Magnesio-en iturria ikusi

{{Elementu kimiko infotaula
| izena = Magnesioa
| ikurra = Mg
| zenbakia = 12
| kolorea = rgb(255, 222, 173)
| ezkerrekoa = [[Sodio]]a
| eskuinekoa = [[Aluminio]]a
| goikoa = [[Berilio|Be]]
| behekoa = [[Kaltzio|Ca]]
| seriea = [[Metal lurralkalino]]ak
| taldea = 2
| periodoa = 3
| orbitala = s
| itxura = zuri zilarkara
| irudia = MagnesiumMetalUSGOV.jpg
| masa atomikoa = 24,3050(6)
| konfigurazioa = [[Neon|Ne]] 3s<sup>2</sup>
| elektroiak = 2, 8, 2
| egoera = [[solido]]
| dentsitatea = 1,738
| urtze-puntua k = 923
| urtze-puntua c = 650
| urtze-puntua f = 1.202
| urtze-entalpia = 8,48
| irakite-puntua k = 1.363
| irakite-puntua c = 1.090
| irakite-puntua f = 1.994
| beroa = 24,869
| 1 = 701
| 10 = 773
| 100 = 861
| 1 k = 971
| 10 k = 1.132
| 100 k = 1.361
| kristala = hexagonala
| oxidazioa = 2, 1 (oxido [[base|basiko]] sendoa)
| elektronegatibitatea = 1,31
| ionizazioa = 1.a: 737,7 [[joule moleko|kJ/mol]]<br />2.a: 1.450,7 [[joule moleko|kJ/mol]]<br />3.a: 7.732,7 [[joule moleko|kJ/mol]]
| batezbestekoa = 150
| kalkulatua = 	145
| kobalentea = 	130
| van der waals = 173
| isotopoak = 
{{!}} <sup>24</sup>Mg
{{!}} %78,99
{{!}} colspan="4" {{!}} Mg egonkorra da 12 [[neutroi]]rekin
{{!}}-
{{!}} <sup>25</sup>Mg
{{!}} %10
{{!}} colspan="4" {{!}} Mg egonkorra da 13 [[neutroi]]rekin
{{!}}-
{{!}} <sup>26</sup>Mg
{{!}} %11,01
{{!}} colspan="4" {{!}} Mg egonkorra da 14 [[neutroi]]rekin
{{!}}-
}}

{{Artikulu ona}}'''Magnesioa''' [[elementu kimiko]] bat da, '''Mg''' [[elementu kimikoen zerrenda ikurraren arabera|ikurra]] eta 12 [[atomo-zenbaki|zenbaki atomikoa]] dituena. [[Lurra|Lurreko]] bederatzigarren elementurik ugariena da masaz. Lurrazalaren %2 inguru magnesioa da, eta uretan disolbaturiko hirugarren elementurik arruntena da. Magnesio-[[ioi]]ak ezinbestekoak dira [[zelula]] bizidun guztientzako, eta giza gorputzean hamaikagarren elementurik arruntena da.

Naturan ez da ageri elementu aske gisa, [[gatz]] eran baizik. [[Aleazio]]etan erabiltzen da, aluminioarekin batera askotan. Magnesio-aluminio aleazioari "magnalio" deritzo.

== Historia ==
Metal honen izena [[greziera]]zko hitz batetik eratorria izan da, zehazki, [[Tesalia]]ko [[Magnesiako Prefektura]] izeneko lurraldea izendatzeko erabiltzen den hitzetik: ''Magnisia''.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=WebElements Periodic Table » Magnesium » historical information|url=https://www.webelements.com/magnesium/history.html|aldizkaria=www.webelements.com|sartze-data=2018-12-22}}</ref> Izen hau [[magnetita]] eta [[manganeso]]arekin lotuta dago, hauek ere inguru hartan dutelako jatorria.

