Neptuno-en iturria ikusi

{{Wikipedia1000}}
{{HezkuntzaPrograma|Kultura zientifikoa}}
{{Artikulu nabarmendua}}

{{Infobox planet
| name = Neptuno
| symbol = [[Fitxategi:Neptune symbol (bold).svg|24px|alt=♆|Neptunoren ikur astronomikoa.]]
| image = [[Fitxategi:Neptune Voyager2 color calibrated.png|frameless|upright=1.5|Neptune from Voyager 2.]]
| caption = Neptuno, ''[[Voyager 2]]'' ontzitik.
| discovery = yes
| discoverer =
  {{plainlist |
* [[Urbain Le Verrier]]
* [[Johann Gottfried Galle|Johann Galle]]
 }}
| discovered = 1846-09-23<ref>{{Erreferentzia|izena=Calvin J.|abizena=Hamilton|izenburua=Neptune|url=http://solarviews.com/eng/neptune.htm|aldizkaria=solarviews.com|sartze-data=2018-10-05}}</ref>
| bgcolour= #D3D3D3
| orbit_ref =<ref>{{Erreferentzia|izena=Alan|abizena=Chamberlin|izenburua=HORIZONS System|url=http://ssd.jpl.nasa.gov/horizons.cgi?find_body=1&body_group=mb&sstr=8|aldizkaria=ssd.jpl.nasa.gov|sartze-data=2018-10-05}}</ref><ref group=oh name=barycentre>Elementu orbitalek Neptunoren barizentroari eta Eguzki Sistemaren barizentroari egiten diete erreferentzia. J2000 [[Garai (astronomia)|garai]] zehatzeko balioak dira. Barizentroak erabiltzearen arrazoia, planetaren erdigunearen ordez, honakoa da: ez dute aldaketa nabarmenik jasaten egunez egun ilargien mugimenduagatik.</ref>
| epoch = [[J2000]]
| aphelion = {{val|4537580900|u=km}} <br> {{val|30.331855|u=UA}}
| perihelion = {{val|4459504400|u=km}} <br> {{val|29.809946|u=UA}}
| semimajor = {{val|4498542600|u=km}} <br> {{val|30.070900|u=UA}}
| eccentricity = {{val|0.00867797}}
| period = {{val|60190.03|u=egun}}<ref name="overview">{{Erreferentzia|izenburua=Neptune|url=https://solarsystem.nasa.gov/planets/neptune/overview/|aldizkaria=Solar System Exploration: NASA Science|sartze-data=2018-10-05}}</ref> <br> 164.8&nbsp;[[juliotar urte (astronomia)|urte]] <br> {{val|89666|u=Neptunoko [[eguzki denbora|eguzki-egun]]}}<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Rotation Period and Day Length|hizkuntza=en-US|url=http://cseligman.com/text/sky/rotationvsday.htm|aldizkaria=cseligman.com|sartze-data=2018-10-05}}</ref>
| synodic_period = 367.49&nbsp;egun<ref name="fact">{{Erreferentzia|izenburua=Neptune Fact Sheet|hizkuntza=en|url=http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/neptunefact.html|aldizkaria=nssdc.gsfc.nasa.gov|sartze-data=2018-10-05}}</ref>
| avg_speed = 5.43&nbsp;km/s<ref name="fact"/>
| inclination = {{val|1.767975|u=°}} [[Ekliptika]]ra <br> 6.43° [[Eguzkia]]ren ekuatorera <br> 0.72° [[plano inbariante]]ra<ref>{{Erreferentzia|izenburua="The MeanPlane (Invariable plane) of the Solar System passing through the barycenter"|hizkuntza=en|url=https://www.webcitation.org/5glwILykY?url=http://home.comcast.net/~kpheider/MeanPlane.gif|aldizkaria=www.webcitation.org|sartze-data=2018-10-05}}</ref>
| asc_node = {{val|131.782974|u=°}}
| arg_peri = {{val|273.219414|u=°}}
| mean_anomaly = {{val|259.885588|u=°}}
| satellites = 14
| physical_characteristics = yes
| flattening = {{val|0.0171|0.0013}} <!-- calculated from data in ref name="Kenneth" -->
| equatorial_radius = {{val|24764|15|u=km}}<ref name="Kenneth">{{Erreferentzia|izena=P. Kenneth|abizena=Seidelmann|izenburua=Report of the IAU/IAG Working Group on cartographic coordinates and rotational elements: 2006|orrialdeak=155–180|hizkuntza=en|abizena2=Archinal|abizena3=A’hearn|abizena4=Conrad|abizena5=Consolmagno|abizena6=Hestroffer|abizena7=Hilton|abizena8=Krasinsky|abizena9=Neumann|izena2=B. A.|izena3=M. F.|izena4=A.|izena5=G. J.|izena6=D.|izena7=J. L.|izena8=G. A.|izena9=G.|data=2007-07-03|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2007CeMDA..98..155S|aldizkaria=Celestial Mechanics and Dynamical Astronomy|alea=3|zenbakia=98|issn=0923-2958|doi=10.1007/s10569-007-9072-y|sartze-data=2018-10-05}}</ref><ref group=oh name=1bar>Presio atmosferikoa 1 bar mailan dagoenean</ref> <br> 3.883 Lur
| polar_radius = {{val|24341|30|u=km}}<ref name="Kenneth"/><ref group=oh name=1bar/> <br> 3.829 Lur
| mean_radius = {{val|24622|19|u=km}}<ref name="Kenneth"/><ref group=oh name=1bar/>
| surface_area = {{val|7.6183|e=9|u=km2}}<ref name="overview"/><ref group=oh name=1bar/> <br> 14.98 Lur
| volume = 6.254×10<sup>13</sup> km<sup>3</sup><ref name="fact"/><ref group=oh name=1bar/> <br> 57.74 Lur
| mass = 1.0243×10<sup>26</sup> kg<ref name="fact"/> <br> 17.147 Lur<br /> 5.15×10<sup>−5</sup>&nbsp;Eguzki
| density = 1.638 g/cm<sup>3</sup><ref name="fact"/><ref group=oh name=1bar/>
| surface_grav = 11.15&nbsp;[[Azelerazio|m/s<sup>2</sup>]]<ref name="fact"/><ref group=oh name=1bar/> <br> 1.14&nbsp;''[[g indar|g]]''
| escape_velocity = 23.5&nbsp;km/s<ref name="fact"/><ref group=oh name=1bar/>
| sidereal_day = 0.6713&nbsp;day<ref name="fact"/> <br> 16&nbsp;h 6&nbsp;min 36&nbsp;s
| rot_velocity = 2.68&nbsp;km/s <br> 9660 km/h
| axial_tilt = 28.32°<ref name="fact"/>
| right_asc_north_pole = {{RA|19|57|20}}<ref name="Kenneth"/> <br> 299.3°
| declination = 42.950°<ref name="Kenneth"/>
| albedo = 0.290 (Bond) <br>
0.41 (geom.)<ref name="fact"/>
| magnitude = 8.02 to 7.78<ref name="fact"/><ref name=":4">{{Erreferentzia|izenburua=NASA - 12-Year Ephemeris|url=https://eclipse.gsfc.nasa.gov/TYPE/TYPE.html|aldizkaria=eclipse.gsfc.nasa.gov|sartze-data=2018-10-05}}</ref>
| angular_size = 2.2–2.4″<ref name="fact"/><ref name=":4"/>
| temperatures = yes
| temp_name1 = 1 bar level
| min_temp_1 =
| mean_temp_1 = 72&nbsp;[[Kelvin (unitatea)|K]] (−201&nbsp;°C)<ref name="fact"/>
| max_temp_1 =
| temp_name2 = {{convert|0.1|bar|kPa|abbr=on}}
| min_temp_2 =
| mean_temp_2 = 55&nbsp;K<ref name="fact"/>
| max_temp =
| pronounced = 
| adjectives = 
| atmosphere = yes
| atmosphere_ref =
<ref name="fact"/>
| scale_height = 19.7&nbsp;±&nbsp;0.6&nbsp;km
| atmosphere_composition = 80 ± 3.2% [[hidrogeno]] (H<sub>2</sub>)<br>19 ± 3.2% [[helio]] (He)<br>1.5 ± 0.5% [[metano]] (CH<sub>4</sub>)<br>~0.019% [[hidrogeno deuteruro]] (HD)<br>~0.00015% [[etano]] (C<sub>2</sub>H<sub>6</sub>)<br>'''Izotzak''':<br>[[amoniako]] (NH<sub>3</sub>)<br>
[[ur]]a (H<sub>2</sub>O)<br>
[[amoniako hidrosulfuro]]a (NH<sub>4</sub>SH)<br>
metano izotza (?) (CH<sub>4</sub>•5.75H<sub>2</sub>O)
}}

'''Neptuno''' [[Eguzki-sistema]]ko zortzigarren [[planeta]] da. Eguzki-sistemaren barruan, [[Eguzki]]tik urrunen dagoen planeta da (30,1 [[unitate astronomiko]]ko distantziara, 4.500 milioi kilometro), eta [[diametro]] handiena duten planetetatik laugarrena, baina masa handiena dutenetatik hirugarrena. [[Planeta erraldoi]]en artean, dentsitaterik handiena du. [[Lurra]]k baino 17 aldiz masa handiagoa du. Neptunok [[Eguzkia]]ren inguruan bira bat egiteko 164,8 urte behar ditu. [[Antzinako Erroma]]ko [[Neptuno (mitologia)|itsasoetako jainkoaren omenez]] darama izena eta haren [[ikur astronomiko]]a ♆ da, Neptuno jainkoaren [[hiruhortz]]aren bertsio estilizatua.

Ezin da begi hutsez ikusi, eta planeta bakarra da Eguzki-sisteman kalkulu matematikoen ondorioz aurkitu zena, behaketa enpirikoaren ordez. Uranoren orbitan zeuden aldaketen ikerketak aztertu zituen [[Alexis Bouvard]]ek, eta beste planeta baten perturbazioen ondorio izango zirela ebatzi. [[1846]]ko [[irailaren 23]]an [[Johann Galle]]k [[Urbain Le Verrier]]rek aurretik esandako leku zehatzean aurkitu zuen planeta [[teleskopio]] bat erabilita<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Dark Spots in Our Knowledge of Neptune|hizkuntza=en|url=https://www.nytimes.com/2014/08/19/science/dark-spots-in-our-knowledge-of-neptune.html|sartze-data=2018-10-29}}</ref>. Planetak Lurrarekiko duen distantziaren ondorioz, [[itxurazko tamaina]] oso txikia da, eta horrek zaila egiten du Lurrean dagoen teleskopio batez behatzea. ''[[Voyager 2]]'' espazio-ontziak bisitatu zuen lehenengoz, [[1989]]ko [[abuztuaren 24]]ean. [[Hubble Espazio Teleskopioa]]ren sorrerak eta beste teleskopio handi batzuek lagundu dute xehetasun gehiago lortzen.

[[Jupiter]] eta [[Saturno]] bezala, Neptunoko [[atmosfera]] batez ere [[hidrogeno]] eta [[helio]]z osatuta dago, [[hidrokarburo]] traza txikiekin eta, agian, [[nitrogeno]]arekin. Hala ere, beste planetek baino [[izotz]] gehiago du, urarena zein [[amoniako]] eta [[metano]]arena. Barnealdea, Uranoren kasuan bezala, batez ere izotz eta arrokaz osatuta dauka<ref>{{Erreferentzia|izena=M.|abizena=Podolak|izenburua=Comparative models of Uranus and Neptune|orrialdeak=1517–1522|abizena2=Weizman|abizena3=Marley|izena2=A.|izena3=M.|data=1995-12|url=https://doi.org/10.1016/0032-0633(95)00061-5|aldizkaria=Planetary and Space Science|alea=12|zenbakia=43|issn=0032-0633|doi=10.1016/0032-0633(95)00061-5|sartze-data=2018-10-29}}</ref>, eta horregatik esaten zaie bi planeta horiei "izotzezko erraldoiak"<ref name=":2">{{Erreferentzia|izena=Jonathan I.|abizena=Lunine|izenburua=The Atmospheres of Uranus and Neptune|orrialdeak=217–263|hizkuntza=en|data=1993-09|url=https://doi.org/10.1146/annurev.aa.31.090193.001245|aldizkaria=Annual Review of Astronomy and Astrophysics|alea=1|zenbakia=31|issn=0066-4146|doi=10.1146/annurev.aa.31.090193.001245|sartze-data=2018-10-29}}</ref>. Kanpoaldeko metanoak ematen dio kolore urdina<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Solar System Exploration: Planets: Neptune|data=2008-03-03|url=https://web.archive.org/web/20080303045911/http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Neptune&Display=OverviewLong|sartze-data=2018-10-29}}</ref>.

