Sulfuro-en iturria ikusi

{{HezkuntzaPrograma|Fisika eta Kimika}}

{{konposatu kimiko infotaula|CAS zenbakia=18496-25-8|3D eredua (JSmol)=Irudi interaktiboa}}
'''Sulfuro'''a [[sufre]]<nowiki/>aren anioi ez-organikoa da, <chem>S^2-</chem> [[formula kimiko]]<nowiki/>a duena, edo <chem>S^2-</chem> ioi bat edo gehiago dituen konposatua da. Sufre gatzen disoluzioak [[Korrosio|korrosibo]]<nowiki/>ak dira.

== Propietate kimikoak ==
Sulfuro ioia, <chem>S^2-</chem>, ez da <chem>Na2S</chem> gatzaren ur-disoluzioetan agertzen. Sulfuroak urarekin erreakzionatzen du hidrosulfuroa emanez.<ref>{{Erreferentzia|izena=P. M.|abizena=May|izenburua=Goodbye to S2− in aqueous solution|orrialdeak=1980–1983|hizkuntza=en|abizena2=Batka|abizena3=Hefter|abizena4=Königsberger|abizena5=Rowland|izena2=D.|izena3=G.|izena4=E.|izena5=D.|data=2018-02-20|url=https://pubs.rsc.org/en/content/articlelanding/2018/cc/c8cc00187a|aldizkaria=Chemical Communications|alea=16|zenbakia=54|issn=1364-548X|doi=10.1039/C8CC00187A|sartze-data=2021-03-03}}</ref> <ref>{{Erreferentzia|izena=B.|abizena=Meyer|izenburua=Second dissociation constant of hydrogen sulfide|orrialdeak=2345–2346|abizena2=Ward|abizena3=Koshlap|abizena4=Peter|izena2=K.|izena3=K.|izena4=L.|data=1983-08-01|url=https://doi.org/10.1021/ic00158a027|aldizkaria=Inorganic Chemistry|alea=16|zenbakia=22|issn=0020-1669|doi=10.1021/ic00158a027|sartze-data=2021-03-03}}</ref>

<chem>S^2- + H2O -> SH- + OH-</chem>

Ingurune azidoan, sulfuro gatzak hidrogeno sulfuro bihurtzen dira.

<chem>S^2- + H+ -> SH-</chem>

<chem>SH^- + H+ -> H2S</chem>

Sulfuroen oxidazioa ez da hain sinplea. Baldintzen arabera, oxidazioan sufrea, polisulfuroak, sulfitoak edo sulfatoak lor daitezke, besteak beste. Metal sulfuroek halogenoekin erreakzionatzen dutenean, metal haluroak eta sufrea eratzen dira.

<chem>8 MgS + 8 I2 -> 8 MgI2 + S8</chem>

== Sulfuroen prestaketa ==
Sulfuroen konposatuak prestatzeko modu bat baino gehiago daude: <ref>{{Erreferentzia|izena=Luedu|abizena=Jkdhask|izenburua=Inorganic Chemistry (Atkins, Shriver).PDF|hizkuntza=en|url=https://www.academia.edu/35126326/Inorganic_Chemistry_Atkins_Shriver_PDF|sartze-data=2021-03-03}}</ref>