[[1618]]an, [[Ingalaterra]]ko [[Epsom]] herriko baserritar bat bere behiei inguruko putzu bateko ura ematen saiatu zen. Behiek ez zuten hango ura edan nahi, bere zapore garratza zela eta, baina baserritarra ur horrek azaleko zauriak sendatzeko gaitasuna zuela ikusi zuen. Hala, berria zabaldu eta substantziak "Epsomen gatzak" izena hartu zuen. Beranduago, zientziak arazo hartan esku hartu zuenean, ur haiek [[Epsomita|magnesio sulfato hidratatuz]] (MgSO<sub>4</sub>·7 H<sub>2</sub>O) osaturik zeudela jakin zen.<ref>{{Erreferentzia|izena=Steve|abizena=Ainsworth|izenburua=Epsom's deep bath|orrialdeak=269–269|data=2013-06|url=http://dx.doi.org/10.12968/npre.2013.11.6.269|aldizkaria=Nurse Prescribing|alea=6|zenbakia=11|issn=1479-9189|doi=10.12968/npre.2013.11.6.269|sartze-data=2018-12-22}}</ref> [[Joseph Black]] zientzialari ingelesak onartu zuen magnesioa elementu gisa lehen aldiz, [[1755]]ean.

Metala, berez, [[1808]]an ekoiztu zen lehen aldiz, [[Humphry Davy]] zientzialari ingelesari esker. Magnesia (egun [[periklasa]] bezala izendatzen da, hau da, magnesio oxidoa baina mineral egoeran) eta [[Merkurio (elementua)|merkurio]] oxidoa nahastuta zituen konposatu batetik bakantzea lortu zuen, elektrolisia baliatuz.<ref name=":1">{{Erreferentzia|izena=Sir Humphry|abizena=Davy|izenburua=The Collected Works of Sir Humphry Davy ...: Bakerian lectures and miscellaneous papers from 1806 to 1815|argitaletxea=Smith, Elder and Company|hizkuntza=en|data=1840|url=https://books.google.es/books?id=gpwEAAAAYAAJ&pg=102&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false|sartze-data=2018-12-22}}</ref> [[Antoine Bussy]]k [[1831]]ean prestatu zuen lehen aldiz era koherentean.<ref name=":1" />

== Ezaugarri nagusiak ==
Aurrez esan dugun bezala, magnesioaren [[Atomo-zenbaki|zenbaki atomikoa]] hamabi da, hau da, nukleoan hamabi [[protoi]] ditu eta egoera neutroan, beste hainbeste [[elektroi]]. [[Taula periodikoa]]n duen kokapenari dagokionean, [[Metal lurralkalino|lurralkalinoen]] taldean aurki dezakegu, hirugarren periodoan, ezkerrean sodioa eta eskuinean aluminioa dituela. Bere [[konfigurazio elektroniko]]arena neonaren antzekoa da, baina elementu honek baino bi elektroi gehiago dituenez, hirugarren energia mailako [[s orbitala]] betetzen du.

Atomoaren egiturari dagokionean, erradio handi samarra du bere periodoko beste elementuekin alderatuz gero, izan ere, protoi kopuru baxua du nukleoan, beraz, elektroiek ez dute erakarpen indar handirik jasotzen. Honek, geruza altuenetako elektroiak nukleotik urrun mantentzen ditu, bere periodoko beste elementuekin alderatuta. Magnesioaren erradio atomikoa taula periodikoko beste elementuenarekin alderatzen badugu ordea, txikia dela ikusiko dugu, izan ere, protoiek erakarpen indar handirik ez egin arren, [[bario]]a edo [[radio]]arekin alderatuta, magnesioa txikitzat har dezakegu, azken hauek geruza urrunagoak dituztelako. [[Ionizazio-potentzial]]ak ere ez du egiten bereizgarri, lurralkalino guztien antzera, [[ez-metal]]enarekin edo [[gas noble]]enarekin konparatzen badugu, txikia dela irudituko zaigulako. Gogoratu dezagun magnesioa metal bat dela eta [[zortzikotearen legea]] betetzeko, hobe izaten duela elektroiak askatu irabazi baino, beraz, ez du erresistentzia handirik jartzen beste elementu batek elektroiak kendu nahi badizkio. [[Elektronegatibotasun]]ari buruz hitz egiten badugu, berdina esan dezakegu.

[[Aluminio]]aren [[Dentsitate (fisika)|dentsitatearen]] bi heren baino ez dituenez, pisu gutxiko ekintzak burutzean garrantzi handikoa eta oso erabilgarria izan ohi da. Bere ezaugarri kimiko eta metalurgikoei esker, egituraketekin loturarik ez duten beste hainbat aplikazio ere baditu.