Uranoko atmosfera ia lauarekin alderatuta, Neptunokoa aktiboa da eta [[eguraldi]]ari lotutako fenomenoak ditu. Adibidez, ''Voyager 2'' bertatik 1989an pasa zenean, planetako hego [[hemisferio]]an [[Orban Ilun Handia]] zegoen, Jupiterreko [[Orban Gorri Handia]]ren parekoa. Eguraldi fenomeno horiek Eguzki-sistemako haizerik bortitzenek mantentzen dituzte, 2.100 km/h neurtu baitira<ref>{{Erreferentzia|izena=V. E.|abizena=Suomi|izenburua=High Winds of Neptune: A Possible Mechanism|orrialdeak=929–932|hizkuntza=en|abizena2=Limaye|abizena3=Johnson|izena2=S. S.|izena3=D. R.|data=1991-02-22|url=http://science.sciencemag.org/content/251/4996/929|aldizkaria=Science|alea=4996|zenbakia=251|issn=0036-8075|pmid=17847386|doi=10.1126/science.251.4996.929|sartze-data=2018-10-29}}</ref>. Eguzkitik hain urrun egonda, Neptunoko kanpo atmosfera Eguzki-sistema osoko lekurik hotzenetako bat da, 55 [[Kelvin (unitatea)|K]] (-218 [[Celsius gradu|ºC]]) tenperaturekin<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=W. B.|abizena=Hubbard|izenburua=Neptune's Deep Chemistry|orrialdeak=1279–1280|hizkuntza=en|data=1997-02-28|url=http://science.sciencemag.org/content/275/5304/1279|aldizkaria=Science|alea=5304|zenbakia=275|issn=0036-8075|pmid=9064785|doi=10.1126/science.275.5304.1279|sartze-data=2018-10-29}}</ref>. Planetak erdialdeko tenperaturak, ordea, 5.400 K ingurukoak dira. Neptunok eraztun sistema zatikatu bat du, "arku" izena ematen zaiona, [[1984]]an aurkitua<ref>{{Erreferentzia|izena=John Noble|abizena=Wilford|izenburua=DATA SHOWS 2 RINGS CIRCLING NEPTUNE|hizkuntza=en|url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?sec=technology&res=950DE3D71F38F933A25755C0A964948260&n=Top/News/Science/Topics/Space|sartze-data=2018-10-29}}</ref>.

== Historia ==
=== Aurkikuntza ===
[[Fitxategi:Galileo.arp.300pix.jpg|upright|thumb|ezkerrera|[[Galileo Galilei]].]]
Teleskopio baten bidez egindako lehen behaketa [[Galileo Galilei]]k 1612ko abenduaren 28 eta 1613ko urtarrilaren 27an egindakoak dira. Bertan agertzen diren puntuetako bat momentu horretan Neptunok izango zuen posizioarekin bat egiten du. Bi kasuetan, Galileok Neptuno izar finkotzat hartu zuela ematen du, une hartan [[Jupiter]]retik gertu baitzegoen zeruan<ref>{{Erreferentzia|izena=Hirshfeld,|abizena=Alan.|izenburua=Parallax : the race to measure the cosmos|url=https://www.worldcat.org/oclc/867772013|edizioa=Dover edition|isbn=9780486315911|pmc=867772013|sartze-data=2018-10-29}}</ref>; beraz, Galileok ikusi bazuen ere, ezin da esan berak aurkitu zuenik Neptuno. 1612ko abenduan, Neptuno ia geldi zegoen zeruan, egun hartan zehazki hasi zelako ibilbide [[erretrogrado]]arekin. Atzeranzko mugimendu erlatibo hau Lurraren orbitak Neptunorena gainditzen duenean ematen da. Neptuno bere urteroko ibilbide erretrogradoaren hasieran zegoenez, bere mugimendua oso txikia izango zen, eta Galileok ezingo luke bere teleskopioarekin nabaritu<ref name="#1">{{Erreferentzia|izena=Littmann, Mark,|abizena=1939-|izenburua=Planets beyond : discovering the outer solar system|argitaletxea=Dover Publications|data=2004|url=https://www.worldcat.org/oclc/54913440|isbn=0486436020|pmc=54913440|sartze-data=2018-10-29}}</ref>. 2009ko uztailean [[David Jamieson]] fisikariak esan zuen Galileok "izar" hori erlatiboki mugitu zenaren ebidentzia bazuela<ref>Britt, Robert Roy (2009). "Galileo discovered Neptune, new theory claims". MSNBC News.</ref>.

[[1821]]ean [[Alexis Bouvard]]ek [[Urano]]ren orbitaren taula astronomikoak argitaratu zituen. Behaketek, ordea, taula horietan desbideraketa handiak zeudela erakutsi zuten; Bouvardek pentsatu zuen beste gorputz bat egongo zela orbita aldatzen bere grabitazioarekin<ref name="airy">{{Erreferentzia|izena=G. B.|abizena=Airy|izenburua=Account of some circumstances historically connected with the discovery of the Planet exterior to Uranus.|orrialdeak=131–148|hizkuntza=en|data=1847|url=https://doi.org/10.1002/asna.18470251002|aldizkaria=Astronomische Nachrichten|alea=10|zenbakia=25|issn=0004-6337|doi=10.1002/asna.18470251002|sartze-data=2018-10-29}}</ref>. [[1843]]an [[John Couch Adams]]ek Uranoren orbita berriro kalkulatu zuen, bere datuekin. [[Cambridge]]ko behatokiko [[James Challis]]en bidez [[George Airy]]ri eskatu zizkion ahalik eta datu gehien, 1844an lortu zuena. Adamsek beste bi urtez lanean jarraitu zuen arazo horretan, eta planeta berri baten estimazio ezberdinak egin zituen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=John Couch Adams' account of the discovery of Neptune|url=http://www-groups.dcs.st-and.ac.uk/~history/Extras/Adams_Neptune.html|aldizkaria=www-groups.dcs.st-and.ac.uk|sartze-data=2018-10-29}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=J. C.|abizena=Adams|izenburua=III. An Explanation of the observed Irregularities in the Motion of Uranus, on the Hypothesis of Disturbance caused by a more distant Planet; with a Determination of the Mass, Orbit, and Position of the disturbing Body|orrialdeak=149–152|hizkuntza=en|data=1846-11-13|url=https://doi.org/10.1093/mnras/7.9.149|aldizkaria=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society|alea=9|zenbakia=7|issn=0035-8711|doi=10.1093/mnras/7.9.149|sartze-data=2018-10-29}}</ref>.

[[Fitxategi:Urbain_Le_Verrier.jpg|upright|thumb|ezkerrera|[[Urbain Le Verrier|Urban Le Verrier]].]]
1845-46an [[Urbain Le Verrier]]rek, Adamsekiko independente, kalkuluak egin zituen Uranoren orbita azaltzeko, baina ez zuen bere herrikideen interesa piztu. 1846ko ekainean Le Verrierek argitaratutako planetaren luzera estimazioa eta Adamsena oso antzekoak zirela ikusita, Airy Challis presionatu zuen planeta bilatzeko. Challisek behaketa batzuk egin zituen abuztuan eta irailean<ref name="airy" /><ref>{{Erreferentzia|abizena=Challis|izenburua=II. Account of Observations at the Cambridge Observatory for detecting the Planet exterior to Uranus|orrialdeak=145–149|hizkuntza=en|data=1846-11-13|url=https://doi.org/10.1093/mnras/7.9.145|aldizkaria=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society|alea=9|zenbakia=7|issn=0035-8711|doi=10.1093/mnras/7.9.145|sartze-data=2018-10-29}}</ref>.

Bitartean, Le Verrierek gutuna idatzi zion [[Berlin]]go behatokiko [[Johann Gottfried Galle]] astronomoari, bere behatokiko errefraktorea erabil zezan. [[Heinrich d'Arrest]]ek, behatokiko ikasleak, Galleri esan zion behaketa egiteko erabili zitekeela marraztu berria zen zeruaren mapa bat, eta Le Verrierren aurre-esandako lekuan bila zitekeela ea planeta ikus zitekeen mugituta, izar finkoekin alderatuta. 1846ko irailaren 23an jaso zuen Gallek Le Verrieren gutuna, eta gau horretan bertan Neptuno aurkitu zuten aurre-esandako lekutik 1ºra eta Adamsen kalkulutik 12ºra. Challisek beranduago ikusi zuen planeta birritan ikusi zuela, abuztuaren 4 eta 12an, baina ez zuela planeta gisa hartu ez zuelako izar-mapa gaurkoturik eta, berez, [[kometa]]k bilatzea nahiago zuelako<ref name="airy" /><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Account of the Discovery of the Planet of Le Verrier at Berlin|orrialdeak=153–153|hizkuntza=en|data=1846-11-13|url=https://doi.org/10.1093/mnras/7.9.153|aldizkaria=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society|alea=9|zenbakia=7|issn=0035-8711|doi=10.1093/mnras/7.9.153|sartze-data=2018-10-29}}</ref>.

Aurkikuntzaren ondorioz, [[Frantzia]] eta [[Erresuma Batua]]ren artean eztabaida sortu zen ea aurkitzailea nor zen ebazteko. Momenturen batean, Le Verrier eta Adams aurkitzailetzat eman zitezkeela ondorioztatu zen nazioartean. [[1966]]tik aurrera [[Dennis Rawlins]]ek Adamsen aurkikuntza ezbaian jarri du, eta 1998an historialariek eztabaida berriro ireki zuten, [[Greenwich]]eko "Neptunoren Paperak" irakurtzen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Neptune's Discovery: The British Case for Co-Prediction, By Nick Kollerstrom|data=2005-11-16|url=https://web.archive.org/web/20051116012726/http://www.ucl.ac.uk:80/sts/nk/neptune/|sartze-data=2018-10-29}}</ref>. Dokumentuek argi zuten dute Le Verrierek paper garrantzitsuena izan zuela planetaren aurkikuntzan, alde batetik kalkulu zuzenak egin zituelako eta, bestetik, astronomoak konbentzitu zituelako bilaketa egin zezaten<ref>{{Erreferentzia|izena=William|abizena=Sheehan|izenburua=The case of the pilfered planet. Did the British steal Neptune?|orrialdeak=92–99|abizena2=Kollerstrom|abizena3=Waff|izena2=Nicholas|izena3=Craig B.|data=2004-12|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15597985|aldizkaria=Scientific American|alea=6|zenbakia=291|issn=0036-8733|pmid=15597985|sartze-data=2018-10-29}}</ref>.

=== Izendapena ===
Aurkikuntzaren ondoren, Neptuno "Uranoren kanpoko planeta" edo "Le Verrieren planeta" izenekin ezaguna zen. Gallek, ordea, planetari izena emateko [[Jano]] izena proposatu zuen. Ingalaterran, Challisek [[Ozeano (mitologia)|Ozeano]] proposatu zuen<ref>{{Erreferentzia|izena=Moore,|abizena=Patrick.|izenburua=The data book of astronomy|argitaletxea=Institute of Physics Pub|data=2000|url=https://www.worldcat.org/oclc/44627373|isbn=0750306203|pmc=44627373|sartze-data=2018-10-29}}</ref>.

