Baldintza estandar-en iturria ikusi

{{Argitzeko|presio- eta tenperatura-baldintza estandar|Baldintza estandar}}[[Fitxategi:Termometroa eta barometroa.jpg|thumb|Ezkerraldean, Kelvinetan eta Celsius gradutan tenperatura neurtzen duen termometro bat. Eskuinaldean, [[Sopot]] hirian, [[Polonia|Polonian]], kalean dagoen barometro bat, presioa neurtzeko.]]
'''Presio- eta tenperatura-baldintza estandarrak''' laborategian egiten diren neurketa esperimentaletarako presio atmosferikoaren eta tenperaturaren baldintza normalizatuak dira. Neurtutako datu-multzo desberdinen arteko konparaketak egitea ahalbidetzen dute. Hala ere, ez dago adostasunik estandar gisa ezarritako balioei buruz. Izan ere, erakunde bakoitzak bere izendapena eta baldintza normalizatuak ezartzen ditu.

Gehien erabiltzen diren baldintza estandarrak  [[Kimika Puru eta Aplikatuko Nazioarteko Batasuna]] (IUPAC, ingeleseko siglengatik: ''International Union of Pure and Applied Chemistry'') eta [[Nist|Estandar eta Teknologiaren Institutu Nazionalarenak]] (NIST, ingeleseko siglengatik: ''National Institute of Standards and Technology'') dira.

Kimikan, IUPACek bere [[Urrezko Liburuan]] (''Terminologia Kimikoko Laburbilduma'', 1987, <nowiki>ISBN 0-63201-765-1</nowiki>) honako baldintza estandarrak ezarri zituen: <ref name="STP">{{Erreferentzia|izena=The International Union of Pure and Applied|abizena=Chemistry (IUPAC)|urtea=2014ko otsailaren 24an|izenburua=IUPAC - STP (S06036)|hizkuntza=en|url=https://goldbook.iupac.org/terms/view/S06036|aldizkaria=goldbook.iupac.org|sartze-data=}}</ref> 

* '''[[Tenperatura]]:''' 273,15 [[Kelvin (unitatea)|Kelvin]] (K) ; 0 [[Celsius gradu|gradu zentigradu]] (°C)  edo 32 [[Fahrenheit gradu]] (ºF). 
* '''[[Presio|Presioa]]:''' 10<sup>5</sup> [[Pascal (unitatea)|pascal]] (Pa) ; 1 [[bar]] ; 0.98692327 [[Atmosfera (unitatea)|atmosfera]] (atm) edo 750,062 [[Torr|merkurio-milimetro]] (mmHg). 

Termodinamikan, NISTak baldintza hauek ezartzen ditu: 

* '''Tenperatura:''' 293,15 K ; 20 °C edo 68 ºF.
* '''Presioa:''' 1 atm ; 98.066,5 Pa ; 0,980665 bar edo 760 mmHg.

'''Oharra:''' Kontuan izan [[Nazioarteko Unitate Sistema|Nazioarteko Unitate Sistemako]] unitateak Kelvina eta pascala direla tenperatura eta presiorako, hurrenez hurren.

Argitalpen tekniko askok (liburuek, aldizkariek, tresneria eta makineriaren iragarkiek) ez dituzte zehazten baldintza estandarren  balioak. Gainera, kasu batzuetan, baldintza estandarrak "baldintza normal" termino zaharkituarekin ordezkatzen dira. Arduragabekeria horrek nahasmena eta akatsak sor ditzake. Beraz, jardunbide egokia beti tenperaturaren eta presioaren erreferentzia-baldintzak zehaztea da. Hala ere, adierazten ez badira, giroaren baldintza batzuk suposatzen dira: 1 atm-ko presioa eta 273 K (0 °C). 

== Erabilera historian zehar ==
Erreferentziako baldintza normalizatuak urteetan zehar aldatuz joan dira.

1918. urtea baino lehen, zientzialari askok tenperatura eta presioaren erreferentziazko baldintza estandarrak zehaztu zituzten gasen bolumenak adierazteko: 15 ºC  (288,15 K; 59 °F) eta 101,325 [[Pascal (unitatea)|kPa]] (1 [[Atmosfera (unitatea)|atm]] ; 760 [[Torr]]).