Naturan erraz aurki dezakegu, besteak beste, [[dolomita]], [[magnesita]] eta [[Serpentina (minerala)|serpentina]] bezalako [[mineral]] harritsuetan. Horretaz gain, [[itsaso]]ko uretan, lurpeko [[gesal]]etan eta hondo gazietan ere ugaria da. Laburbilduz, lurrazalean dagoen hirugarren egitura-metal ugariena dugu magnesioa, aluminioa eta [[burdina]]ren atzetik.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=Magnesio (Mg) Propiedades químicas y efectos sobre la salud y el medio ambiente|url=https://www.lenntech.es/periodica/elementos/mg.htm|aldizkaria=www.lenntech.es|sartze-data=2018-12-22}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=David|abizena=Segal|izenburua=Materials for the 21st Century|argitaletxea=Oxford University Press|hizkuntza=en|data=2017-05-19|url=https://books.google.es/books?id=9DskDwAAQBAJ&pg=PT256&dq=%C2%A0Magnesium+is+the+third-most-commonly-used+structural+metal,+following+iron+and+aluminium.&redir_esc=y&hl=eu#v=onepage&q=%C2%A0Magnesium%20is%20the%20third-most-commonly-used%20structural%20metal,%20following%20iron%20and%20aluminium.&f=false|isbn=9780192526090|sartze-data=2018-12-22}}</ref> Bere ugaritasun orokorrari dagokionean, unibertsoko bederatzigarren elementurik ugariena da.<ref>{{Erreferentzia|izena=Housecroft, Catherine E.,|abizena=1955-|izenburua=Inorganic chemistry|argitaletxea=Pearson Prentice Hall|data=2008|url=https://www.worldcat.org/oclc/228102552|edizioa=3rd ed|isbn=9780131755536|pmc=228102552|sartze-data=2018-12-22}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Plymouth District Library - FAQ - Most Common Elements in the Universe|data=2006-10-05|url=https://web.archive.org/web/20061005083153/http://plymouthlibrary.org/faqelements.htm|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2018-12-22}}</ref>

Magnesioa kimikoki oso aktiboa den metal bat da, ura irakiten dagoenean bere [[hidrogeno]] atomoak tokialdatzeko gai baita eta bera baliatuz metal asko sortu daitezkeelako, erredukzio termikoaren bidez, haien gatz eta oxidoak oinarritzat hartuz. Metal gehienekin eta ia azido guztiekin konbinatzeko gai da. Bestalde, magnesioak batere edo oso gutxi erreakzionatzen du [[Metal alkalino|alkalinoekin]] eta hainbat [[Kimika organiko|substantzia organikorekin]], hala nola, [[hidrokarburo]], [[aldehido]], [[alkohol]], [[fenol]], [[amina]] eta [[olio]] gehienekin. [[Katalizatzaile]] gisa erabiltzen bada ordea, magnesioak erreakzio organikoak azkartzeko balio du. Magnesioaren [[aleazio]]etan, nagusiki agertzen diren beste elementuak hauek dira: aluminioa, [[manganeso]]a, [[zirkonio]]a, [[zink]]a, lur arraroetako metalak eta [[torio]]a.<ref name=":0" />

Magnesioarekin eginiko konposatuak askotan [[industria]] eta [[nekazaritza]] arloetan erabiltzen dira.<ref name=":0" />

== Erabilerak ==
[[Fitxategi:Metal-fire.ogv|thumb|Magnesioaren errekuntza erakusten duen bideoa. Piroteknian askotan erabiltzen den metala da, argi distiratsu eta sendoa sortzen duelako.]]
Magnesioaren konposatuak, gehienbat bere oxidoa, [[labe]]etan material [[erregogor]] gisan erabiltzen dira, besteak beste, burdina, altzairua, burdinarik gabeko metalak, [[kristal]]ak eta [[zementu]]a eratzeko. Erabilera hau nekazaritzan, industria kimikoetan eta eraikuntzan ematen zaio.