Le Verrierek, ordea, izendatzeko eskubidea aldarrikatu zuen eta ''Neptuno'' proposatu zuen planetaren izentzat, gezurra esanez izen hori jada Frantziako [[Bureau des Longitudes]]ek onartua zela esan zuenean<ref name="#1"/>. Urrian, planetari Le Verrier izena jartzea proposatu zuen, bere omenez, eta horretarako [[François Arago]] bere behatokiko zuzendariaren baimena zuen. Proposamenak, ordea, ez zuen babesik izan Frantziatik kanpo<ref>{{Erreferentzia|izena=Baum, Richard,|abizena=1930-|izenburua=In search of planet Vulcan : the ghost in Newton's clockwork universe|argitaletxea=Basic|data=2003|url=https://www.worldcat.org/oclc/52737661|isbn=0738208892|pmc=52737661|sartze-data=2018-10-29}}</ref>. Frantzia, neurria babesteko, Uranoren ordez ''Herschel'' erabiltzen hasi zen, [[William Herschel]] aurkitzailearen omenez, horrela ''Leverrier'' erabiltzeko planeta berriarentzat<ref>{{Erreferentzia|izena=Gingerich,|abizena=Owen|izenburua=The Naming of Uranus and Neptune|hizkuntza=en|data=1958|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1958ASPL....8....9G|aldizkaria=Leaflet of the Astronomical Society of the Pacific|zenbakia=8|issn=0004-6272|sartze-data=2018-10-29}}</ref>.

[[Friedrich Georg Wilhelm von Struve]]k Neptuno babestu zuen 1846ko abenduaren 29an, [[San Petersburgo]]ko Zientziaren Akademiaren aurrean<ref>{{Erreferentzia|izena=J.|abizena=Challis|izenburua=Second Report of proceedings in the Cambridge Observatory relating to the new Planet (Neptune)|orrialdeak=309–314|hizkuntza=en|data=1847|url=https://doi.org/10.1002/asna.18470252102|aldizkaria=Astronomische Nachrichten|alea=21|zenbakia=25|issn=0004-6337|doi=10.1002/asna.18470252102|sartze-data=2018-10-29}}</ref>. Laster, Neptuno bilakatu zen nazioartean erabilitako izena. [[Antzinako Erromako mitologia]]n [[Neptuno (mitologia)|Neptuno]] itsasoen jainkoa zen, [[Antzinako Grezia]]ko [[Poseidon]]en baliokidea. Izen mitologiko bat jartzea beste planeten izendapenarekin bat zetorren, guztiek ([[Lurra|Lurrak]] izan ezik) Antzinaroko mitologiako jainkoen izenak baitzeramatzaten<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Planetary Names: Planet and Satellite Names and Discoverers|hizkuntza=en|url=http://planetarynames.wr.usgs.gov/Page/Planets|aldizkaria=planetarynames.wr.usgs.gov|sartze-data=2018-10-29}}</ref>.

Munduko hizkuntza gehienetan, baita greziar-erromatar kulturarekin harreman zuzenik ez duten horietan, "Neptuno" hitzaren aldaeraren bat erabiltzen da planeta izendatzeko. Halaere, Txina, Vietnam, Japonia eta Korean planetaren itzulpen bat erabiltzen da, "itsasoko errege izar" (海王星), Neptuno itsasoetako jainkoa zelako<ref name="ling">{{Erreferentzia|izenburua=Planetary Linguistics|hizkuntza=en|url=http://nineplanets.org/days.html|aldizkaria=nineplanets.org|sartze-data=2018-10-30}}</ref><ref>{{Erreferentzia|abizena=VCCorp.vn|izenburua=Sao Hải Vương – “Cục băng” khổng lồ xa tít tắp|hizkuntza=vi|url=http://kenh14.vn/kham-pha/sao-hai-vuong-cuc-bang-khong-lo-xa-tit-tap-2010103010172747.chn|sartze-data=2018-10-30}}</ref>. [[Mongoliera]]z Dalain Van (Далайн ван) erabiltzen da, hau ere itsasoarekin lotua. [[Greziera]] modernoan planeta Poseidon deitzen da (Ποσειδώνας, Poseidonas), beste planetetan gertatzen den bezala, euren mitologiako izakia hartuz<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Greek names of the planets, how are planets named in Greek|hizkuntza=en-US|data=2010-04-25|url=http://www.greek-names.info/greek-names-of-the-planets/|aldizkaria=Greek Names|sartze-data=2018-10-30}}</ref>. [[Hebreera]]z ohikoa da "Neptun" erabiltzea (נפטון), baina 2009an bozketa ofizialak egin zuen hizkuntza akademiak eta "Rahab" (רהב) izena jarri zioten, [[Salmoen Liburua]]n agertzen den itsas-munstro baten omenez<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Uranus and Neptune Get Hebrew Names at Last|hizkuntza=en|data=2009-12-31|url=https://www.haaretz.com/1.4758704|aldizkaria=Haaretz|sartze-data=2018-10-30}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=אוראנוס הוא מהיום אורון ונפטון מעתה רהב - הידען|hizkuntza=he-IL|data=2009-12-31|url=https://www.hayadan.org.il/hebrew-names-to-uranus-and-neptune-3112090|aldizkaria=הידען|sartze-data=2018-10-30}}</ref>. [[Maori]]ek [[Tangaroa]] deitzen dute planeta, euren itsasoaren jainkoaren izena. [[Nahautl]]ez [[Tlaloc]] euriaren jainkoa hartzen dute baliokidetzat eta ''Tlāloccītlalli'' izena erabiltzen dute<ref name="ling" />. Tailandian Dao Nepjun (ดาวเนปจูน) zein Dao Ketu (ดาวเกตุ, "Keturen izarra") erabiltzen da, [[Ketu]] (केतु) [[hinduismo]]ko astrologiako ilargi-nodoaren omenez.

=== Izaera ===
1846an aurkitu zenetik [[Pluton (planeta nanoa)|Pluton]] 1930ean aurkitu zen arte, Neptuno zen ezagutzen zen planetarik urrunena. Pluton aurkitu zenean planetatzat hartu zen, eta Neptuno azken-bigarren geratu zen urruntasunean, 1979 eta 1999 arteko tartean izan ezik, non Plutonen orbita eliptikoaren ondorioz Eguzkitik gertuago zegoen Neptuno baino<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Jan. 21, 1979: Neptune Moves Outside Pluto's Wacky Orbit|hizkuntza=en-US|url=https://www.wired.com/science/discoveries/news/2008/01/dayintech_0121|aldizkaria=WIRED|sartze-data=2018-10-30}}</ref>. [[Kuiper gerrikoa]]ren aurkikuntza egin zenean 1992an astronomo askok pentsatu zuten ez ote zen Pluton izango Kuiper gerrikoko objektu bat eta ez planeta bat bere horretan<ref>{{Erreferentzia|izena=Paul R.|abizena=Weissman|izenburua=The Kuiper Belt|orrialdeak=327–357|hizkuntza=en|data=1995-09|url=https://doi.org/10.1146/annurev.aa.33.090195.001551|aldizkaria=Annual Review of Astronomy and Astrophysics|alea=1|zenbakia=33|issn=0066-4146|doi=10.1146/annurev.aa.33.090195.001551|sartze-data=2018-10-30}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=IAU Website: STATUS OF PLUTO|data=2006-06-15|url=https://web.archive.org/web/20060615200253/http://www.iau.org/STATUS_OF_PLUTO.238.0.html|sartze-data=2018-10-30}}</ref>. [[2006]]an [[Nazioarteko Elkarte Astronomikoa]]k "[[planeta]]" hitza lehen aldiz definitu zuen, eta Pluton [[planeta nano]] bilakatu zen, berriro ere Neptuno ezagutzen den planetarik urrunen bihurtuz.

== Ezaugarri fisikoak ==
Neptunoren masa 1,0243 x 10<sup>26</sup> kilogramokoa da, Lurraren eta gasezko erraldoien artean: Lurra baino 17 aldiz masiboagoa da baina Jupiterren 1/19rena da. Haren grabitatea [[bar (unitatea)|bar]] 1ean 11,15 m/s<sup>2</sup> da, Lurreko gainazalean dagoena baino 1,14 aldiz handiagoa<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Neptune Fact Sheet|hizkuntza=en|url=http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/neptunefact.html|aldizkaria=nssdc.gsfc.nasa.gov|sartze-data=2018-10-30}}</ref>. Jupiterrek baino ez du hori baino grabitate indar handiagoa<ref>{{Erreferentzia|izena=Unsöld, Albrecht,|abizena=1905-|izenburua=The new cosmos : an introduction to astronomy and astrophysics.|argitaletxea=Springer|data=2001|url=https://www.worldcat.org/oclc/47023563|edizioa=5th ed.|isbn=3540678778|pmc=47023563|sartze-data=2018-10-30}}</ref>. Neptunoko ekuatoreko erradioa 24.767 kilometro da, Lurra baino lau aldiz handiagoa. [[Urano]] baino pixka bat handiagoa da (Uranok Lurrak baino 15 aldiz masa handiagoa du, eta Neptuno baino handixeagoa da. Urano bezala, Neptuno izotzezko erraldoi bat da, planeta erraldoien barruko klase bat. Gasezko erraldoiak baino txikiagoak dira eta Jupiter eta Saturnok baino gas hegazkorren kontzentrazio handiagoa dute<ref>{{Erreferentzia|izena=Alan P.|abizena=Boss|izenburua=Formation of gas and ice giant planets|orrialdeak=513–523|data=2002-09|url=https://doi.org/10.1016/S0012-821X(02)00808-7|aldizkaria=Earth and Planetary Science Letters|alea=3-4|zenbakia=202|issn=0012-821X|doi=10.1016/s0012-821x(02)00808-7|sartze-data=2018-10-30}}</ref>. [[Exoplaneta]]k bilatzen direnean, Neptunoren ezaugarriak dituztenak aurkitzen direnean "Neptunoak" izena ematen zaie<ref>{{Erreferentzia|abizena=information@eso.org|izenburua=Trio of Neptunes and their Belt - HARPS Instrument Finds Unusual Planetary System|hizkuntza=en-GB|url=http://www.eso.org/public/news/eso0618/|aldizkaria=www.eso.org|sartze-data=2018-10-30}}</ref>, beste planeta handiei "Jupiterrak" izena ematen zaien bezala.

<gallery mode="packed" heights="600px">
Fitxategi:Neptunoren ezaugarriak.svg
</gallery>

=== Barne egitura ===
[[Fitxategi:Neptune, Earth size comparison true color.jpg|thumb|Neptuno eta Lurraren arteko tamaina konparazioa]]
Neptunoko barne egitura Uranoren antzekoa da. Haren atmosferak masaren %&nbsp;5 eta %&nbsp;10 artean osatzen du eta nukleorantz %&nbsp;10 eta %&nbsp;20 artean hedatzen da, non 10 [[Pascal (unitatea)|GPa]]-ra iristen den, [[Lurraren atmosfera]] baino 100.000 aldiz presio handiagoa. Atmosferaren barnealdean [[metano]], [[amoniako]] eta [[ur]]a aurkitzen da, geroz eta kontzentrazio handiagoetan<ref name=":0" />.