Urte horietan,  Estatu Batuetako Unitate tradizionalak erabiltzen zituzten profesionalek; oro har, 60 °F  (15,56°C; 288,71 K) eta 14,696 psi (1 atm) hartzen zituzten baldintza estandartzat. Izan ere, balio hauek petrolio- eta gas-industriek ia mundu osoan erabiltzen zituzten. 

=== IUPACen sorrera ===
IUPAC Ginebran, 1919an, sortu zen. IUPACen hasierako helburuak hauek izan ziren:

* Kimika inorganikoa eta organikoaren nomenklatura sortzea.
* Masa atomikoen estandarizazioa finkatzea.
* Konstante fisikoen estandarizazioa zehaztea.
* Materiaren propietateen berrikuspena egitea.
* Lanak berrikusteko batzorde bat sortzea.
* Argitalpen formatuen estandarizazioa egitea.
* Lanetan erredundantzia saihestea.

IUPACek kimikan erabilgarriagoak ziren baldintza estandarrak ezarri zituen:

* '''Tenperatura:'''            273,15K  (0 °C; 32 ºF)

* '''Presioa:'''                   1 atm (98.066,5 Pa; 760 mmHg)

1982an, IUPACek baldintza estandarrak aldatu zituen: 0 ºC eta 101,325 kPa (1 atm)-ren ordez, 0 °C eta 100 kPa (1 bar) ezarriz.

== Laborategiko baldintza estandarrak ==
Baldintza estandarrak <ref name=":0">{{erreferentzia|urtea=2017ko urtarrilaren 27an|izenburua=Kimikako Oinarrizko Lexikoa|argitaletxea=Euskaltzaindia|orrialdea=10|hizkuntza=eu|url=https://www.euskaltzaindia.eus/dok/iker_jagon_tegiak/Kimika_Oinarrizko_Lexikoa.pdf}}</ref> edo presio- eta tenperatura-baldintza estandarrak presioaren eta tenperaturaren balio estandarizatuak dira. Hauen balioak IUPACen arabera:

* '''Tenperatura:'''            273,15 K (0 °C)
* '''Presioa:'''                   100 kPa edo (0,986 atm=1bar)

Baldintza normalak <ref name=":0" /> ingurugiroan egoera normal batean dauden baldintzak dira. Baldintza normalen balioak IUPACen arabera:

* '''Tenperatura:'''            298,15 K (25 °C)

* '''Presioa:'''                  100 kPa edo (0,986 atm=1 bar)
Hala ere, laborategiko tenperatura eta presio estandarrak geografiari lotuta daude ezinbestean. Izan ere, munduko toki guztiak desberdinak dira klimari, altitudeari eta lantokiko berokuntza edo hozte sistemaren erabilerari dagokienez. Hori dela eta, erakunde arauemaile bakoitzak saiakuntzen balio estandar espezializatuak ditu. Kimikan, esate baterako, ohikoa da 100 kPa-en ordez 1 atm erabiltzea.

Hona hemen erakunde arauemaileek erabiltzen dituzten baldintza estandarren balioak, taula batean sailkatuta:

{| class="wikitable sortable" style="white-space:nowrap"
|+ Gaur egun erabiltzen diren baldintza estandarrak
! colspan="2" | Tenperatura
! colspan="4" | Presioa
! Hezetasuna
! rowspan="3" class="unsortable" | Erakundea
|-
! °C
! °F
! kPa
! mmHg
! psi
! [[inHg]]
! %
|-
! !! !! !! !! !! !! &nbsp;
|-
|{{convert|0|C|F|disp=tablecen|sortable=on}}
| 100|| International Union of Pure and Applied Chemistry |750,06
|14,5038
|29,530
|
|IUPAC 1982tik<ref name="STP" />
|-
|{{convert|0|C|F|disp=tablecen|sortable=on}}
| 101,325||760
|14,6959
|29,921
|
|NIST,<ref>{{Erreferentzia|izenburua=NIST (1989) Stopping-Power and Range Tables: Electrons, Protons, Helium Ions|hizkuntza=en|data=2010eko urriaren 6an|url=https://web.archive.org/web/20101006154629/https://www.nist.gov/pml/data/star/index.cfm|aldizkaria=|sartze-data=}}</ref> ISO 10780,<ref>{{Erreferentzia|urtea=1994|izenburua=ISO 10780:1994|hizkuntza=en|url=https://www.iso.org/standard/18855.html|aldizkaria=ISO|sartze-data=}}</ref> [[IUPAC]] 1982ra arte.<ref name="STP" />
|-
|{{convert|15|C|F|disp=tablecen|sortable=on}}
| style="text-align:center;" |101,325 ||760
|14,6959
|29,921
|0
|[[ICAO]]ko [[International Standard Atmosphere|ISA]],<ref name="Handbook"> {{cite book|isbn=978-0-87819-455-1|edition=56th|pages=F201–F206|title=Handbook of Physics and Chemistry|url=https://archive.org/details/handbookofchemis0000chem|publisher=CRC Press|year=1975|editor=Robert C. Weast}}</ref> ISO 13443,<ref name="Handbook" /> [[European Environment Agency|EEA]],<ref name="Handbook" /> EGIA<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Electricity and Gas Inspection Regulations|hizkuntza=en|data=2005-01-03|url=https://web.archive.org/web/20050103235031/http://laws.justice.gc.ca/en/E-4/SOR-86-131/95708.html|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=}}</ref>
|-
|{{convert|20|C|F|disp=tablecen|sortable=on}}
| 101,325||760
|14,6959
|29,921
|
|[[United States Environmental Protection Agency|EPA]],<ref name="NSPS">"Standards of Performance for New Sources", 40 CFR—Protection of the Environment, Chapter I, Part 60, Section 60.2, 1990.</ref> [[NIST]].<ref name="NISTJournal">{{cite journal|last1=Wright|last2=Johnson|last3=Moldover|first1=J. D.|first2=A. N.|first3=M. R.|url=http://www.cstl.nist.gov/div836/836.01/PDFs/2003/j80wri.pdf|journal=Journal of Research of the National Institute of Standards and Technology|issue=1|pmid=27413592|pmc=4844527|doi=10.6028/jres.108.004|volume=108|pages=21–47|title=Design and Uncertainty for a PVTt Gas Flow Standard|year=2003|archive-url=https://web.archive.org/web/20040721040809/http://www.cstl.nist.gov/div836/836.01/PDFs/2003/j80wri.pdf|url-status=dead|archive-date=2004-07-21}}</ref><ref>(Also called NTP, Normal Temperature and Pressure.)</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=What is the difference between STP and NTP? {{!}} Socratic|hizkuntza=en|data=2015-11-27|url=https://web.archive.org/web/20151127035351/http://socratic.org/questions/what-is-the-difference-between-stp-and-ntp|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=}}</ref>