Metalaren erabilera nagusia ordea, aluminioaren aleazioetan osagaitzat baliatzean datza, hala, aluminio-magnesio aleazioak edarien ontziak sortzeko erabiltzen dira. Horretaz gain, aleazio hori eta magnesioaren beste batzuk ibilgailu automobilen osagaietan ([[hagun]]etan eta bestelako makinarian) erabiltzen dira.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Magnesioa automobiletan - Zientzia.eus|url=https://zientzia.eus/artikuluak/magnesioa-automobiletan/|aldizkaria=zientzia.eus|sartze-data=2018-12-22}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Magnesioaren aleazioetan oinarritutako teknologia berriak - Euskadi+innova|hizkuntza=eu|data=2007-07-12|url=https://www.spri.eus/euskadinnova/eu/berrikuntza-teknologikoa/albisteak/magnesioaren-aleazioetan-oinarritutako-teknologia-berriak/6822.aspx|aldizkaria=www.spri.eus|sartze-data=2018-12-22}}</ref> Jarraian dituzue zerrendatuta magnesioari ematen zaizkion beste hainbat erabilpen:

* [[Propultsio|Propultsatzaile]] konbentzionalen gehigarria izaten da.<ref>{{Erreferentzia|izena=Chuanrui|abizena=Chen|izenburua=Magnesium-Based Micromotors: Water-Powered Propulsion, Multifunctionality, and Biomedical and Environmental Applications|orrialdeak=e1704252|abizena2=Karshalev|abizena3=Guan|abizena4=Wang|izena2=Emil|izena3=Jianguo|izena4=Joseph|data=2018-6|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29520991|aldizkaria=Small (Weinheim an Der Bergstrasse, Germany)|alea=23|zenbakia=14|issn=1613-6829|pmid=29520991|doi=10.1002/smll.201704252|sartze-data=2018-12-22}}</ref>
* [[Uranio]]a eta antzeko elementuak, haien gatzak oinarritzat hartuta, eskuratzerakoan substantzia erreduzitzaile gisa erabiltzen da.<ref>{{Erreferentzia|izena=Samuel|abizena=Glasstone|izenburua=Ingeniería de reactores nucleares|argitaletxea=Reverte|hizkuntza=es|abizena2=Sesonske|izena2=Alexander|data=1968|url=https://books.google.es/books?id=oGDe3UtNzgIC&pg=PA509&lpg=PA509&dq=magnesio+uranio&source=bl&ots=-fE_GUCB8P&sig=LCjHJ7VkAWLM1VqGbTuacn6whxM&hl=eu&sa=X&ved=2ahUKEwijsdmfk7PfAhVBgxoKHde2BXsQ6AEwBHoECAUQAQ#v=onepage&q=magnesio%20uranio&f=false|isbn=9788429140354|sartze-data=2018-12-22}}</ref>
* Magnesio hidroxido, kloruro, sulfato eta zitratoak erabilpen ugari dituzten [[medikuntza]]n.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Magnesium (medical use)|hizkuntza=en|data=2018-09-04|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Magnesium_(medical_use)&oldid=857981531|sartze-data=2018-12-22|encyclopedia=Wikipedia}}</ref>
* Magnesio karbonatoaren (MgCO<sub>3</sub>) hautsak [[Atletismo|atletek]], [[Harri-jasotze|harri-jasotzaileek]] eta antzeko kirolariek erabiltzen dituzte, honen bidez, objektuak altxatu nahi dituztenean errazago heltzen dituztelako. [[Eskalada|Eskalatzaileen]] kasuan, hauts hauek ia derrigorrezkoak bihurtzen dira, izan ere, harriei eusterakoan haien eskuetan sortzen den izerdia lehortzeko eta hala, harriari hobeto itsasteko funtsezkoa delako.<ref>{{Erreferentzia|url=http://www.rsc.org/learn-chemistry/content/filerepository/CMP/00/001/020/TeacherResource%20Weightlifting.pdf?v=1356513839795|aldizkaria=www.rsc.org|sartze-data=2018-12-22}}</ref> Normalean, gerritik zintzilik duten poltsan eramaten dituzte hauts hauek.
* Magnesioa [[Kamera|argazki kameren]] [[Flash (argazkilaritza)|flashak]] ekoizteko, [[piroteknia]]n eta bonbetan ere erabiltzen da, bere [[errekuntza]]k sortzen duen argiarengatik.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=El color de los fuegos artificiales, explicado gracias a la química|hizkuntza=es|url=https://www.uv.es/uvweb/master-quimica/es/master-universitario-quimica/color-fuegos-artificiales-explicado-gracias-quimica-1285949129052/GasetaRecerca.html?id=1285960925955&plantilla=MU_Quimica/Page/TPGDetaillNews|aldizkaria=www.uv.es|sartze-data=2018-12-22}}{{Apurtutako esteka|date=iraila 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=What is the benefit of a magnesium alloy camera body?|hizkuntza=en-US|url=https://improvephotography.com/19117/benefit-magnesium-alloy-camera/|aldizkaria=Improve Photography|sartze-data=2018-12-22}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Flash (argazkilaritza)|hizkuntza=eu|data=2016-04-21|url=https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Flash_(argazkilaritza)&oldid=5442579|sartze-data=2018-12-22|encyclopedia=Wikipedia, entziklopedia askea.}}</ref>