Mantua Lurraren masa baino 10 eta 15 aldiz masiboagoa da eta ur, amoniako eta metanoan aberatsa da. Zientzia planetarioetan ohikoa den bezala, nahasketa hau izotzezkoa dela esaten da, nahiz eta fluido dentso eta bero bat izan. Fluido hau elektrizitatearen eroalea da, eta batzuetan ur-amoniako ozeano izena ematen zaio<ref>{{Erreferentzia|izena=Atreya, S.|abizena=K.|izenburua=Water-Ammonia Ionic Ocean on Uranus and Neptune-Clue from Tropospheric Hydrogen Sulfide Clouds|hizkuntza=en|abizena2=A.|abizena3=A.|izena2=Egeler, P.|izena3=Wong,|data=2005-12|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2005AGUFM.P11A0088A|aldizkaria=AGU Fall Meeting Abstracts|sartze-data=2018-10-30}}</ref>. Mantuan ur [[Ioi|ionikozko]] geruza bat dago, eta bertan molekulak hausten dira hidrogeno eta [[Oxigeno|oxigeno ioien]] zopa bat eratzeko<ref>{{Erreferentzia|izena=David|abizena=Shiga|izenburua=Weird water lurking inside giant planets|hizkuntza=en-US|url=https://www.newscientist.com/article/mg20727764.500-weird-water-lurking-inside-giant-planets/|aldizkaria=New Scientist|sartze-data=2018-10-30}}</ref>; sakonago oraindik [[superionizatutako ur]]a dago, non oxigenoa kristaltzen den baina hidroneko ioiek flotatzen dute oxigenoak baimentzen duen egituran. 7.000 kilometroko sakoneran, metanoa deskonposatzen da [[diamante]]zko kristalak eratzeko, barrurantz euria balira bezala erortzen direnak<ref>{{Erreferentzia|izena=Richard A.|abizena=Kerr|izenburua=Neptune May Crush Methane Into Diamonds|orrialdeak=25–25|hizkuntza=en|data=1999-10-01|url=http://science.sciencemag.org/content/286/5437/25.1|aldizkaria=Science|alea=5437|zenbakia=286|issn=0036-8075|doi=10.1126/science.286.5437.25a|sartze-data=2018-10-30}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Sarh|abizena=Kaplan|urtea=|izenburua=It rains solid diamonds on Uranus and Neptune|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=en|url=https://www.washingtonpost.com/news/speaking-of-science/wp/2017/08/25/it-rains-solid-diamonds-on-uranus-and-neptune/|aldizkaria=Washington Post|sartze-data=2018-10-30}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=D.|abizena=Kraus|izenburua=Formation of diamonds in laser-compressed hydrocarbons at planetary interior conditions|orrialdeak=606–611|hizkuntza=En|abizena2=Vorberger|abizena3=Pak|abizena4=Hartley|abizena5=Fletcher|abizena6=Frydrych|abizena7=Galtier|abizena8=Gamboa|abizena9=Gericke|izena2=J.|izena3=A.|izena4=N. J.|izena5=L. B.|izena6=S.|izena7=E.|izena8=E. J.|izena9=D. O.|data=2017-08-21|url=https://doi.org/10.1038/s41550-017-0219-9|aldizkaria=Nature Astronomy|alea=9|zenbakia=1|issn=2397-3366|doi=10.1038/s41550-017-0219-9|sartze-data=2018-10-30}}</ref>. [[Lawrence Livermore National Laboratory]]an egindako ikerketa baten arabera, mantuaren oinarria karbono likidozko geruza bat izango litzateke, flotatzen duten diamante solidoekin<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Oceans of diamond possible on Uranus and Neptune|data=2013-12-03|url=https://web.archive.org/web/20131203065217/http://www.astronomynow.com/news/n1001/21diamond/|sartze-data=2018-10-30}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=D. K|abizena=Bradley|izenburua=Shock Compressing Diamond to a Conducting Fluid|orrialdeak=195506|abizena2=Eggert|abizena3=Hicks|abizena4=Celliers|abizena5=Moon|abizena6=Cauble|abizena7=Collins|izena2=J. H.|izena3=D. G.|izena4=P. M.|izena5=S. J.|izena6=R. C.|izena7=G. W.|data=2004-11-05|url=https://link.aps.org/doi/10.1103/PhysRevLett.93.195506|aldizkaria=Physical Review Letters|alea=19|zenbakia=93|doi=10.1103/PhysRevLett.93.195506|sartze-data=2018-10-30}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=J. H.|abizena=Eggert|izenburua=Melting temperature of diamond at ultrahigh pressure|orrialdeak=40–43|hizkuntza=En|abizena2=Hicks|abizena3=Celliers|abizena4=Bradley|abizena5=McWilliams|abizena6=Jeanloz|abizena7=Miller|abizena8=Boehly|abizena9=Collins|izena2=D. G.|izena3=P. M.|izena4=D. K.|izena5=R. S.|izena6=R.|izena7=J. E.|izena8=T. R.|izena9=G. W.|data=2009-11-08|url=https://doi.org/10.1038/nphys1438|aldizkaria=Nature Physics|alea=1|zenbakia=6|issn=1745-2473|doi=10.1038/nphys1438|sartze-data=2018-10-30}}</ref>.

Neptunoko nukleoa burdin, nikel eta silikatoz osatua dela pentsatzen da, eta [[Nukleo (geologia)|nukleo]] horrek Lurraren masa baino 1,2 aldiz gehiago izango liteke<ref>{{Erreferentzia|izena=M.|abizena=Podolak|izenburua=Comparative models of Uranus and Neptune|orrialdeak=1517–1522|abizena2=Weizman|abizena3=Marley|izena2=A.|izena3=M.|data=1995-12|url=https://doi.org/10.1016/0032-0633(95)00061-5|aldizkaria=Planetary and Space Science|alea=12|zenbakia=43|issn=0032-0633|doi=10.1016/0032-0633(95)00061-5|sartze-data=2018-10-30}}</ref>. Barruko presioa 7 Mbar (700 GPa) da, agian, Lurraren erdigunean dagoena baino bi aldiz gehiago, eta tenperatura 5.400 K, ziur aski<ref name=":0" />.

=== Atmosfera ===
[[Fitxategi:Neptune-Methane.jpg|thumb|Neptunoren [[infragorri]] irudia, [[metano]] bandak eta atmosfera erakusten. Gainera, lau satelite natural ikusten dira, [[Proteo (satelitea)|Proteo]], [[Larisa (satelitea)|Larisa]], [[Galatea (satelitea)|Galatea]] eta [[Despina (satelitea)|Despina]].]]
[[Fitxategi:Neptune_clouds.jpg|thumb|Neptunoko goi geruzatako hodeiek itzalak sortzen dituzte azpiko geruzatan.]]
Goiko geruzetan, Neptunoren atmosfera %&nbsp;80 hidrogeno eta %&nbsp;19 helio da. Gainerakoan, batez ere, [[metano]]a da. Metanoak eguzki-argiaren [[xurgapen]]a egiten du 600 [[nanometro|nmko]] frekuentzian, espektroaren portzio gorri eta infragorrian. Uranon bezala, atmosferako metanoak xurgatzen duen argi gorri honek ematen dio Neptunori bere kolore urdina<ref>{{Erreferentzia|izenburua=HubbleSite: Image - Neptune|url=http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/1995/09/image/a/|aldizkaria=hubblesite.org|sartze-data=2018-10-30}}</ref>, nahiz eta Neptunoren urdin bizia Uranoren [[zian]] kolorearen ezberdina izan. Neptunok eta Uranok metano kopuru antzekoa dutenez, uste da beste atmosferako osagai ezezagunen batek ematen diola kolore hori<ref name="fact" />.

Neptunoko atmosfera bi eskualdetan banatuta dago: beheko [[troposfera]] (hor, tenperaturak jaisten doaz, altueran irabazi ahala), eta [[estratosfera]] (tenperaturak igotzen dira, altueran irabazi ahala<ref name="overview" />). Bien arteko muga [[tropopausa]] da, 0,1 barreko presiopean dagoena. Estratosferaren gainean [[termosfera]] dago, 10<sup>-5</sup> eta 10<sup>-4</sup> bar arteko presioa duen eremua. Termosferak, gradualki, paso ematen dio [[exosfera]]ri<ref name="overview" />.

Neptunoko troposferako hodei banden konposizioa altueraren arabera aldatzen dela uste da. Goiko geruzako hodeiak bar bateko presioaren azpitik daude, non tenperatura onargarria den metanoa kondentsatzeko. Bat bat eta bosten artean, amoniakozko eta [[azido sulfhidriko]]zko hodeiak daudela uste da. Bost barreko presioa gaindituta, hodeiak amoniako, [[amonio hidrosulfuro]]a, azido sulfhidrikoa eta urezkoak izango lirateke. Hodei sakonagoetan ur izotza egongo litzateke, 50 bareko presioena, eta tenperaturak 273 K inguru izango lirateke. Azpian, amonioa eta azido sulfhidrikoa legoke berriro ere<ref name="Elkins">{{Erreferentzia|izena=Elkins-Tanton, Linda|abizena=T.|izenburua=Uranus, Neptune, Pluto, and the outer solar system|argitaletxea=Facts on File|data=2006|url=https://www.worldcat.org/oclc/60454394|isbn=0816051976|pmc=60454394|sartze-data=2018-10-30}}</ref>.

Neptunoko hodei altuek itzalak sortzen dituzte azpiak dituzten hodei opakoetan. Atuera handiko hodei zerrendak ere badaude, latitude zehatzetan planeta inguratzen dutenak. Zerrenda zirkunferentzial hauek 50 eta 150 kilometro arteko zabalera dute eta hodeien gainean 50 eta 110 kilometro inguru egoten dira<ref>{{Erreferentzia|izena=C. E.|abizena=Max|izenburua=Cloud Structures on Neptune Observed with Keck Telescope Adaptive Optics|orrialdeak=364–375|hizkuntza=en|abizena2=Macintosh|abizena3=Gibbard|abizena4=Gavel|abizena5=Roe|abizena6=de Pater|abizena7=Ghez|abizena8=Acton|abizena9=Lai|izena2=B. A.|izena3=S. G.|izena4=D. T.|izena5=H. G.|izena6=I.|izena7=A. M.|izena8=D. S.|izena9=O.|data=2003-01|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2003AJ....125..364M|aldizkaria=The Astronomical Journal|alea=1|zenbakia=125|issn=0004-6256|doi=10.1086/344943|sartze-data=2018-10-31}}</ref>. Altuera horietan [[eguraldi]]a ematen da, [[troposfera]]n. Ez dago meteorologiarik estratosfera eta termosferan.

Neptunoren espektroak esaten digu behe atmosferan langarra dagoela metanoaren [[fotolisi]] ultramorearen produktuen kondentsazioaren ondorioz, besteak beste [[etano]] eta [[azetileno]]a<ref name="overview" /><ref name=":0" />. Estratosferan badaude [[karbono monoxido]]a eta [[azido zianhidriko]]aren aztarnak ere<ref name="overview" /><ref name="Encrenaz">{{Erreferentzia|izena=Thérèse|abizena=Encrenaz|izenburua=ISO observations of the giant planets and Titan: what have we learnt?|orrialdeak=89–103|data=2003-02|url=https://doi.org/10.1016/S0032-0633(02)00145-9|aldizkaria=Planetary and Space Science|alea=2|zenbakia=51|issn=0032-0633|doi=10.1016/s0032-0633(02)00145-9|sartze-data=2018-11-01}}</ref>. Neptunoren estratosfera Uranorena baino beroagoa da, dituen [[hidrokarburo]]en kontzentrazioa dela eta<ref name="overview" />.

Ezagunak ez diren arrazoien ondorioz, planetaren termosfera oso beroa da, 750 K ingurukoa tenperatura baitu<ref>{{Erreferentzia|izena=A. L.|abizena=Broadfoot|izenburua=Ultraviolet Spectrometer Observations of Neptune and Triton|orrialdeak=1459–1466|hizkuntza=en|abizena2=Atreya|abizena3=Bertaux|abizena4=Blamont|abizena5=Dessler|abizena6=Donahue|abizena7=Forrester|abizena8=Hall|abizena9=Herbert|izena2=S. K.|izena3=J. L.|izena4=J. E.|izena5=A. J.|izena6=T. M.|izena7=W. T.|izena8=D. T.|izena9=F.|data=1989-12-15|url=http://science.sciencemag.org/content/246/4936/1459|aldizkaria=Science|alea=4936|zenbakia=246|issn=0036-8075|pmid=17756000|doi=10.1126/science.246.4936.1459|sartze-data=2018-11-01}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Floyd|abizena=Herbert|izenburua=Ultraviolet observations of Uranus and Neptune|orrialdeak=1119–1139|abizena2=Sandel|izena2=Bill R.|data=1999-08|url=https://doi.org/10.1016/S0032-0633(98)00142-1|aldizkaria=Planetary and Space Science|alea=8-9|zenbakia=47|issn=0032-0633|doi=10.1016/s0032-0633(98)00142-1|sartze-data=2018-11-01}}</ref>. Planeta Eguzkitik urrunegi dago horrelako beroa jasotzeko erradiazio ultramorearen ondorioz. Aukeretako bat izango litzateke atmosferan elkarrekintzak egotea planetaren [[eremu magnetiko]]aren eta [[ioi]]en artean. Baliteke [[grabitazio uhin]]ak barnealdetik atera eta atmosferan zehar barreiatzea ere. Termosferak [[karbono dioxido]]a eta [[ur]]a ditu, baliteke [[meteorito]] edo [[hauts]]ak utzita<ref name="Kenneth" /><ref name=":4" />.

