zuen lotura frogatu ahal izan zuen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=B McClintock bio|data=2011-09-27|url=https://web.archive.org/web/20110927171607/http://library.cshl.edu/archives/archives/bmcbio.htm|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2023-06-06}}</ref>. ''[[Arabidopsis thaliana]]'' landarea organismo eredugarri gisa erabiltzen da laborategietan, geneek landare-egituren hazkundea eta garapena nola kontrolatzen duten ulertzeko<ref>{{Erreferentzia|izenburua=TAIR - About Arabidopsis|url=https://www.arabidopsis.org/portals/education/aboutarabidopsis.jsp|aldizkaria=www.arabidopsis.org|sartze-data=2023-06-06}}</ref>. [[Dendrokronologia|Zuhaitzen eraztunek]] datazio-metodo bat eskaintzen dute [[arkeologia]]n, eta iraganeko klimen erregistro bat<ref>{{Erreferentzia|izenburua=How tree rings tell time and climate history {{!}} NOAA Climate.gov|hizkuntza=en|url=http://www.climate.gov/news-features/blogs/beyond-data/how-tree-rings-tell-time-and-climate-history|aldizkaria=www.climate.gov|sartze-data=2023-06-06}}</ref>. Landare-fosilen edo fosil paleobotanikoen azterketak landareen bilakaerari, berreraikuntza paleogeografikoei eta iraganeko [[klima aldaketa|klima-aldaketei]] buruzko informazioa ematen du. Landare-fosilek arroken adina zehazten ere lagun dezakete<ref>{{Erreferentzia|izena=Christopher J.|abizena=Cleal|izenburua=Introduction to plant fossils|argitaletxea=Cambridge university press|abizena2=Thomas|izena2=Barry A.|data=2019|edizioa=2nd ed|isbn=978-1-108-48344-5|sartze-data=2023-06-06}}</ref>.

Azken urteotan, [[bioerremediazio]]an erabili dira landareak<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Biorremediación: qué es, tipos y ejemplos - Resumen|hizkuntza=es|url=https://www.ecologiaverde.com/biorremediacion-que-es-tipos-y-ejemplos-3566.html|aldizkaria=ecologiaverde.com|sartze-data=2023-06-06}}</ref>, [[fitoerremediazio]] deitzen den teknologia. Erabilgarria da azaleko edo lurpeko uretatik [[metal astun]]ak kentzeko, baita substantzia [[erradioaktibo]]ak ezabatzeko. Errizoiragazpena, fitoegonkortasuna, fitoerauzketa edo fitometaketa, fitoestimulazioa edo fitolurrunketa dira erabilitako tekniketako batzuk.