=== Medikuntzan dituen erabilerak ===
Lehen aipatu dugun bezala, magnesioa [[medikuntza]]n elementu oso erabilia da, jarraian ikusiko duzuen bezala. Magnesio hidroxidoa Mg(OH)<sub>2</sub> [[antiazido]] edo [[libragarri]] gisa erabili ohi da.<ref>{{Erreferentzia|url=http://pediamecum.es/wp-content/farmacos/Magnesio_hidroxido.pdf|aldizkaria=pediamecum.es|sartze-data=2018-12-23}}</ref> Substantzia hau eskuratzea ez da batere zaila, magnesio oxidoa urarekin nahastuta lortu baitaiteke:

<chem>MgO + H2O -> Mg(OH)2</chem>

Magnesioa [[heste]]etako iragatearekin loturiko [[digestio-aparatu]]ko arazoak tratatzeko erabili daiteke, adibidez, heste narritakorraren sindromea. [[Terma]]k dituzten zenbait etxeek ([[Châtel-Guyon]] herrikoa kasu) aurrez aipatutako arazoak sendatzea helburu duten tratamenduak eskaintzen dituzte, beraien termetako urak magnesioan aberatsak direlako.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=La station|url=https://www.auvergne-thermale.com/fr/stations-thermales-auvergne-chatel-guyon-la-station-thermale.php#.XB-WqVX0nIU|aldizkaria=www.auvergne-thermale.com|sartze-data=2018-12-23}}</ref>

[[Osteoporosi]]a pairatzen duten gaixoentzat magnesioak zein kaltzioak berebiziko garrantzia dute, [[lo]] egitea errazten baitie.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=How Magnesium Can Help You Sleep|hizkuntza=en|data=2017-04-30|url=https://www.healthline.com/nutrition/magnesium-and-sleep|aldizkaria=Healthline|sartze-data=2018-12-23}}</ref> Horretaz gain, [[hipertentsio]]a duten gaixoei magnesio ugari hartzea gomendatzen zaie.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Fat Resistance Diet - by Dr. Leo Galland - Magnesium: The Stress Reliever|data=2007-03-12|url=https://web.archive.org/web/20070312182346/http://www.fatresistancediet.com/leo-galland-md/articles/magnesium:-the-stress-reliever.html|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2018-12-23}}</ref>

[[Betazal]]en funtzionamendua kaltetzen duten zenbait gaixotasun tratatzeko ere erabiltzen da, magnesio kloruro gisa.<ref>{{Erreferentzia|url=http://revmexneuroci.com/wp-content/uploads/2014/05/Nm092-03.pdf|aldizkaria=revmexneuroci.com|sartze-data=2018-12-23}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=El magnesio es vital para la salud|hizkuntza=es-ES|data=2012-06-21|url=https://nutricionfundamental.wordpress.com/2012/06/21/magnesio-vital-salud-mineral-olvidad/|aldizkaria=nutricionfundamental|sartze-data=2018-12-23}}</ref>

[[Giltzurruneko gutxiegitasun|Giltzurrunetako gutxiegitasuna]] duten gaixoei ere ematen zaie magnesioa, betiere mediku baten zaintzapean.<ref>{{Erreferentzia|izena=John|abizena=Cunningham|izenburua=Magnesium in chronic kidney disease Stages 3 and 4 and in dialysis patients|orrialdeak=i39–i51|abizena2=Rodríguez|abizena3=Messa|izena2=Mariano|izena3=Piergiorgio|data=2012-2|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4455820/|aldizkaria=Clinical Kidney Journal|alea=Suppl 1|zenbakia=5|issn=2048-8505|pmid=26069820|pmc=PMC4455820|doi=10.1093/ndtplus/sfr166|sartze-data=2018-12-23}}</ref> Kaltzioz egindako blokeatzaile kardiakoak erabiltzen dituzten pazienteengan ere onurak ekartzen ditu, izan ere, koroko hodi-zabaltzaile efektua hobetzen du.