|-
|{{convert|22|C|F|1|disp=tablecen|sortable=on}}
| style="text-align:center;" |101,325||760
|14,6959
|29,921
|20-80
|[[American Association of Physicists in Medicine]]<ref>{{Erreferentzia|izena=Peter R.|abizena=Almond|izenburua=AAPM's TG-51 protocol for clinical reference dosimetry of high-energy photon and electron beams|orrialdeak=1847–1870|hizkuntza=en|abizena2=Biggs|abizena3=Coursey|abizena4=Hanson|abizena5=Huq|abizena6=Nath|abizena7=Rogers|izena2=Peter J.|izena3=B. M.|izena4=W. F.|izena5=M. Saiful|izena6=Ravinder|izena7=D. W. O.|data=1999|url=https://aapm.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1118/1.598691|aldizkaria=Medical Physics|alea=9|zenbakia=26|issn=2473-4209|doi=10.1118/1.598691|sartze-data=}}</ref>
|-
|{{convert|25|C|F|disp=tablecen|sortable=on}}
| 101,325|| &nbsp; |760
|14,6959
|29,921
|
|SATP,<ref>{{Erreferentzia|izenburua=CRC Handbook of Chemistry and Physics, 95th Edition [95ed.] 978-1-4822-0868-9, 1482208687|hizkuntza=en|url=https://dokumen.pub/crc-handbook-of-chemistry-and-physics-95th-edition-95ed-978-1-4822-0868-9-1482208687.html|aldizkaria=dokumen.pub|sartze-data=2024-12-03}}</ref> EPA<ref>{{Erreferentzia|izenburua=B521vs3.1.pdf|hizkuntza=en|url=https://www.eea.europa.eu/publications/EMEPCORINAIR3/B521vs3.1.pdf/view|aldizkaria=European Environment Agency|sartze-data=}}</ref>
|-
|{{convert|20|C|F|disp=tablecen|sortable=on}}
| style="text-align:center;" |100||750,06
|14,5038
|29,530
|0
|[[Compressed Air and Gas Institute|CAGI]]<ref>{{Erreferentzia|izenburua=CAGI|hizkuntza=en|data=2007-09-02|url=https://web.archive.org/web/20070902020158/http://www.cagi.org/toolbox/glossary.htm|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=}}</ref>
|-
|{{convert|15|C|F|disp=tablecen|sortable=on}}
| 100|| &nbsp; |750,06
|14,5038
|29,530
|
|[[Society of Petroleum Engineers|SPE]]<ref>{{erreferentzia|hizkuntza=en|url=https://www.spe.org/authors/docs/metric_standard.pdf|aldizkaria=https://www.spe.org/authors/docs/metric_standard.pdf}}</ref>
|-
|{{convert|20|C|F|disp=tablecen|sortable=on}}
| style="text-align:center;" |101,3|| 760,0
|14,69
|29,9
|50
|ISO 5011<ref>{{Erreferentzia|izenburua=ISO - Store|hizkuntza=en|url=https://www.iso.org/store.html|aldizkaria=ISO|sartze-data=}}</ref>
|-
|{{convert|20|C|F|disp=tablecen|sortable=on}}
| style="text-align:center;" |101,33|| style="text-align:center;" |760,0
| style="text-align:center;" |14,696||29,92
|0
|[[GOST]] 2939-63