=== Mitologia, erlijioa eta kulturan ===
[[Fitxategi:Eguzkilorea, Euskal Herria - Basque Country.jpg|thumb|Eguzki-lorea [[Senpere]]ko ate batean.]]
Landareak, zuhaitzak barne, [[mitologia]]n, [[erlijio]]an eta [[literatura]]n maiz agertzen dira<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Plant Myths and Legends|data=2016-08-07|url=https://web.archive.org/web/20160807024903/https://bhort.bh.cornell.edu/conservatory/cpage3.html|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2023-06-06}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=BBC Radio 4 - Radio 4 in Four - Seven of the most sacred plants in the world|hizkuntza=en-GB|url=https://www.bbc.co.uk/programmes/articles/1G40z4B6Ydmh8dSqFQSW1pQ/seven-of-the-most-sacred-plants-in-the-world|aldizkaria=BBC|sartze-data=2023-06-06}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Literary plants|orrialdeak=1–1|hizkuntza=en|data=2015-11-03|url=https://www.nature.com/articles/nplants2015181|aldizkaria=Nature Plants|alea=11|zenbakia=1|issn=2055-0278|doi=10.1038/nplants.2015.181|sartze-data=2023-06-06}}</ref>. Loreak eta [[lore-sorta]]k oroitzapen eta opari gisa erabiltzen dira maiz, baita gertaera bereziak adierazteko ere, hala nola jaiotzak, heriotzak, ezkontzak eta festak. Lore-moldaketak [[Loreen hizkuntza|ezkutuko mezuak]] bidaltzeko erabil daitezke<ref>{{Erreferentzia|izena=Michael|abizena=Fogden|izenburua=The natural history of flowers|argitaletxea=Texas A&M University Press|abizena2=Fogden|izena2=Patricia|data=2018|edizioa=First edition|isbn=978-1-62349-644-9|sartze-data=2023-06-06|serie=Gideon Lincecum Nature and Environment Series}}</ref>. Landareen antza duten diseinu arkitektonikoak [[Antzinako Egipto]]ko zutabeetako kapiteletan ageri dira. Koloma horiek talkatzen ziren Egiptoko [[loto zuri]]aren edo [[papiro]]aren antza hartzeko<ref>{{Erreferentzia|izenburua=The complete temples of ancient Egypt|url=https://archive.org/details/completetempleso00wilk|argitaletxea=Thames & Hudson|data=2000|edizioa=1. publ|editore-abizena=Wilkinson|editore-izena=Richard H.|isbn=978-0-500-05100-9|sartze-data=2023-06-06}}</ref>. Landareen irudiak, eta bereziki loreena, maiz erabiltzen dira pinturan<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Why botanical art is still blooming today|url=https://www.telegraph.co.uk/gardening/plants/9924556/Why-botanical-art-is-still-blooming-today.html|aldizkaria=www.telegraph.co.uk|sartze-data=2023-06-06}}</ref>. [[Euskal Herria]]n landareek zentzu mitikoa ere badute: [[Gernikako Arbola]], adibidez, burujabetzaren ikurra da; ateetan [[eguzkilore|eguzki-lore]] bat jartzea [[euskal mitologia]]rekin lotzen da<ref>{{Erreferentzia|izena=Antxon Aguirre|abizena=Sorondo|izenburua=Heliolatría: culto al sol|hizkuntza=es|data=2013|url=http://www.rsbap.org/index.php/boletin/article/view/282|aldizkaria=Boletín de la Real Sociedad Bascongada de Amigos del País|alea=1-2|zenbakia=69|issn=0211-111X|sartze-data=2023-06-06}}</ref><ref>{{Erreferentzia|abizena=https://maghu-eguzkilore.com/index.php/author/pipas|izenburua=Eguzkilore, “Carlina acanthifolia”|hizkuntza=es|data=2017-07-22|url=https://maghu-eguzkilore.com/index.php/2017/07/22/la-flor-eguzkilore-carlina-acantifolia/|aldizkaria=Maghú Eguzkilore|sartze-data=2023-06-06}}</ref>.

=== Eragin negatiboak ===
[[Belar txar]]rak merkataritzarako edo estetikoki ez-desiragarriak diren landareak dira. Landare hauek ingurune kudeatuetan hazten dira, hala nola nekazaritzan eta lorategietan<ref>{{Erreferentzia|izena=Jack R.|abizena=Harlan|izenburua=Some thoughts about weeds|orrialdeak=16–24|hizkuntza=en|abizena2=de Wet|izena2=J. M. J.|data=1965-01-01|url=https://doi.org/10.1007/BF02971181|aldizkaria=Economic Botany|alea=1|zenbakia=19|issn=1874-9364|doi=10.1007/BF02971181|sartze-data=2023-06-06}}</ref>. Gizakiak landare asko zabaldu ditu bere jatorrizko banaketa-eremutik kanpo; landare horietako batzuk [[Landare inbaditzaile|inbaditzaile]] bihurtu dira, eta bertako ekosistemak kaltetu dituzte, bertako espezieak lekuz aldatu eta, batzuetan, laborantzako belar txarrak bihurtu dira<ref>{{Erreferentzia|izena=Mark A.|abizena=Davis|izenburua=Eight Ways to Be a Colonizer; Two Ways to Be an Invader: A Proposed Nomenclature Scheme for Invasion Ecology|orrialdeak=226–230|abizena2=Thompson|izena2=Ken|data=2000|url=https://www.jstor.org/stable/20168448|aldizkaria=Bulletin of the Ecological Society of America|alea=3|zenbakia=81|issn=0012-9623|sartze-data=2023-06-06}}</ref>.