== Magnesioa biologian ==
{{Sakontzeko|Magnesioa biologian}}
Magnesioak biologian, bai izaki bizidunengan eta baita ingurunearengan, eragin nabarmena du, [[Lurra|Lur]] planetan ugaria izateaz gain, biziarekin lotura estua duelako.

=== Gizakiengan duen eragina ===
[[Fitxategi:FoodSourcesOfMagnesium.jpg|thumb|Magnesio kopuru handia duten elikagaien sorta bat ikusi daiteke irudi honetan.]]
Magnesioa gizakiarentzat funtsezko elementu bat da; gure gorputzeko [[hezur]]retan kopuru adierazgarrian aurki dezakegu eta bere ioiek [[koentzima]] ugariren ekintzetan zein [[Adenosina trifosfato|ATParen]] mendeko erreakzioetan paper garrantzitsua dute. Zehazki, Mg<sup>2+</sup> ioiak [[Azido desoxirribonukleiko|DNA]] eta [[Azido erribonukleiko|RNA]] kate egiturak egonkortzeko betebeharra dauka, hau da, gure izaera zein izatearen oinarri diren [[azido nukleiko]] horiek magnesioari esker daude bere horretan.<ref>{{Erreferentzia|izena=Andrea M. P.|abizena=Romani|izenburua=Magnesium in Health and Disease|argitaletxea=Springer, Dordrecht|orrialdeak=49–79|hizkuntza=en|data=2013|url=https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-94-007-7500-8_3|aldizkaria=Interrelations between Essential Metal Ions and Human Diseases|isbn=9789400774995|doi=10.1007/978-94-007-7500-8_3|sartze-data=2018-12-22|serie=Metal Ions in Life Sciences}}</ref> Beste hainbat eginbehar ere baditu, hala nola, [[neurotransmisore]] eta neuromodulatzaileen eraketan, neuronen birpolarizazioan eta [[muskulu]]-erlaxazioan (bereziki garrantzitsua da bere papera [[bihotz]]ean) parte hartzea. Magnesioak, aldi berean, substantzia lasaitzaile eta suspertzaile gisa jarduten du [[organismo]]an. Gorputzak ordea, magnesio galera handiak baditu, arazo egoeran sartzen da, hau hainbat arrazoirengatik gertatu daiteke. Batzuetan, magnesio galeraren arrazoia zeluletan egon daiteke; hauek beraien barnean duten magnesio kopuruaren zati adierazgarri bat [[odol]]era askatuz gero, [[gernu]]aren bidez organismotik kanporatua izango da, elementu honen gabezia sortuz. [[Estres]] egoera sakonetan ere, gorputzak behar baino magnesio gehiago kanporatzen du. Galera hauek orekatzeko, pisu eta altuera arrunteko pertsona batek egunero 300-350 mg magnesio hartu beharko lituzke.<ref name=":2">{{Erreferentzia|izena=|abizena=Berria.eus|urtea=|izenburua=Hezurrak osasuntsu nola mantendu|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=eu|url=https://www.berria.eus/paperekoa/1515/037/001/2012-06-05/hezurrak_osasuntsu_nola_mantendu.htm|aldizkaria=Berria|sartze-data=2018-12-23}}</ref> Elikagai gehienek elementu hori dutenez, bereziki [[Kakao arbola|kakao]], [[Arbendol|almendra]], [[soja]], [[babarrun]], [[hur]], [[intxaur]] eta antzeko haziek zein [[lekale]]ek, ez da lan zaila kopuru hori barneratzea.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Magnesium in diet: MedlinePlus Medical Encyclopedia|hizkuntza=en|url=https://medlineplus.gov/ency/article/002423.htm|aldizkaria=medlineplus.gov|sartze-data=2018-12-22}}</ref><ref name=":2" />
[[Fitxategi:Magnesium Sparks.jpg|thumb|Magnesioa baliatuz sortu den [[sugar]] bat, ikusten den bezala, argi oso indartsua sortzen du. ]]
Arlo kimikoari dagokionean, magnesio puruaren aurrean egoteagatik organismoak ez du kalte nabarmenik jasaten, horregatik, ez dago substantzia toxikotzat hartuta. Magnesio hautsa arnastuz gero, [[Mukosa|mukosa mintzak]] narritatu ditzake. Hauts hau zuzenean begiratzen badugu, [[begi]]etan kalte mekanikoak gertatu daitezke, partikula txikiak begian geratzearen ondorioz. Hautsak erretzen badaude ordea, betaurreko egokiekin babestuta egon ezean behin behineko itsutasuna eragin dezakete, sortzen duten gar zuri indartsuarengatik. Magnesio puruzko hautsak irensteagatik giza organismoak ez du inolako kalterik jasaten, hala ere, ez da gomendatzen kopuru handiak irenstea.<ref name=":0" />