=== Magnetosfera ===
Neptunok Uranoren antza du [[magnetosfera]]ri dagokionez, bere 47ºko biraketa ardatzarekin oso lotuta dagoen [[eremu magnetiko]]ari lotuta, eta planetaren zentro fisikoarekiko 13.500 kilometroko aldearekin. ''[[Voyager 2]]'' iritsi aurretik, hipotesi nagusiak zioen Uranoren magnetosfera okertua bere albozko errotazioaren ondorioa zela. Baina bi planeten eremu magnetikoak aztertuz, zientzialariek gaur egun uste dute planetaren barnealdean dauden fluxuen orientazioarekin lotuta egon daitekeela. Eremu hau sortu daiteke fluido eroale baten mugimenduaren ondorioz, argindarra eroan dezaketen likidoen esfera mehe baten barruan, [[dinamo]] efektua eskuratuz<ref>{{Erreferentzia|izena=Sabine|abizena=Stanley|izenburua=Convective-region geometry as the cause of Uranus' and Neptune's unusual magnetic fields|orrialdeak=151–153|hizkuntza=En|abizena2=Bloxham|izena2=Jeremy|data=2004-03|url=https://doi.org/10.1038/nature02376|aldizkaria=Nature|alea=6979|zenbakia=428|issn=0028-0836|doi=10.1038/nature02376|sartze-data=2018-11-02}}</ref>.

Neptunoko magnetosferaren amaiera, [[eguzki-haize]]arekin batzen den gunea, planetaren erradioa baino 34,9 aldiz handiagoa da. [[Magnetopausa]], non magnetosferaren presioak eguzki-haizearena berdintzen duen, 23-26,5 aldiz planetaren erradioan ematen da. Magnetosferaren isatsa Neptunoren tamaina baino 72 aldiz luzeagoa da, eta baliteke askoz ere luzeago izatea<ref>{{Erreferentzia|izena=Norman F.|abizena=Ness|izenburua=Magnetic Fields at Neptune|orrialdeak=1473–1478|hizkuntza=en|abizena2=Acuña|abizena3=Burlaga|abizena4=Connerney|abizena5=Lepping|abizena6=Neubauer|izena2=Mario H.|izena3=Leonard F.|izena4=John E. P.|izena5=Ronald P.|izena6=Fritz M.|data=1989-12-15|url=http://science.sciencemag.org/content/246/4936/1473|aldizkaria=Science|alea=4936|zenbakia=246|issn=0036-8075|pmid=17756002|doi=10.1126/science.246.4936.1473|sartze-data=2018-11-02}}</ref>.

== Klima ==
Neptunoko [[klima]] bi ezaugarri aipagarrietan banatu dezakegu; ekaitzetan eta barne-beroan. [[Ekaitz]] bortitzak edukitzeagatik da ezaguna zortzigarren planeta eta ulergarria da, izan ere, planeta honetako ekaitzek duten abiadura jakiteko modukoa da, jarraian dagoen atalean ikusten den bezala. Barne-bero bereziak ere badu zeresanik, bigarren azpiatalean frogatu daitekeen bezala.

=== Ekaitzak ===
[[Fitxategi:Neptune storms.jpg|thumb|[[Orban Ilun Handia]] (goian), Scooter (erdi zuria) eta Orban Ilun Txikia (behean)]]
Neptuno [[Ekaitz|ekaitz-sistema]] dinamikoak edukitzeak egiten du berezi: ia 600 m/s-ko (2200 km/h) abiadura lor dezakete, hau da, ia [[soinuaren abiadura]] gainditzeko ahalmena dute.<ref>{{Erreferentzia|izena=V. E.|abizena=SUOMI|izenburua=High Winds of Neptune: A Possible Mechanism|orrialdeak=929–932|abizena2=LIMAYE|abizena3=JOHNSON|izena2=S. S.|izena3=D. R.|data=1991-02-22|url=http://dx.doi.org/10.1126/science.251.4996.929|aldizkaria=Science|alea=4996|zenbakia=251|issn=0036-8075|doi=10.1126/science.251.4996.929|sartze-data=2019-01-11}}</ref> Planeta honetan egon ohi diren ekaitzak baina, txikiagoak eta ahulagoak izaten dira, laino iraunkorren mugimendua aztertuz eta jarraituz, [[ekuatore]]an dauden ekaitz arruntek ekialderanzko norabidean 20 m/s abiadura dutela eta mendebalderanzko norabidean 325 m/s abiadura dutela frogatu da.<ref>{{Erreferentzia|izena=H. B.|abizena=Hammel|izenburua=Neptune's Wind Speeds Obtained by Tracking Clouds in Voyager Images|orrialdeak=1367–1369|abizena2=Beebe|abizena3=De Jong|abizena4=Hansen|abizena5=Howell|abizena6=Ingersoll|abizena7=Johnson|abizena8=Limaye|abizena9=Magalhaes|izena2=R. F.|izena3=E. M.|izena4=C. J.|izena5=C. D.|izena6=A. P.|izena7=T. V.|izena8=S. S.|izena9=J. A.|data=1989-09-22|url=http://dx.doi.org/10.1126/science.245.4924.1367|aldizkaria=Science|alea=4924|zenbakia=245|issn=0036-8075|doi=10.1126/science.245.4924.1367|sartze-data=2019-01-11}}</ref> Bestalde, laino hauen gainaldean, haizeteen abiadura 400 m/s ingurukoa izaten da ekuatorean zehar eta poloetan, 250 m/s-a.<ref>{{Erreferentzia|izena=Elkins-Tanton, Linda|abizena=T.|izenburua=Uranus, Neptune, Pluto, and the outer solar system|argitaletxea=Facts on File|data=2006|url=https://www.worldcat.org/oclc/60454394|isbn=0816051976|pmc=60454394|sartze-data=2019-01-11}}</ref> Neptunon sortzen diren haizete gehienak planetaren [[Errotazio|errotazio mugimenduaren]] aurka mugitzen dira.<ref>{{Erreferentzia|izena=Burgess, Eric,|abizena=1920-2005.|izenburua=Far encounter : the Neptune system|argitaletxea=Columbia University Press|data=1991|url=https://www.worldcat.org/oclc/23767264|isbn=0231074123|pmc=23767264|sartze-data=2019-01-11}}</ref> Honen inguruan hainbat teoria sortu diren arren, gaur egun pentsatzen da "pelikula-efektu" baten ondorioz mugitzen direla planetaren errotazio-mugimenduaren aurka eta ez beste arrazoi atmosferiko konplexuago batengatik.<ref name=":1">{{Erreferentzia|izena=J. I|abizena=Lunine|izenburua=The Atmospheres of Uranus and Neptune|orrialdeak=217–263|data=1993-01-01|url=http://dx.doi.org/10.1146/annurev.astro.31.1.217|aldizkaria=Annual Review of Astronomy and Astrophysics|alea=1|zenbakia=31|issn=0066-4146|doi=10.1146/annurev.astro.31.1.217|sartze-data=2019-01-11}}</ref> [[Latitude]]ari dagokionean, 70º Hegoan, haize-zurrusta bat abiadura handiz mugitzen da, zehazki, 300 m/s-tan.<ref name=":1" />

Neptuno eta [[Urano]]ren arteko desberdintasunik nabarmenena zortzigarren planetak duen meteorologia-aktibitate maila altua da. [[Voyager 2]] zunda [[1989]]an Neptunoren albotik igaro zenean halako fenomeno meteorologiko indartsu ugari behatu ahal izan zituen, Uranon ordea ez zuen antzekorik ikustea lortu [[1986]]an.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Documentos oficiales - diciembre de 1855, enero i febrero de 1856|data=2010-08-31|url=http://dx.doi.org/10.5354/0365-7779.1856.2904|aldizkaria=Anales de la Universidad de Chile|alea=0|zenbakia=0|issn=0365-7779|doi=10.5354/0365-7779.1856.2904|sartze-data=2019-01-11}}</ref>

=== Barne-beroa ===
[[2007]]an burutu ziren aurkikuntzen arabera, Neptunoko hego poloko goi-[[troposfera]]ren [[tenperatura]] planetaren gainerako eremu guztiena baino 10 [[Kelvin (unitatea)|K]] altuagoa da, gutxi gorabehera. Planetak, batez bestean 73 K-eko tenperatura du, hau da, -200&nbsp;°C-koa. Tenperatura tarte txiki horrek inolako garrantzirik ez duela ematen du, baina ez da hala, tarte horri esker [[metano]]ak troposferatik ihes egin dezake (beste lekuetan troposferan izozten da), [[estratosfera]]ra iristeko.<ref>{{Erreferentzia|izena=G. S.|abizena=Orton|izenburua=Evidence for methane escape and strong seasonal and dynamical
perturbations of Neptune's atmospheric temperatures|orrialdeak=L5–L8|abizena2=Encrenaz|abizena3=Leyrat|abizena4=Puetter|abizena5=Friedson|izena2=T.|izena3=C.|izena4=R.|izena5=A. J.|data=2007-08-13|url=http://dx.doi.org/10.1051/0004-6361:20078277|aldizkaria=Astronomy & Astrophysics|alea=1|zenbakia=473|issn=0004-6361|doi=10.1051/0004-6361:20078277|sartze-data=2019-01-11}}</ref> Aparteko beroketa hau planetaren ardatz makurtuaren ondorioa da, izan ere, [[Eguzkia]]ren aldera begira jarri da azkeneko neptunoar urte laurdenean, edo bestela esanda, 40 urte lurtarretan. Neptuno poliki-poliki Eguzkiaren aurkako aldera mugitzen ari denez, hego poloa etorkizunean ilundu egingo da, ipar poloa Eguzkiaren aldera begira jarriz. Beraz, poloetan metanoa izozten da ziklikoki, hau da, aldi batean hego poloan berotzen da gehiago eta bestean ipar poloa.<ref>{{Erreferentzia|izena=Revista de El Colegio|abizena=De San Luis|izenburua=Primera época - Año VI, Número 18, septiembre-diciembre de 2004|data=2018-11-07|url=http://dx.doi.org/10.21696/rcsl61820041080|aldizkaria=Revista de El Colegio de San Luis|alea=18|zenbakia=6|issn=2007-8846|doi=10.21696/rcsl61820041080|sartze-data=2019-01-11}}</ref>

[[Urtaro]]-aldaketen ondorioz, Neptunoren hego hemisferikoko laino-zerrendak tamainaz handitzen ari dira eta baita albedoz ere. Joera hau lehen aldiz 1980an ikusi zen eta gaur egun uste da 2020ra arte iraungo duela. Planeta urrunaren [[orbita-periodo]] luzeak bertako urtaroak ere halakoak izatea eragiten du, berrogei urte ingurukoak.<ref>{{Erreferentzia|izena=Revista de El Colegio|abizena=De San Luis|izenburua=Primera época - Año IX, Número 26-27, mayo-diciembre de 2007|data=2018-11-08|url=http://dx.doi.org/10.21696/rcsl926-2720071085|aldizkaria=Revista de El Colegio de San Luis|alea=26-27|zenbakia=9|issn=2007-8846|doi=10.21696/rcsl926-2720071085|sartze-data=2019-01-11}}</ref>

== Orbita eta errotazioa ==
[[Fitxategi:Neptune_Orbit.gif|thumb|Neptunore orbitaren diagrama.]]
Neptuno eta Eguzkiaren arteko batez besteko distantzia 4.500 milioi kilometro da (30,1 [[unitate astronomiko]]). Bira oso bat emateko Lurreko 164,79 urte behar ditu, ±0,1 urteko aldearekin. [[Perihelio]]an duen distantzia 29,81 UA da, eta [[afelio]]an duena 30,33 UA.

