Scheelen berdea

Txantiloi:Kimika infotaula Scheeleren berdea edo Schloss berdea hidrogenodun kobre artsenato bat da. Kobre artsenita edo kobre artsenita azidoa ere deitzen da. Bere formula kimikoa $\mathrm{C}\mathrm{u}\mathrm{H}\mathrm{A}\mathrm{s}\mathrm{O}{\phantom{A}}_3$ da. Kimikoki Paris berdearekin lotuta dago. Pigmentu berde-horixka bat da, margoak egiteko erabili izan dena, baina gaur egun gutxitan erabiltzen dena kolorea ez-egonkorra izateaz gain toxikoa delako. Sulfato eta beste elementu kimiko batzuekin kontaktuan degradatzen da. 1775an asmatu zuen Carl Wilhelm Scheelek. XVIII. mendearen amaiera iritsi zenean kobre karbonatoan oinarritutako kuprits pigmentuak ordezkatu zituen.

Prestaketa

Pigmentua sortzeko sodio karbonato soluzio bat 90 °Craino berotzen zen, eta ondoren pixkanaka gehitzen zitzaion oxido artsenikoa, etengabe nahastuz guztiz disolbatzen den arte. Honek sodio artseniato soluzio bat sortzen du. Kobre sulfato soluzio bati gehituta, prezipitatu berde bat sortzen zuen, kobre artseniatoarekin disolbaezina. Filtrazioaren ostean, produktua 43 °Ctan lehortzen zen. Kolorea gehiago pizteko, gatz hau berriro ere 60-70 °C artean berotzen zen. Kolorearen intentsitatea kobre:artseniko ratioaren araberakoa da, hasierako materialen kopuruaren zein tenperaturaren mende egoten dena.

Scheeleren berdean beste konposatu kimiko batzuk ere egoten ziren, kobre metaartseniatoa $(\mathrm{C}\mathrm{u}\mathrm{O}\cdot \mathrm{A}\mathrm{s}{\phantom{A}}_2\mathrm{O}{\phantom{A}}_3)$, kobre artseniatoaren gatza $(\mathrm{C}\mathrm{u}\mathrm{H}\mathrm{A}\mathrm{s}\mathrm{O}{\phantom{A}}_3)$ eta $\mathrm{C}\mathrm{u}(\mathrm{A}\mathrm{s}\mathrm{O}{\phantom{A}}_3){\phantom{A}}_2\cdot 3\mathrm{H}{\phantom{A}}_2\mathrm{O}$, kobre artseniatoa $(\mathrm{C}\mathrm{u}\mathrm{A}\mathrm{s}\mathrm{O}{\phantom{A}}_2)$ eta $(\mathrm{C}\mathrm{u}(\mathrm{A}\mathrm{s}\mathrm{O}{\phantom{A}}_2){\phantom{A}}_2)$ eta kobre diartseniatoa $(2\mathrm{C}\mathrm{u}\mathrm{O}\cdot \mathrm{A}\mathrm{s}{\phantom{A}}_2\mathrm{O}{\phantom{A}}_3\cdot 2\mathrm{H}{\phantom{A}}_2\mathrm{O})$

Erabilera

Scheeleren berdea papererako kolore bezala erabiltzen zen, adibidez, paper margotu eta paperezko zintzilikarietarako, pinturetarako, argizarizko kandeletarako eta baita haurren jostailu batzuetarako ere. Kotoia eta lihoa tindatzeko ere erabili zen. Scheelen berdea garai hartan erabiltzen ziren kobrezko karbonatozko pigmentuak baino distiratsuagoa eta iraunkorragoa da. Hala ere, bere kobre edukia dela eta, desagertu eta belztu egiten da sulfuroen eraginpean dagoenean, dela atmosferako hidrogeno sulfuroaren forman, dela sufrean oinarritutako edo sufrea duten pigmentuen nahasketetan.

Esmeralda berdea, Parisko berdea bezala ere ezaguna, beranduago garatu zen Scheeleko Berdea hobetzeko saiakera batean. Belzteko joera bera zuen, baina iraunkorragoa zen. XIX. mendearen amaieran, bi berdeak zaharkituta geratu ziren kobalto berdeagatik, zink berdea bezala ere ezagutzen dena, hain toxikoa ez dena.