Magnesioa ez da bere osotasunean ikertu, baina zientzialariek ez dute uste [[minbizi]]aren edota [[mutazio]]en eragilea denik. Hori bai, magnesio oxidozko [[lurrun]]ak sortzen dituzten errekuntza lanetan ([[soldadura]], metalen [[galdaketa]]) denbora gehiegi eta babesik gabe aritzeagatik hurrengo sintomak ager daitezke: [[sukar]]ra, hotzikarak, goragaleak, gorakoak eta giharretako minak. Sintoma hauek, normalean, ekintza burutu eta handik lau eta hamabi ordu artean agertzen dira, bi egun inguru irauten dute. Magnesio oxidozko lurruna magnesioaren [[errekuntza]]ren ondorioz sortzen den produktu bat da.<ref name=":0" />

=== Ingurunearengan duen eragina ===
Gaur egun ez dago informazio handirik magnesio oxidoaren lurrunek ingurunean dituzten eraginen inguruan. Badakigu beste [[ugaztun]] batzuek lurrun hauek arnasten badituzte, gizakiok pairatzen ditugun ondorio berdinak jasan ditzaketela.

Zerotik hirura bitarteko espektro batean, magnesio oxidozko lurrunek 0,8ko balioa edukiko lukete, ingurunearentzako arriskuari dagokionean. Hiru puntuko balioak ingurunean kalte larriak eragin ditzakeela esan nahi du eta zero balioak, ez duela inolako kalterik eragiten. Eskala hau egiterako orduan kontuan hartu diren baldintzen artean ditugu substantziaren toxikotasuna, ingurunean era aktiboan mantentzeko duen ahalmena eta izaki bizidunen organismoetan metatzeko gaitasuna.

Beraz, magnesio hautsak ez dira, ustez, kaltegarriak ingurunearentzat. Magnesio oxidoak uretan duen toxikotasuna zenbaki zehatz baten bidez adierazi daiteke: 1000 ppm.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Water resources data for Texas, water year 1974; Part 2, Water quality records|data=1975|url=http://dx.doi.org/10.3133/wdrtx742|sartze-data=2018-12-22}}</ref>

== Ugaritasuna ==
[[Fitxategi:Magnesium-products.jpg|thumb|251.989x251.989px|Irudian magnesioa duten zenbait tresna ageri dira. Gizakiak askotan baliatu izan du magnesioa, elementu ugaria delako.]]
Magnesioa Lurraren gainazaleko zazpigarren elementurik ugariena da, baina ez da modu askean ageri. Hirurogei mineral baino gehiagoren osagaia da, hauetatik, industriaren arloan, garrantzitsuenak hurrengoak dira: dolomia, [[dolomita]], [[magnesita]], [[bruzita]] eta [[karnalita]]. [[Eguzki-sistema]]ko bederatzigarren elementurik ugariena ere bada, milioi bat masa zatitik 513 elementu honenak izaten baitira, gutxi gorabehera.<ref>{{Erreferentzia|izena=David|abizena=Arnett|izenburua=Supernovae and Nucleosynthesis: An Investigation of the History of Matter, from the Big Bang to the Present|argitaletxea=Princeton University Press|hizkuntza=en|abizena2=Arnett|izena2=William David|data=1996-03-24|url=https://books.google.es/books?id=PXGWGnPPo0gC&printsec=frontcove&redir_esc=y&hl=eu|isbn=9780691011479|sartze-data=2018-12-22}}</ref> Magnesio-24 [[isotopo]]a ugariena den arren, eguzki-sistemako elementurik ohikoenen artean hamabigarren postuan dugu magnesio-26 isotopoa. Datu zehatzetara jotzen badugu, lurrazaleko materialen kilo bat hartuz gero, orokorrean, 2.33×10<sup>4</sup> miligramo magnesio eskuratu beharko genituzke eta itsasoko urari dagokionean, litroko 1.29×10<sup>3</sup> miligramo magnesio, gutxi gorabehera.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=It's Elemental - The Element Magnesium|url=https://education.jlab.org/itselemental/ele012.html|aldizkaria=education.jlab.org|sartze-data=2018-12-22}}</ref>