1. Elementuen konbinazio zuzena

Adibidez: <chem>Fe(s) + S(s) -> FeS (s)</chem>

2. Sulfatoen erredukzioa

Adibidez: <chem>MgSO4(s) + 4C(s) -> MgS (s) + 4CO(g)</chem>

3. Metal sulfuro disolbaezinen hauspeaketa

Adibidez: <chem>M^2+ + H2S(g) -> MS(s) + H+(aq)</chem>

== Metal sulfuroak ==
Ur-disoluzioan dauden trantsizio [[metal]]<nowiki/>en katioiek sulfuro iturriekin erreakzionatzen dute eta sulfuro gatzak hauspeatzen dira. Sulfuro gatz horiek [[disolbagarritasun]] txikia izan ohi dute uretan eta [[mineral]] gisa aurki daitezke naturan (ikus beherago sulfuro mineralen atala). Gatz deitzen diegun arren, trantsizio metalen eta sufrearen arteko loturak izaera kobalente sendoa du. Horregatik, erdi-eroaleak dira eta kolore iluna dute. Esaterako, zilarra oxidatzen denean sortzen den [[korrosio]]-geruzaren osagai nagusia Ag<sub>2</sub>S da (ikus beherago adibideen taula). Beste sulfuro batzuk pigmentuetan, fotozeluletan eta katalisian erabiltzen dira.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Metal Sulfides - an overview {{!}} ScienceDirect Topics|url=https://www.sciencedirect.com/topics/chemistry/metal-sulfides|aldizkaria=www.sciencedirect.com|sartze-data=2021-03-03}}</ref> ''Aspergillus niger'' onddoak metal astunen sulfuroen disolbagarritasunean eragiten du.<ref>{{Erreferentzia|izena=Harbhajan|abizena=Singh|izenburua=Mycoremediation: Fungal Bioremediation|argitaletxea=John Wiley & Sons|hizkuntza=en|data=2006-11-17|url=https://books.google.es/books?id=WY3YvfNoouMC&pg=PA533&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false|isbn=978-0-470-05058-3|sartze-data=2021-03-03}}</ref>

== Adibideak ==
{| class="wikitable sortable"
!Formula
!
!Urtze-puntua (°C)
!Irakite-puntua (°C)
!CAS zenbakia
|-
|H<sub>2</sub>S
|[[Azido sulfhidriko|Hidrogeno sulfuroa]] oso gas toxiko eta korrosiboa da. Usteldutako arrautzaren usaina izaten du.
|−85.7
|−60.20
|[https://web.archive.org/web/20200807155251/http://www.commonchemistry.org/ChemicalDetail.aspx?ref=7783-06-4&title= 7783-06-4]
|-
|CdS
|Kadmio sulfuroa fotozeluletan erabil daiteke.
|1750
|
|[https://www.commonchemistry.org/ChemicalDetail.aspx?ref=1306-23-6&title= 1306-23-6]
|-
|
|Kaltzio polisulfuroa lorezaintzan erabiltzen den fungizida ohikoetako bat da.
|
|
|
|-
|CS<sub>2</sub>
|Karbono disulfuroa konposatu organosulfuratuen aitzindaria da.
|−111.6
|46
|[http://www.commonchemistry.org/ChemicalDetail.aspx?ref=75-15-0&title= 75-15-0]
|-
|PbS
|Berun sulfuroa sentsore infragorrietan erabiltzen da.
|1114
|
|[https://web.archive.org/web/20200917172742/http://www.commonchemistry.org/ChemicalDetail.aspx?ref=1314-87-0&title= 1314-87-0]
|-
|MoS<sub>2</sub>
|Molibdeno disulfuroa, [[molibdenita]] minerala, erregai fosiletatik sulfuroa erauzteko katalizatzaile moduan erabiltzen da.
|
|
|[https://web.archive.org/web/20201027101059/http://www.commonchemistry.org/ChemicalDetail.aspx?ref=1317-33-5&title= 1317-33-5]
|-
|Cl–CH<sub>2</sub>CH<sub>2</sub>–S–CH<sub>2</sub>CH<sub>2</sub>–Cl
|Ziape sulfuroa ([[Ziape-gas|ziape gasa]]) konposatu organosulfuratu bat da, Lehen Mundu Gerran arma kimiko gisa erabili zena.
|13–14
|217
|[https://web.archive.org/web/20200807221227/http://www.commonchemistry.org/ChemicalDetail.aspx?ref=505-60-2&title= 505-60-2]
|-
|Ag<sub>2</sub>S
|Zilar sulfuroa zilarraren [[korrosio]]-geruzaren osagaietako bat da.
|
|
|[https://web.archive.org/web/20200807221431/http://www.commonchemistry.org/ChemicalDetail.aspx?ref=21548-73-2&title= 21548-73-2]
|-
|Na<sub>2</sub>S
|Sodio sulfuroa kraft paperaren manufakturan erabiltzen da eta konposatu organosulfuratuen aitzindari gisa ere bai.
|920
|1180
|[http://www.commonchemistry.org/ChemicalDetail.aspx?ref=1313-82-2&title= 1313-82-2]
|-
|ZnS
|Zink sulfuroa lenteetan zein beste gailu optiko batzuetan erabiltzen da.
|
|1185
|[https://web.archive.org/web/20200807220603/http://www.commonchemistry.org/ChemicalDetail.aspx?ref=1314-98-3&title= 1314-98-3]
|-
|C<sub>6</sub>H<sub>4</sub>S
|Polifenilen sulfuroa "Sulfar" izenez ezaguna den polimeroa da. Monomeroak tioeter loturen bidez lotzen dira.
|
|
|[https://web.archive.org/web/20200807161504/http://www.commonchemistry.org/ChemicalDetail.aspx?ref=26125-40-6&title= 26125-40-6]
[https://web.archive.org/web/20210321142602/http://www.commonchemistry.org/ChemicalDetail.aspx?ref=25212-74-2&title= 25212-74-2]
|-
|SeS<sub>2</sub>
|Selenio disulfuroa antifungiko gisa erabiltzen da.
|<100
|
|[https://web.archive.org/web/20201031134617/http://www.commonchemistry.org/ChemicalDetail.aspx?ref=7488-56-4&title= 7488-56-4]
|-
|FeS<sub>2</sub>
|[[Pirita]] mineral arrunta.
|600
|
|1317-66-4
|}