|-
|{{convert|60|F|C|2|disp=tablecen|sortable=on|order=flip}}
| style="text-align:center;" |101,33
| 760,0||14,696
|29,92
|
|SPE,<ref>{{erreferentzia|hizkuntza=en|url=https://www.spe.org/authors/docs/metric_standard.pdf|aldizkaria=https://www.spe.org/authors/docs/metric_standard.pdf}}</ref> AEBko [[Occupational Safety and Health Administration|OSHA]],<ref name="OSHA">"Storage and Handling of Liquefied Petroleum Gases" and "Storage and Handling of Anhydrous Ammonia", 29 CFR—Labor, Chapter XVII—Occupational Safety and Health Administration, Part 1910, Sect. 1910.110 and 1910.111, 1993 &nbsp;[https://web.archive.org/web/20060719085519/http://ecfr.gpoaccess.gov/cgi/t/text/text-idx?c=ecfr&sid=f169acd0f57a17565c9984fa0f57d285&rgn=div8&view=text&node=29%3A5.1.1.1.8.8.33.10&idno=29 Storage/Handling of LPG].</ref> [[SCAQMD]]<ref>{{Erreferentzia|izenburua=exterior ballistics|data=2006-03-09|url=https://web.archive.org/web/20060309023230/http://www.exteriorballistics.com/ebexplained/5th/31.cfm|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=}}</ref>
|-
|{{convert|60|F|C|2|disp=tablecen|sortable=on|order=flip}}
| style="text-align:center;" |101,6
| 762||14,73
|30
|
|EGIA (Sistema Inperialaren Definizioa)<ref name="EGIA">"Electricity and Gas Inspection Act", SOR/86-131 (defines a set of standard conditions for Imperial units and a different set for metric units) &nbsp;[https://web.archive.org/web/20050103235031/http://laws.justice.gc.ca/en/E-4/SOR-86-131/95708.html Canadian Laws].</ref>
|-
|{{convert|60|F|C|2|disp=tablecen|sortable=on|order=flip}}
| style="text-align:center;" |101,35
| 760,21|| &nbsp; |14,7
|29,93
|
|DOT (SCF)<ref name="USDOT">https://www.spe.org/authors/docs/metric_standard.pdf</ref>
|-
|{{convert|59|F|C|disp=tablecen|sortable=on|order=flip}}
| style="text-align:center;" |99,99
| style="text-align:center;" |750|||14,503
|29,53
|78
|U.S. Army Standard Metro<ref>{{Erreferentzia|izenburua=exterior ballistics|hizkuntza=en|data=2006-03-09|url=https://web.archive.org/web/20060309023230/http://www.exteriorballistics.com/ebexplained/5th/31.cfm|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=}}</ref>
|-
|{{convert|59|F|C|disp=tablecen|sortable=on|order=flip}}
| style="text-align:center;" |101,33
| style="text-align:center;" |760,0||14,696
|29,92
|60
|ISO 2314, <ref>{{Erreferentzia|izenburua=ISO 2314:2009|hizkuntza=en|url=https://www.iso.org/standard/42989.html|aldizkaria=ISO|sartze-data=}}</ref>ISO 3977-2, <ref>{{Erreferentzia|izenburua=ISO 3977-2:2023|hizkuntza=en|url=https://www.iso.org/standard/80055.html|aldizkaria=ISO|sartze-data=}}</ref>ASHRAE Fundamentals Handbook<ref>{{Erreferentzia|izenburua=ASHRAE Handbook Online|hizkuntza=en|url=https://www.ashrae.org/technical-resources/ashrae-handbook/ashrae-handbook-online|aldizkaria=www.ashrae.org|sartze-data=}}</ref>
|-
|{{convert|70|F|C|2|disp=tablecen|sortable=on|order=flip}}
| style="text-align:center;" |101,3||760,0 
|14,69
|29,9
|0
|[[Air Movement and Control Association|AMCA]]
|-
|{{convert|59|F|C|disp=tablecen|sortable=on|order=flip}}
| 101,3||760,0
|14,69
|29,9
|
|[[Federal Aviation Administration|FAA]]<ref>{{erreferentzia|hizkuntza=en|aldizkaria=https://www.faa.gov/sites/faa.gov/files/2022-03/pilot_handbook.pdf}}</ref>
|-
|{{convert|20|C|F|disp=tablecen|sortable=on}}
| |101,325
| 0 | 760
|14,6959
|29,921
|
|EN 14511-1:2013
|-
|{{convert|15|C|F|disp=tablecen|sortable=on}}
| style="text-align:center;" |101,325||760
|14,6959
|29,921
|0
|ISO 2533:1975<ref>{{Erreferentzia|izenburua=ISO 2533:1975|hizkuntza=en|url=https://www.iso.org/standard/7472.html|aldizkaria=ISO|sartze-data=}}</ref> ISO 13443:2005,<ref>{{Erreferentzia|izenburua=ISO 13443:1996|hizkuntza=en|url=https://www.iso.org/standard/20461.html|aldizkaria=ISO|sartze-data=}}</ref> ISO 7504:2015<ref>{{Erreferentzia|izenburua=ISO 7504:2015|hizkuntza=en|url=https://www.iso.org/standard/53596.html|aldizkaria=ISO|sartze-data=}}</ref>
|-
|{{convert|0|C|F|disp=tablecen|sortable=on}}
| style="text-align:center;" |101,325||760
|14,6959
|29,921
|0
|DIN 1343:1990
|}
Laburdurakː