[[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetan]] magnesio kloruroaren elektrolisi bidez eskuratu ohi da metal baliotsu hau. Metodo hau ez da berria, izan ere, [[Robert Wilhelm Bunsen|Robert Bunsenek]] itsasoko uretatik eta gesaletatik jada bakantzen zuen magnesioa. Erabilera atalean aipatu berri dugun bezala, gizakiak askotan erabili izan du magnesioa (ikus irudia), planetako edozein lekutan kopuru handian aurki daitekeelako.

== Isotopoak ==
Naturan, magnesioaren hiru isotopo egonkor daude: magnesio-26, magnesio-24 eta magnesio-25. Magnesio-26 isotopoa [[Datazio absolutu|datazio]] erradiometrikoan erabiltzen da, Al-26 isotopoa bezala, zeinak senitartekoak diren. [[Meteorito]] batzuen CAI-etan ([[kaltzio]] eta aluminioan aberatsak diren inklusioak), eguzki-sistemako gorputzik zaharrenetan, aurreikusten zena baino kopuru handiagoan azaltzen da Mg-26 isotopoa, ziurrenik, Al-26 isotopoaren gainbeheraren ondorioz.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Isotopes of magnesium|hizkuntza=en|data=2018-10-26|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Isotopes_of_magnesium&oldid=865902173|sartze-data=2018-12-22|encyclopedia=Wikipedia}}</ref> Gorputz bitxi hauek eguzki-sistemako gainerako objektuetatik banandu ziren planeten sorkuntzaren aroan, horregatik, gainerako objektu handiek ez bezala, ez dituzte [[Geologia|prozesu geologikorik]] jasan (prozesu geologikoetan egitura zaharrenak deuseztatu egiten dira) eta beraz, [[Eguzki sistemaren sorrera eta garapena|eguzki-sistemaren adina]] eta historiaren inguruko datuak gordetzen dituzte.

Gizakiak, beste hainbat elementurekin lortu duen bezala, magnesioaren hainbat isotopo ezegonkor sortzea lortu du. Jarraian dagoen taulan gehien irauten duten bost isotopoak zerrendatu dira, beraien ezaugarriekin batera. Gainerako isotopo guztiek minutu bat baino gutxiago irauten dute.
{| class="wikitable"
|+Magnesioaren isotoporik iraunkorrenak<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Magnesio|url=http://www.educaplus.org/sp2002/7isotopos/mg7.html|aldizkaria=www.educaplus.org|sartze-data=2018-12-22}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Nudat 2|url=https://www.nndc.bnl.gov/nudat2/|aldizkaria=www.nndc.bnl.gov|sartze-data=2018-12-22}}</ref>
!ZA
!Izena
![[Spin]]a
!Ugaritasuna (%)
![[Masa atomiko]]a ([[Masa atomikoaren unitate|uma]])
!Iraunkortasuna
|-
|12
|Magnesio-24
|0
|78,7
|23,985
|style="background:#7FFF00; color:black"|Iraunkorra
|-
|12
|Magnesio-25
|5/2
|10,13
|24,9858
|style="background:#7FFF00; color:black"|Iraunkorra
|-
|12
|Magnesio-26
|0
|11,17
|25,9826
|style="background:#7FFF00; color:black"|Iraunkorra
|-
|12
|Magnesio-27
|1/2
|0,00
|27
|style="background:#708090; color:black"|9,45 minutu
|-
|12
|Magnesio-28
|0
|0,00
|28
|style="background:#708090; color:black"|21 ordu
|}

== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda|30em}}

== Ikus, gainera ==

* [[Magnesioa biologian]]
* [[Kimika]] eta [[Kimikaren historia|haren historia]]
* [[Taula periodikoa]]
* [[Metal lurralkalino]]ak
* [[Metal]]a

== Kanpo estekak ==
* [http://www.periodicvideos.com/videos/012.htm Magnesioari buruzko bideoa.] (''Ingelesez'')
* [https://academic.oup.com/ckj/issue/5/Suppl_1 Magnesioa gaitzat duen testu sorta.] (''Ingelesez'')
{{autoritate kontrola}}

[[Kategoria:Elementu kimikoak]]
[[Kategoria:Artikulu onak]]