2011ko uztailaren 11n Neptunok 1846an aurkitu zenetik [[orbita barizentriko]] oso bat egin zuen<ref>{{Erreferentzia|izena=Robin|abizena=McKie|izenburua=Neptune's first orbit: a turning point in astronomy|hizkuntza=en|data=2011-07-09|url=http://www.theguardian.com/science/2011/jul/10/neptune-orbit-anniversary-astronomy|aldizkaria=the Guardian|sartze-data=2018-11-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|abizena=Bob|izenburua=Up: Neptune Completes First Orbit Since Discovery: 11th July 2011 (at 21:48 U.T.±15min)|data=2011-07-01|url=https://azureworld.blogspot.com/2011/07/neptune-completes-first-orbit-since.html|aldizkaria=Up|sartze-data=2018-11-02}}</ref>, baina ez zegoen zehazki zeruko leku berberean, Lurrak bere 365,26 eguneko biraketan beste posizio bat zuelako. Eguzkiak Eguzki-sistemaren [[barizentro]]aren inguruan duen mugimendua dela eta, Neptuno ere ez zegoen Eguzkiarekiko posizio zehazki berdinean; posizio hori 2011ko uztailaren 12an lortu zuen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Clearing the Confusion on Neptune’s Orbit - Universe Today|hizkuntza=en-US|data=2010-08-26|url=http://www.universetoday.com/72088/clearing-the-confusion-on-neptune%E2%80%99s-orbit/|aldizkaria=Universe Today|sartze-data=2018-11-02}}</ref>.

Neptunoren orbita eliptikoa Lurrarekikoarekin alderatuta 1,77º makurturik dago. Haren [[makurdura axial]]a 28,32º da<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Planetary Fact Sheets|url=http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/planetfact.html|aldizkaria=nssdc.gsfc.nasa.gov|sartze-data=2018-11-02}}</ref>, Lurrak dituen 23º eta Martek dituen 25ºen antzekoa. Horren ondorioz, Neptunok Lurrak dituen [[urtaro]]en antzeko prozesua du. Periodo orbitala hain luzea izanda, urtaro bakoitzak Lurreko 40 urte irauten ditu<ref>{{Erreferentzia|izenburua=HubbleSite: News - Brighter Neptune Suggests a Planetary Change of Seasons|url=http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2003/17/text/|aldizkaria=hubblesite.org|sartze-data=2018-11-02}}</ref>. Neptunoren [[egun]] batek 16,11 ordu irauten ditu. Bere makurdura axiala ez denez oso handia ere, egunaren luzeraren aldaketa ez da handia urtean zehar.

Neptuno ez denez gorputz solido bat, bere atmosferak biraketa diferentziala du. Ekuatore inguruko eskualdeak bira bat ematen du 18 orduan behin, eremu magnetikoak biratzeko behar dituen 16,1 orduak baino nabarmen geldoago. Alderantziz, [[polo geografiko]]etako biraketa 12 ordutan egiten da. Biraketa diferentzial hau planeta guztien artean handiena da<ref>{{Erreferentzia|izena=W. B.|abizena=Hubbard|izenburua=Interior Structure of Neptune: Comparison with Uranus|orrialdeak=648–651|hizkuntza=en|abizena2=Nellis|abizena3=Mitchell|abizena4=Holmes|abizena5=Limaye|abizena6=Mccandless|izena2=W. J.|izena3=A. C.|izena4=N. C.|izena5=S. S.|izena6=P. C.|data=1991-08-09|url=http://science.sciencemag.org/content/253/5020/648|aldizkaria=Science|alea=5020|zenbakia=253|issn=0036-8075|pmid=17772369|doi=10.1126/science.253.5020.648|sartze-data=2018-11-02}}</ref>, eta ondorioz haize oso bortitzak dabiltza<ref>{{Erreferentzia|izena=C. E.|abizena=Max|izenburua=Cloud Structures on Neptune Observed with Keck Telescope Adaptive Optics|orrialdeak=364–375|hizkuntza=en|abizena2=Macintosh|abizena3=Gibbard|abizena4=Gavel|abizena5=Roe|abizena6=de Pater|abizena7=Ghez|abizena8=Acton|abizena9=Lai|izena2=B. A.|izena3=S. G.|izena4=D. T.|izena5=H. G.|izena6=I.|izena7=A. M.|izena8=D. S.|izena9=O.|data=2003-01|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2003AJ....125..364M|aldizkaria=The Astronomical Journal|alea=1|zenbakia=125|issn=0004-6256|doi=10.1086/344943|sartze-data=2018-11-02}}</ref>.

=== Erresonantzia orbitalak ===
{{sakontzeko|Kuiper gerrikoa|Neptunoz haraindiko objektu}}
Neptunoren orbitak eragin zuzena du bera baino urrunago dauden objektuen orbitetan, [[Kuiper gerrikoa]] deitzen den eremuan. Kuiper gerrikoa izotzezko mundu txikien eraztun bat da, [[asteroide gerrikoa]]ren antzekoa, baina askoz handiagoa; Neptunoren orbitatik (30 UA) Eguzkitik 55 UA arte hedatzen da<ref>{{Erreferentzia|izena=S. Alan|abizena=Stern|izenburua=Collisional Erosion in the Primordial Edgeworth‐Kuiper Belt and the Generation of the 30–50 AU Kuiper Gap|orrialdeak=879–882|hizkuntza=en|abizena2=Colwell|izena2=Joshua E.|data=1997-12|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1997ApJ...490..879S|aldizkaria=The Astrophysical Journal|alea=2|zenbakia=490|issn=0004-637X|doi=10.1086/304912|sartze-data=2018-11-02}}</ref>. [[Jupiter]]ren grabitateak asteroide gerrikoa dominatzen duen bezala, bere egituraren gainean aginduz, Neptunoren grabitazioak Kuiper gerrikoaren gainean agintzen du. Eguzki-sistemaren historian, Kuiper gerrikoan zeuden hainbat eremu Neptunoren grabitazioaren ondorioz ezegonkortu ziren, hutsuneak sortuz bere egituran. 40 eta 42 UA artean dagoen eremua adibide bat da<ref>{{Erreferentzia|izena=J|abizena=Petit|izenburua=Large Scattered Planetesimals and the Excitation of the Small Body Belts|orrialdeak=367–387|data=1999-10|url=https://doi.org/10.1006/icar.1999.6166|aldizkaria=Icarus|alea=2|zenbakia=141|issn=0019-1035|doi=10.1006/icar.1999.6166|sartze-data=2018-11-02}}</ref>.

Eskualde huts hauen barruan dauden orbitetako batzuetan, objektuek Eguzki-sistemaren adina biziraun dezakete. Erresonantzia hauek gertatzen dira Neptunoren periodo orbitala beste objektu baten frakzio zehatz bat denean, adibidez 1:2 edo 3:4. Adibidez, objektu batek Eguzkiaren inguruan orbita egiten badu Neptunoren orbitaren denbora bikoitzean, orbita erdia baino ez du egingo Neptuno bere hasierako posiziora iristen denean. Kuiper gerrikoaren erresonantzia eskualderik populatuena, 200 objektu ezagunekin<ref>{{Erreferentzia|izenburua=List Of Transneptunian Objects|url=http://www.minorplanetcenter.org/iau/lists/TNOs.html|aldizkaria=www.minorplanetcenter.org|sartze-data=2018-11-02}}</ref>, 2:3 erresonantziakoa da. Objektu horiek 2 orbita egiten dituzte Neptunok egiten dituen 3 orbitako, eta [[plutino]] izena hartzen dute, Kuiper gerrikoko objekturik handienaren omenez, [[Pluton (planeta nanoa)|Pluton]]<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Dave Jewitt: Plutinos|url=http://www2.ess.ucla.edu/~jewitt/kb/plutino.html|aldizkaria=www2.ess.ucla.edu|sartze-data=2018-11-02}}</ref>. Plutonek Neptunoren orbita erregularki gurutzatzen duen arren, euren 2:3 erresonantziak ziurtatzen du ezin dutela talkarik egin<ref>{{Erreferentzia|izena=F.|abizena=Varadi|izenburua=Periodic Orbits in the 3:2 Orbital Resonance and Their Stability|orrialdeak=2526|hizkuntza=en|data=1999|url=http://stacks.iop.org/1538-3881/118/i=5/a=2526|aldizkaria=The Astronomical Journal|alea=5|zenbakia=118|issn=1538-3881|doi=10.1086/301088|sartze-data=2018-11-02}}</ref>. 3:4, 3:5, 4:7 eta 2:5 erresonantziak ez daude hain populatuak<ref>{{Erreferentzia|izena=Davies, John|abizena=Keith.|izenburua=Beyond Pluto : exploring the outer limits of the solar system|argitaletxea=Cambridge University Press|data=2001|url=https://www.worldcat.org/oclc/52490228|isbn=0511012632|pmc=52490228|sartze-data=2018-11-02}}</ref>.

Neptunok hainbat [[Troiar (astronomia)|troiar]] ditu bere orbitan, L4 eta L5 [[Lagrangeren puntu]]ak okupatzen, Neptunoren orbitaren aurretik eta atzetik<ref>{{Erreferentzia|izena=E. I.|abizena=Chiang|izenburua=Resonance Occupation in the Kuiper Belt: Case Examples of the 52 and Trojan Resonances|orrialdeak=430–443|hizkuntza=en|abizena2=Jordan|abizena3=Millis|abizena4=Buie|abizena5=Wasserman|abizena6=Elliot|abizena7=Kern|abizena8=Trilling|abizena9=Meech|izena2=A. B.|izena3=R. L.|izena4=M. W.|izena5=L. H.|izena6=J. L.|izena7=S. D.|izena8=D. E.|izena9=K. J.|data=2003-07|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2003AJ....126..430C|aldizkaria=The Astronomical Journal|alea=1|zenbakia=126|issn=0004-6256|doi=10.1086/375207|sartze-data=2018-11-02}}</ref>. [[Neptunoren troiar]]rak 1:1 erresonantzian dauden Neptunorekin. Horietako batzuk oso egonkorrak dira euren orbitatan, eta baliteke Neptunorekin batera sortu izana, kapturatuak izan baino. Neptunoren L5 Lagrangeren puntuan aurkitutako lehen objektua [[2008 LC18]] izan zen<ref>{{Erreferentzia|izena=Scott S.|abizena=Sheppard|izenburua=Detection of a Trailing (L5) Neptune Trojan|orrialdeak=1304–1304|hizkuntza=en|abizena2=Trujillo|izena2=Chadwick A.|data=2010-09-10|url=http://science.sciencemag.org/content/329/5997/1304|aldizkaria=Science|alea=5997|zenbakia=329|issn=0036-8075|pmid=20705814|doi=10.1126/science.1189666|sartze-data=2018-11-02}}</ref>. Neptunok [[ia-satelite]] bat ere badu, [[(309239) 2007 RW10|(309239) 2007 RW<sub>10</sub>]]. Objektu hau Neptunoren ia-satelite izan da azken 12.500 urteetan eta beste hainbeste iraungo du egoera dinamiko horretan<ref>{{Erreferentzia|izena=C.|abizena=de la Fuente Marcos|izenburua=(309239) 2007 RW10: a large temporary quasi-satellite of Neptune|orrialdeak=L9|hizkuntza=en|abizena2=de la Fuente Marcos|izena2=R.|data=2012-09|url=https://doi.org/10.1051/0004-6361/201219931|aldizkaria=Astronomy & Astrophysics|zenbakia=545|issn=0004-6361|doi=10.1051/0004-6361/201219931|sartze-data=2018-11-02}}</ref>.