== Segurtasuna ==
Metal sulfuro gehienek disolbagarritasun txikia dute uretan eta hori dela eta, ez dira oso toxikoak. Metal sulfuro batzuek, azido sendoen presentzian, toxikoa den hidrogeno sulfuroa aska dezakete. Hori gerta daiteke adibidez metal sulfuroak azido gastrikoen presentzian daudenean.

Sulfuro organikoak oso sukoiak dira. Sulfuro bat erretzen denean sulfuro dioxido (SO<sub>2</sub>) gasa askatzen da.

Hidrogeno sulfuroak, sulfuro gatz batzuek eta sulfuro organiko gehienek ustel usaina izaten dute.

== Sulfuro mineralak ==
'''Sulfuroak''', ekonomikoki etekina duten [[mea]] metaliko gehienak dituen [[mea|mineral]] talde bat dira. Sulfuroak, [[sufre]] (S) eta metal bat edo gehiagoren atomoez osatutako konposatuak dira, [[oxigeno]] (O) gabekoak. Batzuetan, sufrea ordezkatu egiten da [[selenio]] (Se), [[teluro]] (Te), [[artseniko]] (As), [[antimonio]] (Sb) edo [[bismuto]] (Bi) atomoekin.
 
Sulfuro gehienak [[metal]]ikoak dira; kolore eta marra biziak dituzte, disdira metalikoa, eta [[opako]]ak dira. [[Dentsitate (argipena)|Dentsitate]] altua izan ohi dute, eta metal hutsak baino hauskorragoak dira.

Hauek dira hainbat sulfuro:
{{Zutabe-zerrenda|tamaina = 20|
* [[Akantita]] (Ag2S)
* [[Kalkozita]] (Cu2S)
* [[Bornita]] (Cu2FeS4)
* [[Galena]] (PbS)
* [[Esfalerita]] (ZnS)
* [[Kalkopirita]] (CuFeS2)
* [[Estannita]] (Cu2FeSnS4)
* [[Pirrotina]] (Fe(1-x)S)
* [[Nikelia]] (NiAs)
* [[Breithauptita]] (NiSb)
* [[Millerita]] (NiS)
* [[Pentlandita]] ((Ni,Fe)9S8
* [[Covellina]] (CuS)
* [[Zinabrio]]a (HgS)
* [[Oropimente]]a (As2S3)
* [[Estibnita]] (Sb2S3)
* [[Pirita]] (FeS2)
* [[Markasita]] (FeS2)
* [[Kobaltina]] (CoAsS)
* [[Arsenopirita]] (FeAsS)
* [[Sylvanita]] (AgAuTe4)
}}

Bestalde, aipatu beharra dago ''[[sulfogatz]]ak'' deiturikoak ere existitzen direla: Mineral hauen kasuan, As, Sb eta Bi erdi-metalak metalen lekua hartzen dute [[kristal]] egituran. Sulfuruen kasuan, aurreko elementu hauek sufrearen lekua hartzen dute. Sulfogatzak urre (Ag), kobre (Cu) edota berun (Pb) mineralak izaten dira. Kopuru txikian eta beste sulfuroekin batera egon izan ohi dira.

== Erreferentziak ==

{{erreferentzia_zerrenda}}

== Ikus, gainera ==
{{Zutabe-zerrenda|tamaina = 15|
* [[Haluro]]
* [[Silikato]]
* [[Oxido-hidroxido]]
* [[Karbonato]]
* [[Elementu natibo]]ak
* [[Mineralogia]]
* [[Kristalografia]]
* [[Kristalokimika]]
* [[Gemologia]]
}}

== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}

[[Kategoria:Mineralogia]]
[[Kategoria:Sulfuroak]]