Scheeleren Berdea intsektizida gisa erabili zen 1930eko hamarkadan, Parisko Berdearekin batera.

Bere toxikotasun altuaren frogak gora-behera, Scheeleren Berdea, jakizuri berdea bezalako gozokientzako janari koloratzaile bezala ere erabili zen, XIX. mendeko Greenockeko merkatarien espezialitate bat; honek, gozo berdeen aurkako data luzeko aurreiritzi eskoziar bat eragin zuen.

Toxikotasuna

XIX. mendean artseniko konposatuen toxikotasuna ez zen erraz ezagutzen. XIX. mendeko egunkariek, gela berde distiratsuetan kontsumitzen ziren haurrei buruzko albisteak zituzten, konortea galtzen zuten soineko berdeak zituzten damei buruzkoak eta artseniko-lurrunek inbaditutako egunkarien inprimatzaileei buruzkoak. Gabonetako jai batean kandela tindatuak erre zituzten haurrak pozoitu izanaren adibide bat dago.

Margotutako paperak pozoitutako gertakarien kausari buruzko bi teoria nagusi proposatu dira: pigmentuak eta paperaren suntsiketak eragindako hauts-partikulak eta gas toxikoen ekoizpena. Pigmentuaren partikula txikiak desugertu eta aireak garraiatu ditzake, eta, ondoren, birikek xurgatzen dituzte. Horren ordez, artsenikoa duten konposatuetatik gas toxikoa aska daiteke zenbait prozesu kimikoren ondoren, hala nola beroketa edo organismo baten metabolismoa. Margotutako papera busti eta lizuntzen denean, pigmentua metabolizatu egin daiteke, artsina pozoitsua askatuz ($\mathrm{A}\mathrm{s}\mathrm{H}{\phantom{A}}_3$). Scopulariopsis edo Paecilomyces bezalako onddoek, artsenikoa duen substantzia baten gainean hazten direnean, artsina gasa askatzen dute. Bartolomeo Gosio mediku italiarrak 1893an argitaratu zituen "Gosio gasari" buruzko bere emaitzak, ondoren trimetilarsina zuela frogatu zena. Baldintza hezeetan, Scopulariopsis brevicaulis lizunak metilo artsinen kopuru handiak sortzen zituen artsenikoa duten pigmentu inorganikoen metilazioaren bidez, bereziki Parisko berdea eta Scheeleren berdea.

Konposatu hauetan, artsenikoa pentabalentea edo tribalentea da (artsenikoa 15 taldean dago) konposatuaren arabera. Gizakiengan, traktu gastrointestinalak erraz xurgatzen du balentzia hauen artsenikoa, bere toxikotasun altua azaltzen duena. Artseniko pentabalenteak artseniko tribalente bihurtzeko joera du, eta artseniko tribalenteak metilazio oxidatibo bidez jokatzeko joera du. Metilazio horretan artseniko tribalentea produktu mono, di eta trimetilatu bihurtzen da, metiltransferasak eta S-adenosil-metionina ematen duen kofaktorea erabiliz. Hala ere, ikerketa berriagoek adierazten dutenez, trimetilarsinak toxikotasun txikia du eta, beraz, ezingo luke XIX. mendeko heriotza eta osasun-arazo larriak azaldu.

Artsenikoa toxikoa izateaz gain, minbizia eragiten du.

Napoleonen heriotzari lotura

Napoleon Santa Helenan erbesteratu zenean, gelak berde distiratsuz margotuak zeuden etxe batean bizi izan zen, bere kolore gogokoena. Uste denez, bere heriotzaren arrazoia urdaileko minbizia izan zen, eta artsenikoarekiko esposizioa kartzinoma gastrikoa izateko arrisku handiagoarekin lotu izan da. Bere ilearen laginen analisiak artsenikoaren kantitate esanguratsuak erakutsi zituen. Santa Helenak klima heze samarra duenez, litekeena da onddoa hormetan haztea. Era berean, iradoki da artsenikoaren maila hain anormalki altuak egotea gorputzari eusteko ahaleginen ondorio izan daitekeela.