== Sorrera eta migrazioa ==
{{sakontzeko|Eguzki sistemaren sorrera eta garapena}}
[[Fitxategi:Lhborbits.png|thumb|Kanpo planeten eta Kuiper gerrikoaren simulazio bat: a) Jupiter eta Saturno 2overview erresonantziara iritsi aurretik; b) Kuiper gerrikoko objektuen barreiatzea Neptunoren migrazioaren ondoren; c) Kuiper gerrikoko objektuak Jupiterrek kaleratu eta gero.]]
Neptuno eta Urano gasezko erraldoien formazioa ereduen bitartez sortzea zaila izan da orain arte. Gaur egungo ereduen arabera, Eguzki-sistemaren kanpo eskualde horretan ez zegoen materia nahikorik horrelako gorputz handiak sortzeko, gutxienez onartzen den [[akrezio]] sistemaren bidez, eta beraz beste hipotesi batzuk egin behar izan dira sorrera azaltzeko. Horietako bat da izotzezko erraldoiak ez zirela sortu nukleoen akrezio bidez, baizik eta [[disko protoplanetario]]aren ezegonkortasunen ondorioz eta, beranduago, euren atmosferak deuseztatu zituela gertu egongo litzatekeen [[OB izar]] baten erradiazioak<ref>{{Erreferentzia|izena=Alan P.|abizena=Boss|izenburua=Formation of gas and ice giant planets|orrialdeak=513–523|data=2002-09|url=https://doi.org/10.1016/S0012-821X(02)00808-7|aldizkaria=Earth and Planetary Science Letters|alea=3-4|zenbakia=202|issn=0012-821X|doi=10.1016/s0012-821x(02)00808-7|sartze-data=2018-11-02}}</ref>.

Beste erdu baten arabera, Eguzkitik askoz gertuago sortu ziren, non materiaren dentsitatea askoz handiagoa zen, eta ondoren gaur egungo orbitara migratu zutela disko protoplanetarioaren gasa kendu ostean<ref>{{Erreferentzia|izena=E. W.|abizena=Thommes|izenburua=The Formation of Uranus and Neptune among Jupiter and Saturn|orrialdeak=2862–2883|hizkuntza=en|abizena2=Duncan|abizena3=Levison|izena2=M. J.|izena3=H. F.|data=2002-05|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2002AJ....123.2862T|aldizkaria=The Astronomical Journal|alea=5|zenbakia=123|issn=0004-6256|doi=10.1086/339975|sartze-data=2018-11-02}}</ref>. Migrazio hipotesi honen aldeko argudio gehiago daude, [[Neptunoz haraindiko objektu]] txikien populazioak azaltzeko aukera ematen duelako. Hipotesi honen bertsio zehaztuari [[Nizako eredua]] izena ematen zaio, eta Neptunoren migrazioak [[Kuiperren gerrikoa]]n izan zuen eragina ere azaltzen du. Hipotesi honen arabera, Neptuno Urano baino gertuago sortu zen Eguzkitik, eta ondoren kanpora migratu zuen<ref>{{Erreferentzia|izena=K.|abizena=Tsiganis|izenburua=Origin of the orbital architecture of the giant planets of the Solar System|orrialdeak=459–461|hizkuntza=En|abizena2=Gomes|abizena3=Morbidelli|abizena4=Levison|izena2=R.|izena3=A.|izena4=H. F.|data=2005-05|url=https://doi.org/10.1038/nature03539|aldizkaria=Nature|alea=7041|zenbakia=435|issn=0028-0836|doi=10.1038/nature03539|sartze-data=2018-11-02}}</ref>.

== Sateliteak eta eraztunak ==
{{ikus gainera|Eguzki-sistema eta bertako sateliteen aurkikuntzaren kronologia}}
[[Fitxategi:Neptune's Dynamic Environment.webm|thumb|Neptunoren ilargietako batzuen mugimendua erakusten duen bideoa.]]
Neptunok 14 satelite ezagun ditu<ref>{{Erreferentzia|izenburua=New tiny moon found orbiting Neptune|url=http://www.news.com.au/technology/sci-tech/hubble-space-telescope-discovers-fourteenth-tiny-moon-orbiting-neptune/story-fn5fsgyc-1226679913807|aldizkaria=NewsComAu|sartze-data=2018-11-02}}</ref>. [[Triton (satelitea)|Triton]] da ilargirik handiena, Neptunoren inguruan dagoen masaren %&nbsp;99,5arekin, eta hura da bakarra nahikoa masiboa [[esferoide]] bat osatzeko. [[William Lasell]]ek aurkitu zuen, Neptuno aurkitu eta 17 egunera. Eguzki-sistemako beste satelite natural handi guztiek ez-bezala, Tritonek orbita erretrogradoa du, bertan sortua baino harrapatutako ilargi bat dela pentsarazten duena<ref>{{Erreferentzia|izena=Craig B.|abizena=Agnor|izenburua=Neptune's capture of its moon Triton in a binary–planet gravitational encounter|orrialdeak=192–194|hizkuntza=En|abizena2=Hamilton|izena2=Douglas P.|data=2006-05|url=https://doi.org/10.1038/nature04792|aldizkaria=Nature|alea=7090|zenbakia=441|issn=0028-0836|doi=10.1038/nature04792|sartze-data=2018-11-02}}</ref>. Baliteke, lehenago, [[Kuiperren gerrikoa]]n zegoen [[planeta nano]] bat izatea. Neptunorekin errotazio sinkronikoa du, eta espiral batean mugitzen ari da planetarantz, itsasaldien azelerazioa dela eta. Hemendik 3.600 milioi urtera suntsituko da, [[Rocheren muga]]ra iristen denean<ref>{{Erreferentzia|izena=Chyba, C.|abizena=F.|izenburua=Tidal evolution in the Neptune-Triton system|hizkuntza=en|abizena2=G.|abizena3=D.|izena2=Jankowski, D.|izena3=Nicholson, P.|data=1989-7|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1989A&A...219L..23C|aldizkaria=Astronomy and Astrophysics|zenbakia=219|issn=0004-6361|sartze-data=2018-11-02}}</ref>. [[1989]]an egin zen neurketaren arabera, Triton zen Eguzki-sistemako objekturik hotzena<ref>{{Erreferentzia|izena=John Noble Wilford and Special To the New York|abizena=Times|izenburua=Triton May Be Coldest Spot in Solar System|hizkuntza=en|url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=950DE4DC1138F93AA1575BC0A96F948260|sartze-data=2018-11-02}}</ref>: 38 K (-235&nbsp;°C)<ref>{{Erreferentzia|izena=Robert M.|abizena=Nelson|izenburua=Temperature and Thermal Emissivity of the Surface of Neptune's Satellite Triton|orrialdeak=429–431|hizkuntza=en|abizena2=Smythe|abizena3=Wallis|abizena4=Horn|abizena5=Lane|abizena6=Mayo|izena2=William D.|izena3=Brad D.|izena4=Linda J.|izena5=Arthur L.|izena6=Marvin J.|data=1990-10-19|url=http://science.sciencemag.org/content/250/4979/429|aldizkaria=Science|alea=4979|zenbakia=250|issn=0036-8075|pmid=17793020|doi=10.1126/science.250.4979.429|sartze-data=2018-11-02}}</ref>.

Neptunoren bigarren satelitea, aurkikuntza dataren arabera, [[Nereida (satelitea)|Nereida]] da. Eguzki-sistema osoko satelite guztien artean eszentrikotasunik handiena duena da. 0,7512ko eszentrikotasunarekin, bere apoapsia periapsia baino zazpi aldiz handiagoa da<ref group="oh"><math>\tfrac{r_{a}}{r_{p}} = \tfrac{2}{1-e} - 1 = 2/0.2488 - 1 \approx 7.039.</math></ref>.
[[Fitxategi:LUNAS DE NEPTUNO.jpg|erdian|thumb|upright=1.5|Neptunoren lau sateliterik: Larisa, [[Nereida (satelitea)|Nereida]], [[Proteo (satelitea)|Proteo]] eta [[Triton (satelitea)|Triton]] ]]
1989ko uztailetik irailera ''Voyager 2''k Neptunoren sei ilargi aurkitu zituen<ref>{{Erreferentzia|izena=E. C.|abizena=Stone|izenburua=The Voyager 2 Encounter with the Neptunian System|orrialdeak=1417–1421|hizkuntza=en|abizena2=Miner|izena2=E. D.|data=1989-12-15|url=http://science.sciencemag.org/content/246/4936/1417|aldizkaria=Science|alea=4936|zenbakia=246|issn=0036-8075|pmid=17755996|doi=10.1126/science.246.4936.1417|sartze-data=2018-11-02}}</ref>. Haien artean [[Proteo (satelitea)|Proteo]] nabari da, bere gorputza grabitazioak esferiko bilakatzeko zorian dagoen satelite irregularra<ref>{{Erreferentzia|izena=Mike|abizena=Brown|izenburua=Eight planets|url=http://web.gps.caltech.edu/~mbrown/dwarfplanets/|aldizkaria=web.gps.caltech.edu|sartze-data=2018-11-02}}</ref>. Bigarren sateliterik handiena izanda ere, Tritonen % 0,25 bakarrik da. Neptunoren barneko lau ilargiak [[Naiad (satelitea)|Naiad]], [[Talasa (satelitea)|Talasa]], [[Despina (satelitea)|Despina]] eta [[Galatea (satelitea)|Galatea]] dira, [[Neptunoren eraztunak|Neptunoko eraztunen]] orbitaren barruan mugitzen direnak. Kanporago dago [[Larisa (satelitea)|Larisa]], 1981an aurkitu zena izar bat ezkutatu zuenean. Beste bost izar irregular aurkitu dira 2002 eta 2003 artean<ref>{{Erreferentzia|izena=Matthew J.|abizena=Holman|izenburua=Discovery of five irregular moons of Neptune|orrialdeak=865–867|hizkuntza=En|abizena2=Kavelaars|abizena3=Grav|abizena4=Gladman|abizena5=Fraser|abizena6=Milisavljevic|abizena7=Nicholson|abizena8=Burns|abizena9=Carruba|izena2=J. J.|izena3=Tommy|izena4=Brett J.|izena5=Wesley C.|izena6=Dan|izena7=Philip D.|izena8=Joseph A.|izena9=Valerio|data=2004-08-19|url=https://doi.org/10.1038/nature02832|aldizkaria=Nature|alea=7002|zenbakia=430|issn=0028-0836|doi=10.1038/nature02832|sartze-data=2018-11-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Five new moons for planet Neptune|hizkuntza=en-GB|data=2004-08-18|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/3578210.stm|sartze-data=2018-11-02}}</ref>, eta [[Neptuno XIV]] ilargia 2013an aurkitu zen. Neptuno itsasoaren jainko erromatarra izanda, harekin harremana duten izakiekin izendatu dira ilargiak<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Planetary Names: Planet and Satellite Names and Discoverers|hizkuntza=en|url=http://planetarynames.wr.usgs.gov/Page/Planets|aldizkaria=planetarynames.wr.usgs.gov|sartze-data=2018-11-02}}</ref>.

=== Neptunoko eraztunak ===
[[Fitxategi:PIA02202_Neptune's_full_rings.jpg|thumb|Neptunoko eraztunen irudi parea.]]
Neptunok [[eraztun-sistema]] bat du, baina [[Saturnoren eraztunak]] baino askoz txikiagoa. Eraztuna [[izotz]]ezko partikulez osatuta egon daiteke, [[siilikato]] eta [[karbono]]an oinarritutako materialez estalia, eta horregatik izan lezake kolore gorrixka<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Neptune and Triton|argitaletxea=University of Arizona Press|data=1995|url=https://www.worldcat.org/oclc/32854458|isbn=0816515255|pmc=32854458|sartze-data=2018-11-02}}</ref>. Hiru eraztun fin daude, [[Adams eraztuna]], Neptunoren zentrotik 63.000 kilometrora, [[Le Verrier eraztuna]], 53.000 kilometrora eta [[Galle eraztuna]], askoz zabalagoa baina finagoa, 42.000 kilometrora. Le Verrier eraztunaren kanpo hedapen bati [[Lassell eraztuna]] izena eman zaio, kanporago egongo litzatekeen [[Arago eraztuna]]ren (57.000 kilometro) mugan<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Planetary Names: Ring and Ring Gap Nomenclature|hizkuntza=en|url=http://planetarynames.wr.usgs.gov/Page/Rings|aldizkaria=planetarynames.wr.usgs.gov|sartze-data=2018-11-02}}</ref>.