Haizeak arrastatutako polena sortzen duten landare batzuek, [[gramineo]]ak barne, [[erreakzio alergiko]]ak eragiten dizkiete [[belarraren sukar]]ra duten pertsonei<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Environmental Allergies Cause|data=2015-06-17|url=https://web.archive.org/web/20150617124141/http://www.niaid.nih.gov/topics/environmental-allergies/Pages/cause.aspx|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2023-06-06}}</ref>. Landare askok [[toxina]]k sortzen dituzte belarjaleetatik babesteko. Landare-toxina mota nagusiak [[alkaloide]]ak, [[terpenoide]]ak eta [[fenol]]ak dira<ref>{{Erreferentzia|izenburua=biointro|data=2007-07-03|url=https://web.archive.org/web/20070703145234/http://www2.mcdaniel.edu/Biology/botf99/herbnew/aprodbc.htm|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2023-06-06}}</ref>. Kaltegarria izan daiteke gizakiarentzat eta aziendarentzat irentsiz gero<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Livestock-Poisoning Plants of California|argitaletxea=UCANR Publications|hizkuntza=en|url=https://books.google.com/books?id=gasZYoM22bkC|isbn=978-1-60107-674-8|sartze-data=2023-06-06}}</ref> edo, [[huntz pozoitsu]]aren kasuan bezala, ukituz gero<ref>{{Erreferentzia|izena=Donald G.|abizena=Crosby|izenburua=The Poisoned Weed: Plants Toxic to Skin|argitaletxea=Oxford University Press|hizkuntza=en|data=2004-04-01|url=https://books.google.com/books?id=B9gJCAAAQBAJ|isbn=978-0-19-028870-9|sartze-data=2023-06-06}}</ref>. Landare batzuek ondorio negatiboak dituzte beste batzuen gain, inguruko landareen hazkuntza moztuz, substantzia kimiko [[alopatiko]]ak askatzen baitituzte<ref>{{Erreferentzia|izena=A. M.|abizena=Grodzinskii|izenburua=Allelopathy in the Life of Plants and their Communities|argitaletxea=Scientific Publishers|hizkuntza=en|data=2016-03-01|url=https://books.google.com/books?id=JlA4DwAAQBAJ|isbn=978-93-86102-04-1|sartze-data=2023-06-06}}</ref>.

=== Landare-itsutasuna ===
Landare itsutasunaren kontzeptua James Wandersee eta Elisabeth Schussler botanikari eta hezitzaileek azaleratu zuten 1999an, ''Preventing Plant Blindness'' izeneko argitalpenean<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=Iritzia: Landare itsutasuna -|hizkuntza=eu|url=https://zarauzkohitza.eus/komunitatea/aitzibersarobeegiguren/1659603470359-iritzia-landare-itsutasuna|aldizkaria=Zarauzkohitza.eus|sartze-data=2023-01-31}}</ref>. Beren ikerlanean ikusi zuten [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetako]] gazteek gero eta gutxiago zekitela landaren munduari buruz eta ondorioz gero eta gutxiago hartzen zituztela haintzat<ref name=":1">{{Erreferentzia|izenburua=Zer da landareekiko itsutasuna?|hizkuntza=eu-ES|url=https://www.ehu.eus/eu/-/zer-da-landareekiko-itsutasuna-|aldizkaria=UPV/EHU|sartze-data=2023-01-31}}</ref>. Animalien mundua aldiz gustukoago zuten. Louisvilleko Unibertsitateko (Kentucky, AEB) biologoek ‘sintomen’ taula bat egin zuten, landareekiko itsutasuna detektatzen laguntzeko<ref name=":1" />. 

2016-17 ikasturtean [[Euskal Herria|Euskal Herriko]] 26 ikastetxetan 12-14 urte arteko 1.040 ikasleri galdetegi bat egin zitzaien landareen itsutasuna zenbaterainokoa zen neurtzeko. Naturarekiko duten interesari buruzko hainbat galdera egiteaz gain, 10 animalia eta landare izen jartzeko eskatu zitzaien, euren ezagutza-maila neurtzeko. Ikasleek bataz beste bertako bost espezie aipatzeko gai izan ziren. Landare aipatuena [[sagarrondo]]a izan zen. Horrek ez du ordea zuhaitza ezagutzen dutenik adierazten, fruitua baizik<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Aurrean ditugun arren ez ditugu ikusten|url=https://www.argia.eus/argia-astekaria/2597/aurrean-ditugun-arren-ez-ditugu-ikusten|aldizkaria=Argia|sartze-data=2023-01-31}}</ref>.

== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}

== Ikus, gainera ==
* [[Alga]]
* [[Fotosintesi]]
* [[Zuhaitz]]

== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}

{{Bizidunen erreinuak}}

[[Kategoria:Botanika]]
[[Kategoria:Bizidunen erreinuak]]