* EGIA: Electricity and Gas Inspection Act (Kanadakoa)
* SATP: Standard Ambient Temperature and Pressure
* SCF: Standard Cubic Foot

== Gas baten bolumen molarra ==
{{sakontzeko|Petrolio-ontzi}}Gas baten bolumen molarra<ref>{{erreferentzia|izenburua=Fundamental Physical Constants|argitaletxea=NIST|hizkuntza=en|url=https://physics.nist.gov/cgi-bin/cuu/Results?search_for=volume+molar}}</ref> adieraztean, oso garrantzitsua da tenperaturari eta presioari aplikatu beharreko erreferentzia-baldintzak adieraztea. Alegia, gas baten bolumen molarra tenperaturaren eta presioaren baldintza estandarrak ez zehazteak ez du zentzurik, eta nahasmena eragin dezake.

[[Gas idealen legeak|Gas idealen legea]] erabiliz, gas baten bolumen molarra hainbat erreferentzia-baldintza estandarretan kalkula daiteke.<div class="center" style="width:auto; margin-left:auto; margin-right:auto;"><math>PV=nRT</math></div>Adibidez:

* ''V''<sub>m</sub> = 8.3145 × 273.15 / 101.325 = 22.414 dm<sup>3</sup>/mol 0 °C eta 101.325 kPa
* ''V''<sub>m</sub> = 8.3145 × 273.15 / 100.000 = 22.711 dm<sup>3</sup>/mol 0 °C eta 100 kPa
* ''V''<sub>m</sub> = 8.3145 × 288.15 / 101.325 = 23.645 dm<sup>3</sup>/mol 15 °C eta 101.325 kPa
* ''V''<sub>m</sub> = 8.3145 × 298.15 / 101.325 = 24.466 dm<sup>3</sup>/mol  25 °C eta 101.325 kPa
* ''V''<sub>m</sub> = 8.3145 × 298.15 / 100.000 = 24.790 dm<sup>3</sup>/mol  25 °C eta 100 kPa

Literatura teknikoa nahasia izan daiteke, zenbait kasutan ez delako azaltzen R, [[Gas idealen konstante|gas idealen konstantea]], edo Rs, [[gasen konstante espezifikoa]], erabiltzen ari den. Bi konstanteen arteko erlazioa R<sub>s</sub> = R / m da, non m gasaren [[Masa molekular|masa molekularra]] den.

== Ikus, gainera ==

* https://en.wikipedia.org/wiki/Environmental_chamber
* https://es.wikipedia.org/wiki/ISO_1
* https://en.wikipedia.org/wiki/Reference_atmospheric_model
* [[Giro-tenperatura]]
* https://en.wikipedia.org/wiki/Standard_sea-level_conditions
* https://es.wikipedia.org/wiki/Estado_estándar_(qu%C3%ADmica)

== Erreferentziak ==
<references />

== Kanpo estekak ==

* {{en}} [https://web.archive.org/web/20100124150119/http://goldbook.iupac.org/index.html "IUPAC Compendium of Chemical Terminology"], ''Gold Book''.
* {{en}} [http://goldbook.iupac.org/S05910.html "Standard conditions for gases"], [[IUPAC|IUPACen]] ''Gold Book'' argitalpenean.
* {{en}} [http://goldbook.iupac.org/S05921.html "Standard pressure"], IUPACen ''Gold Book'' argitalpenean.
* {{en}} [http://goldbook.iupac.org/S06036.html "STP"], IUPACen ''Gold Book'' argitalpenean.
* {{en}} [http://goldbook.iupac.org/S05925.html "Standard state"], IUPACen ''Gold Book'' argitalpenean.
* {{es}} [https://www.mt.com/mx/es/home/library/applications/lab-analytical-instruments/Density_SG_API_crude_oil.html Petrolioaren neurketa], Metler Toledo enpresaren webgunean.
* {{en}} [https://www.spe.org/en/about/history/ Petrolioaren historia], Society of Petroleum Engineers (SPE) elkartearen webgunean.
{{autoritate kontrola}}

[[Kategoria:Ingeniaritza kimikoa]]
[[Kategoria:Kimika]]
[[Kategoria:Termodinamika ingeniaritza]]
[[Kategoria:Gasak]]
[[Kategoria:Neurri unitateak]]
[[Kategoria:Kimika fisikoa]]
[[Kategoria:Estandarrak]]
[[Kategoria:Termodinamika]]