Lehen eraztuna 1968an aurkitu zuen [[Edward Guinan]]ek. 1980an, analisi sakona egin zen, eta ikusi zen balitekeela eraztuna ez izatea jarraia. Eraztunek tarteak izan ditzaketela erakusten zuen lehen froga 1984ko okultazioan lortu zen, izar bat sartu zenean eraztunaren atzean. ''Voyager 2''ek hartutako irudiek, 1989an, eraztun bat baino gehiago zeudela erakutsi zuten.

Adams eraztuna, kanpoan dagoena, arku eran dago zatituta: Courage, Liberté, Egalité 1, Egalité 2 eta Fraternité<ref>{{Erreferentzia|izena=Allen, C. W. (Clabon|abizena=Walter)|izenburua=Allen's astrophysical quantities|argitaletxea=AIP Press|data=2000|url=https://www.worldcat.org/oclc/40473741|edizioa=4th ed|isbn=0387987460|pmc=40473741|sartze-data=2018-11-02}}</ref>. Arku horien sorrera azaltzea zaila da mugimendu normalarekin, eraztun uniforme bat sortzea askoz errazagoa baita, denbora tarte txikietan. Uste denez, Galatea satelitearen eraginez sortzen dira arku horiek<ref>{{Erreferentzia|izenburua=In Depth {{!}} Neptune – Solar System Exploration: NASA Science|url=http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Neptune&Display=Rings|aldizkaria=Solar System Exploration: NASA Science|sartze-data=2018-11-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Heikki|abizena=Salo|izenburua=Neptune's Partial Rings: Action of Galatea on Self-Gravitating Arc Particles|orrialdeak=1102–1104|hizkuntza=en|abizena2=Hänninen|izena2=Jyrki|data=1998-11-06|url=http://science.sciencemag.org/content/282/5391/1102|aldizkaria=Science|alea=5391|zenbakia=282|issn=0036-8075|pmid=9804544|doi=10.1126/science.282.5391.1102|sartze-data=2018-11-02}}</ref>.

2005ean egindako behaketek erakutsi zuten arkuak eta eraztunak uste baino askoz ezegonkorragoak direla. [[Keck behatokia|Keck behatokiko]] irudiek erakutsi zuten ''Voyager 2''ek hartutako irudietatik asko murriztu zirela eraztunak. Liberté arkua guztiz desagertu ez bada, mende honetan egingo duela ikusi zen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Neptune’s rings are fading away|hizkuntza=en-US|url=https://www.newscientist.com/article/mg18524925.900|aldizkaria=New Scientist|sartze-data=2018-11-02}}</ref>.

== Behaketa ==
[[Fitxategi:Neptune_from_the_VLT_with_MUSE_GALACSI_Narrow_Field_Mode_adaptive_optics.jpg|thumb|2018an [[Europako Espazio Agentzia]]k [[laser]] bidezko behaketa sistema bat sortu zuen, irudi garbiak eskuratzeko Lurretik.]]
Neptunoren distira nabarmen handitu zen 1980 eta 2000 urteen artean. [[Itxurazko magnitude]]a 7,67 eta 7,89 artekoa da, 7,78ko batez bestekoarekin. 1980a baino lehen magnitudea 8.0 zen. Neptuno oso ahula da begi hutsez ikusi ahal izateko, eta Jupiterren [[galilear ilargi]]ak, [[Zeres (planeta nanoa)|Zeres]], [[4 Vesta]], [[2 Palas]], [[7 Iris]], [[3 Juno]] eta [[6 Hebe]]k baino gutxiago distiratzen du. Teleskopio batekin edo prismatiko oso indartsuekin Neptuno disko urdin bat bezala ikus daiteke, Uranoren oso antzekoa.

Neptuno eta Lurraren arteko distantzia dela eta, [[diametro angeluar]]ra 2,2 eta 2,4 [[arkosegundo]]koa du, Eguzki-sistemako planeten artean txikiena. Itxura txiki horrek oso zaila egiten du begi hutsez ikertzeko. Teleskopioen bidezko datu gehienak oso urriak ziren, [[Hubble espazio teleskopioa]] eta beste Lurreko teleskopio erraldoi batzuk eraiki arte<ref>{{Erreferentzia|izena=D. P.|abizena=Cruikshank|izenburua=On the rotation period of Neptune|orrialdeak=L57–L59|hizkuntza=en|data=1978-3|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1978ApJ...220L..57C|aldizkaria=The Astrophysical Journal|zenbakia=220|issn=0004-637X|doi=10.1086/182636|sartze-data=2018-11-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Max,|abizena=C.|izenburua=Adaptive Optics Imaging of Neptune and Titan with the W.M. Keck Telescope|hizkuntza=en|abizena2=B.|abizena3=S.|abizena4=H.|abizena5=I.|abizena6=A.|abizena7=S.|abizena8=P.|abizena9=O.|izena2=Macintosh,|izena3=Gibbard,|izena4=Roe,|izena5=de Pater,|izena6=Ghez,|izena7=Acton,|izena8=Wizinowich,|izena9=Lai,|data=1999-12|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1999AAS...195.9302M|zenbakia=31|sartze-data=2018-11-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=APOD: 2000 February 18 - Neptune through Adaptive Optics|url=https://apod.nasa.gov/apod/ap000218.html|aldizkaria=apod.nasa.gov|sartze-data=2018-11-02}}</ref>. Neptunoren lehen behaketa zientifiko baliagarria Lurreko teleskopio batetik [[optika adaptatibo]]a erabilita [[1997]]an egin zen [[Hawaii]]tik<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Download Limit Exceeded|url=http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.66.7754&rep=rep1&type=pdf|aldizkaria=citeseerx.ist.psu.edu|sartze-data=2018-11-02}}</ref>. Neptuno, orain, udaberri eta udan sartzen ari da, eta ematen duenez berotzen ari da, jarduera atmosferikoa handitzen ari da eta distiratsuagoa da.

Lurretik ikusia, Neptunok orbita erretrogradoa hartzen du 367 egunean behin, oposizio bakoitzean atzean dituen izar-finkoen inguruan bira bat emanez. Bira honek aurkikuntzako koordenatuetan jarri zuen 1846an, 2010eko apirila eta uztaila bitartean, eta berriro ere 2011ko urrian eta azaroan<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Wayback Machine|data=2013-05-02|url=https://web.archive.org/web/20130502171825/http://home.surewest.net/kheider/astro/nept2011.txt|sartze-data=2018-11-02}}</ref>.

[[Irrati]] bidezko behaketak erakutsi du emisio luze eta irregularrak dituela. Bi iturri horiek bere eremu magnetikoaren biraketaren ondorio direla uste da. Espektroaren eremu [[infragorri]]etan, Neptunoren ekaitzak hotzagoak diren inguruak baino distiratsuagoak direla dirudi, eta egitura horik beren itxura eta tamaina jarraitzea baimentzen dute<ref>{{Erreferentzia|izena=S|abizena=Gibbard|izenburua=High-Resolution Infrared Imaging of Neptune from the Keck Telescope|orrialdeak=1–15|data=2002-03|url=https://doi.org/10.1006/icar.2001.6766|aldizkaria=Icarus|alea=1|zenbakia=156|issn=0019-1035|doi=10.1006/icar.2001.6766|sartze-data=2018-11-02}}</ref>.

== Esplorazioa ==
[[Fitxategi:Triton moon mosaic Voyager 2 (large).jpg|thumb|[[Triton (satelitea)|Triton]]]]
[[Voyager 2]] zunda, bere bikia baino 16 egun lehenago jaurti zuten, [[Voyager 1]] izenekoa. Ibilbidea bere lagunarena baino mantsoagoa izan zen, hala, [[Jupiter]] eta [[Saturno]] aztertzeaz gain, [[Urano]] eta Neptuno ere aztertu ahal izateko.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Misiones interplanetarias -- Voyager 1 y 2|data=2007-10-11|url=https://web.archive.org/web/20071011033957/http://www.upv.es/satelite/trabajos/Grupo2_99.00/misiones/voyager/voyager.html|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2019-01-26}}</ref> Lau planetetara iritsi ahal izateko, Voyager 2 zundaren jaurtiketa berezia izan zen, izan ere, hau [[atmosfera]]tik at eramateko ardura zuen Titan III [[Suziri-zunda|suziriaren]] indar osoa baliatu zuten. Voyager 1 zundaren jaurtiketa bideratu zuen suziriak ez zuen behar bezala burutu bere lana, aitzitik, Voyager 2 zundaren jaurtiketa bikaina izan zen, ia akatsgabea. Voyager 2-arekin bere bikia espaziora eraman zuen suziria erabili izan bazen, zundak ez zuen sekula Uranora eta Neptunora iristeko beharrezko indarra eskuratuko. Guretzako zorionez, Voyager 2 suziri egokian jaurti zen.

== Neptuno kulturan ==
[[Fitxategi:Pisces.svg|ezkerrera|thumb|80px|Pisces ikurra ]]
[[Astrologia|Astrologian]], Neptuno planeta [[Pisces (astrologia)|Pisces]] zeinuaren planeta agintaria da.   

=== Musika ===

[[Gustav Holst]] musikagileak [[1914]] eta [[1916]] artean ''[[Planetak (suitea)|Planetak]]'' izeneko [[Suite|suitea]] sortu zuen.  [[Astrologia|Astrologiari]] lotutako kontzeptuekin, planetek [[Psike|psikean]] duten eraginari buruz pentsatu zuen idazterakoan<ref>«[https://www.discogs.com/label/92878-The-Great-Composers-And-Their-Music The Great Composers And Their Music]» ''Discogs'' <small>(Noiz kontsultatua: 2021-01-30)</small>.</ref>. Suite horren zazpigarrena Neptunori eskaini zion, ''Mistikoa'' izenburupean.

=== Fikzioa ===
[[Zientzia fikzio]]an Neptuno ez da agertu beste planeta batzuk bezainbeste, batez ere askoz geroago aurkitu zelako. Hala ere, literaturan izan du bere txokoa. [[H. G. Wells]]en ''The Star'' eleberrian Neptunok talka egiten du beste objektu batekin, guztiz suntsitu eta Eguzkiraino iristen da. [[Olaf Stapledon]]en ''Last and First Men'' lanean Neptuno giza arraza oso eboluzionatu baten egoitza da, eta [[Hugh Walters]]en ''Nearly Neptune''n gizakiak misioa egiten du Neptunora iristeko eta istripu larria dute. ''[[Star Trek]]'', ''[[Futurama]]'', ''[[Doctor Who]]'' edo ''[[Sailor Moon]]'' telesailetan ere agertu izan da Neptuno.

Balizko neptunor bizia ere agertu da fikzioan. [[H. P. Lovecraft]]en ''[[Cthulhuren mitoa|Cthurlhuren mitoetan]]'' Neptuno Yaksh izenarekin agertzen da eta onddo itxurako izaki batzuen baten bizilekua da. ''[[DC One Million]]'' komikietan [[Aquaman]]ek Neptuno zaintzen du. ''[[Marvel Family]]'' edo ''[[All-Star Comics]]'' komiki serieetan ere neptunoarrak agertu izan dira.

== Oharrak ==
<references group="oh"/>

== Erreferentziak ==
{{ lur | data=2012/12/1}}
{{erreferentzia zerrenda|2}}

== Ikus, gainera ==
* [[Neptuno (mitologia)]]

== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}

{{Eguzki sistema aurkibidea}}
{{Neptuno}}

[[Kategoria:Neptuno]]